Chidvilas-Gujarati (English transliteration). Kala Virya; Tapa Virya; Bhava Virya; Ek Gunama Sarva Gunonu Roop Sambhave Chhe; Parinama Shaktina Bhed; Pradeshatva Shakti; Dravya-Guna-Paryayano Vilash; Bhavbhav Shakti; Ek Samayana Karan-Karyama Tran Bhed; Dravyana Karan Karya; Gunana Karan Karya; Paryayna Karan Karya; Parmatma Swarupani Praptino Upay; Samykatvna 67 Prakar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 5 of 7

 

Page 67 of 113
PDF/HTML Page 81 of 127
single page version

vIryashakit[ 67
narakAdi kShetra to bhinna vastunun kAraN chhe (ane) Atmapradesh kShetra
guN paryAyathI abhinna chhe. A pradeshakShetramAn utpAd-vyay-dhruv paN
siddha thAy chhe. (te A pramANe
)
upachArathI ek pradeshane mukhya
karIe teno utpAd, bIjA pradeshanI gauNatA te vyay gaNavo (ane)
dhruv mukhya gauNapaNA rahit anusyUt shakti-vasturUp shakti chhe
e
prakAre dhAravun. e pramANe pradesh kShetrano anant mahimA chhe. A pradesh
kShetra, lokAlokane jANavA mATe arIso chhe. je jIvoe A pradesh
A pradeshakShetramAn nivAs karyo chhe teo ja anant sukhanA bhoktA
thayA chhe. AvA pradeshakShetrane (TakAvI) rAkhavAnA sAmarthyanun nAm
kShetravIryashakti chhe.
kALavIrya
have kALavIrya (shakti) kahIe chhIe
kALpotAnA dravya-guN-paryAyanI maryAdA te kAL chhe, tene
(TakAvI) rAkhavAnI sAmarthyatAnun nAm kALavIrya shakti chhe. dravyanI
vartanA te dravya-kAL-kShaN chhe. guNanI vartanA te guNakAL chhe, paryAyanI
vartanA te paryAy
kAL chhe.
ahIn koI prashna kare kedravyavartanA to guNaparyAyavartanAthI chhe,
mATe guNaparyAyavartanA paN dravyavartanA chhe. (tathA) dravyavartanAthI
guNaparyAyavartanA chhe, mATe dravyavartanAmAn guNaparyAyavartanA kaho (ane)
guNaparyAy (vartanA)mAn dravyavartanA kaho?
tenun samAdhAAnhe bhavya! ten je prashna karyo te to sAcho chhe,
parantu ahIn je vivakShA chhe te kahIe chhIe. guNaparyAyanA punjanI vartanA
te dravyavartanA chhe kem ke guNaparyAyano punj te dravya chhe. dravyano svabhAv
guN-paryAy chhe, te dravya potanA svabhAvarUpe varte chhe tethI dravyavartanAmAn
juo, pravachanasAr gA. 99 TIkA.

Page 68 of 113
PDF/HTML Page 82 of 127
single page version

68 ]
chiddavilAs
svabhAv Avyo parantu eTalun visheSh chhe ke judI guNavartanAmAn guNavartane
chhe. gnAnavartanAmAn gnAnavartanA chhe, darshanavartanAmAn darshanavartanA chhe; e
pramANe judA judA guNamAn guNavartanA judI judI chhe. paryAyamAn
paryAyavartanA chhe; temAn eTalun visheSh chhe ke
je samaye je paryAy chhe
te paryAyanI vartanA temAn chhe; bIjA samayanA paryAyanI vartanA bIjA
samayanA paryAyamAn chhe. ekaparyAyamAn bIjA paryAyanI vartanA (hotI)
nathI (kemake) paryAy judA judA chhe. tethI dravyanI guN paryAyanA
punjanI
vartanA ek guNamAn ke ek paryAyamAn AvI jatI nathI, kem
ke vastuno ek guN (AkhA) dravyarUp hoy nahi. jo guNapunj
(
dravya) ek guNamAn ja AvI jAy to guN anant (hovAthI) anant
dravya thaI jAy. guNapunjavartanA dravyanI (chhe), tene ek guNavartanA na
kahIe, kem ke ek guNarUp dravya nathI; punj guNovaDe guNapunjamAn varte
chhe. temAn dravyavivakShAmAn dravyavartanA, guNavivakShAmAn guNavartanA,
paryAyavivakShAmAn paryAyavartanA (e rIte) anekAnt siddhi vivakShAthI chhe.
tethI guN-paryAy-dravyanI vartanA
maryAdA athavA sthiti, tene niShpanna
rAkhavAnun (je) sAmarthya tenun nAm kALavIryashakti chhe.
tapavIrya
have tapavIryanun varNan karIe chhIetap nishchay ane
vyavahAr (evA) be bhedane dhAraN kare chhe. bAr prakAranA tap,
parIShahasahanarUp tap te vyavahAr (tap chhe); tenAthI karmanI nirjarA
tyAre ja thAy ke jyAre ichchhAno nirodh karIne varte, par ichchhA
maTADe (ane) svarasane bheTe. sAdhanavaDe siddhi sAchA vyavahAr dvArA
thAy chhe. tene niShpanna rAkhavAnun (je) sAmarthya, tenun nAm
vyavahAratapavIryashakti chhe; tenA prabhAvathI anek RIddhio Upaje chhe.
have nishchay tapavIryashaktinun svarUp kahIe chhIe

Page 69 of 113
PDF/HTML Page 83 of 127
single page version

vIryashakit[ 69
tap eTale tej; tej eTale potAnI tejasvI anantaguN
chetanAnI prabhAno prakAsh tene niShpanna rAkhavAnA sAmarthyanun nAm
nishchayatapavIryashakti kahIe. gnAnachetanAno prakAsh svasamvedan (rUp)
tathA svaparaprakAshak (rUp)
1nijaprabhAbhAranA vikAsathI shobhit tej
(chhe). e ja prakAre darshan nirAkArupayog (rUp) sarvadarshitva(rUp),
sAmAnya chetanAnA prabhAbhAranA prakAsh (rUp) tej (chhe) e ja
pramANe anant guNanA tejapunjanA prabhAbhArano prakAsh (te) dravyanun tej
(chhe), paryAy svarUpanA prabhAbhArano prakAsh (te paryAyanun) tej chhe. e
pramANe dravya-guN-paryAyanA prabhAbhArano prakAsh te (nishchay) tap
kahIe, tene niShpanna rAkhavAnun (je) sAmarthya, tenun nAm nishchay
tapavIryashakti kahIe.
bhAvavIrya
have bhAvavIryashakti kahIe chhIejenA prabhAvathI vastu
pragaTe tene bhAv kahIe. vastuno sarva svaras bhAv chhe. bhAv te
vastuno svabhAv chhe. vastunun vastupaNun bhAvadvArA jANIe chhIe. jem
akSharArtha bhAvArtha vaDe saphaL chhe tem bhAvavaDe vastu chhe. vastunun
upAdAn akram-kram svabhAvabhAv chhe; tenA traN bhed chhe
dravyabhAv,
guNabhAv (ane) paryAyabhAv. (have) dravyabhAv kahIe chhIeguN
paryAyanA bhAvanA samudAyarUp dravyabhAv kahIe. guNanA bhAvanA
anant bhed chhe. gnAn dravya chhe, gnAn
jANavArUp shaktino bhAvguN
chhe (ane) gneyAkAr paryAy dvArA gnAn thAy chhe te paryAy chhe. (e
rIte) traNe (dravya-guN-paryAy) gnAnanA bhAvavaDe sadhAy chhe. bhAv
guNavaDe guNI sadhAy chhe; te (A rIte ke) dravyathI bhAv chhe, paN
guNathI guNI em kahetAn bhAvathI ja dravyanI siddhi (thAy chhe);
1. nijaprabhAbhArnijaprabhAno samUh

Page 70 of 113
PDF/HTML Page 84 of 127
single page version

70 ]
chiddavilAs
paryAyanI siddhi paN bhAvathI ja chhe. guNano shaktirUp bhAv, guN-
paryAyarUp bhAv, tene guNabhAv kahIe. paryAyamAn je pariNamanashaktinun
je lakShaN chhe te paryAyano bhAv chhe. guNe guNano bhAv judo judo
chhe; paryAyano vartamAnabhAv atItabhAv sAthe maLato nathI, atIt
anAgat sAthe, vartamAn anAgat sAthe maLato nathI (ane) anAgat
vartamAn (ke) atIt sAthe maLato nathI. je pariNAm vartamAn chhe
teno bhAv temAn ja chhe. (A pramANe potAnA) bhAvane niShpanna
rAkhavAnun je sAmarthya tenun nAm bhAvavIrya kahIe.

Page 71 of 113
PDF/HTML Page 85 of 127
single page version

[ 71
ek guNamAn sarva guNonun rup sambhave chhe
vastumAn anant guNo chhe. te ek ek guNamAn sarva guNonun rUp
sambhave chhe. kaI rIte? te kahe chhe, jo sattAguN chhe to sarve guN
chhe; mATe sattA vaDe sarve guNonI siddhi thaI. jo sUkShma(tva) guN chhe
to sarve guNo sUkShma chhe; jo vastutva guN chhe to sarve (guNo)
sAmAnya-visheShatA sahit chhe; jo dravatva guN chhe to dravyane drave chhe
vyApe chhe; jo agurulaghutva guN chhe to sarve guNo agurulaghu chhe; jo
abAdhit guN chhe to sarve guNo abAdhit chhe; jo amUrtik guN
chhe to sarve (guNo) amUrtik chhe. A pramANe ek ek guN sarvamAn
chhe (ane te) sarvanI siddhinun kAraN chhe.
ekek guNamAn dravya-guN-paryAy traNe sAdhIe (jem ke) ek
gnAn guN chhe. tenun gnAnarUp to dravya chhe, tenun (jANapaNArUp) lakShaN
te guN chhe, tenI pariNati te paryAy chhe, AkRuti te vyanjanaparyAy chhe.
ahIn koI prashna kare chhe keje pariNati te paryAy chhe, gnAn
gneyo viShe paryAy vaDe Avyun chhe, to pariNati to na AvI! to paryAy
vaDe (gnAn gneyamAn) kaI rIte Avyun?
tenun samAdhAna(gnAnanI) pariNati abhedarUpe athavA
tAdAtmyarUpe (to gneyamAn) AvI nathI, parantu paryAyanI shakti (gneyamAn)
upachAr pariNatithI pariNamI chhe; upachArathI (tene) gneyAkAr kahIe.
dravya-guN-paryAy vastunA chhe. je vastunun sat chhe te ja gnAnanun sat chhe,
kem ke je asankhya pradesh vastunA chhe te ja (pradesho) gnAnanA chhe. tethI
abhed sattAnI apekShAe abhed guN-paryAyanI siddhi thaI. bhed

Page 72 of 113
PDF/HTML Page 86 of 127
single page version

72 ]
chiddavilAs
(apekShA)mAn gnAnarUp dravya, (jANapaNA) lakShaN guN ane tenI
pariNati te paryAy (em) bhedavaDe (traNe) sadhAy chhe. upachArathI
samasta gneyanA dravya-guN-paryAy gnAnamAn Ave chhe. upachAranA anek
bhed chhe te kahIe chhIe
[1] svajAti upachAr, [2] vijAti upachAr ane [3]
svajAtivijAti upachAr. dravyamAn traNe upachAr, guNamAn traNe upachAr,
paryAyamAn traNe upachAr (em) nav bhed thayA. nav svajAti, nav
vijAti, nav svajAti
vijAti, nav sAmAnya (e pramANe) chhatrIsh
bhed gnAnamAn Ave tyAre gnAnamAn sadhAy chhe, gnAn ane darshan (e
banne) guNo chetanAnI apekShAe svajAti chhe, lakShaN apekShAe
upachArathI vijAti chhe (ane) banne apekShA (sAthe letAn) svajAti
vijAti chhe ek guN dravya-guN-paryAyane sAdhe; (tathA) svajAti,
vijAti ane mishra
e sAdhe tyAre anant guNomAn chhatrIs-chhatrIs bhed
upachArathI sadhAy chhe.
[ jain siddhAnt darpaNamAn A sambandhI nIche pramANe varNan chhe]
ek prasiddha dharmano bIjAmAn Arop karavo te asadbhUt vyavahArano
viShay chhe; tenA traN bhed chhe
1sajAti upachAr, 2vijAti upachAr,
3sajAti vijAti upachAr.
e traNemAnthI darekanA nav nav bhed thAy chhe; te A pramANe
1. dravyamAn dravyano Arop, 2. dravyamAn guNano Arop, 3.
dravyamAn paryAyano Arop, 4. guNamAn guNano Arop, 5. guNamAn
dravyano Arop, 6. guNamAn paryAyano Arop, 7. paryAyamAn paryAyano
Arop, 8. paryAyamAn guNano Arop, 9. paryAyamAn dravyano Arop.
temAn sajAti dravya-guN-paryAyano ek bIjAmAn Arop karavo te

Page 73 of 113
PDF/HTML Page 87 of 127
single page version

ek guNamAn sarva guNonun rUp sambhave chhe[ 73
sajAti upachAr chhe. jem ke chandranA pratibimbane chandra kahevo te sajAti
paryAyano sajAti paryAyamAn Arop chhe.
vijAti dravya-guN-paryAyano ek bIjAmAn Arop karavo te
vijAti upachAr chhe. jemake gnAnane mUrta kahevun te vijAti guNano
vijAti guNamAn upachAr chhe. sajAti
vijAti dravya-guN-paryAyamAn
Arop karavo te sajAti-vijAti upachAr chhe, jem ke jIvajIvarUp
gneyo gnAnano viShay hovAthI tene gnAn kahevun te sajAtivijAti
dravyamAn sajAtivijAti guNano Arop chhe. [juo jainasiddhAnt darpaN
pRu. 32-33]
bhed-abhedavaDe dravya-guN-paryAy sadhAy chhe, em jANavun. ek
gnAn potAnA svabhAvanun kartA chhe, gnAnano bhAv te karma chhe, gnAn
potAnA bhAvavaDe potAne sAdhe chhe tethI pote karaN chhe. potAno svabhAv
potAne sompe chhe tethI pote sampradAn chhe. potAnA bhAvamAnthI potAne
pote sthApe chhe tethI apAdAn pote chhe, potAno AdhAr pote chhe tethI
adhikaraN pote chhe. (e pramANe) A ja chha kArako ekek guNamAn
judA judA anant guN paryant sAdhavA.
utpAd-vyay-dhruv traNe guNe guNamAn sAdhIe chhIe, sUkShma (tva)
guN chhe, tenA anant paryAyo chhe. gnAnasUkShma, darshanasUkShma, anant guN
sUkShma, [te sUkShmatva guNanA paryAyo chhe]. ek guNasUkShmanI mukhyatAno
utpAd bIjA guNanI gauNatArUp sUkShmano vyay ane sUkShma (tva)
sattAvaDe dhruv
e pramANe sUkShma (tva-guN)mAn utpAd-vyay-dhruv utaryA.
e rIte sarve guNomAn utpAd-vyay-dhruv sadhAy chhe.

Page 74 of 113
PDF/HTML Page 88 of 127
single page version

74 ]
chiddavilAs
pariNAmashakitanA bhed
have, vastu viShe pariNAmashaktinun varNan karIe chhIe
guNasamudAy dravya chhe, te dravya potAnA guN-paryAy svabhAvavaDe
utpAd-vyay-dhruvathI Alingit chhe.1 guNarUp sattAnA be bhed chheek
sAdhAraN, ek asAdhAraN. dravyatva Adi sAdhAraN, gnAnAdi
asAdhAraN sattA chhe. gnAn-darshanAdi visheSh guNonA sattvathI jIv
pragaTyo (arthAt jaNAyo) tyAre (jIvanA) vastutva vagere sarve guNo
jaNAyA. mATe asAdhAraN vaDe sAdhAraN chhe. sAdhAraN vaDe asAdhAraN
chhe. e sarva dravya-guN-paryAy potAnA yathAavasthitapaNAvaDe svachchha thayA,
tyAre paranA abhAvane lIdhe abhAvashaktirUp thayA. nij vastuno sakaL
bhAv paranA abhAv vaDe chidvilAsathI shobhit svarasathI bharelo,
tyAgaupAdAnashUnya, sakaL karmano akartA, (tathA) abhoktA, sarvakarmamukta
Atmapradesh, sahaj magna, paramUrti rahit amUrtarUp, ShaTkArakarUp dravya-
kShetra-kAL-bhAvarUp, sangnA-sankhyA-lakShaN-prayojanAdi rUp nityAdi
svabhAvarUp, sAdhAraNAdi guNarUp (tathA) anyonya upachArAdi rUp
evA
anant bhedabhed (rUp) chhe. (temAn) sAmAnya-visheSh Adi anant
nayothI, anant vivakShAothI anant saptabhang sAdhavA.
anAdianant, anAdisAnt, sAdishAnt ane sAdi anante chAr
bhang sarve guNomAn lAgu paDe chhe. te kahIe chhIe pratham gnAnamAn
sAdhIe chhIe.
1. juo, samayasAr guj. pRu. 504

Page 75 of 113
PDF/HTML Page 89 of 127
single page version

pariNAmashakitanA bhed
[ 75
(1) gnAn vastuthI anAdi anant chhe.
(2) gnAn dravyathI anAdi, paryAyathI sAnt, (e rIte) anAdisAnt
chhe.
(3) gnAn paryAyathI sAdisAnt chhe.
(4) paryAyathI gnAn sAdi, dravyathI anant chhe, tethI sAdi anant chhe.
e pramANe darshanamAn e ja rIt jANo. sattAmAn (e chAr prakAr)
sAdhIe chhIe
(1) dravye sattA anAdianant,
(2) dravye sattA anAdi, paryAye sattA sAnt (e rIte sattA)
anAdisAnt;
(3) paryAye sattA sAdisAnt;
(4) paryAye sattA sAdi, dravye sattA tathA guNe sattA anant. (e rIte
sattA) sAdianant chhe.
A pramANe (sattAmAn chAr bhang) sAdhatAn prashna UThe chhe ke sattA
to ‘chhe’ lakShaNavANI chhe, sAdisAntamAn (to) sattAno abhAv thAy chhe;
tyAn, (sattAnun) ‘chhe’ (evun) lakShaN rahetun nathI.
tenun samAdhAn karIe chhIeparyAy samayasthAyI chhe, tenI sattA
paN samay mAtranI kALamaryAdA sudhI ‘chhe’ lakShaN sahit chhe.
anAdianantano kAL ghaNo chhe tethI paryAyamAn te sambhavato nathI. paryAy
samayasthAyI na hoy to utpAd-vyay-dhruv ek samayamAn siddha na thAy;
to utpAd-vyay-dhruv vinA sattA hoy nahi, sattAno nAsh thatAn vastuno
nAsh thAy. mATe paryAyanI maryAdA samay(pUratI) hovAthI (sattAnun)
sAdisAntapaNun siddha thayun, A sarve pariNAmashaktinA bhed chhe. AmAn sarve
garbhit chhe tethI tenA ja bhed chhe.

Page 76 of 113
PDF/HTML Page 90 of 127
single page version

76 ]
chiddavilAs
pradeshatvashakit
AtmA viShe pradeshatvashakti chhe, tenun varNan karIe chhIe.
sansAr avasthAmAn anAdi sansArathI pradesh
kAyA sankoch vistAr
(pAme chhe), mukta thatAn charam sharIrathI kinchit UNA AkArane dhare chhe.
te ekek pradeshamAn anant guNo chhe, evA lokapramAN asankhyAt pradesho
chhe. abhedavivakShAmAn ‘pradeshatva’, bhedavivakShAmAn ‘asankhya’, (tathA)
vyavahAramAn ‘dehapramAN’ kahIe. temaj avasthAn vivakShAthI lokAgra
avasthAnarUp thaIne nivAs kare chhe. ekek pradeshanI gaNatarI karatAn
asankhya (pradesho) chhe.
ahIn koI prashna kare chhe kejinAgamamAn ‘लोकप्रमाणप्रदेशो हि
निश्चयेन जिनागमे’ A pramANe kahyun chhe. A bhedamAn asankhya kahetAn nishchay
siddha thato nathI, (kemake) nishchayamAn bhed siddha thAy nahi?
tenun samAdhAAn :bhedathI asankhya (pradesh hovAnun) pramAN karyun,
tenAthI ochhA ke vadhAre (pradesho) nathIA niyamarUp nishchay jANavo.1
koI prashna kare chhe keek pradeshamAn anant guNo chhe te sarva
pradeshomAn chhe. (je anant guNo chhe) te (ek pradeshamAn) AkhA AvyA
ke ochhA AvyA?
tenun samAdhAAn :sarva pradeshomAn gnAn chhe. pradesh judA judA
juo, samayasAr guja0 pRu. 505
1. juo, dravyasangrah gA. 10.

Page 77 of 113
PDF/HTML Page 91 of 127
single page version

pradeshatvashakit[ 77
mAnavAthI gnAn judun judun thaI jAy; gnAnapramAN AtmA dravya chhe te paN
judo judo thaI jAy, e rIte viparIt thAy chhe; mATe vastumAn
anshakalpanA nathI (tem ja) guNamAn paN (anshakalpanA) nathI. parantu
paramANumAtra gajathI vastunA pradesh gaNIe tyAre eTalA (
asankhya)
chheem kahIe chhIe. (parantu) jem pradeshonun ekatva te vastunun svarUp
chhe tem gnAnasvarUp chhe.
kramanA be bhed chhe(1) viShkambhakram ane (2) pravAhakram1;
viShkambhakram pradeshomAn chhe ne pravAhakram pariNAmamAn chhe. dravyamAn kramabhed
nathI, vastunA ang ja evA bhedane dhAraN kare chhe. paN angamAn kramabhed
chhe, vastumAn nathI. jem naranA angamAn kramabhed chhe (paN) naramAn nathI;
e prakAre jANavun. jem arIsAmAn prakAsh chhe, (tyAn) AkhA arIsAmAn
(jevo prakAsh) chhe tevo ja arIsAnA ek pradeshamAn chhe. te pradesh
arIsAmAn judo to nathI paN (jyAre) paramANumAtra pradeshane kalpIe
tyAre te pradeshamAn jAtishakti to tevI (arIsA jevI) ja chhe, parantu
sampUrNa vastu badhA pradeshonun nAm pAme chhe. e prakAre jAti
shakti bhedathI
to pradeshamAn guN Avyo, parantu sampUrNa Atmavastu to asankhya pradeshamay
chhe; ek pradesh lokAlokane jANe te ja sarva pradesho jANe, parantu sarva
pradeshono ekatvabhAv te vastu chhe.
ahIn koI prashna kare chhe keek guNanA anant paryAyo chhe; ek
pradeshamAn ek guN chhe temAn anant paryAyo kaI rIte AvyA?
tenun samAdhAAnek pradeshamAn sUkShma[tva] guN chhe tem ja anant
guNo chhe, te sarve sUkShma chhe; tethI sUkShmaguNanA sarve paryAyanA jAtibhed
shaktibhed ek chhe em Avyun.
vastuno ek guN chhe te vastumAn vyApak chhe (ane) vastu sarve
guNomAn vyApak chhe. tethI sUkShma[tva] guN paN potAnA paryAyavaDe sarve
1. juo pravachanasAr gA. 141.

Page 78 of 113
PDF/HTML Page 92 of 127
single page version

78 ]
chiddavilAs
guNomAn vyApak chhe, akhanDit chhe. (jo) ek guNane khanDakhanD paryAyavaDe
judo judo vyApak kahevAmAn Ave to sUkShma[tva guN] anant thaI jAy.
ek na rahe; em thatAn dravya anant thaI jAy. [parantu] guNadravya ek
chhe tethI sarva pradesharUp vastu chhe tem ja guN [paN sarvapradesharUp] chhe.
[jem] ek guN to sarve guNomAn potAnun rUp dhare chhe (ane) vyApak
chhe tem ek pradesh sarve pradeshomAn vyApak nathI. ek pradeshanun astitva
ek pradeshamAn chhe ne bIjAnun bIjAmAn chhe. parantu chetanAnA abhinnapaNAne
lIdhe sarve pradesho abhinnasattArUp chhe. ek vastunA pradesh paraspar
anusyutirUp abhed chhe. pradeshanA svarUpano nirNay karavA mATe kathanamAn
to bhed kahyo parantu (sarve pradeshonI) jAtishaktisattAprakAsh vagere
abhed chhe. ek sUkShma(tva) guN chhe te sarve pradeshomAn potAnA sampUrNa
astitvane dhAraN kare chhe. tenAmAn sampUrNatA chhe (eTale) sarve guNone
sampUrNa sUkShma karyA, vastumAn jeTalA pradesho kahyA temAn te ekek pradeshano
sUkShmatvaguN judo na kahIe, (kem ke) e pramANe sUkShma(tva) guN judo
kahetAn to guNakhanD thaI jAy. mATe (sarva pradeshomAn) abhed prakAsh chhe.
temAn bhed anshakalpanA (hovA) chhatAn abhed chhe; pradesho
avayavono punj
chhe te ek vastunI siddhi kare chhe. A pradeshomAn 1sarvagnatva ane
sarvadarshitvashakti chhe e pradesho potAnA yathAvat svabhAvarUp chhe tethI te
2tattva’shaktine dhAraN kare chhe (ane) parapradeshorUp thatA nathI tethI
3atattva’ shaktine dhAraN kare chhe, (tem ja te pradesho) jaDatA rahit
[hovAthI] 4chaitanya shaktine dhAraN kare chhe.ityAdi anant shaktione
e prakAre dhare chhe. [e rIte] pradeshashakti anant mahimAne dhare chhe.
❈ ❈ ❈
pravachanasAr gA. 99 TIkA.
1. samayasAr guj. pRu. 504;
2
3 samayasAr guj. pRu. 505;
4. juo, guj. samayasAr. pRu. 503.

Page 79 of 113
PDF/HTML Page 93 of 127
single page version

[ 79
dravya-guN-paryAyano vilAs
sattAnA AdhAre sarva dravya-guN-paryAy chhe, tethI sattA ja sarva
dravya-guN-paryAyanA rUpano vilAs kare chhe.
koI prashna kare ke sattA to ‘chhe’ lakShaNavALI chhe, (te) vilAs
kaI rIte kare chhe?
tenun samAdhAnadravyano vilAs dravya kare, guNano (vilAs)
guN kare, (ane) paryAyano (vilAs) paryAy kare; (parantu) e traNenA
vilAsano astibhAv sattA vaDe chhe, tethI sattA ja (teno vilAs)
kare chhe. dravya-guN-paryAyano vilAs gnAnamAn Avyo; gnAnanA
vedanapaNAne lIdhe gnAn ja e traNeno vilAs kare chhe. e ja pramANe
darshanamAn paN (te vilAs) Avyo, (tethI) darshan sarva dravya-guN-
paryAyanA rUpano vilAs kare chhe. pariNAm sarvane vedIne rasAsvAd le
chhe, tethI paryAy sarvano vilAs kare chhe. A pramANe, anant guNo
chhe. ekek guN dravya-guN-paryAy traNeno vilAs kare chhe.

Page 80 of 113
PDF/HTML Page 94 of 127
single page version

80 ]
chiddavilAs
bhAvabhAvashakit
samasta padArthonA samasta visheShone gnAn jANe, chhe tem ja
pUrve jANyun hatun ne bhaviShyamAn jANashe e (gnAn)shakti je pUrve hatI
te ja shakti bhaviShyamAn rahe chhe, tethI gnAnamAn bhAvabhAvashakti chhe.
A pramANe darshanamAn je bhAv pUrve hato te ja bhaviShyamAn rahe chhe
tethI bhAvabhAvashakti darshanamAn paN chhe. gnAnamAn, darshanamAn e pramANe
anant guNomAn bhAvabhAvashakti chhe. sarve guNano bhAv ek ek
guNamAn chhe tethI ek potAnA bhAvathI sarve guNano bhAv chhe ane
sarve guNonA bhAvathI ek guNano bhAv chhe, mATe bhAvabhAvashakti
guNomAn chhe. ek guNamAn dravya-paryAyano bhAv chhe ane dravya-paryAyanA
bhAvamAn guNano bhAv chhe tethI bhAvabhAvashakti sarve kahIe. ekek
bhAvamAn anantabhAv chhe ane anantabhAvamAn ek bhAv chhe. vastuno
sadbhAv pragaTavo te bhAv chhe; ek bhAvamAn anant rasano vilAs
chhe. vilAsanA prabhAvane pragaTapaNe (vastu) dhAraN kare chhe, vastumAn
ja anek anganun varNan jinadev batAve chhe.
vastumAn anant guN chhe, ek ek guNamAn anant shakti(rUp)
paryAy chhe, paryAyamAn sarve guNanun vedan chhe, vedavAmAn avinAshI
sukharas chhe. e sukharasanA pIvAthI chidAnand ajar amar thaIne
nivAs kare chhe.
juo samayasAr guj. pRu. 505

Page 81 of 113
PDF/HTML Page 95 of 127
single page version

[ 81
ek samayanAn kAraN-kAryamAn traN bhed
samay samay(nAn) kAraN kAryadvArA Anandano vilAs thAy chhe.
te kAraNakArya pariNAmathI chhe. pUrva pariNAm kAraN chhe te uttar
pariNAm(rUp) kAryane kare chhe. te ek ja kAraNakAryamAn traN bhed
sadhAy chhe, te kahIe chhIe. jem ShaTguNI vRuddhi
hAni ek samayamAn
sadhAy tem ek vastunA pariNAmamAn bhed kalpanAdvAr vaDe kAraNakAryanA
traN bhed sAdhIe chhIe. (te A pramANe
) dravya kAraNakArya, guN
kAraNakArya ane paryAy kAraNakArya. pratham dravyanA kAraNakArya kahIe
chhIe
dravyanA kAraNakArya
(1) dravya pote ja potAnA svabhAvathI potAnun kAraN chhe ane
pote ja kAryarUp chhe; athavA,
(2) guN-paryAy te dravyanun kAraN chhe (ane dravya kArya chhe.)
1guN paryAyavAn dravya Avun sUtranun vachan chhe;
(3) pUrva pariNAm yukta dravya kAraN chhe ane uttar pariNAm
yukta dravya kArya chhe; 2athavA
(4) ‘sat’ kAraN chhe ane dravya kArya chhe; athavA
(5)
‘द्रवत्वयोगात् द्रव्य’ (eTale ke dravatvanA yogathI dravya chhe)
dravatvaguN kAraN chhe ane dravya kArya chhe.
1. juo tattvArtha sUtra 538.
2. svAmI kArtikeyAnuprekShA gA. 222; 230.

Page 82 of 113
PDF/HTML Page 96 of 127
single page version

82 ]
chiddavilAs
dravyanAn kAraNakArya dravyamAn ja chhe, kem ke dravya pote ja potAnA
kAraNarUp svabhAvapaNe pariNamIne potAnA kAryane pote ja kare chhe.
dravyamAn jo kAraNakArya na hoy to dravyapaNun kevI rIte rahe? mATe
sansAramAn jeTalA padArtho chhe te te sarve potapotAnAn kAraN-kAryane kare
chhe. tethI jIvadravyanAn kAraNakAryavaDe jIvanun sarvasva pragaTe chhe. je kAI
chhe te kAraN-kArya ja chhe (arthAt kAraN kAryamAn badhun AvI jAy chhe).
have guNanA kAraN kArya kahIe chhIe
guNanAn kAraNakArya
(1) dravya-paryAy te guNanun kAraN chhe ane guN kArya.
(2) kevaL dravya-paryAy (guNanun) kAraN chhe eTalun ja nahi parantu
guN paN guNanun kAraN chhe ane guN ja kArya chhe. ek sattAguN sarve
guNonun kAraN chhe ane sarve guNo (tenun) kArya chhe. ek sUkShma(tva) guN
sarve guNonun kAraN chhe ane sarve guNo kArya chhe. ek agurulaghu guN
sarve guNonun kAraN chhe ane sarve guNo kArya chhe ek pradeshatvaguN sarve
guNonun kAraN chhe ane sarve guNo kArya chhe, A ja prakAre ekek guN
sarve guNonun kAraN chhe ane sarve guNo kArya chhe.
(3) have te ja guNanAn kAraN (kArya) temAn kahIe chhIe
sattAnun nij kAraN sattAmAn ja chhe; sattA, dravya-guN-paryAyanAn
hovApaNArUp lakShaNavALI chhe, tethI utpAd-vyay-dhruv ke je sattAnun
lakShaN chhe te
sattAnun kAraN chhe ane sattA kArya chhe. e ja pramANe
agurulaghutvaguN nijakAraNavaDe nijakAryane kare chhe. te
agurulaghutvaguNano vikAr (pariNaman) ShaTguNI vRuddhi-hAni chhe; e
vRuddhi-hAnivaDe ja agurulaghukArya nIpajyun chhe, tethI agurulaghu pote
potAnun ja kAraN chhe. A pramANe sarve guNo potapotAnun kAraN chhe
ane potAnA kAryane pote ja kare chhe. ‘anya guNanimittakAraNagrAhak

Page 83 of 113
PDF/HTML Page 97 of 127
single page version

ek samayanA kAraN-kAryamAn traN bhed[ 83
nay’nI vivakShAthI anya guNanA kAraNathI anya guNanun kArya thAy chhe;
‘anyaguNagrAhak-nirapekSha, kevaL ‘nijaguNagrAhakanay’nI vivakShAthI nij
guN pote ja nijanAn kAraNakAryane kare chhe.
dravya vinA guN hoy nahi, mATe guNakAryanun dravya kAraN chhe;
paryAy na hoy to guNarUp koN pariName? mATe paryAy kAraN chhe,
guN kArya chhe. e pramANe guNakAraNakAryanA anek bhed chhe.
have paryAyanA kAraNakArya kahIe chhIe
paryAyanAn kAraNakArya
(1) dravya (tathA) guN te paryAyanun kAraN chhe ane paryAy kArya
chhe; kem ke dravya vinA paryAy hoy nahi,jem samudra vinA tarang hotAn
nathI tem A pramANe paryAyano AdhAr dravya chhe, dravyamAnthI ja pariNati
uThe chhe. (AlApapaddhattimAnnA paryAy adhikAramAn) kahyun chhe ke
अनाद्यनिधने द्रव्ये स्वपर्यायाः प्रतिक्षणं
उन्मज्जंति निमज्जंति जलकल्लोलवज्जले ।। pRu. 26.
(arthajaLamAn jaLanA kallolonI samAn anAdinidhan
dravyamAn dravyanA nij paryAyo pratyek samayamAn utpanna thAy chhe tathA
naShTa thAy chhe.) A pramANe paryAyanun kAraN dravya chhe.
(2) have guN te paryAyanun kAraN chhe e kahIe chhIe
guNono samudAy dravya chhe; guN vinA dravya na hoy, ane dravya vinA
paryAy na hoy,
e rIte guN te paryAyanun kAraN chhe.ek to A
visheShaN (prakAr) chhe. ane bIjun guN vinA guNapariNati na hoy
mATe guN, paryAyanun kAraN chhe. guN paryAy (rUpe) pariName chhe tyAre
guNapariNati (evun) nAm pAme chhe, mATe guN kAraN chhe ane paryAy
kArya chhe.

Page 84 of 113
PDF/HTML Page 98 of 127
single page version

84 ]
chiddavilAs
(3) paryAyanun kAraN paryAy ja chhe. guN vinA ja (arthAt
guNanI apekShA vagar ja) paryAyanI sattA paryAyanun kAraN chhe; paryAyanun
sUkShmatva paryAyanun kAraN chhe, paryAyanun vIrya paryAyanun kAraN chhe, paryAyanun
pradeshatva paryAyanun kAraN chhe. athavA,
(4) utpAd-vyay kAraN chhe (ne paryAy kArya chhe). kem ke
utpAd-vyayavaDe paryAy jANavAmAn Ave chhe mATe te paryAyanun kAraN chhe
ane paryAy (tenun) kArya chhe.
e pramANe kAryakAraNanA bhed chhe. vastuno sarvaras sarva
svakAraN kArya ja chhe kAraN kArya jANyA teNe sarve jANyun, A
paramAtmAne anant guNo chhe, anant shakti chhe, anant guNonA
anantAanant paryAyo chhe, anant chetanA-chihnamAn anant, anantAanant
sapta bhang sadhAy chhe. A vagere prakAre vastuno anant mahimA chhe.
te (mahimAne) koI kyAn sudhI kahe? mATe jeo sant chhe teo
svarUpanA anubhav(rUpI) amRutaras pIne amar thAo.

Page 85 of 113
PDF/HTML Page 99 of 127
single page version

[ 85
paramAtmasvarupanI prAptino upAy
have shiShya prashna kare chhe kehe prabho! evA paramAtmAnun svarUp
kaI rIte pAmIe? te kaho. tyAre te shiShyane paramAtmAne pAmavAnA
nimitte have kathan karIe chhIe. (jIv) antarAtmA thaIne paramAtmAne
dhyAve chhe.
1 te antarAtmA(paNun) chothA guNasthAnathI sharU karIne bAramA
guNasthAn sudhI chhe. tenun kathan sankShepathI lakhIe chhIe.
chothA guNasthAnavALo jIv shrI sarvagne kahelA vastusvarUpane chintave
chhe, tene samyaktva thayun chhe te samyaktvanA 67 bhed chhe. te kahIe chhIe.
samyaktvanA 67 prakAr
(14) pratham, shraddhAnanA chAr bhed chhe tenA pratham,
paramArthasanstavan, 1; bIjo munit paramArtha 2. trIjo yatijanasevA 3;
ane chotho, kudraShTiparityAg 4. e chAr bhedamAnthI pahelo bhed kahIe
chhIe.
1. (paramArthasanstav) sAt tattvo chhe. temanun svarUp gnAtA chintave
chhe. chetanA lakShaN, darshanagnAnarUp upayogAdi anant shakti sahit
anant guNothI shobhit mArun svarUp chhe; anAdithI parasanyog sAthe maLyo
chhe, to paN (mAro) gnAn upayog mArA svarUpamAn gneyAkAr thAy chhe, par
gneyarUp thato nathI; (mArI) gnAnashakti avikArarUp akhanDit rahe chhe.
gneyonun avalamban kare chhe, (paN) nishchayathI par gneyone sparshatun nathI;
(upayog) parane dekhato (hovA) chhatAn aNadekhato chhe, parAcharaN karavA
chhatAn akartA chhe
evA upayoganA pratItibhAvane shraddhe chhe. ajIvAdi
1. mokSha prabhRut 7.

Page 86 of 113
PDF/HTML Page 100 of 127
single page version

86 ]
chiddavilAs
padArthone hey jANIne shraddhA kare chhe. vAramvAr bhedagnAn vaDe svarUpachintan
karIne svarUpanI shraddhA thaI, tenun nAm paramArthasanstav kahIe.
2. (munitaparamArtha)jinAgamdravyasUtradvArA arthane jANIne
gnAnajyotino anubhav thayo, tene munitaparamArtha kahIe.
3. (yatijanasevA)vItarAg svasamvedanadvArA shuddha svarUpano
rasAsvAd thayo, te viShe prItibhaktisevA, tene yatijanasevA kahIe.
4. (kudraShTiparityAg)parAlambI bahirmukh mithyAdraShTi janonA
tyAgane kudraShTiparityAg kahIe.
(57) have samyaktvanAn traN chihno kahIe chhIe
1. (jinAgamashushrUShA)anAdinI mithyAdraShTine chhoDIne,
jinAgamamAn kahel gnAnamay svarUpane pAmIe, (temAn) upakArI jinAgam
chhe, te (jinAgam) pratye prIti kare. evI prIti kare ke jem daridrIne
koIe chintAmaNi dekhADyo tyAre te vaDe chintAmaNi pAmyo. te vakhate te
dekhADanAr pratye jem te daridrI prIti kare, tevI prIti shrI jinasUtra pratye
(samyagdraShTi) kare, tene jinAgamashushrUShA kahI chhe.
2. (dhArmasAdhAnamAn paramaanurAg)nijadharmarUp anantaguNano
vichAr te dharmasAdhan chhe; temAn param anurAg kare; dharmasAdhanamAn param
anurAg bIjun chihna chhe.
3. (jinaguruvaiyAvRutya)jinaguru dvArA gnAn-Anand pAmIe
chhIe, mATe temanI vaiyAvRutyasevAsthiratA kare; te jinaguruvaiyAvRutya
trIjun chihna kahIe e chihna anubhavInA chhe.
[817] have dash vinayanA bhed kahIe chhIe
1. arihant, 2. siddha, 3. AchArya, 4. upAdhyAy, 5. sAdhu,
6. pratimA, 7. shrut, 8. dharma, 9. chAr prakAranA sangh ane 10.
samyaktva;
A dashano vinay kare; te vaDe svarUpanI bhAvanA thAy chhe.