Chidvilas-Gujarati (English transliteration). Gyatana Vichar; Anant Sansar Kem Mate; Manani Pancha Bhoomika; Samadhinu Varnan: ,; 1. Laya Samadhi; 2. Prasangnyat Samadhi; 3. Vitark-Anugat Samadhi; 4. Vichar Anugat Samadhi.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 6 of 7

 

Page 87 of 113
PDF/HTML Page 101 of 127
single page version

paramAtmasvarUpanI prAptino upAy[ 87
[1820] have traN shuddhi kahIe chhIe
man-vachan-kAy shuddha karIne svarUp bhAve, ane svarUpabhAvI
puruShomAn e traNe lagAve; svarUpane nishanknisandehapaNe grahe.
(2125) have, pAnch doShano tyAg kahe chhe
1. sarvagnavachanane nisandehapaNe mAne;
2. mithyAmatanI abhilAShA na kare; pardvaitane na ichchhe.
3. pavitra svarUpane grahe, par upar glAni na kare.
4. mithyAtvI paragrAhI dvaitanI man vaDe prashansA na kare. temaj
5. vachan vaDe (te mithyAtvInA) guN na kahe.
(2633) have, samyaktvanI prabhAvanAnA ATh bhed kahe chhe
tenA ATh bhed1. pavayaNI (arthAt siddhAntane jANanAr) 2.
dharmakathA, 3. vAdI, 4. nimitta, 5. tapasI, 6. vidyAvAn, 7. siddha,
8. kavi. te have kahIe chhIe
1. siddhAntamAn svarUpane upAdey kahe,
2. nijadharmanun kathan kahe,
3. haThavaDe dvaitano Agrah hoy te chhoDAve ane mithyAvAd maTADe,
4. svarUp pAmavAmAn nimitta jinavANI, guru tathA svadharmI chhe ane
nij vichAr chhe; nimittapaNe je dharmagna chhe temanun hit kahe.
5. paradvaitanI ichchhA maTADIne nij pratAp pragaT kare,
6. vidyAvaDe jinamatano prabhAv kare, gnAnavaDe svarUpano prabhAv kare,
7. svarUpAnandInun vachanavaDe hit kare, sanghanI sthiratA kare, jenA vaDe
svarUpanI siddhi thAy tene siddha kahIe.
8. kavi svarUp sambandhI rachanA rache, paramArthane pAme, prabhAvanA kare.

Page 88 of 113
PDF/HTML Page 102 of 127
single page version

88 ]
chiddavilAs
A ATh (bhedo) vaDe jinadharmanosvarUpanoprabhAv vadhe em
kare. e anubhavInun lakShaN chhe.
(3439) have chha bhAvanA kahe chhe
1. mULabhAvanA, 2. dvArabhAvanA, 3. pratiShThAbhAvanA, 4. nidhAn-
bhAvanA, 5. AdhArabhAvanA ane 6. bhAjanabhAvanA (teno khulAso kare
chhe)
1. (mULabhAvanA)samyaktvasvarUpanubhav te sakaL nijadharma-
mULshivamUL chhe. jinadharmarUpI kalpatarunun mUL samyaktva chhe1
em bhAve.
2. (dvArabhAvanA)dharmanagaramAn praveshavA mATe samyaktvadvAr chhe.
3. (pratiÌAbhAvanA)vrattapanI, svarUpanI pratiShThA samyaktvathI chhe.
4. (nidhAAnabhAvanA)anant sukh devAne nidhAn samyaktva chhe.
5. (AdhAArabhAvanA)nijaguNono AdhAr samyaktva chhe.
6. (bhAjanabhAvanA)sarve guNonun bhAjan samyaktva chhe.
(A) chha bhAvanAo svarUparas pragaT kare chhe.
(40
44) have samyaktvanAn pAnch bhUShaN lakhIe chhIe
1. kaushalyatA, 2. tIrthasevA, 3. bhakti, 4. sthiratA (ane) 5.
prabhAvanA. (teno khulAso kare chhe)
1. (kaushalyatA)paramAtmabhakti, parapariNAm (ane) pAp-
parityAg(rUp) svarUp, bhAvasamvar ane shuddha bhAvapoShak kriyAne
kaushalyatA kahIe.
2. (tIrthasevA)anubhavI vItarAg satpuruShonA sangane tIrthasevA
kahIe.
1. juo, दंसणमूलो धम्मोdarshanaprAbhRut2

Page 89 of 113
PDF/HTML Page 103 of 127
single page version

paramAtmasvarUpanI prAptino upAy[ 89
3. (bhakit)jinasAdhu (ane) svadharmInI AdaratA vaDe (temano)
mahimA vadhAravo tene bhakti kahIe.
4. (sthiratA)samyaktvabhAvanI draDhatA te sthiratA chhe.
5. (prabhAvanA)pUjAprabhAv karavo te prabhAvanA chhe. e bhUShaN
samyaktvanAn chhe.
(4549) samyaktvanAn pAnch lakShaN chhe, te kyA kyA? (te kahe
chhe)
1. upasham, 2. samveg, 3. nirved, 4. anukampA ane
5. Astikya. te kahIe chhIe
1. (upasham)rAg dveShane maTADIne svarUpane bheTavun te upasham chhe.
2. (samveg)nijadharma tathA jinadharma pratye rAg te samveg chhe.
3. (nirved)vairAgya bhAv te nirved chhe.
4. (anukampA)svadayAparadayA te anukampA chhe.
5. (AstikA)svarUpanI (tem ja) jinavachanonI pratIti te
Astikya chhe.
e anubhavInAn lakShaNo chhe.
(5055) have chha jainasAr lakhIe chhIe
1. vandanA, 2. namaskAr, 3. dAn, 4. anuprayAN, 5. AlAp
(ane) 6. sanlAp.
1. (vandanA)paratIrtha, paradev (ane) parachaityatemane vandan na kare;
2. (namaskAr)(temanI) pUjA ke namaskAr na kare;
3. (dAn)(temane) dAn na kare,
4. (anuprayAN)anuprayAN kahetAn khAn-pAnathI adhik na kare,
5. (AlAp)praNati sahit sambhAShaN, tene AlAp kahIe, te
na kare,

Page 90 of 113
PDF/HTML Page 104 of 127
single page version

90 ]
chiddavilAs
6. (sanlAp)guNdoSh (sambandhI) pUchhavun ke vAramvAr bhakti
sanlAp na kare.
(5661) have samyaktvanAn [chha] abhang kAraNo lakhIe chhIe
je [samyaktvanA] bhanganAn kAraNo pAmIne na Dage tene abhang kAraN
kahIe; tenA chha bheda1 rAjA, 2. janasamudAy, 3. baLavAn, 4.
dev, 5. pitAdik vaDIlajano (ane) 6. mAtAe (samyaktvanA)
abhangapaNAmAn chhe bhay (chhe tene) jANato rahe (ane) temanA bhayathI
nijadharma
jinadharmane na taje.
(6267) have samyaktvanAn chha sthAno lakhIe chhIe
1. jIv chhe, 2. nitya, 3. kartA, 4. bhoktA, 5. astidhruv
(mokSha) ane 5. (mokShano) upAy.
1. AtmA anubhavasiddha chhe chetanAmAn chitta lIn kare; jIv asti
(rUp) chhe te kevaLagnAnavaDe pratyakSha chhe.
2. dravyArthik(nay)thI nitya chhe.
3. (AtmA) puNya
pApano kartA chhe.
4. (AtmA) bhoktA paN chhe. (A puNyapApanun kartAbhoktApaNun)
mithyAdraShTimAn chhe. nishchayanayathI (AtmA teno) kartA ke bhoktA
nathI.
5. nirvAN svarUp asti dhruv chhe. vyakta nirvAN te akShay mukti
chhe. ane
6. (samyag) darshan-gnAn-chAritra te mokShano upAy chhe. 1
samyaktvanA e 67 bhedo paramAtmAnI prAptino upAy chhe.
✲ ✲ ✲
juo, shrImad rAjachandrajIno chha padano patra. 1 tattvArthasUtra 11

Page 91 of 113
PDF/HTML Page 105 of 127
single page version

[ 91
gnAtAnA vichAr
gnAtA evo vichAr kare chhe keupayog gneyonun avalamban kare
chhe, gneyAvalambI thAy chhe. gneyane avalambanadhArI shakti gneyanun avalamban
karIne chhoDI de chhe. gneyano sambandh asthir chhe, gneyapariNAm paN chhUTI
jAy chhe; tethI gney, gneyapariNAm nij vastu nathI. gneyane avalambanArI
shaktine dharanArI chetanAvastu chhe. gney (sAthe) maLavAthI ashuddha thaI,
parantu shakti shuddha gupta chhe. je shuddha chhe te rahe chhe, ashuddha chhe te
rahetun nathI, mATe ashuddha (to) uparano maL chhe. ane shuddha (te)
svarUpanI shakti chhe. jem sphaTik viShe lAl rang dekhAy chhe (te)
sphaTikano svabhAv nathI tethI maTI jAy chhe, svabhAv (chhe te) jato
nathI.
jem mayUr (pratibimbavALA) arIsAmAn mor padArtha dekhAy chhe,
paN (kharekhar arIsAmAn) mor padArtha nathI, arIsAmAn to mAtra
pratibimb chhe. karmadraShTimAn AtmA parasvarUp thayelo bhAse chhe parantu
AtmA par thato nathI.
jem dhatUrAne pIvAthI draShTi shvet shankhane pILo dekhe chhe, parantu
(te) draShTi vikAr chhe, draShTinAsh nathI. tem (jIv) mohanI ghelachhAthI
parane potA(rUp) mAne chhe parantu par te potA(rUp) thatun nathI.
jem kaThiyArAne chintAmaNi prApta thayo, (paN) tenI parIkShA na
jANI, topaN chintAmaNino prabhAv na gayo. tem (jIve) agnAnathI
svarUpano mahimA na jANyo topaN svarUpano prabhAv na gayo.
jem vAdaLAnI ghaTAmAn sUrya chhupAyo chhe, parantu chhupAyelo paN

Page 92 of 113
PDF/HTML Page 106 of 127
single page version

92 ]
chiddavilAs
prakAshane dhare chhe. rAtrinI jem andhArun nathI; tem AtmA karmaghaTAmAn
chhupAyo chhe, topaN (tenAn) darshan
gnAn prakAsh kare chhe, netradvArA darshan
prakAsh kare chhe, tathA indriyadvArA (ane) man dvArA (gnAn) kare chhe
jANe chhe; achetananI jem jaD nathI. Avun svarUp param gupta chhe to
paN gnAtA tene pragaT dekhe chhe.
je bandharUpathI mukta thavA chAhe, te kevI rIte shuddha thAy? (te
kahIe chhIe)je potAnI chetanA prakAsh shakti upayogavaDe pragaT
chhe tene pratItimAn lAve. pANInAn taranganI jem baDabaDiyAn (vikalpa)
thAy chhe to thAo, paN pariNAm darshangnAnamAn DUbatAn nij samudramAn
maLe (ane svabhAvano) mahimA pragaT kare. paramAn pariNAmane lIn kare
chhe parantu (par) vastu to judI chhe, te chhUTI jAy chhe, khed thAy, melA
thAy tyAn pariNAm na gopavavA, svarUpamAn lagADavA. ashuddha gnAnamAn
paN jANapaNun to na gayun. te jANapaNA taraph jotAn, nij gnAn jAti
chhe, evI bhAvanAmAn nij rasAsvAd Ave chhe. A vAt kaI kahevA
mAtra nathI, chAkhavAmAn (
anubhavamAn) svAd chhe; (e svAd) jeNe
chAkhyo te jANe chhe, lakhANamAn (te) Avato nathI. A taraph bAhyamAn
dekhI dekhIne antarane visaryo chhe tethI ja chorAshImAn loTe (
bhaTake)
chhe. jem 1loTanajaDIne dekhI dekhIne bilADI loTe chhe, tem bAhyamAn
dekhI dekhIne jIv bhaTake chhe. jo bAhyamAn dekhavAnun chhoDe to loTavAnun
chhUTe; mATe par darshan maTADI nij avalokanavaDe A muktapad chhe,
anubhav chhe, anant sukh (rUp) chidvilAsano prakAsh chhe.
1. AtmAvalokan pRu. 50, 58, anubhavaprakAsh guja0 bIjI AvRutti. pRu. 22.

Page 93 of 113
PDF/HTML Page 107 of 127
single page version

[ 93
anant sansAr kem maTe?
koI kahe ke sansAr anant chhe. te kem maTe?
tenun samAdhAn
vAndarAnun phasAvun eTalun ja chhe ke mUThI chhoDato
nathI; popaTanun phasAvun eTalun ja chhe ke naLIne chhoDato nathI. kUtarAnun
phasAvun eTalun ja chhe ke te bhase chhe. koI traN vAnkavALI doraDImAn sarpa
mAne chhe. tyAn sudhI ja (tene) bhay chhe. mRug, mRugajaLamAn jaL mAnIne
doDe chhe, tethI ja dukhI chhe. tem AtmA parane potArUp mAne chhe,
eTalo ja sansAr chhe, na mAne to mukta ja chhe. jem ek *nArIe
kAShTanI pUtaLI banAvIne, tene alankArvastra paherAvIne potAnA
mahelamAn pathArImAn suvADI rAkhI, (ane tene) lUgaDAthI DhAnkI dIdhI.
tyAn, te nArIno pati Avyo, teNe em jANyun ke mArI nArI shayan
kare chhe, tene halAve, pavan nAnkhe, parantu te (pUtaLI) to bole nahi.
AkhI rAt bahu sevA karI. prabhAt thayun tyAre teNe jANyun ke (A to)
kAShTanI (pUtaLI) chhe. tyAre te pastAyo ke men jUThI sevA karI. tem
(anAdithI) AtmA par achetananI sevA vRuthA kare chhe. gnAn thatAn te
jANe chhe ke A jaD chhe tyAre te teno sneh tyAge chhe ane svarUpAnandI
thaIne sukh pAme chhe.
upayoganI uThaNI (utpatti) sadA thAy chhe, te (upayog)ne
sambhALe, paramAn upayog na de. AtmAno upayog je taraph lAge te
rUp thaI jAy chhe; mATe upayogavaDe potAnA dravya-guN-paryAy vichArIne
anubhav prakAsh AvRutti bIjI pRu-. 2223.

Page 94 of 113
PDF/HTML Page 108 of 127
single page version

94 ]
chiddavilAs
svarUpanI sthiratAvishrAmAcharaN karavAn. anant guNamAn upayog
lagADavo. manadvArA upayog chanchaL (thAy) chhe te chanchaLatAne rokavAthI
chidAnand ughaDe chhe
gnAnanayan khUle chhe. anantaguNamAn man lAge tyAre
upayog anantaguNamAn aTake chhe, ane tyAre vishRuddha thAy chhe; pratItivaDe
rasAsvAd Upaje chhe, temAn magna thaIne rahevun. pariNAmane vastunI
anantashaktimAn sthir karavA.
1 A jIvanA pariNAm parabhAvonun ja
avalamban karIne (tene) sevyA kare chhe; tyAn, te bhAvone ja sevatAn,
(parabhAvarUp) pariNAmabhAvane ja nij pariNAm svabhAvapaNe dekhe chhe,
jANe chhe, seve chhe; parane nijasvarUp ThIk karIne (mAnIne) rAkhe chhe.
ene e ja pramANe anAdithI karatAn A jIvanA pariNAmanI avasthA
ghaNA kAL sudhI vItI; paN (sva) kAL pAmIne bhavyatA paripakva thaI
tyAre shrIgurunA upadesharUp kAraN pAmyo. te gurue em upadesh karyo
ke
(he bhavya! tun) pariNAmavaDe paranI sevA karI karIne nIch evA
parane uchcha evA svapaNe dekhe chhe. e par (ane) nIch chhe (tenAmAn)
sva (paNun) ke
2uchchapaNun nathI (te par vastuo) tane ranchamAtra paN
kAI daI shakatI nathI. te mane de chhe em tun jUThun ja mAnI rahyo chhe.
e to nIch (ane) par chhe, tun te nIchane sva-paNe ane uchchapaNe
mAnIne bahu ja nIch thayo chhe.
he bhavya! pariNAmamAn je kAI nij uchchapaNun chhe tene ten (kadI)
dekhyun nathI, jANyun nathI ne sevyun nathI, tethI tene tun kyAthi yAd
rAkhe? vaLI, jo have te svabhAvane (tun) dekh, jAN ane tenI sevA
kar, tyAre potAthI ja tane yAd paN raheshe, tun sukhI thashe, ayAchI
(ayAchak, svAdhIn) mahimA lahIsh ane tun prabhu thaI jaIsh. A je
1. AtmAvalokanamAn rAjAnun draShTAnt ApIne A prakaraN vistArathI samajAvyun chhe.
juo, pRu. 167 thI 181.
2. ahIn svadravyanun upAdeyapaNun batAvavA tene uchcha kahyun chhe ne paradravyanun heyapaNun
batAvavA tene nIch kahyun chhe.

Page 95 of 113
PDF/HTML Page 109 of 127
single page version

anant sansAr kem maTe?[ 95
chhe dravyo chhe temAn chetan rAjA chhe. (chetan sivAyanA anya) te pAnch
dravyomAn to tun na aTak. tAro mahimA bahu ja Uncho chhe. je
nokarma(rUp) vasatI vase chhe te tArAthI ja (
chetan rAjAthI ja) vasatI
jevI lAge chhe. ane ATh karmane dekh, te paN pudgal dravyanI jAti
chhe, potAnun ang nathI. (karma vagere) paudgalik jAtinI je je sangnA
chhe, te ja te ja jAtinI sangnA chetanapariNAmamAn dharI chhe; te svabhAv
nathI, te par kalit [
par sAthe yukta] bhAv chhe. mATe nij chetanAe
[parabhAvano je] jUTho svAng dharyo chhe te parabhAv (rUpI) svAngane dUr
kar. tene dUr karatAn ja (tun) pratyakSha sAkShAt svabhAv-sanmukh sthir
thaIsh
vishrAm pAmIsh ane vachanAtIt mahimAne pAmIsh. [e pramANe
potAnA svabhAvane prApta karyA pachhI], parnIch pariNAmane dhAraN
karavA chhatAn paN chaitanyarAjAne ThIk karyo chhe [oLakhI lIdho chhe]
tethI te nIch sambandhamAn tun ThagAshe nahi. [e rIte] vadhatAn vadhatAn
paramapadane pAmIsh, ane traNe lokamAn tArI duhAI vartAvIsh
[
phelAshe.]
e pramANe guruvachan sAmbhaLIne gnAtA potAnI chetanAshaktine
grahe chhe. [ane paramAn] jyAn jyAn dekhe chhe tyAn tyAn jaDano namUno chhe,
anupam gnAnajyoti te potAnun pad chhe. svarUp prakAshavaDe anAdi
vibhAvano vinAsh thAy chhe. potAnA svarUpamAnthI darshan
gnAnano prakAsh
UThe chhe, te (darshangnAn) par padane dekhIjANIne ashuddha thAy chhe.
ahIn eTalun visheSh chhe ke jyAn rAgAdi pariNAmarUpe dekhavunjANavun chhe
tyAn visheSh ashuddhatA chhe (ane) sAmAnya padanI dashAthI dekhejANe chhe
tyAn sAmAnya ashuddhatA chhe.
chothA guNasthAnavALAne ekadesh upayoganI sambhAL thaI chhe,
tyAn, (tene) ekadesh shuddhatA jANavI.
have pAnchamA guNasthAnamAn apratyAkhyAn sambandhI rAgAdik gayA

Page 96 of 113
PDF/HTML Page 110 of 127
single page version

96 ]
chiddavilAs
teTalI ashuddhatA gaI ane sthiratA chaDhatI gaI; tyAn ekadesh sthiratA
thatAn ek desh sanyam nAm pAmyo.
chhaThThA guNasthAnamAn pratyAkhyAn (AvaraN sambandhI rAgAdik)no
abhAv thayo ane sthiratA visheSh thaI; sakaL AkuLatAnun kAraN
sakaL pAp chhe, teno abhAv thayo; paN ashubhabhAv evo gauNatArUp
thaI gayo ke durgatinA kAraNarUp pApabandh thato nathI. (tyAn) shubh mukhya
chhe (ne) shuddha gauN chhe. shuddha gauN hovA chhatAn paN te mukhyatAne dore
chhe tethI mukhya jevun ja kAm kare chhe. (shuddha) gauN hovA chhatAn paN te
baliShTha chhe.
chhaThThAvALAne bhedavignAnanA vichAramAn shuddhopayogarUp sAtamun
(guNasthAn) jaldI thAy chhe. shubh upayogamAn garbhit shuddhatA chhe tethI
sAtamAnun sAdhak chhaThThun chhe. (chhaThThA guNasthAne) kriyA (ane) upadesh hoy
chhe. parantu visheSh sthiratAne lIdhe [tyAn] sakalavirati sanyam nAm pAme
chhe.
sAtamA guNasthAnathI sharU karIne AgaL AgaL vItarAg
nirvikalpa samAdhi vadhatI gaI, niShpramAd dashA thaI, potAnA svabhAvano
rasAsvAd mukhya thayo ane vadhatA vadhatA guNasthAn anusAr vadhyo.

Page 97 of 113
PDF/HTML Page 111 of 127
single page version

[ 97
mananI pAnch bhUmikA
pariNAm manadvArA thaIne varte chhe. te mananI pAnch bhUmikA chhe
1. kShipta, 2. vikShipta, 3. mUDh, 4. chintAnirodh ane 5. ekAgra,
A (pAnch) bhUmikAomAn mananun pharavun chhe. tenun vivechan kahIe
chhIe
1. kShipta tene kahIe ke jyAn viShaykaShAyamAn vyApta thaIne
ranjakarUp (ashuddha) bhAvamAn sarvasva joyun (mAnI lIdhun) chhe
2. vikShipta (tene) kahIe [ke jyAn] chintAnI AkuLatAvaDe kAI
vichAr UpajI shake nahi.
3. mUDh (tene) kahIe ke jyAn hitane ahit mAne, ahitane
hit mAne, devane kudev mAne, kudevane dev mAne, dharmane adharma mAne,
adharmane dharma mAne, parane sva mAne ane potAne jANe nahi. [e
pramANe] vivek rahit (hoy tene) mUDh man kahIe.
4. je chintAnirodh kahIe te ekAgratAne kahIe.
5. brahma viShe sthiratA thaI, svarUparUp pariNamyo, ekatva
dhyAn thayun te svarUpekAgratA chhe. paraviShe ekAgrapaNun to thAy chhe
parantu temAn to AkuLatA chhe, te anek vikalpanun mUL chhe, dukh ane
bAdhAno hetu chhe, mATe tene ekAgra na kahIe. ahIn svarUp
sthiti(rUp) ekAgra jANavun. par viShe (ekAgratA) bandhanun mUL chhe.
te svarUp
sAdhak chhe ke jeNe potAmAn ekAgrachintAnirodh karyo chhe,
[teno upayog] paramA lAge tyAn paN te evo ja sthir rahe chhe
ke anya chintA rahetI nathI. sAmAnyapaNe A pAnche (bhUmikA) sansAr
"

Page 98 of 113
PDF/HTML Page 112 of 127
single page version

98 ]
chiddavilAs
avasthAmAn snehayukta lagADIe to te sansAranun kAraN chhe. visheShapaNe
vichAratA dharmagrAhakanayathI chintAnirodh ane ekAgratA e banne
bhUmikAo dharmadhyAn ane shukladhyAnanun kAraN chhe, ane te samAdhine
sAdhe chhe. tenI sAkShIrUp shlok (A pramANe chhe)
साम्यं स्वास्थ्यं समाधिश्च योगश्चेतोनिरोधनम्
शुद्धोपयोग इत्येते भवन्त्येकार्थवाचकाः ।।६४।।
(padmanandipanchavinshatikAekatvasaptati)
artha :sAmya, svAsthya, samAdhi, yog chittanirodh ane
shuddhopayoge badhA ekArthavAchak chhe.

Page 99 of 113
PDF/HTML Page 113 of 127
single page version

[ 99
samAdhiAnun varNan
chintAnirodh, ekAgratA vaDe samAdhi thAy chhe; te ja (ahIn)
lakhIe chhIe
samAdhi kahIe [chhIe]rAgAdi vikalparahit svarUp viShe
nirvighna sthiratAthI vastu rasAsvAd vaDe svarUpano anubhav
svasamvedanagnAnadvArA thayo tene samAdhi kahIe.
koI ek to samAdhi A pramANe kahe chheshvAsushvAs
pavan chhe, tene antaramAn pUre tene pUrak kahIe pachhI kumbhanI jem bhare
ane bharIne thambhAvI rAkhe tene kumbhak kahIe. pachhI dhIre dhIre tene bahAr
kADhe tene rechak kahIe;
pAnch ghaDInun kumbhak kare tene dhAraNA kahIe,
sATh ghaDInun kumbhak kare tene dhyAn kahIe, tethI AgaL kumbhak kare tene
samAdhi kahe chhe te A kAraNe samAdhi chhe kemake tenAthI manano jay thAy
chhe, manano jay karavAthI rAg-dveSh-moh maTe chhe ane rAg-dveSh-moh
maTatAn samAdhi lAge chhe. sthir man hoy to nij guNaratna pAmIe,
mATe (samAdhi) kAraN chhe.
koI nyAyavAdI nyAyanA baLathI chhae matano nirNay kare chhe, tyAn
samAdhi nathI (paN) vikalpano hetu chhe.
(te chha matamAnthI) jainamatmAn arihant dev chhe; jIv, ajIv,
Asrav, bandh, samvar, nirjarA ne mokSha e sAt tattvo chhe, pratyakSha ane
parokSha e be pramAN chhe, nitya
anitya Adi anekAntavAd chhe,
juo, gnAnArNav pRu. 285.

Page 100 of 113
PDF/HTML Page 114 of 127
single page version

100 ]
chiddavilAs
samyagdarshan-gnAn-chAritra te mokShamArga chhe ane sarva karmono kShay te mokSha
chhe.
naiyAyik matmAn je jaTAdhArI, tenA (matamAn) Ishvar dev chhe;
pramAN, pramey, sanshay, prayojan, draShTAnt, siddhAnt, avayav, tarka, nirNay,
vAd, jalpa, vitanDA, hetvAbhAs, chhal, jAti ane nigrahasthAn
e soL
tattvo chhe; pratyakSha, upamA, anumAn ane shabda e chAr pramAN chhe,
nityapaNun vagere anekAntavAd chhe; dukh. janma, vRutti, doSh ane
mithyAgnAnano uttarottar nAsh te mokShamArga chhe; chha indriy, chha viShay,
chha buddhi tathA sharIr, sukh ane dukh e pramANe ekavIsh dukhano
atyant uchchhed tene mokSha mAne chhe.
have bauddhamat (viShe) kahe chhe. bauddha rakta vastradhArI chhe, tenA
matamAn buddha dev chhe, dukh, samudAy, nirodh ane mokShamArga e chAr
tattva chhe, pratyakSha ane anumAn
e be pramAN chhe, kShaNik ekAntavAd
chhe, sarva kShaNik chhe, sarva nairAtmyavAsanA (sarvamAn AtmavAsanAno tyAg)
te mokShamArga chhe, vAsanA, kleshano nAsh tathA gnAnano nAsh te mokSha chhe.
have shivamat (sambandhI) kahe chhe. shivamatamAn ( vaisheShikamatamAn)
shiv dev chhe; dravya,guN, karma, sAmAnya, visheSh ane samavAy e chha
tattva chhe; pratyakSha, anumAn ane Agam e traN pramAN chhe, (bhed
ekAnt) vAd chhe. mokShamArga naiyAyikanI samAn chhe; buddhi, sukh, dukh,
ichchhA, dveSh, prayatna, dharma, adharma ane sanskAr e navano atyant nAsh
te mokSha chhe.
have jaiminIy mat (sambandhI) kahe chhe. jaiminIy bhaTTanA matamAn
dev nathI; preraNA, lakShaN ane dharma e traN tattva chhe; pratyakSha, anumAn,
upamA, Agam, arthApatti ane abhAv e chha pramAN chhe; nitya
juo mokShamArgaprakAshak adhyAy 5. guj. AvRutti 1. pRu. 129 thI 140.

Page 101 of 113
PDF/HTML Page 115 of 127
single page version

samAdhinun varNan[ 101
ekAntavAd chhe, vedavihit [vedadvArA pharamAvelun ] AcharaN te mokShamArga
chhe, nitya atishayapaNe sukhanI vyaktatA te mokSha chhe.
have sAnkhyamat [sambandhI] kahe chhe. sAnkhyamatamAn bahu bhed chhe,
koI koI Ishvarane dev mAne chhe; koI kapilane mAne chhe. pachIsh 1tattva
chherAjas, tAmas ane sAttvik e traN prakRitinI avasthAo chhe.
prakRitimAnthI mahat, mahatmAnthI ahankAr, ahankAramAnthI pAnch tanmAtrA
(tathA) agIyAr indriy; te viShe sparshatanmAtrAthI vAyu,
shabdatanmAtrAthI AkAsh, rUpatanmAtrAthI tej, gandhatanmAtrAthI, pRithvI,
rasatanmAtrAthI pANI; sparsha, ras, ghrAN, chakShu (ane) shrotra e pAnch
buddhi
indriy chhe. pAnch karmaindriyavachan, hAth, pag, gudA (ane)
ling, tathA agIyAramun man chhe. puruSh amUrtik chaitanyarUpI kartA ane
bhoktA chhe, mUL prakRiti avikRut chhe, mahat Adi sAt, prakRitinI
vikRuti chhe, (bAkInA) soL tattvo vikAr paN nathI ne prakRiti vikRuti
paN nathI. parantu pangu samAn (evA) prakRiti ane puruShanA yoge thayel
chhe, pratyakSha anumAn ane shabda e traN pramAN chhe, nitya ekAntavAd
chhe. pachIsh tattvonun gnAn te mokShamArga chhe. prakRiti (ane) puruShano
vivek dekhavAthI, prakRiti viShe rahel puruShanun (bhinna thavun) te mokSha chhe.
sAtamA nAstik mat viShe dev nathI, puNyapAp nathI, mokSha
nathI. teo pRithvI, ap, tej ane vAyu e chAr bhUt mAne chhe, ek
pratyakSha pramANane ja mAne chhe, jem mAdak sAmagrInA samavAyathI
madashakti utpanna thAy chhe tem chAr bhUtanA samavAyathI chaitanyashakti
Upaje chhe; adrashya sukhano tyAg ane drashya sukhano bhog te ja
puruShArtha chhe. [em te mAne chhe.]
१.प्रकृतेर्महान् ततोऽहंकारस्तस्माद्गुणश्च षोडशकः
तस्मादपि षोडशकात्पंचभ्यः पंच भूतानि ।।
सांख्यकारिका

Page 102 of 113
PDF/HTML Page 116 of 127
single page version

102 ]
chiddavilAs
A pramANe badhA bhedano nirNay kare parantu (te) samAdhi nathI.
samAdhinA ter bhed chhe te kahIe chhIe
1. lay, 2. prasangnAt, 3. vitarkaanugat, 4. vichAr
anugat, 5. Anandanugat, 6. asmitAanugat, 7.
nirvitarkaanugat, 8. nirvichAranugat, 9. nirAnandanugat, 10
nirasmitAanugat, 11. vivekakhyAti, 12. dharmamegh ane 13.
asampragnAt
e ter ja samAdhinA bhed chhe. temAn asampragnAtanA be bhed
chheek prakRitilay ane bIjo puruShalay. [have e ter samAdhinun
svarUp kahe chhe.]
1. layasamAdhiA
pratham layasamAdhi kahIe chhIe
lay eTale pariNAmonI lInatA; nij vastu viShe pariNAm varte
eTale rAg-dveSh-moh maTADIne darshan-gnAnarUp potAnA svarUpane pratItimAn
anubhave. (pahelAn) jem dehamAn potApaNAnI buddhi hatI tem have
AtmAmAn buddhi dharI; jyAnsudhI svarUpamAnthI te buddhi na khase tyAn sudhI
potAmAn lInatA chhe, tene (lay) samAdhi kahe chhe. ‘lay’nA traN bhed chhe
shabda, artha ane gnAn. lay [evun pad te] shabda thayo, ‘potAmAn
pariNAmanI lInatA’ te artha thayo,’ ane shabda tathA arthanun jANapaNun te
gnAn thayun. traNe bhed layasamAdhinA chhe. shabda AgamavaDe, arthaAgam,
arthaAgamavaDe gnAnaAgam
(em) shrI jinAgamamAn kahyun chhe.
koI kahe ke ‘shabda’(shabdalayasamAdhi evo bhed) shA mATe
kahyo?
tenun samAdhAAn :shukladhyAnanA bhedamAn shabdathI shabdAntar batAvyun
chhe te rIte (ahIn) jANavun. jyAn, dravya-guN-paryAyanA vichAradvArA vastumAn
juo anubhavaprakAshamAn samAdhivarNan

Page 103 of 113
PDF/HTML Page 117 of 127
single page version

lIn thavun (te arthalayasamAdhi chhe) ; gnAnamAn pariNAm AvyA (to)
tyAn ja lIn thayA, darshanamAn pariNAm AvyA (to) tyAn ja lIn thayA.
layasamAdhinA vikalpa
bhedane maTADIne nijamAn vishrAm, AcharaN,
sthiratA, gnAyakatA varte chhe. je je indriyaviShay pariNAmavaDe Indriy
upayog nAm dhAryun hatun ane sankalpavikalparUp man upayog nAm pAmyun
hatun te upayog chhUTatAn buddhi dvArA gnAn upayog Upaje. te (indriy
upayog ane sankalpavikalparUp manupayogarUp) jANapaNun buddhithI judun
chhe. gnAn, gnAnapariNativaDe gnAnane vedatAn Anand pAme chhe ane lIn thatAn
svarUpamAn tAdAtmya hoy chhe. jyAn jyAn pariNAm vichare tyAn tyAn shraddhA
kare ane lIn thAy. mATe jyAre dravya-guNamAn pariNAm vichare tyAre tyAn
shraddhA karIne lIn thAy, tene layasamAdhi kahIe.
2. prasangnAt samAdhiA
have prasangnAt samAdhino bhed kahIe chhIe
samyaktvane jANe ane upayog viShe evo bhAv bhAve ke
chetanAno prakAsh anant chhe, parantu (temAn) darshan-gnAn-chAritra mukhya chhe;
mArI draShTAshakti nirvikalpa UThe chhe, gnAnashakti visheShane jANe chhe,
chAritrapariNAm vaDe vastune avalambIne
vedInevishrAm karIne AcharIne
sthiratAne dhAraN kare chhe. pote potAnA svabhAvakarmane karIne kartA thAy
chhe, svabhAv karma chhe. nij pariNativaDe pote potAne sAdhe chhe, potAnI
pariNati potAne sompe chhe, pote (potAne) potAmAn potAthI sthApe chhe,
potAnA bhAvano pote AdhAr chhe. (e pramANe) potAnAn dravya-kShetra-kAL-
bhAvane sArI rIte vichArIne sthiratAvaDe rAgAdi vikArane na AvavA
de; jem jem upayoganun jANapaNun varte tem tem dhyAnanI sthiratAmAn
Anand vadhe, ane samAdhisukh thAy. vItarAgaparamAnand samarasIbhAvanA
svasamvedanane sukh-samAdhi kahIe. dravya dravavAnA bhAvarUp chhe, guN
lakShaNabhAvarUp chhe ane paryAy pariNamanalakShaN vaDe vedanAnA bhAvarUp
samAdhinun varNan[ 103

Page 104 of 113
PDF/HTML Page 118 of 127
single page version

chhee pramANe vasturasanun sarvasva jaNAvavAyogya bhAv chhe tene samyak
prakAre jANIne samAdhine siddha kare; tene prasangnAt samAdhi kahIe.
AmAn paN traN bhed chhe. prasangnAt (evo shabda te) shabda chhe.
(e) shabdano je ‘samyaggnAnabhAv’ te artha chhe ane tenun (shabda tathA
arthanun ) jANapaNun te gnAn chhe.
e traNe bhed ahIn jANavA jANanAranA
matane jANImAnIne temAn mahAtadrUpapaNe samAdhi dhArIe. te prasangnAt
(samAdhi) kahIe.
3. vitarkaanugat samAdhiA
have, vitarkAnugat samAdhi kahIe chhIe
dravya shrutavaDe vichAr karavo te vitarkashrut chhe. arthamAn man
lagAvavun te bhAvashrut chhe. vItarAg nirvikalpa svasamvedanarUp
samarasIbhAvavaDe utpanna Anand te bhAvashrut chhe. kaI rIte? te kahIe
chhIe. bhAvashrut arthamAn bhAv (chhe); tyAn, dravyashrutano artha evo chhe ke
dravyashrutamAn jyAn upAdey vastunun varNan chhe tyAn anupam Anandaghan
chidAtmA anant chaitanya chihnanA anubhavano rasAsvAd batAvyo chhe.
anAdithI man
indriy dvArA chetanAvikAr vartato hato te shubh-
ashubhathI vikAr chhoDAvIne shrutavichAravaDe gnAnAdi upayoganI
pravRuttidvArA potAnun svarUp-pichhANyun. jem *dIpakanI ADA chAr paDadA
hatA, temAnthI traN paDadA dUr thatAn prakAsh pichhANyo (ane tethI) dIpak
chhe
avashya chhe (em) prakAshano anubhav thayo. (chotho paDado dUr thatAn
dIpak sAkShAt pragaT thashe) tem (AtmAnA chaitanyaprakAsh ADA chAr
kaShAyarUp chAr paDadA chhe), traN kaShAy
chokaDI gaI tyAre chetanA prakAsh
svajAti jyotino anubhav nijavedanathI evo thayo; tyAre
chetanAprakAshano anubhav evo thayo ke paramAtmabhAvano Anand A
juo, anubhavaprakAsh guj. AvRutti bIjI, pRu14,
104 ]
chiddavilAs

Page 105 of 113
PDF/HTML Page 119 of 127
single page version

bhAvashrutAnandamAn mAno ke pratItirUpe sampUrNa prApta thayo chhe.
(jyAre) chotho paDado jashe tyAre kRutakRutya paramAtmA thaI nivaDashe.
anubhavanA prakAshanI jAt to te ja chhe, anya nathI.
koI evI vitarkaNA kare chhe kevisheSh lakShaN avayavane jANanArun
gnAn chhe ane sAmAnyavisheSharUp padArthanA nirvikalpa sattAmAtra
avalokanarUp darshan chhe; gnAn chhe te darshanane jANe chhe to tyAn gnAnamAn
sAmAnya avalokan kaI rIte thayun? ane darshan chhe te gnAnane paN dekhe
chhe, gnAn darshanane jANe chhe, (tyAn) darshan to sAmAnya chhe, te sAmAnyane
jANatAn sAmAnyanun gnAn thayun; to tyAn visheSh jANavun kaI rIte thayun?
tenun samAdhAAn :chidprakAshamAn A pramANe siddha thAy chhe. gnAne
darshananA sarva pradesh jANyA, darshananun svapar dekhavApaNun sarva jANyun.
darshananun lakShaN, sangnAdi bhed, dravyakShetrAdi bhed e sarvane gnAn jANe chhe
eTale darshananA visheShane gnAn jANe chhe. ane gnAnane darshan kaI rIte dekhe
chhe? tenun samAdhAn
‘jANavun’ te gnAnanun sAmAnya (lakShaN) ane sva-parane
jANavun’ te gnAnanun visheSh (lakShaN)e banne lakShaNamay gnAn chhe (te) gnAn
sangnAdi bhedavALun chhe; tene nirvikalparUp dekhe chhe, tethI sAmAnya avalokan
thayun. (gnAn ane darshan) e banneno prakAsh ek chetanasattAthI thayo chhe,
te bannenI sattA ek chhe
Avo tarka samAdhAnakArathI bhAvashrutamAn thayo chhe.
A bhAvashrutanun nAm ‘vitarka’ chhe. ‘anugat’ kahetAn te (vitarka)nI sAthe ja
sukh thayun tene (vitarka anugat) samAdhi kahIe. chhadmasthane te (sukh)
bhAvashrutanA vilAsathI chaitanyaprakAshane jANatAn
vedatAnavalokatAn
anubhavatAn thAy chhe. gnAtAne potAnA AnandathI samAdhi Upaje chhe.
tenA traN bhed chhe. pratham to vitarka evo shabda chhe, teno artha,
shrutvitarkano artha chhe. (ane) te arthanun gnAn, tene gnAn kahIe. shabda
dvArA artha, artha dvArA gnAn ane gnAn dvArA AnandarUp samAdhi chhe. e
pramANe vitarkasamAdhinun svarUp kahyun te jANavun.
samAdhinun varNan[ 105

Page 106 of 113
PDF/HTML Page 120 of 127
single page version

4. vichAranugat samAdhiA
have, vichAranugat samAdhi kahIe chhIe
shrutanA judA judA artha vichAravA tene vichAr kahIe. shrutanA artha
dvArA svarUpanA vichAramAn vastunI sthiratAvishrAmAcharaNgnAyakatA
AnandvedanAanubhav. nirvikalpa samAdhi thAy chhe te kahIe chhIe.
artha kahetAn dhyey (rUp) vastudravya, athavA guN athavA paryAy. dravya
vichAr anek prakAre chhe; guNparyAyarUp athavA sattArUp athavA
chetanApunje pramANe dravyane vichArI pratItimAn lIn thatAn samAdhi thAy
chhe. kevaL vichAr ja na kare paN potAne anubhave. je gnAn guNano
prakAsh, teno vichAr kahetAn prApti thAy, te ja dhyAn chhe. paryAyane
svarUpamAn lIn kare, manane dravyamAnthI guNamAn lAve, guNamAnthI paryAyamAn
lAve athavA bIjA prakAre dhyeyane dhyAve tene (arthathI) arthAntar kahIe.
athavA sAmAnya
visheSh dvArA ke bhedabhedadvArA vastumAn dhyAn dharIne
siddhi kare tene paN arthathI arthAntar kahIe.
shabda eTale vachan; ek dravya vachan, bIjun bhAv vachan. ahIn
bhAvavachan samajavun. bhAvashrut eTale vastunA guNamAn lInatA. bhAv
vachanamAn guN-vichAradvAr hatun te pharI bIjA guNamAn bIjA vichAr na
karatAn sthiratA vaDe Anand thAy chhe. vastune pAmavAnA bIjA bIjA (navA
navA) vichAr shabdadvArA antarangamAn thAy tene shabdAntar kahIe.
upayogamAn em jANyun ke hun dravya chhun, hun gnAnaguN chhun, hun darshan chhun,
vIrya chhun.
‘ahan’, eTale pote potAnA padamAn dravya-guNadvArA ‘ahan’ evI
shabda-kalpanAvaDe svapadanI pratIti sthApI, (ane) AnandakandamAn
svarUpAcharaNavaDe sukh thAy chhe te samAdhi chhe. vachanajoganA bhAvathI
guNasmaraN thayun; vichAr sudhI vachan hatun, vichAr chhUTI jatAn man ja
106 ]
chiddavilAs