Chidvilas-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Samyaktvani Pradhanata; Gyan gunanu Swaroop; Darshan gunanu Swaroop; Charitranu Swaroop; Gunani Siddhi Paryayathi Thay Chhe.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 7

 

Page 7 of 113
PDF/HTML Page 21 of 127
single page version

guṇ adhikār[ 7
māṭe nay (ane) pramāṇ (te) yukti chhe em jāṇavun.
‘guṇasattā’mān anant bhed chhe te guṇanā anant bhed chhe. ek
sūkṣhmaguṇanā anant paryāyo chhe, gnānasūkṣhma, darshanasūkṣhma e ja rīte badhā
guṇo sūkṣhma jāṇavā; sūkṣhma (guṇ)nā paryāyo chhe.
sūkṣhmaguṇano gnānasūkṣhma
paryāy gnāyakatārūp anantashaktimay nr̥itya kare chhe; ek gnānnr̥ityamān
anant guṇano ghāṭ jāṇavāmān āvyo chhe tethī (te anant guṇano ghāṭ)
gnānamān chhe; anant guṇanā ghāṭamān ekek guṇ anantarūpe thaīne potānā
ja lakṣhaṇane dhāre chhe, te kaḷā chhe; ekek kaḷā guṇarūp hovāthī anantarūpane
dhāre chhe; ekek rūp je rūpe thayun tenī anant sattā chhe; ekek sattā anant
bhāvane dhare chhe; ekek bhāvamān anant ras chhe; ekek rasamān anant
prabhāv chhe.
ā prakāre āvā bhedo anant sudhī jāṇavā.
ekek guṇ sāthe bījā guṇane lagāḍavāthī anant saptabhaṅgī sādhī
shakāy chhe (arthāt ek guṇamān bījā guṇanī apekṣhā laīne temān anant
saptabhaṅgī ūtare chhe). tenun kathanaḥ
(ahīn sattā guṇ sāthe gnān guṇanī
apekṣhā laīne saptabhaṅganun svarūp vichāre chhe)ḥ
sattā gnānarūp chhe ke nathī?(1) jo sattā gnānarūp kahīe to
(gnānaguṇ sattāguṇanā āshraye ṭhare, ane em thatān), ‘द्रव्याश्रया निर्गुणा
गुणा’ ā sūtramān guṇamān guṇanī manā karī chhe te sūtra juṭhun ṭhare chhe.
(ane) (2) jo (sattāne) gnānarūp na mānīe to (te) jaḍ ṭhare chhe.
tethī saptabhaṅg sādhīe chhīe. te ā pramāṇeḥ
(1) kevaḷ chaitanyanun astitva chhe em jyāre kahīe tyāre (sattā)
gnānarūp chhe (syāt asti).
vistārvarṇan māṭe juo; āj granthakartākr̥ut adhyātma pañchasaṅgrahsavaiyā
ṭīkāḥ pr̥uṣhṭha. 12.
1. tattvārthasūtra 541.

Page 8 of 113
PDF/HTML Page 22 of 127
single page version

8 ]
chiddavilās
(2) kevaḷ sattālakṣhaṇasāpekṣha, anyaguṇanirapekṣha laīe tyāre (sattā)
gnānarūp nathī. (syāt nāsti).
(3) banne vivakṣhāomān (sattā kathañchit) gnānarūp chhe, nathī. (syāt
astināsti).
(4) (sattāno) anant mahimā vachanagochar nathī tethī avaktavya chhe.
[athavā sattā gnānarūp chhe ane gnānarūp nathī evā banne prakār
ekasāthe kahī shakātā nathī māṭe syāt avaktavya chhe.] (syāt
avaktavya).
(5) ‘(sattā) gnānarūp chhe’ em kahetān ‘(sattā gnānarūp) nathī’ evā
bhaṅganun kathan bākī rahī jāy chhe tethī sattā gnānarūp chhe; parantu
avaktavya chhe. (syāt asti avaktavya)
(6) ‘(sattā) gnānarūp nathī’ em kahetān ‘(sattā) gnānarūp chhe’ evā
bhaṅganun kathan bākī rahī jāy chhe tethī (sattā gnānarūp nathī ane)
avaktavya chhe. (syāt nāsti avaktavya)
(7) astināsti banne bhaṅg ek sāthe kahī shakātā nathī tethī (sattā
gnānarūp chhegnānarūp nathī ne) avaktavya chhe (syāt astināsti
avaktavya).
ā pramāṇe chaitanya vaḍe sattānā sāt bhaṅg gnān sāthe sadhāy chhe.
e ja pramāṇe chaitanya vaḍe sattānā sāt bhaṅg darshan sāthe sādhavā; tathā
e ja pramāṇe vīrya sāthe, prameyatva sāthe, temaj anant guṇo sāthe
(sādhavā) chetanānī jem badhā guṇo sāthe (sattānā sāt bhaṅg) sādhīe
tyāre (sattāmān) anant sāt bhaṅg sadhāy chhe. vaḷī sattānī jagyāe
vastutva mūkīne, tenī sāthe sattānī jem sādhīe tyāre anant vār sāt
bhaṅg thāy chhe. e ja rīte vastutva sāthe. evī ja rīte ekek guṇ sāthe
anantavār judā judā sādhavā. e rīte anant guṇ siddha thāy chhe.

Page 9 of 113
PDF/HTML Page 23 of 127
single page version

guṇ adhikār[ 9
sattānī jagyāe (chetan) mūkīe tyāre ek chetananī vivakṣhāthī
(sāt bhaṅg) sadhāy chhe, te ja pramāṇe chetanānī māphak ekek guṇane
vivakṣhāvaḍe sādhīe tyāre badhā guṇo paryant anantānant (sāt bhaṅg) ek
ek guṇ sāthe sadhāy chhe.
evī rīte ā charchā svarūpanī ruchi pragaṭe tyāre pāme ane kare.
nij gharanān nidhān nijapārakhī ja parakhe.

Page 10 of 113
PDF/HTML Page 24 of 127
single page version

10 ]
chiddavilās
samyaktvanī pradhāānatā
jīvamān guṇo anant chhe; temān samyaktva, darshan, gnān, chāritra,
sukh e visheṣharūp chhepradhān chhe. vastuno yathāvat nishchay thavo tene
samyak kahīe. te 1anant prakāre chhe. samyak nirvikalpa darshan (upayog)
tene kahīe ke je dekhavāmātra pariṇamyun.
samyak savikalpa darshan (upayog) tene kahīe ke je svagneyabhedone
judā judā dekhe chhe ne paragneyabhedone judā dekhe chhe.
(je) gnān jāṇavāmātra pariṇamyun te nirvikalpa samyaggnān chhe.
(je gnān) svagneyabhedane judā jāṇe chhe ne paragneyabhedane judā
jāṇe chhe tene savikalpa samyag gnān kahīe.
(je) ācharaṇarūp pariṇamyun tene nirvikalpa samyakchāritra kahīe.
(je) svagneyane āchare chhe ne paragneyanā tyāgane āchare chhe tene
savikalpasamyakchāritra kahīe. ityādi ghaṇā bhedo chhe.
ahīn koī prashna kare keḥsamyaktva upayog chhe ke nahi? jo
upayog hoy to upayoganā bār bhed kem kahyā? āṭh gnānanā ane
chār darshananān; (temān) samyaktva to na lāvyā? jo samyaktva upayog
nathī to pradhān kaī rīte sambhave chhe?
tenun samādhān ā samyaktva guṇ chhe te pradhān guṇ chhe; kemake
1. ahīn darshan apekṣhāe be bhed, gnān apekṣhāe be bhed ne chāritra apekṣhāe
be bhede rīte samyaktvanā chha bhed samajāvyā chhe. ane e rīte anant
guṇonī apekṣhāe samyaktvanā anant bhed paḍe chhe, tethī ahīn samyaktvane
anant prakāre kahyun chhe, em samajavun.

Page 11 of 113
PDF/HTML Page 25 of 127
single page version

samyaktvanī pradhānatā[ 11
sarva guṇo samyak ānāthī chhe, sarva guṇonun astitvapaṇun ānāthī chhe,
sarva guṇono nishchay yathāavasthitabhāv (ānāthī) chhe. nishchayanun nām
samyaktva chhe ke jyān vyavahār, bhed, vikalpa nathī, ashuddhatā nathī, nij
anubhav svarūp samyak chhe.
gnān jāṇavāmātra pariṇamyun (te) nirvikalpa samyag gnān chhe. gnān
gneyone jāṇe chhe te asadbhūtaupacharitanayathī chhe.
darshan dekhavārūp pariṇamyun. (tene). nirvikalpa samyak darshan kahīe
(darshan) svagneyane judān dekhe chhe ne paragneyane judān dekhe chhe, te bhed
vyavahārathī [chhe] em kahīe. asadbhūt upacharitanayathī [darshan] parane
dekhe chhe. te nirvikalparūp gnān ane darshan samyak thayān te samyak (tva)
guṇathī samyak thayān e rīte anant [guṇo] samyak thayā te samyak
guṇanī pradhānatāthī thayā.
shuddha dravyārthikanayathī ā jīv anādithī kevalagnānādi anant
guṇone dhāraṇ kare chhe, parantu jyān sudhī samyak na pragaṭyun tyān sudhī
[te guṇo] ashuddha rahyā. [sva paryāyanā puruṣhārtharūp] kāḷalabdhi *pāmīne
jyāre samyaktva thayun tyāre samyaknī shuddhatāthī te guṇo vimaḷ thayā;
tethī pratham samyaktva guṇ thayo, pachhī bījā guṇo thayā; siddha
bhagavānanā guṇomān paṇ pratham samyaktva ja kahyun; tethī samyaktva pradhān
chhe. upayog to darshan ane gnān chhe, jyān ‘samyagdarshan’ kahyun hoy tyān
‘samyaktva’ samajavun ane jyān ‘darshan’ kahyun hoy tyān ‘dekhavārūp darshan’
samajavun. vastunā nishchayarūp, anubhavarūp samyaktva chhe te pradhān chhe.
*juo, mokṣhamārga prakāshakmokṣha sādhanamān puruṣhārthanī mukhyatā, pr̥u. 311

Page 12 of 113
PDF/HTML Page 26 of 127
single page version

12 ]
chiddavilās
gnānaguṇanun svarup
have gnānaguṇanun svarūp kahīe chhīe. gnān jāṇapaṇun e rīte
nirvikalpa chhe, te svagneyane jāṇe chhe; te paragneyone jāṇavāmān, gnān
nishchayathī jāṇe to gnān jaḍ thāy
tādātmyavr̥uttithī ek thaī jāy; tethī
nishchayathī to na jāṇe, upachārathī jāṇe to sarvagnatā kaī rīte [bane]?
jo upachāramātra to jūṭho chhe to sarvagna[paṇun] jūṭhun thāy, te na bane.
tenun samādhāān :jem arīsāmān ghaḍovastra vagere dekhāy chhe,
tyān je ‘dekhavun’ te to upachār darshan nathī, [ tem gnān] gneyone pratyakṣha
dekhe chhe te to jūṭhun nathī; parantu āṭalun visheṣh chhe ke upayog gnānamān
sva
paraprakāshak shakti chhe, te potānā svarūpprakāshanamān nishchaḷ
vyāpyavyāpak vaḍe līn thayelo akhaṇḍ prakāsh chhe; paranun prakāshan to chhe,
parantu vyāpakarūp ekatā nathī [arthāt parane jāṇatān gnān par sāthe
ekamek thatun nathī], tethī upachār sañgnā thaī. vastushakti upachār nathī
1
e vāt visheṣh lakhīe chhīeḥ
koī ek mithyāvādī em māne chhe ke gneyonun jāṇapaṇun chhe te
ja ashuddhatā chhe, jyāre te maṭashe tyāre ashuddhatā maṭashe2 parantu em to
nathī, kemake gnān viṣhe evī svaparaprakāshakatā potānā sahaj bhāvathī
chhe, te ashuddhabhāv nathī. arūpī ātmapradeshono prakāsh lokalokanā
ākārarūp thaīne mechak upayog [anekākār upayog] thayo chhe. ā
"
1. juo, samayasār gā. 356 thī 365 upar jayasenāchāryanī ṭīkāmān
pr̥u. 466467.
2. juo, samayasār kalash251;

Page 13 of 113
PDF/HTML Page 27 of 127
single page version

gnānaguṇanun svarūp[ 13
sambandhamān kahyun chhe ke नीरुपात्मप्रदेशप्रकाशमानलोकालोकाकारमेचकोपयोग-
लक्षणा स्वच्छत्वशक्तिः’ [arthāt amūrtik ātmapradeshomān prakāshamān
lokālokanā ākārothī mechak [arthāt anek ākārarūp] evo upayog
jenun lakṣhaṇ chhe evī svachchhatva shakti chhe
1].
te ja svachchha[tva] shakti chhe, jem arīsāmān jo ghaṭpaṭ dekhāy
to nirmaḷ chhe; ane jo na dekhāy to malin chhe, tem ja gnānamān jo
sakaḷ gney bhāse to nirmaḷ chhe, na bhāse to nirmaḷ nathī. gnān potānā
dravya
pradeshavaḍe to gneyamān jatun nathīgneyamān tanmay thatun nathī. jo e
pramāṇe tanmay thaī jāy to gneyākārono nāsh thatān gnānano vināsh thaī
jāy.
2 māṭe dravyathī [gnānane] gney vyāpakatā nathī. gnānanī koī [evī]
sva-paraprakāshak shakti chhe, te shaktinī paryāyovaḍe gneyone jāṇe chhe.
vastunun svarūp gnānamātra chhe; te sambandhamān chār prashno upaje chhe,
[1] ek to prashna e ke gnān gneyanā avalambane chhe ke potānā
avalambane chhe?
[2] bījo prashna em ke gnān ek chhe ke anek chhe?
[3] trījo prashna evo chhe ke gnān astirūp chhe ke nāstirūp
chhe?
[4] chotho prashna evo chhe ke gnān nitya chhe ke anitya chhe?3
tenun samādhān ā pramāṇe chheḥ
[1] je jeṭalī vastu chhe teṭalī dravyaparyāyarūp [chhe], gnān paṇ
1. gujarātī samayasār pr̥u. 504;
2. samayasār kalash. 255
6
3. samayasār kalash ṭīkā pr̥u. 282 tathā samayasār gujarātī pr̥u. 488 thī
500.

Page 14 of 113
PDF/HTML Page 28 of 127
single page version

14 ]
chiddavilās
dravyaparyāyarūp chhe; dravyarūp nirvikalpa gnānamātra vastu, paryāy mātra
svagneyparagneyane jāṇe chhe. gneyanā paryāy vaḍe gnānanun paryāyarūp thavā vaḍe
gnān gneyonā avalambane chhe. [je gneyone jāṇavārūp pariṇati chhe te
gnānano paryāy chhe, tethī gnānano paryāy kahetān gnān gneyanā avalambane
chhe em kahevāmān āve chhe.] ane vastumātra [kahetān] potānā avalambane
chhe.
[2] gnānane paryāy mātra kahetān anek chhe, vastumātra [kahetān] ek
chhe.
[3] gnān paryāyamātra [kahetān] nāsti chhe, vastumātra [kahetān]
asti chhe.
[4] [gnān] paryāyamātra [kahetān] anitya chhe, vastumātra [kahetān]
nitya chhe.
ā pramāṇe samādhān karavun te syādvād chhe, ane e ja pramāṇe
vastunun svarūp chhe.
gnān vastu potānā astitvapaṇāthī chār bhedavāḷī chhe. gnānamātra
jīv svadravyapaṇe asti, svakṣhetrapaṇe asti, svakāḷapaṇe asti ane
svabhāvapaṇe asti [chhe], [te] paradravyapaṇe nāsti, parakṣhetrapaṇe nāsti,
parakāḷapaṇe nāsti ne parabhāvapaṇe nāsti [chhe]. gnānanān dravya-kṣhetra-kāḷ-
bhāv gneyamān nathī. gneyanān [ dravya-kṣhetra-kāḷ-bhāv] gnānamān nathī. gnānanā
potānā nij lakṣhaṇanī apekṣhāvaḍe [ane] anya guṇ lakṣhaṇ nirapekṣhatā
vaḍe gnānanī sañgnā
saṅkhyā
lakṣhaṇprayojanatā gnānamān chhe, anyanī nathī.
anya guṇonī sañgnāsaṅkhyālakṣhaṇprayojanatā anya guṇomān chhe.
(vaḷī ) temān koī ek visheṣh bhed lakhīe chhīe, te visheṣh
gnānathī visheṣh sukh chhe, gnān [ane] ānandanun sāmīpyapaṇun chhe.
tethī gnānaviṣhe sāt bhed chhe, te ā pramāṇeḥ 1nām,

Page 15 of 113
PDF/HTML Page 29 of 127
single page version

gnānaguṇanun svarūp[ 15
2lakṣhaṇ, 3kṣhetra, 4kāḷ, 5saṅkhyā, 6sthānasvarūp ane 7phaḷ
e sāt bhed kahīe chhīeḥ
1. nām‘gnān’ evun nām shā māṭe kahevun? [ te kahe chhe.]
‘ज्ञानोति ज्ञानं [arthāt je jāṇe chhe te gnān chhe]’ enā vaḍe jāṇavāmān
āve chhe tethī gnān kahīe; je [pote] jāṇe chhe [athavā] jenā vaḍe
jīv jāṇe chhe, tethī [tenun] ‘gnān’ nām chhe.
2. lakṣhaṇgnānanun lakṣhaṇ sāmānyapaṇe nirvikalpa chhe, te ja sva
par prakāshak chhe. visheṣh em kahīe chhīe [ke] jo [gnān], kevaḷ
svasamvedaj [arthāt mātra potāne ja jāṇanār] chhe, te sva
par prakāshak
nathī to mahā dūṣhaṇ thāy; svapadanī sthāpanā paranā sthāpanathī chhe. paranī
sthāpanānī apekṣhā dūr karavāmān āve to svanun sthāpan paṇ siddha thatun
nathī. māṭe sva
par prakāshak shakti mānavāthī sarva siddhi chhe, āmān kāī
sandeh nathī.
[prashna :] gnān anant guṇone jāṇe chhe, ek darshanane paṇ te
jāṇe chhe, darshanamātrane jāṇatun hovāthī [te] ekadesh gnān chhe ke sarvadesh
gnān chhe? [1] [mātra darshanane jāṇanārā gnānane] jo sarvadesh kaho to
te sarvadesh sambhavatun nathī [kāraṇ ke] te mātra darshanane ja jāṇanārun na
rahyun paṇ badhāne jāṇanārun ṭharyun. [2] [ane jo te gnānane] ekadesh
anshakalpanā chhe, [em kaho to] te kevaḷagnānamān sambhavatī nathī.
tenun samādhāān :darshanamān sarvadarshitva shakti chhe,1 tethī tene
jāṇatān sarva jāṇyun,ek to ā nyāy chhe. [vaḷī] yugapat sarva guṇone
jāṇatān temān darshanane paṇ jāṇyun, yugapat jāṇavāmān vikalpa nathī. ek
ja nirāvaraṇ jāṇavāthī sarva guṇo nirāvaraṇ jāṇyā. jem ek
ātmānā asaṅkhya pradesh, pradesh
pradeshamān anant guṇ [ane] guṇ
1. guja0 samayasār pr̥u. 504;

Page 16 of 113
PDF/HTML Page 30 of 127
single page version

16 ]
chiddavilās
guṇamān asaṅkhya pradesh. te ek pradesh nirāvaraṇ thatān sarva pradesho
nirāvaraṇ thayā; ekane jāṇe te sarvane jāṇe, sarvane jāṇe te ekane
jāṇe,
1 em āgamamān kahyun chhe; [tethī] nirāvaraṇ ek darshanane
jāṇavāmān sarvadesh gnān siddha thāy chhe.
ahīn koī prashna kare chhe kedarshan nirākār chhe, tene jāṇavāthī
gnān paṇ nirākār thayun?
tenun samādhāān :darshan guṇ dekhavāmātra lakṣhaṇane dhāraṇ kare chhe;
ane sarvadarshitva shaktine dhāraṇ kare chhe e darshananun visheṣh chhe; tene
(gnān) jāṇe chhe. (tethī darshanane jāṇanārun gnān nirākār nathī)
ek
to ā samādhān chhe. bījun visheṣh e chhe ke gnānanī sarvagna shaktimān
sarvane jāṇatān darshan paṇ āvyun; badhā guṇonun jāṇapaṇun mukhya thayun temān
darshan paṇ āvī gayun, paṇ te gnān te rūp (thayun)
em na kahīe
(arthāt anant guṇo sāthe darshanane jāṇavā chhatān gnān te darshanarūpe thaī
jatun nathī) gnānanī shakti yugapat
badhāne ek sāthejāṇavānī chhe tethī
(gnānane) judun visheṣhaṇ (guṇ) levun. jem pāñch ras jemān garbhit chhe
evo ras koīe chākhyo, tyān em kahevānun banatun nathī ke ā puruṣhe
madhur ras chākhyo. tem darshan anant guṇomān āvī gayun, ek (judā
darshan-guṇ)nī kalpanā karavānun banatun nathī
em jāṇavun.
gnān potānā satpaṇāthī sattārūp chhe, gnān potānā sūkṣhmatvathī
sūkṣhmarūp chhe, gnān potānā vīryathī anant baḷarūp chhe, gnān potānā
agurulaghutvathī agurulaghurūp chhe
e pramāṇe anant guṇonān lakṣhaṇ
gnānamān āve chhe. gnān trikāḷavartī sarvane ek samayamān yugapat jāṇe chhe.
tyān, ā prashna ūṭhe chhe keātmāne bhaviṣhyakāḷanā samay-
samayamān je pariṇāmadvārā je sukh thashe te to gnānamān āvī pratibhāsyun,
1. pravachanasār gā. 4849.

Page 17 of 113
PDF/HTML Page 31 of 127
single page version

gnānaguṇanun svarūp[ 17
(to pachhī) svasamvedan pariṇatinun sukh samaye samaye navun navun kahevānun
kaī rīte rahyun?
tenun samādhāān :gnānabhāvamān bhaviṣhyakāḷ thatān je pariṇām
vyakta thashe tyāre te sukh vyakta thashe. ahīn (vartamānamān) vyakta pariṇām
thayā tethī sukh chhe; pariṇām ek samay ja rahe chhe tethī samayamātra
pariṇāmanun sukh chhe, gnānanun sukh yugapat chhe. pariṇāmanun (sukh) samay
mātranun chhe (tethī) samay samayanā pariṇām jyāre āve tyāre vyakta
sukh thāy. bhaviṣhyakāḷanā pariṇām gnānamān āvyā, paṇ thayā nathī,
tethī pariṇāmanun sukh kramavartī chhe, te to samaye samaye navun navun thāy
chhe. gnānano upayog yugapat chhe, te upayog pot potānā lakṣhaṇane
dhāraṇ kare chhe tethī pariṇāmanun sukh navun kahīe (ane) gnānanun sukh
yugapat chhe. gnānanī anvay ane yugapatrūp shakti chhe, tenā paryāyanī
vyatirekarūp shakti (chhe, te) vyāpakarūp thaīne anvayarūp thāy chhe*.
anvay yugapat chhe ekek samayanā pariṇāmadvāramān āve chhe, tene
pariṇamelun gnan kahe chhe, athavā gnānarūpe gnān pariṇame chhe tyāre vyatirek
shaktirūp gnān thāy chhe. anvay-vyatirek paraspar ek-bījārūp thāy
chhe (arthāt te banne avinābhāvīrūp chhe,) tethī (gnānanun) param lakṣhaṇ
je vedakatā, temān (te banne) chhe. vedakatā (jāṇavāpaṇun) pariṇāmathī (chhe);
pariṇām, dravyatvaguṇanā prabhāvathī dravyaguṇanā ākāre thāy chhe (ane)
dravya-guṇo paryāyanā ākāre thāy chhe. ā pramāṇe gnānanā ghaṇā bhedo
sadhāy chhe. (ahīn) gnānanun lakṣhaṇ jāṇapaṇun chhe te nishchit thayun. teno
bījo vistār chhe.
(pūrve gnān viṣhe sāt bhed kahyā hatā temānthī nām ane lakṣhaṇ
e be bhedanun vivechan ahīn pūrun thayun. have trījā bhedanun vivechan kare
chhe.)
juo guja0 pravachanasār gā. 111 ṭīkā pr̥u. 192.

Page 18 of 113
PDF/HTML Page 32 of 127
single page version

18 ]
chiddavilās
have gnānanun kṣhetra kahīe chhīe.
3. kṣhetra(gnānanun kṣhetra) asaṅkhyāt pradesh bhed vivakṣhāmān kahīe.
ane abhedamān jāṇanamātra vastunun sattva (jeṭalāmān chhe teṭalun) kṣhetra chhe.
4. kāḷjeṭalī gnānanī maryādā chhe teṭalo gnānano kāḷ chhe.
(sāmānya apekṣhāe gnānano kāḷ anādi anant chhe ane visheṣh
apekṣhāe gnānano kāḷ ek samay chhe.)
5. saṅkhyāgnān mātra vastu sāmānyatāthī ek chhe (ane)
paryāyathī anant chhe, shakti anant chhe. bhed kalpanāmān darshanane jāṇe te
‘darshananun gnān’ (evun) nām pāme, sattāne jāṇe te ‘sattānun gnān’ (evun)
nām pāme; tethī kalpanā karatān bhed saṅkhyā chhe. nirvikalpa avasthāmān
ek chhe. ā saṅkhyā jo pradeshamān gaṇīe to gnānanā asaṅkhyāt pradesho
chhe.
6. sthānasvarupgnānamātra vastunun sthānak gnānamātra vastumān chhe
tethī (gnān) gnānasvarūp potānā sthānakamān chhe, te ja sthānasvarūp
kahīe. (je gnān,) darshanane jāṇe te darshanane jāṇavānun sthānasvarūp
darshananun gnān chhe
evī bhed kalpanā ūṭhe chhe, gnātā jāṇe chhe.
7. phaḷgnānanun phaḷ chhe te gnān chhe, ek to em chhe, kemake
ekanun phaḷ bījun na hoy, (koī guṇ) nijalakṣhaṇane na taje, guṇamān
guṇ hoy nahi, māṭe (gnānanun) nirvikalpa nijalakṣhaṇ phaḷ chhe. jem pote
potāne sampradān kare tem (gnānanun) potānun phaḷ svabhāvaprakāsh chhe. bījun,
gnānanun phaḷ
sukh kahīe. bāramā guṇasthāne moh gayo, paṇ anant
pravachanasār gā. 54 heḍiṅg tathā gā. 59-60-61
ज्ञान समान न आन जगत में सुखको कारण
यह परमामृत जन्मजरामृतु-रोग-निवारण ।।
chhahaḍhāḷāḥ 43

Page 19 of 113
PDF/HTML Page 33 of 127
single page version

gnānaguṇanun svarūp[ 19
sukh (evun) nām gnān anant thavāthī teramā (guṇasthānak)mān pāmyun;
tethī gnānanī sāthe ānand chhe te gnānanun phaḷ chhe.
ā sambandhamān kahyun chhe
ke ‘नास्ति ज्ञानसमं सुखम् । (arthāt gnān samān sukh nathī).’
(ahīn jem gnānamān nām, lakṣhaṇādi sāt bhed utāryā tem) e
sāte bhedo darshanamān lagāḍavā, vīryamān (paṇ) lāge. anantaguṇomān (paṇ)
te sāte bhed jāṇo.
ā rīte gnānanun (svarūp) ane tenā bhed saṅkṣhepamātrathī kahyā.

Page 20 of 113
PDF/HTML Page 34 of 127
single page version

20 ]
chiddavilās
darshanaguṇanun svarup
have darshananā bhed kahīe chhīeḥ
je dekhe chhe te darshan chhe athavā jenā vaḍe jīv dekhe chhe tene darshan
kahīe. nirākār upayogarūp drashi1 (darshan) shakti chhe. ā sambandhamān
jināgamamān em kahyun chhe ke ‘निराकारं दर्शनं, साकारं ज्ञानं (eṭale ke
darshan nirākār chhe ane gnān sākār chhe arthāt darshanano viṣhay nirākār
chhe ane gnānano viṣhay sākār chhe.) jo darshan guṇ na hoy to vastu
adrashya thatān sarva vastuonun gnān ja na thāy ane em thatān gneyono
abhāv ṭhare, māṭe darshan pradhān guṇ chhe.
‘सामान्यं दर्शनं विशेषं ज्ञानं’ [darshan sāmānya chhe ane gnān visheṣh
chhe arthāt darshanano viṣhay sāmānya chhe ne gnānano viṣhay visheṣh chhe]
em (āgamamān) kahyun chhe. koī ek vaktāe ‘siddhastotra’nī ṭīkā karī
chhe teṇe tathā bījāe paṇ em kahyun chhe ke sāmānya shabdano artha ātmā
kahyo chhe, [tethī] ātmānun avalokan te darshan chhe ane sva
paranun
avalokan te gnān chhe. [parantu] em kahevāthī ek guṇ ja ṭhare [kemake]
je darshan ātma-avalokanamān hatun te ja paraavalokanamān āvyun;
āvaraṇ be na hoy. parantu ā kathan to niḥsandeh chhe ke gnānāvaraṇ
ane darshanāvaraṇ e be jatān siddha bhagavānane (kevaḷagnān ane
kevaḷadarshan) evā be guṇo pragaṭe chhe.
[vaḷī jo] ātmānun avalokan ja darshan hoy to sarvadarshitva
1. juo samayasār gujarātī pr̥u. 503

Page 21 of 113
PDF/HTML Page 35 of 127
single page version

darshan guṇanun svarūp[ 21
shaktino abhāv thāy (parantu āgamamān) te sarvadarshitva shakti kahī chhe.
siddhāntanun evun vachan chhe ke
‘विश्वविश्वसामान्यभावपरिणामात्मदर्शनमयी
सर्वदर्शित्वशक्तिः’ [samasta vishvanā sāmānya bhāvane dekhavārūpe (arthāt
sarva padārthonā samūharūp lokālokane sattāmātra grahavārūpe) pariṇamelā
evā ātmadarshanamayī sarvadarshitvashakti] ām samayasāranā upanyās
[
parishiṣhṭa]mān kahyun chhe.
ahīn koī prashna kare chhe kedarshanane nirākār kahyun [parantu]
sarvadarshitva shaktimān to sarvagneyone dekhavāthī [te] nirākār na rahyun?
tenun samādhāngommaṭasārajī (jīvakāṇḍ)mān kahyun chhe keḥ
भावाणं सामण्णविसेसयाणं सरूवमेत्तं जं
वण्णणहीणग्गहणं जीवेण य दंसणं होदि ।।४८३।।
[artha :jīvadvārā je sāmānyavisheṣhātmak padārthonī svaparasattānun
nirvikalparūpe avabhāsan thāy chhe tene darshan kahe chhe.]
ṭīkā :‘‘भावानां सामान्यविशेषात्मकपदार्थानां यत्स्वरूपमात्र
विकल्परहितं यथा भवति तथा जीवेन सह स्वपरसत्तावभासनं तद्दर्शन भवति ।
पश्यति दृश्यते अनेन दर्शनमात्र वा दर्शनं’’
ā kathanamān, sāmānya visheṣhamay sarva padārthonun svarūp mātra,
vikalparahit, jīv sahit sva-paranun bhāsavun (tene) darshan kahīe. ā
kathanamān, banne siddha thayā. nirākār to vikalparahit svarūpamātranā
grahaṇamān siddha thayun. sarvadarshī(tva) sarva padārthanā grahaṇamān siddha thayun;
tethī ā kathan pramāṇ chhe.
ā kathanamān ā vivakṣhā levī ke potānun svarūpamātra (te) sva
levun, te ja sāmānya thayun māṭe e levun, ane guṇaparyāyanā bhedarūp par
kahetān nirvikalpa svarūpathī bījo bhed te ja visheṣh thayun āvun sāmānya
1. guja0 samayasār pr̥u. 504

Page 22 of 113
PDF/HTML Page 36 of 127
single page version

22 ]
chiddavilās
visheṣh(paṇun) sarva bhāvomān (badhā padārthomān) chhe. tadātmak (sāmānya
visheṣhātmak) vastunā nirvikalpa svarūp mātranun avabhāsan (tene) darshan
kahīe.
(pūrve jem gnān viṣhe sāt bhed kahyā hatā tem) darshan viṣhe paṇ
sāt bhed chhe, te kahīe chhīeḥ
(1) (nām) darshan evun nām, dekhavāthī paḍayun tethī (darshan)
te nām chhe.
(2) (lakṣhaṇ) dekhavāmātra lakṣhaṇ chhe.
(3) (kṣhetra) asaṅkhyāt pradeshamān kṣhetra chhe.
(4) (kāḷ) darshananī sthitinī maryādāne kāḷ kahīe.
(5) (saṅkhyā) vasturūpe ek chhe, shakti (ane) paryāye anek
chhe. te saṅkhyā chhe.
(6) (sthān svarup) (darshan) vastu potānā sthānamān potānā
svarūpane dhārīne rahe chhe te sthānasvarūp chhe.
(7) (phaḷ) ānand (tenun) phaḷ chhe, (athavā) vastu bhāvavaḍe
ā darshanano shuddha prakāsh te ja (tenun) phaḷ chhe. vivakṣhāo anek chhe te
pramāṇ chhe.
ā rīte darshananun saṅkṣhepamātra kathan kahyun.

Page 23 of 113
PDF/HTML Page 37 of 127
single page version

[ 23 ]
chāritranun svarup
have chāritranun kathan kahīe chhīeḥ
ācharaṇanun nām chāritra chhe. (je) āchare athavā jenā vaḍe
ācharaṇ karavāmān āve tene chāritra kahīe. chāritra pariṇāmavaḍe vastune
ācharīe te chāritra (chhe). charaṇ mātra chāritra chhe, ā nirvikalpa chhe;
nijācharaṇ ja chhe, parano tyāg chhe e paṇ chāritrano bhed chhe. dravya
viṣhe sthiratā-vishrām-ācharaṇane dravyācharaṇ kahīe; guṇ viṣhe sthiratā-
vishrām-ācharaṇane guṇācharaṇ kahīe tenun visheṣh kathan kahīe chhīeḥ
sattāguṇ viṣhe pariṇāmanī sthiratā (te) sattānun chāritra chhe.
koī prashna kare ke sthir (to) avināshīnun nām chhe. pariṇāmanī
pravr̥utti svarūpamān āve te chāritra chhe, pariṇām samay sthāyī chhe, to
(sthirapaṇun) kaī rīte bane?
tenun samādhāān :gnān darshan svarūpamān sthiratārūpe sthitievī
sthiratānun nām paṇ chāritra chhe. e chāritra pariṇāmanī pravr̥utti svarūpamān
thatān gnān-darshananī sthiti svarūpamān thāy chhe. pariṇām vastune vedīne
svarūpamān ūṭhe chhe tyān svarūpano lābh thāy chhe, pachhī te ja (pariṇām)
vastumān līn thāy chhe, uttar
pariṇāmanun kāraṇ chhe. vastunodravya
guṇanoāsvād laīne (pariṇām) vastumān līn thayā tyāre vastunun
sarvasva enāthī pragaṭ thayun, vyāpakapaṇāthī vastunā sarvasvanī mūḷ
sthitino nivās vastu thaī. te paṇ pariṇāmanī līnatāmān jaṇāī gayun.
tethī gnāndarshananī shuddhatā pariṇāmanī shuddhatāthī chhe. jemake

Page 24 of 113
PDF/HTML Page 38 of 127
single page version

24 ]
chiddavilās
abhavyanān darshangnān nishchayathī siddhasamān chhe, (parantu) tenā pariṇām
kadī sulaṭā thatā nathī tethī tenā darshan-gnān sadā ashuddha rahe chhe;
bhavyanā pariṇām shuddha thāy chhe tethī tenā darshan-gnān paṇ shuddha thāy
chhe. ā nyāye pariṇāmanī nijavr̥utti thatān svabhāvaguṇarūp vastumān
upayoganī sthiratā te chāritra chhe.
(pariṇām) dravyane drave chhe, pariṇāmamān dravatva shakti chhe te (dravya-
guṇane) drave chhe. dravyamān dravatva shakti chhe (tethī) te guṇparyāyone drave
chhe. ane guṇamān dravatva shakti chhe (tethī) te dravyaparyāyone drave chhe.
ā dravatva shakti dravya-guṇ-paryāyamān chhe. pariṇām guṇamān dravīne vyāpe
tyāre guṇadvārā pariṇati thaī (ane) te vakhate guṇ potānā lakṣhaṇathī
prakāsharūp thayo. (pariṇām dravyamān dravīne vyāpe tyāre) dravyarūp pariṇati
thaī (ane) te vakhate dravyanun lakṣhaṇ pragaṭ thayun; māṭe pariṇām vinā
dravatā (
dravavāpaṇun) hoy nahi, dravyā vinā vyāpakatā hoy nahi; tethī
vyāpakatā vinā dravyano pravesh guṇ-paryāyamān thāy nahi; tethī (dravya-guṇ-
paryāyanī) anyonya siddhi thāy nahi, māṭe anyonya siddhinun nimitta
pariṇām sarvasva chhe.
pariṇāmavaḍe ātmāmān gnān-darshananī sthiti thaī te chāritra chhe;
vedakatāvishrām, svarūpamān thayo te vishrāmarūp chāritra chhe. (te chāritra)
vastunāguṇanā svarūpane ācharaṇavaḍe prakaṭ kare chhe, tethī ācharaṇarūp
chāritra chhe. chāritra sarvasva guṇdravyanun chhe. sattānā anant bhed chhe.
anant guṇanā anant sattva thayān, gnānanun sattva, darshananun sattvae pramāṇe
(anant guṇonun) sattva jāṇo, te anant sattvanun ācharaṇavishrām,
sthiratābhāv chāritre karyā.
ahīn prashna thāy chhe kegnānanun chāritra ekadesh chhe ke sarvadesh?
tenun samādhāān :gnān ek guṇ chhe, parantu gnān viṣhe samasta guṇone
jāṇe (evī) sarvagna gnānashakti gnānamān chhe, tethī gnānanā ācharaṇathī

Page 25 of 113
PDF/HTML Page 39 of 127
single page version

chāritranun svarūp[ 25
sarvanun ācharaṇ chhe. gnānane vedyu tyān badhā guṇone vedyā. ā gnān
vishrām thayo. gnānanī sthiratā thaī, (ane) sarva guṇanī sthiratā gnānanī
sthiratāmān āvī, tethī sarvachāritra āvyun. e ja pramāṇe darshananun chāritra
tem ja sarva guṇanā chāritranā bhed jāṇo.

Page 26 of 113
PDF/HTML Page 40 of 127
single page version

26 ]
chiddavilās
guṇanī siddhi paryāyathī ja chhe
gnānanun lakṣhaṇ jāṇapaṇun chhe; gnān jāṇapaṇārūp pariṇame chhe.
ahīn prashna thāy chhe kegnānanī siddhi jāṇapaṇāthī chhe ke pariṇamanathī
chhe? tenun samādhānjāṇapaṇā vinā to gnānano abhāv thāy, (ane)
pariṇaman vinā jāṇapaṇun hoy nahi. jāṇapaṇun guṇ chhe, pariṇamavun te
paryāy chhe. paryāy vinā guṇ hoy nahi ane guṇ vinā paryāy hoy
nahi, paryāyavaḍe guṇ chhe, avinābhāvī chhe.
tyān pharī prashna upaje chhe keparyāy kramavartī chhe ane guṇ yugapat
chhe, to karmavartīthī yugapat guṇanī siddhi kaī rīte thāy chhe? tenun
samādhān
guṇanī siddhi paryāyathī ja chhete kahīe chhīeḥ
agurulaghuguṇanī siddhi paryāy vinā thatī nathī; e ja pramāṇe sarva
(guṇomān) jāṇo. agurulaghuguṇano vikār (pariṇaman) te ṣhaṭguṇī
vr̥uddhi
hāni chhe. jo ṣhaṭguṇī vr̥uddhihāni na hoy to agurulaghu na
hoy! jo sūkṣhma guṇano paryāy na hoy to sūkṣhma (guṇ) na hoy.
gnānasūkṣhma, darshanasūkṣhma te sūkṣhma(guṇ)nā paryāy chhe. tethī paryāy sādhak
chhe, guṇ siddhi (sādhya) chhe.
ṣhaṭguṇī vr̥uddhihāninun svarūp shun chhe? evo prashna thayo. tenun
samādhāān :siddha bhagavān chhe temane viṣhe ṣhaṭguṇī vr̥uddhihāninun
svarūp kahīe chhīeḥ
ahīn mātra draṣhṭāntarūp kathan chhe, agurulaghuguṇanun sūkṣhma pariṇaman to
āgamagamya chhe, vachan agochar chhe. juo, ālāpapaddhati pr̥u. 89