ਸਮ੍ਯਗ੍ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਗੁਣਕੀ ਸ਼ੁਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ ਔਰ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ ਜ੍ਞਾਨਗੁਣਕੀ
ਸ਼ੁਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ . ਪੁਨਸ਼੍ਚ, ਸਮ੍ਯਗ੍ਦਰ੍ਸ਼ਨਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਵਿਪਰੀਤ ਅਭਿਪ੍ਰਾਯ-
ਰਹਿਤ ਤਤ੍ਤ੍ਵਾਰ੍ਥਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾ ਹੈ ਔਰ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਸਂਸ਼ਯ੧ ਆਦਿ ਦੋਸ਼
ਰਹਿਤ ਸ੍ਵ-ਪਰਕਾ ਯਥਾਰ੍ਥਤਯਾ ਨਿਰ੍ਣਯ ਹੈ –ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੋਨੋਂਕੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣ
ਭਿਨ੍ਨ-ਭਿਨ੍ਨ ਹੈਂ .
ਤਥਾ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਕਾਰਣ ਹੈ ਔਰ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ ਨੈਮਿਤ੍ਤਿਕ
ਕਾਰ੍ਯ ਹੈ–ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨ ਦੋਨੋਂਮੇਂ ਕਾਰਣ-ਕਾਰ੍ਯਭਾਵਸੇ ਭੀ ਅਨ੍ਤਰ ਹੈ .
ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ :–ਜ੍ਞਾਨ-ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਤੋ ਯੁਗਪਤ੍ (ਏਕਸਾਥ) ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਤੋ
ਉਨਮੇਂ ਕਾਰਣ-ਕਾਰ੍ਯਪਨਾ ਕ੍ਯੋਂ ਕਹਤੇ ਹੋ ?
ਉਤ੍ਤਰ :–‘‘ਵਹ ਹੋ ਤੋ ਵਹ ਹੋਤਾ ਹੈ’’–ਇਸ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਕਾਰਣ-
ਕਾਰ੍ਯਪਨਾ ਕਹਾ ਹੈ . ਜਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਪਕ ਔਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੋਨੋਂ ਯੁਗਪਤ੍
ਹੋਤੇ ਹੈਂ; ਤਥਾਪਿ ਦੀਪਕ ਹੋ ਤੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਦੀਪਕ
ਕਾਰਣ ਹੈ ਔਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਾਰ੍ਯ ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨ-ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ ਭੀ ਹੈਂ .
(ਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ (ਦੇਹਲੀ) ਪ੍ਰੁਸ਼੍ਠ ੧੨੬)
ਜਬ ਤਕ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਤਬ ਤਕ ਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨ
ਨਹੀਂ ਕਹਲਾਤਾ . –ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ ਸਮ੍ਯਗ੍ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਵਹ ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਕਾਰਣ
ਹੈ .੨
੧. ਸਂਸ਼ਯ, ਵਿਮੋਹ, (ਵਿਭ੍ਰਮ-ਵਿਪਰ੍ਯਯ) ਅਨਿਰ੍ਧਾਰ .
੨. ਪ੍ਰੁਥਗਾਰਾਧਨਮਿਸ਼੍ਟਂ ਦਰ੍ਸ਼ਨਸਹਭਾਵਿਨੋਪਿ ਬੋਧਸ੍ਯ .
ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੇਦੇਨ ਯਤੋ, ਨਾਨਾਤ੍ਵਂ ਸਂਭਵਤ੍ਯਨਯੋਃ ..੩੨..
ਸਮ੍ਯਗ੍ਜ੍ਞਾਨਂ ਕਾਰ੍ਯਂ ਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਂ ਕਾਰਣਂ ਵਦਨ੍ਤਿ ਜਿਨਾਃ .
ਜ੍ਞਾਨਾਰਾਧਨਮਿਸ਼੍ਟਂ ਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਾਨਨ੍ਤਰਂ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ..੩੩..
ਕਾਰਣਕਾਰ੍ਯਵਿਧਾਨਂ, ਸਮਕਾਲਂ ਜਾਯਮਾਨਯੋਰਪਿ ਹਿ .
ਦੀਪਪ੍ਰਕਾਸ਼ਯੋਰਿਵ, ਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਜ੍ਞਾਨਯੋਃ ਸੁਘਟਮ੍ ..੩੪..
(–ਸ਼੍ਰੀ ਅਮ੍ਰੁਤਚਨ੍ਦ੍ਰਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵਰਚਿਤ ਪੁਰੁਸ਼ਾਰ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿ-ਉਪਾਯ)
੯੬ ][ ਛਹਢਾਲਾ