Page 47 of 113
PDF/HTML Page 61 of 127
single page version
ekekanA bhed karavA te sarve bhedabhAv vyavahAr nAm pAme.
chAritra sukh-vIryane alparUp kahIe; gnAnane agnAn, samyaktvane
mithyAtva, sthirane chapaL, sukhane dukh, upAdeyane hey, amUrtikane
mUrtik, param shuddhane ashuddha, ekapradeshI pudgalane bahupradeshI, pudgalane
karmatva, ek chetanarUp jIvane mArgaNA-guNasthAnAdi jeTalI pariNati, vaDe
nirUpavo (te vyavahAr chhe); vaLI, ek jIvane puNya-pAp, Asrav-samvar
(
Page 48 of 113
PDF/HTML Page 62 of 127
single page version
निश्चयं व्यवहारेण वचनद्वारेण भणितं वर्णितं
paryAyonun je kevaL nij jAti svarUp te paN nishchayanun rUp jANavun. (3)
ek nij dravyanA anant guNone ek kahevA (tem ja) guNanA anant
paryAyone je ek ja svarUpathI bhAvavA; (4) te ja dravyane (AdhIn)
pariNAm pariName, anya pariNAm na pariName
kahIe; te guN-punjane vastu evun nAm kahIe. A vastutva evun nAm
guNanA punj sivAy bIjA kone kahIe? e guN
Page 49 of 113
PDF/HTML Page 63 of 127
single page version
rUpe anAdi anant rahe chhe.
(teNe) guNanI nAsti chintavI. e pramANe je potapotAnun rUp chhe, te
rUpane nij jAti
ja dekhavo, te shaktine ja na dekhavI; tathA jaghanya utkRuShTa evA bhed na
dekhavA, te shaktine ekane ja dekhavI-Avun je abhed darshan
te guN
vikAr bhAvarUp svAng dharIne pariName chhe. bIjA koI dravyanA pariNAm
e (skandh
pariName chhe; evo chetanavikArabhAv to te chetanadravyanA pariNAm viShe
Page 50 of 113
PDF/HTML Page 64 of 127
single page version
Avato nathI.
pariNAm Ashrit (ja te vikAr) hoy chhe,
sattA viShe ja vyApya vyApak thaIne anAdi anant rahe chhe.
(10) vaLI, ek prakAr A chhe ke ek guNanA rUpane mukhya
guNarUpanA bhAv thAy chhe.
Page 51 of 113
PDF/HTML Page 65 of 127
single page version
jo koI em ja mAne ke ‘anya rUp nathI, ek ja chhe,’ to tyAn
anartha Upaje chhe. jem ke ek gnAnaguN chhe, te gnAn viShe bIjA
guNanun rUp nathI
rahyo. tethI ahIn e vAt siddha thaI ke je ek ek guNanun rUp
chhe te sarva svaras chhe (arthAt ek guNanA rUpamAn badhA guNonun rUp
abhedapaNe AvI jAy chhe), AvA sarva svarasane paN nishchay kahIe.
koI paryAyashakti sAthe na maLe, Avo je amilanabhAv tene paN nishchay
kahIe.
sambandhavALo hoy tene nishchay jANavo.
Page 52 of 113
PDF/HTML Page 66 of 127
single page version
je sthUL paryAy thAy tene sthUL RUjusUtra kahIe.
jeTalA shabda teTalA nay.
ek shabdanA anek arthomAnthI ek artha mukhya ArUDh thAy tene
arthane viShe te samabhirUDh chhe. te samabhirUDhanA anek bhed chhe.
pratiShedh rUDh
(2) sAdinitya paryAy, jem ke siddha paryAy.
(3) sattAne gauN karIne utpAd-vyayagrAhakasvabhAv
Page 53 of 113
PDF/HTML Page 67 of 127
single page version
A nayomAn pahelA pahelAno nay pachhInA nayanI apekShAe virUddha
mahAviShayavALo chhe, ane pachhI pachhInA nay pahelA nayanI apekShAe
sUkShma-alpa anukUL viShayavALA chhe. [A sambandhI ghaNo sundar
pramANe
tem naigamathI evambhUt sudhInA sAt nayamAn paN samajavun. naigam nayano
viShay sauthI vadhAre chhe ane evambhUt nayano viShay sauthI alpa chhe.
A apekShAe kahyun ke pahelA pahelA nayano viShay mahAn chhe ane pachhI
pachhInA nayano viShay sUkShma-alpa chhe. vaLI, pahelA naye jeTalA padArthono
Page 54 of 113
PDF/HTML Page 68 of 127
single page version
apekShAe pahelA pahelAnA nayo viruddha mahA viShayavALA chhe, ane
pachhInA naye je padArthano viShay karyo chhe te padArtho pahelA nayanA
viShayamAn garbhit chhe, tethI pachhI pachhInA nayo alpa anukUL viShayavALA
chhe. visheSh mATe juo, tattvArtharAjavArtik.
kahIe chhIe
sarva dravya-guN-paryAyanun sarvasva chhe. jem sarva udyam phaL vinA vRuthA hoy.
phaL yukta kAryakArI hoy, tem sukh kAryakArI vastu chhe.
Page 55 of 113
PDF/HTML Page 69 of 127
single page version
chaitanyamAtra bhAv chhe, te bhAvane dhAraN karanArI jIvanashakti chhe.
jIvanashakti chitprakAshathI shobhAyamAn dravya viShe chhe, guN viShe chhe,
paryAy viShe chhe. tethI te sarve jIv thayA. (dravya-guN-paryAy traNe thaIne)
jIv to ek chhe, jo jIv traN bhedamAn hoy to tenA traN prakAr thaI
jAy. paN em to nathI. dravya-guN-paryAy jIvanI avasthA chhe ane jIv
e traNerUp ek vastu chhe. jem (vastunA) anant (guNomAn) guN bhed
chhe tem jIvamAn bhed nathI, jIvanun svarUp abhed chhe.
kahevAthI abhed siddha thAy chhe.
nathI (parantu) te sarvanA ek bhAvarUp nagar chhe. jem ek naranAn anek
ang chhe, (tyAn koI) ek angamAn nar nathI; sarva angarUp nar chhe.
tem dravyarUp guNarUp, paryAyarUp jIv nathI; jIv vastu dravya-guN-paryAyanun
Page 56 of 113
PDF/HTML Page 70 of 127
single page version
jIvavastu chhe.
tenun samAdhAn
chidshakti hoy to jIvanashakti rahe, chetanAnA abhAvathI jIvano
abhAv chhe. chetanA prakAsharUp chhe. anant guN
tattva, paryAy tattva ane dravya tattva e traNe may jIvatattvane jIvanashakti
prakAshe chhe. te chetanA-lakShaNano prakAsh sadA prakAshit rahe to jIvatva nAm
pAme. mATe chetanAlakShaN jIvavastunun chhe; ane chidshakti judI kahI, te
chaitanyashakti potAnA anant prakAsharUp mahimAne dhAraN kare chhe te
batAvavA mATe (tene) judI kahI, paN (abhedapaNe)) dekhIe to te lakShaN
jIvanashaktinun ja chhe. jem
chetanAthI visheSh chetanA judI nathI; visheSh chetanA vinA chetanAnun svarUp
jANavAmAn na Ave. tem
Ave. A jIvanashakti anAdinidhan anant mahimAne dhAraN kare chhe
ane sarva shaktiomAn te sAr chhe, tathA te sarvano jIv chhe, (arthAt
jIvanashakti badhI shaktiono AtmA chhe). AvI jIvanashaktine
jANavAthI jIv jagatpUjya padane pAme chhe, mATe jIvanashaktine jANo.
Page 57 of 113
PDF/HTML Page 71 of 127
single page version
prabhutva judun chhe ane paryAyanun prabhutva judun chhe. dravyanA prabhutvathI guN-
paryAyanun prabhutva chhe ane guN-paryAyanA prabhutvathI dravyanun prabhutva chhe;
kemake dravya vaDe guN-paryAy chhe, guN-paryAy vaDe
chhe, (have) visheSh prabhutva kahIe chhIe.
paryAyanA svabhAvane dhAraN karIne dravyanA anant mahimArUp prabhutvane
dravyamAn prakaT kare chhe. te ek achal dravyanun prabhutva anek svabhAv
guNanun prabhutva kahIe chhIe.
visheSh prabhutva sahit chhe te sattAnun sAmAnya prabhutva kahIe chhIe
Page 58 of 113
PDF/HTML Page 72 of 127
single page version
temAn dravyasattva, paryAyasattva, guNasattvanA visheSh kahevA na paDe te sAmAnya
sattvanun prabhutva chhe. dravyasattvanun prabhutva to pUrve dravyanun visheShaN (varNan)
karyun temAn jANavun.
kahIe. ekek pradeshamAn anantaguN potAnA mahimA sahit birAje chhe.
ekek guNamAn anant shakti
pradesho potAnA akhanDit prabhutva sahit potAnI pradesh
indriy-grAhya hoy. em thatAn (te) potAnA anant mahimAne dhAre nahi.
mATe sUkShma (guNanI) sattAnA prabhutvane lIdhe sarve guNo potAnA anant
mahimA sahit chhe. gnAnanun sattva sUkShma chhe tethI te indriy
sahit chhe. mATe anantaguNanI sattAnun prabhutva ek sUkShma (tva guNanI)
sattAnA prabhutvathI chhe. tethI e pramANe sarve guNonun prabhutva judun judun
jANo. bahu vistAr thaI jAy tethI ahIn lakhyun nathI.
Page 59 of 113
PDF/HTML Page 73 of 127
single page version
rAkhavAnun je sAmarthya te to sAmAnya vIryashakti chhe. visheSh vIryashaktinA
traN bhed chhe
visheSho lakhIe chhIe. pratham ja dravyavIrya lakhIe chhIe.
Page 60 of 113
PDF/HTML Page 74 of 127
single page version
tem deh viShe AtmA bandhavyApak chhe; dhanAdik viShe abandhavyApak chhe.
(
bhed chhe
kramavartI vyApak chhe; kemake sarve guNaparyAyanun ek dravya nipajelun chhe;
tethI sarva (vyApak ane) kramavyApak abhinnatA guN-paryAyathI thaI.
eTale vyApakapaNAmAn, guN-paryAyano samudAy Avyo; mATe vyApakatA
ane ‘guN-paryAy(no samudAy)’ (e to) kahevA mAtra bhed chhe, (
(tathA) sattAthI abhedavaDe siddha chhe. dravyanun visheSh (
Page 61 of 113
PDF/HTML Page 75 of 127
single page version
(2) asti chhe ke nAsti chhe?
(3) nitya chhe ke anitya chhe?
(4) ek chhe ke anek chhe?
(5) kAraN chhe ke kArya chhe?
(6) sAmAnya chhe ke visheSh chhe?
tenun samAdhAn karIe chhIe
chhe tethI A vivakShAmAn bhed Avyo, parantu abhedane sAdhavAnun nimitta
A bhed chhe. bhed vinA abhed hoy nahi; tethI (dravyavIryane) bhed-
abhed kahIe.
chhe tene paryAyavIrya sAdhe chhe, tethI anitya te nityanun sAdhan chhe. te
(dravyavIrya)no nityAnityAtmak svabhAv chhe. (e rIte te) anek
dharmAtmak chhe. nayachakra granthamAn kahyun chhe ke
Page 62 of 113
PDF/HTML Page 76 of 127
single page version
ke
(anitya paryAyano) upachAr karIne (dravyane anitya) kahIe chhIe.
anitya dravya mULabhUt vastu nathI
ek svabhAv sAdhavAnun nimitta anekapaNun em upachArathI sAdhyun chhe.
doSh nathI. pUrva pariNAm grAhakanay (ane) uttar pariNAm grAhakanay
vaDe (kAraN
4. svAmI kArtikeyAnuprekShA. gA. 222, 230.
Page 63 of 113
PDF/HTML Page 77 of 127
single page version
(TakAvI) rAkhavAnun je sAmarthya chhe te gnAnaguNavIrya chhe; darshanamAn
dekhavAnI shakti chhe tene (TakAvI) rAkhavAnun je sAmarthya chhe te darshan
(guN)
paryAy
ityAdi sarve guNomAn vIryasattA (
prabhAvane dhAraN kare chhe, vistAr (thaI jAy te) mATe (ahIn) lakhyun
nathI.
chhe tethI sattA pradhAn chhe.
Page 64 of 113
PDF/HTML Page 78 of 127
single page version
(ane) chetanAvaDe chetananI sattA chhe, mATe chetan sattAne rAkhavAnun
kAraN gnAn chetanA chhe. gnAn vaDe sarvagnashakti chhe, (te) sarvemAn pradhAn
chhe, pUjya chhe. te gnAn hoy to sarve guNo hoy. jem nigodiyAne
gnAn hIn chhe, tethI sarve guNo dabAyelA chhe, gnAn vadhyun tyAre guNo
vadhatA gayA. jem jem svasamvedan
vinA anant sukh (evun) nAm na pAmyun, mATe gnAnaguN sarva
chetanAmAn pradhAn chhe. tenAthI ja chetanA sattA chhe. sAdhAraN sattA hatI
tene chetanAsattA evun nAm maLyun te chetanAne lIdhe maLyun chhe. chetanAmAn
gnAn pradhAn chhe. sAdhAraN sattA apradhAn hatI tene asAdhAraN
chetanatArUp gnAnanI pradhAnatAthI ‘asAdhAraN chetanasattA’ evun pradhAn
nAm maLyun. sattA gnAnamAn Avo mahimA sattAgnAnanA vIryathI chhe, tethI
vIryaguN pradhAn chhe.
paryAyavIrya kahIe. (pariNAm vaDe) vastune vede, guNane vede tyAre vastu
pragaTe, vastunun ane guNanun svarUp paryAy dvArA pragaT thAy chhe.
vasturUp na pariName to avastu thaI jAy, guNarUp na pariName to
guNanun svarUp na rahe; jo gnAnarUp na pariName to gnAn na rahe.
tethI sarva guNo na pariName. to sarva guNo kaI rIte hoy? sarvanun
mUL kAraN paryAy chhe. paryAy anitya chhe, (te) nityanun kAraN chhe,
nitya-anitya vastu chhe. paryAy(rUpI) chanchaL tarango dravya (rUpI) dhruv
samudrane darshAve chhe.
Page 65 of 113
PDF/HTML Page 79 of 127
single page version
paryAy ja vastu chhe, avastu hoy to te nAsharUp hoy (arthAt te
abhAvarUp hoy) mATe teno virodh Ave chhe.
sattA abhed chhe tethI vastu sangnA pariNAm svarUpane pariNAm
apekShAe kahIe, dravya apekShAe pariNAmane vastu na kahIe. jo
A
paryAy (rUp) vastu chhe; (te) anant guNathI dhruvarUp vastunA kAraN
(rUp) vastu chhe. (paN pote) dhruvarUp kArya nathI (arthAt paryAy te
dhruv dravyaguNanun kAraN chhe paN pote ja dhruv dravyaguNarUp nathI) (ahIn)
A ek judI vivakShA chhe. ghaNe ThekANe to dravya
ahIn
chhe. nAnA (
kathan siddha thayun.
Page 66 of 113
PDF/HTML Page 80 of 127
single page version
lIdhe kShetra chhe, kShetramAn anantaguNano nivAs chhe, ekek guNamAn anant
shakti chhe, anant paryAy chhe. ekek guNanA rUpamAn sarve guNonun rUp
sadhAy chhe. sattAguNanA rUpamAn sarve guNonun rUp sadhAy chhe. sattAthI
sarve guNo ‘chhe’ lakShaNavALA chhe, sattA sarvemAn vyApak chhe. gnAn ‘chhe,’
darshan ‘chhe,’ dravya ‘chhe,’
paryAyano vilAs chhe. dravya
utpanna karavAnun kAraN chhe, koI devAdik nArakInAn dukhane maTADI shake
nahi, evo te kShetrano prabhAv chhe. ane svargabhUmimAn sahajapaNe
shItAdi vedanA nathI (evo te) kShetrano prabhAv chhe. te pramANe
AtmapradeshanA kShetrano evo prabhAv chhe ke anant chetanA dravya-guN-
paryAyanA vilAsane pragaT kare chhe. (ahIn) eTalun visheSh chhe ke