Chidvilas-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Parinaman Shakti Dravyama J Chhe; Karan-Karyabhav; Dravyano Sat Utpad Ane Asat-Utpad; Samany-Visheshanu Swaroop; Samany-Vishesharoop Vastu Upar Anant Nay; Vyavahar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 7

 

Page 27 of 113
PDF/HTML Page 41 of 127
single page version

guṇanī siddhi paryāyathī ja chhe[ 27
1. siddha parameshvar potānī shuddha sattāsvarūpe pariṇame chhe, em kahīe
tyāre temān anantaguṇamānthī ek sattā guṇ āvyo, (tethī) anant
guṇano anantamo bhāg thayo. te pariṇamananī je vr̥uddhi (utpād) tene
anantabhāgavr̥uddhi kahīe.
2. bhagavānamān asaṅkhya guṇanī vivakṣhā laīne em kahevun ke bhagavān
dravyatva guṇarūp pariṇame chhe. (tyāre) temān asaṅkhyamānthī ek (guṇ)
āvyo; tyān asaṅkhyātamo bhāg thayo. te pariṇamananī vr̥uddhi te
asaṅkhyātabhāgavr̥uddhi kahīe.
3. siddha bhagavānamān āṭh guṇ chhe, temān kahevun ke siddha samakitarūpe
pariṇame chhe. tyān (āṭh guṇamānthī ek guṇ āvyo eṭale)
saṅkhyātamo bhāg thayo, (te pariṇamananī vr̥uddhi) te saṅkhyātabhāgavr̥uddhi
chhe.
4. te siddha āṭhe guṇarūp pariṇame chhe, tyān āṭh guṇ pariṇamananī
vr̥uddhi thaī te saṅkhyātaguṇīvr̥uddhi kahīe.
5. siddha asaṅkhyāt guṇarūpe pariṇame chhe tyān asaṅkhyaguṇ pariṇāmanī
vr̥uddhi thaī te asaṅkhyaguṇavr̥uddhi kahīe.
6. siddha anantaguṇarūp pariṇame chhe tyān anantaguṇ pariṇamananī vr̥uddhi
thaī te anantaguṇī vr̥uddhi kahīe.
e chha prakāranī vr̥uddhivaḍe pariṇām vastumān līn thaī gayā tyāre
ṣhaṭ prakār hāni (vyay) kahīe.
agurulaghuguṇathī vastunī siddhi chhe. tethī guṇanī siddhi guṇ-
paryāyathī chhe, dravyanī siddhi dravyaparyāyathī chhe, paryāyanī siddhi dravya
guṇathī chhe, dravyaparyāyanī siddhi dravyathī chhe (ane) guṇaparyāyanī siddhi
guṇathī chhe. dravyamānthī ja paryāy ūṭhe chhe, (jo) dravya na hoy to
pariṇām ūṭhe nahi. dravya, vagar pariṇame dravyarūp kaī rīte hoy? māṭe

Page 28 of 113
PDF/HTML Page 42 of 127
single page version

28 ]
chiddavilās
dravyathī paryāyanī siddhi chhe. jo gnānaguṇ na hoy to jāṇapaṇārūp kaī
rīte pariṇame? guṇadvārā pariṇati chhe. jem dvār na hoy to dvāramān
pravesh kyāthī hoy? guṇ na hoy to guṇapariṇām paṇ na hoy. (jo)
sūkṣhma guṇ na hoy to sūkṣhma guṇano paryāy kyāthī hoy? ā pramāṇe
sarva guṇ viṣhe jāṇo. guṇapariṇati guṇamay hoy chhe.

Page 29 of 113
PDF/HTML Page 43 of 127
single page version

[ 29
pariṇamanashakit dravyamān chhe
koī prashna kare chhe keguṇadvārathī je pariṇati ūpajī te guṇanī
chhe ke dravyanī chhe? jo guṇanī hoy to, guṇo anant chhe tethī pariṇati
paṇ anant hoy. ane (jo te pariṇati) dravyanī hoy to guṇapariṇati
shā māṭe kaho chho?
tenun samādhāāne pariṇaman shakti dravyamān chhe; dravya guṇono
puñj chhe, te potānā guṇarūpe pote ja pariṇame chhe; tethī guṇamay
pariṇamatān (tene) guṇaparyāy kahīe. tethī dravyanī pariṇati, guṇanī
pariṇati
em to kahīe chhīe; parantu ā pariṇaman shakti dravyamānthī
ūṭhe chhe, guṇamānthī nahi. enī sākṣhī sūtrajīmān (tattvārtha sūtramān) dīdhī
chhe ke
‘द्रव्याश्रया निर्गुणा गुणाः dravyanā āshraye guṇ chhe guṇanā āshraye
guṇ nathī. ‘गुणपर्ययवद द्रव्यम्(guṇaparyāyavāḷun dravya chhe)em paṇ
kahyun chhe. paryāyavāḷun dravya ja kahyun (paṇ) guṇ na kahyo.
ahīn koī prashna kare chhe kegnānasūkṣhma sarvaguṇasūkṣhma (te)
sūkṣhmaguṇanā paryāyo chhe, guṇomān ā sūkṣhmapaṇun sūkṣhmaguṇanun chhe ke dravyanun
chhe? (jo) dravyanun chhe to sūkṣhma guṇanā anant paryāy shā māṭe kahyā? ane
(jo) sūkṣhmaguṇanun chhe to (tene) dravyanī pariṇati shā māṭe kaho chho?
tenun samādhāān :dravya sūkṣhma chhe. te sūkṣhma guṇane līdhe chhe; dravya
sūkṣhma hovāthī anant guṇono puñj te dravya chhe, tethī sarve guṇo sūkṣhma
1. tattvārtha sūtra 541.
2. tattvārtha sūtra 538.

Page 30 of 113
PDF/HTML Page 44 of 127
single page version

30 ]
chiddavilās
thayā; parantu e (sūkṣhmatārūp) pariṇamanashakti dravyathī chhe. dravya
guṇalakṣhaṇarūpe pariṇame chhe. tethī kramaakram svabhāv dravyano kahyo chhe. tenun
samādhān karīe chhīe.
kramanā be bhed kahyā chheek pravāhakram (ane) ek viṣhkambhakram.
pravāhakram ene kahīejem anādithī kāḷano samayapravāh chālyo āve
chhe tem dravyamān samaye samaye pariṇām ūpajeevo pravāh chālyo āve
chhe tene pravāhakram kahīe. te (pravāhakram) dravyanā pariṇām viṣhe chhe. ā
bābat siddhānt pravachanasārajī (gā. 99)mān kahyun chhe tyānthī jāṇavun.
viṣhkambhakram guṇono chhe; te guṇo pahoḷāīrūp (
vistārarūp) chhe.
pradeshono pradesho pahoḷāīrūp chhe tene kramathī gaṇatān asaṅkhya thāy chhe.
ā kram guṇamān chhe tethī (tene) viṣhkambhakram kahīe; athavā guṇakramathī
kahīe (to) darshan, gnān ityādi sarve vistārane dhare chhe tethī (tene)
viṣhkambhakram kahīe. ahīn pravāhakram dravyanā pariṇām vaḍe chhe tethī
guṇomān [te] nathī, māṭe guṇ (te) pariṇatino pravāh nathī, guṇathī (to)
vistārakram ja kahyo chhe.
dravyanī pariṇati chhe te sarve guṇomān chhe. ātmā gnānamay pariṇame
chhe, gnān jāṇapaṇārūp pariṇame chhe em lakṣhyalakṣhaṇarūp bhedathī to ek
pariṇāmamān bhed chhe, parantu evun to nathī ke gnānanī pariṇati judī chhe
ne ātmānī (pariṇati) judī chhe. em mānavāthī (te bannenun) sattva judun
ṭhare chhe, sattva judun thatān vastu anek (thaīne) judī judī avasthā dhāraṇ
karīne varte. em thatān to viparyay thāy chhe, vastuno abhāv thāy chhe.
tyān prashna ūpaje chhe ke(guṇ ane dravyanī) judī pariṇati
mānavāmān shun doṣh chhe? guṇ (ane) ātmānī abhed pariṇati
mānavāthī to gnān jāṇapaṇārūp pariṇame, darshan dekhavārūp pariṇame em
kahevun vr̥uthā thayun, abhedamān bhed ūpaje nahi, māṭe samādhān karo.
samādhāān :dravyanā pariṇāmanī vr̥utti ūṭhatān, dravya anant guṇano

Page 31 of 113
PDF/HTML Page 45 of 127
single page version

pariṇamanashakit dravyamān chhe[ 31
puñj chhe tethī guṇathī paṇ ūṭhī kahīe; dravya ane guṇanān sattva be nathī,
ek chhe. (pariṇām) dravyamay pariṇamatān guṇ āvyā tethī guṇamay
pariṇām chhe. ā prakāre ek vastunā pariṇām nirvikalpa chhe. gnānarūp
ātmā pariṇamyo to pariṇām jāṇapaṇāmān āvyā. tethī gnān
jāṇapaṇārūp pariṇame chhe evī vivakṣhā chhe te jāṇavī.
vastunā pariṇāmane sarvasva kahyun chhe. te kaī rīte? pariṇāmavaḍe
anvay svabhāv pamāy chhe.1 jo pariṇām na hoy to anvayī dravya
na hoy, anant guṇo pariṇamyā vagar dravya na hoy. tethī vastunā
vedanamān sarvasva pariṇām te vedakatā chhe. guṇ pariṇāmathī guṇanā
āsvādano lābh thāy chhe; dravya pariṇāmathī dravyanā āsvādano lābh
thāy chhe, kahevāmān to lakṣhya
lakṣhaṇ bhed evo batāvyo chhe, kemake lakṣhaṇ
vagar lakṣhya evun nām pāme nahi. e rīte to chhe, parantu paramārthathī
abhed nishchayamān
nirvikalpa vastumān dvaitakalpanāno vikalpa kyān sambhave
chhe? ek abhed vastumān sarva siddhi chhe, jem chandra ane chandrano prakāsh
ek ja chhe. sāmānyatāthī nirvikalpa chhe; visheṣhatāthī shiṣhyane pratibodh
karavāmān āve tyāre jem jem shiṣhya, gurunā pratibodhavāthī guṇanun
svarūp jāṇī jāṇīne visheṣh bhedī thato jāy tem tem te shiṣhyane
ānandanā taraṅg ūṭhe, te samaye vastuno nirvikalpa āsvād kare. ā
kāraṇe guṇ-guṇīno vichār yogya chhe. guṇanān visheṣhane (pariṇām) kahyā
chhe; ā pariṇāmathī ja utpād-vyayavaḍe vastunī siddhi chhe em kahīe
chhīe.
1. pravachanasār guja0 pr̥u192

Page 32 of 113
PDF/HTML Page 46 of 127
single page version

32 ]
chiddavilās
kāraṇkāryabhāv
pratham ja sarva siddhāntanun mūḷ e chhe ke vastunā kāraṇ-kārya
jāṇavā; jeṭalā sansārathī pār thayā chhe te sarve paramātmānān kāraṇ-kārya
jāṇī jāṇīne thayā chhe. traṇe kāḷe je paramātmāne dhyāvavāthī mukta thayā
tenā (
te paramātmānā) kāraṇ-kārya jo na jāṇyā to teṇe shun jāṇyun?
(kāī jāṇyun nathī.) māṭe kāraṇkārya jāṇavā joīe.
te kāraṇkārya kaī rīte ūpaje chhe te kahīe chhīeḥ
पुव्वपरिणामजुत्तं कारणभावेण वट्टदे दव्वं
उत्तरपरिणामजुदं तं चिय कज्जं हवे णियमा ।।
siddhāntamān em batāvyun chhe ke pūrva pariṇāmayukta je dravya chhe
te kāraṇabhāv (rūp) pariṇamelun chhe. (ane) uttar pariṇāmayukta je
dravya chhe te kāryabhāv (rūp) pariṇamelun chhe. kem ke pūrva pariṇām uttar
pariṇāmanun kāraṇ chhe, pūrva pariṇāmano vyay te uttar (pariṇām)nā
utpādanun kāraṇ chhe. jem māṭīnā piṇḍano vyay ghaṭ kāryanun kāraṇ chhe.
koī prashna kare keuttar pariṇāmamān utpādamān shun kārya thāy
chhe?
tenun samādhāān :svarūpalābh lakṣhaṇavāḷo utpād chhe, svabhāv
prachyavan lakṣhaṇavāḷo vyay chhe;1 tethī svarūpalābhamān kārya chhe.
niḥsandeh jāṇo. (utpādanā kāryarūp svarūpalābh) paramātmāmān samaye
juo svāmīkārtikeyānuprekṣhā gā. 222 ane 230.
1. juo guj. pravachanasār, pr̥u 150.

Page 33 of 113
PDF/HTML Page 47 of 127
single page version

kāraṇkāryabhāv[ 33
samaye thāy chhe. māṭe he santo! evā kāraṇkāryane pariṇām dvārā
jāṇo kāraṇ ane kārya pariṇāmathī ja thāy chhe.
vastunā upādānanā be bhed kahyā chhe, te kahīe chhīeḥ
aṣhṭasahastrīmān1 kahyun chhe ke
त्यक्तात्यक्तात्मरूपं यत् पूर्वापूर्वेण वर्तते
कालत्रयेऽपि तद्द्रव्यमुपादानमिति स्मृतम् ।।।।
यत्स्वरूपं त्यजत्येव यत्रात्यजति सर्वथा
तत्रोपादानमर्थस्य क्षणिकं शाश्वतं यथा ।।।।
artha :dravyano tyakta svabhāv to pariṇām(rūp)vyatirek
svabhāv chhe, ane atyakta svabhāv guṇarūpanvayasvabhāv chhe. te guṇ
to pūrve hatā te ja rahe chhe, pariṇām apūrvaapūrva thāy chhe. ā dravyanun
upādān chhe te pariṇāmane to taje chhe paṇ guṇane sarvathā tajatun nathī;
tethī
pariṇām kṣhaṇik upādān chhe ane guṇ shāshvat upādān chhe.
vastu upādānathī siddha chhe.
1. juo shlok 58 nī ṭīkā, pr̥u. 210.
kāryasarjak upādānakāraṇanun svarūp batāvavā māṭe āchāryadev shrī
vidyānandasvāmīe bhagavān shrī samantabhadrāchāryadevakr̥ut devāgamastotranī kārikā
58nī ‘aṣhṭasahastrī’ ṭīkāmān pūrvavartī āchāryanā je uparokta be shlok
mukyā chhe jeno ek anya artha nīche mujab paṇ chhe.
(1) arthaḥje, (paryāy-apekṣhāe) potānā rūpane chhoḍatun hovāthī apūrva arthāt
navun rūp dhāraṇ kare chhe, ane je (dravya-apekṣhāe) potānā rūpane nahīn chhoḍatun
hovāthī, pūrva arthāt mūḷarūpathī varte chhe te (dravya-paryāyātmak) dravya arthāt
padārtha ja traṇe kāḷamān upādānakāraṇ chhe
evun āgamamān kahyun chhe.
(2) arthaḥje potānā (mūḷ) svarūpane sarvathā chhoḍī de chhe athavā je potānā
(paryāy ) svarūpane sarvathā chhoḍato nathī, te padārthanun (padārthanā kāryanun) upādān
kāraṇ nathī; jem ke (sāṅkhya athavā vedānta sammat sarvathā apariṇāmī)
shāshvat tathā (bauddhasammat sarvathā pariṇāmī) kṣhaṇik padārtha kāryanun
upādānakāraṇ thaī shake nahīn.

Page 34 of 113
PDF/HTML Page 48 of 127
single page version

34 ]
chiddavilās
ahīn koī prashna kare chhe ke utpādādi jīvādikathī bhedasvarūpe
sadhāy chhe ke abhedarūp sadhāy chhe? jo abhedarūp sadhāy chhe to
trilakṣhaṇapaṇun na hoy, jo bhedarūp sadhāy chhe to sattābhed thatān sattā
ghaṇī thaī, tyān viparītatā thāy chhe.
tenun samādhāān :lakṣhaṇabhed chhe, sattābhed nathī, tethī sattā
apekṣhāe abhed ane sañgnādi (apekṣhāe) bhed jāṇavo. vastunī siddhi
utpād
vyaydhruv traṇethī chhe. aṣhṭasahasrīmān kahyun chhe keḥ
पयोव्रतो न दध्यत्ति न पयोत्ति दधिव्रतः
अगोरसव्रतो नोभे तस्मात्तत्वं त्रयात्मकम् ।।६०।।
घटमौलि सुवर्णार्थी नाशोत्पादस्थितिष्वयम्
शोकप्रमोदमाध्यथ्यं जनो याति सहेतुकम् ।।५९।।
[devāgamāptamimānsā]
jem koī puruṣhe dūdhanun vrat līdhun chhe ke hun dūdh ja pīsh. te dahīnnun
bhojan karato nathī, ane jene dahīnnun vrat chhe te dūdhanun bhojan karato
nathī, tathā jene gorasano niyam chhe ke hun goras nahi laun, te gorasane
grahaṇ karato nathī. māṭe tattva chhe te traṇe thaīne chhe. dūdh chhe te gorasano
paryāy chhe ane dahīn (paṇ gorasano) paryāy chhe, ek paryāyamātrane grahaṇ
karavāthī gorasanī siddhi thatī nathī, goras sarva (ākhun) (temān) āvī
jatun nathī. tem ek utpādamān athavā vyayamān athavā dhruvamān vastunī
siddhi thatī nathī, (paṇ) vastu traṇe vaḍe siddha chhe. jem koī pañcharaṅgī
chitra chhe, (temānthī) ek ja raṅgane grahavāthī chitranun grahaṇ thatun nathī;
tem utpād-vyay-dhruv e traṇemay vastu chhe, (utpādādi koī) ek ja
vaḍe tenun grahaṇ thatun nathī.
jo vastune dhruv ja māno to be doṣh lāge1ek to dhruvano ja
1. juo pravachanasār gā. 100 ṭīkā.

Page 35 of 113
PDF/HTML Page 49 of 127
single page version

kāraṇkāryabhāv[ 35
nāsh thāy; utpād-vyay vagar (vastu) arthakriyākārak na hoy ane
arthakriyā vagar vastunī siddhi na thāy (vastumān) ṣhaṭ guṇī vr̥uddhi-hāni
na thāy; em thatān (vastu) agurulaghu na rahe ne vastu halakī
bhāre
thaīne jaḍ thaī jāy, tethī chiddhruvatā na rahe. bījo e doṣhkṣhaṇavartī
paryāy paṇ nitya thaī jāy, em thatān adhruv paṇ dhruv thaī jāy.
vaḷī kevaḷ utpād ja mānīe to be doṣh lāgeek to
utpādanā kāraṇ-vyayano abhāv thāy, vyayano abhāv thatān utpādano
abhāv thāy. bījo doṣh e
jo asatno utpād thāy to ākāshanā
phūlanī paṇ utpatti dekhāy paṇ e kalpanā jūṭhī chhe.
kevaḷ vyay ja mānavāmān āve to be doṣh lāgeek to
vināshanun (vyayanun) kāraṇ je utpād teno abhāv thāy, em thatān
vināsh paṇ hoy nahi; kāraṇ vagar kārya hoy nahi, bījo e doṣh
satno uchchhed thaī jāy; ane satno uchchhed thatān gnānādi chetanāno
nāsh thaī jāy.
māṭe (utpād-vyay-dhruv e) trilakṣhaṇārūp vastu chhe.1
1. juo, pravachanasār gā. 100 ṭīkā.

Page 36 of 113
PDF/HTML Page 50 of 127
single page version

36 ]
chiddavilās
dravyano satutpād ane asatutpād
have dravyano satutpād ane asatutpād batāve chhe. dravyano
ā satsvabhāv anādinidhan chhe; dravya-guṇ anvayashaktivāḷān chhe; te
kramavartī paryāyathī vyāpta hovā chhatān paṇ, dravyārthikanayathī potānī
vastunā satvaḍe jevā chhe tevā ūpaje chhe. paryāyanī apekṣhāe ūpajavun
evun chhe, parantu anvayashaktimān to jevā ne tevā chhe, topaṇ levāmān
āvyā chhe. paryāyashaktimān asat utpād batāvyo chhe; kemake paryāy
navā navā upaje chhe tethī (tene asat utpād) kahyo chhe; parantu te
anvayashaktithī vyāpta chhe. (asat utpād) paryāyārthik nayathī chhe.
ahīn koī prashna kare keshun gney gnān viṣhe viṇase chhe? ūpaje
chhe? (jo gneyo gnānaviṣhe ūpaje chhe em kaho to) tyān asatutpād
chhe, (ane jo gneyo gnānaviṣhe nathī upajatān em kaho to) gneyo
gnānaviṣhe na āvyā. gneyanā ūpajavāthī (gnānane) ūpajyun kaho chho ke
gnānanā paryāy apekṣhāe tene ūpajyun kaho chhe?
tenun samādhāān :dravya vaḍe sat utpād chhe, paryāyathī asat
utpād chhe. gney-gnāyak, upachār sambandh chhe, upachārathī gney gnānamān
ane gnān gneyamān; tethī vastutvathī sat utpād chhe, paryāy vaḍe asat
utpād chhe.
ahīn koī prashna kare chhe keparyāy vagar dravya hotun nathī,
dravyanī siddhi paryāyathī chhe, paryāy vaḍe asat utpād (chhe) tethī asat
utpād vaḍe sat utpād siddha thayo! (tem ja) dravyathī paryāy thāy chhe
pravachanasār gā. 111-2-3

Page 37 of 113
PDF/HTML Page 51 of 127
single page version

dravyano satutpād ane asatutpād[ 37
tethī sat utpādathī asat utpād thayo! (to pachhī) paryāy vaḍe
asatutpād dravya vaḍe satutpādem shā māṭe kaho chho?
tenun samādhāān :paryāy dravyanun kāraṇ chhe; dravya paryāyanun
kāraṇ chhee to (ek bījāne) kāraṇarūp chhe. parantu paryāyanun kārya
paryāyathī ja thāy chhe. dravyanun kārya dravyathī ja thāy chhe; tethī paryāyathī
asatutpād(rūp) kārya thāy chhe (ane) dravyathī satutpād (rūp)
thāy
chhe. ā kāraṇakārya (no) bhed chhe te vivekī pāme chhe. dravyasamudramānthī
paryāytaraṅg ūṭhe chhe tyāre ānandanī kelimān magna thaīne varte chhe.
pariṇāmapravr̥uttithī dravya-guṇanī pravr̥utti chhe ane vastunī sthiratā chhe,
vishrām chhe; ācharaṇ chhe, vedakatā chhe, sukhano āsvād chhe, utpād
vyay chhe, ṣhaṭguṇ vr̥uddhi-hāni chhe; pariṇām ja vastunā guṇano prakāsh
pragaṭ kare chhe. guṇ-guṇīnā vilāsano ras nirvikalpadashāmān āvyo chhe.
ek vastu anant guṇano puñj chhe, vastumān guṇ āvyā; vastu pariṇām
vede tyāre anantaguṇ paṇ vede, tethī guṇ-guṇī banne vede. sāmānyamān
visheṣh chhe, visheṣhamān sāmānya chhe. kahyun
1 chhe ke
निर्विशेषं हि सामान्यं भवेत् खरविषाणवत्
सामान्यरहितत्वाच्च विशेषस्तद्वदेव हि ।।।।
arthaḥkharekhar visheṣh vagaranun sāmānya gadheḍānā shiṅgaḍā samān
chhe, ane sāmānya vinānun hovāthī visheṣh paṇ gadheḍānā shiṅgaḍā samān
ja chhe.
1. juo, ālāpapaddhati ekāntapakṣha doṣh adhikār.

Page 38 of 113
PDF/HTML Page 52 of 127
single page version

38 ]
chiddavilās
sāmānyavisheṣhanun svarup
sāmānyavisheṣhanun svarūp lakhīe chhīeḥ
‘vastu’ em (kahevun te) vastunun sāmānya (kathan) chhe ane
‘सामान्यविशेषात्मकं वस्तु’ 1(arthāt vastu sāmānya visheṣhasvarūp chhe)
em kahevun te vastunun visheṣh kathan chhe. asti te sat em kahevun
te sāmānya sat chhe, ane (parathī) nāsti abhāv (rūp) sat em
kahevun te visheṣh sat chhe. dekhavāmātra darshan
e sāmānya darshan chhe
ane sva-par sakal gneyone dekhe te visheṣh darshan chhe. jāṇavāmātra
gnān sāmānya (gnān) chhe, sva-par sakal gneyone jāṇe te gnānane
visheṣh kahīe. ā pramāṇe sarve guṇomān sāmānya-visheṣh chhe. sāmānya
visheṣh vaḍe vastu pragaṭe chhe; te kahīe chhīeḥ
(vastune) jo
sāmānya ja kahīe to visheṣh vinā vastunā guṇo jāṇavāmān āve
nahi. guṇ vinā vastu na jaṇāy; māṭe sāmānyane visheṣh pragaṭ kare
chhe, sāmānya na hoy to visheṣh kyāthī hoy? visheṣhane sāmānya
pragaṭ kare chhe; tethī sāmānya
visheṣhamay vastu chhe.
ahīn koī prashna kare chhe kesāmānya to anvayashaktine
kahīe, visheṣh vyatirek shaktine kahīeem kahyun chhe, te kaī rīte
chhe?
tenun samādhāān :anvayashakti yugapat sadā potānā
svabhāvarūp rahe chhe, temān koī visheṣh nathī; potānā svabhāvanā
bhāvamān je dashā chhe te ja chhe, (te) nirvikalpa abādhit chhe.
1. juo, pravachanasār gā. 114 ṭīkā. ālāpapaddhati pr̥u. 86

Page 39 of 113
PDF/HTML Page 53 of 127
single page version

sāmānyavisheṣhanun svarūp[ 39
vyatirek paryāy judā judā (navā navā) rūp thāy chhe tethī visheṣh
chhe. ā vastunī lakṣhaṇ-shaktinān sāmānya
visheṣh kahyān; sakaḷ
sāmānya-visheṣh je chhe te āmān āvī gayā. (ā sāmānyavisheṣh)
vastunun sarvasva chhe. (vastumān) sañgnā ādi bhed vaḍe ghaṇā bhed chhe.
ā artha
vichāramānanvayvyatirekamān sarve āvī gayā. anant
guṇo ane dravya anvayamān āvyā, paryāy vyatirekamān āvyā; (ā
rīte) dravya-guṇ-paryāy āvī jatān (temān) sarva āvī gayun. tethī
syādvādanī siddhi sāmānya visheṣh vinā thatī nathī. (jo vastune)
abhedarūp māno to, bhed vinā guṇane na pāme (
guṇ siddha na
thāy) ane guṇ vinā guṇīne na pāme tethī bhed-abhed bannene
mānavāthī vastunī siddhi chhe. avaktavyatāmān kāī kahī shakātun nathī,
vachanathī agochar chhe, gnānagamyamān pragaṭe chhe. āj sāmānya-
visheṣharūp vastu upar anant nayo sādhī shakāy chhe. tenun thoḍuṅk
visheṣhaṇ (
vivechan) lakhīe chhīe.

Page 40 of 113
PDF/HTML Page 54 of 127
single page version

40 ]
chiddavilās
sāmānya-visheṣharup vastu upar anant nay
gnānasāmānya grāhakanayathī gnān sāmānyarūp kahīe; gnānavisheṣh
grāhakanayathī gnān visheṣharūp kahīe. (e pramāṇe) anantaguṇomān anant
sāmānya-visheṣhanayathī sāmānya-visheṣh banne bhed sādhavā.
paryāyasāmānya grāhakanayathī pariṇamanarūp paryāy; paryāyavisheṣh
grāhakanayathī guṇaparyāy, dravyaparyāy, arthaparyāy, vyañjanaparyāy (temaj)
ekaguṇanā anant paryāyo (chhe te) sarve levā.
1sāmānya saṅgrahanayathī dravyo paraspar aviruddha kahīe. visheṣh
saṅgrahanayathī sarva jīvo paraspar aviruddha kahīe.
2naigamanay traṇ prakārano chhebhūt, bhāvi, vartamān; bhūtanaigam
ā pramāṇeḥ āje dīpamālikānā divase vardhamānajī mokṣha gayā. bhāvī
tīrthaṅkarajīne vartamān tarīke mānavā (tene) bhāvinaigam kahīe. vartamān
-
naigamathī ‘ओदनः पच्यते’ bhāt thāy chhe, em kahīe.
naigam (nay)nā be prakār chhe
(1) dravya naigam (2) paryāy naigam.
dravya naigamanā be bhed chhe
(1) shuddha dravya naigam, (2) ashuddha dravya naigam.
paryāy naigamanā traṇ bhed chhe
1. ālāpapaddhati pr̥u. 66.
2. ālāpapaddhati pr̥u. 64.

Page 41 of 113
PDF/HTML Page 55 of 127
single page version

sāmānya-visheṣharūp vastu upar anant nay[ 41
(1) arthaparyāy naigam, (2) vyañjanaparyāy naigam, (3) artha-
vyañjanaparyāy naigam.
arthaparyāy naigamanā traṇ bhed chhe
(1) gnānarthaparyāy naigam, (2) gneyarthaparyāyanaigam,
(3) gnānagneyarthaparyāy naigam.
vyañjanaparyāy naigamanā chha bhed chheḥ
(1) shabdavyañjanaparyāyanaigam, (2) samabhirūḍhavyañjan paryāyanaigam,
(3) evambhūtavyañjanaparyāyanaigam, (4) shabda samabhirūḍhavyañjanaparyāy-
naigam, (5) shabdaevambhūtavyañjanaparyāyanaigam, (6) samabhirūḍhaevambhūt-
vyañjanaparyāyanaigam.
arthavyañjanaparyāyanaigamanā traṇ prakār chhe.
(1) shabda
arthavyañjanaparyāyanaigam, (2) samabhirūḍhaarthavyañjan-
paryāyanaigam, (3) evambhūtavyañjanaparyāyanaigam (e pramāṇe paryāyanaigamanā
bhedo jāṇavā).
(shuddha dravya naigamanay temaj ashuddha dravya naigamanayanā chār bhed
chhe)
(1) shuddhadravyar̥̄ujusūtra, (2) shuddhadravyashabda, (3) shuddhadravya-
samabhirūḍh, (4) shuddhadravyaevambhūt.
(1) ashuddhadravyar̥̄ujusūtra, (2) ashuddhadravyashabda, (3) ashuddhadravya-
samabhirūḍh, (4) ashuddhadravyaevambhūt.
e pramāṇe dravya naigamanā āṭh bhedo chhe.
[have dravyārthikanayanā dash bhedonun varṇan kare chheḥ1]
1. juo ālāpapaddhati pr̥u. 55 thī 90 ahīn pudgalamān ūtāryā chhe,
ālāpapaddhatimān jīvamān utāryā chhe.

Page 42 of 113
PDF/HTML Page 56 of 127
single page version

42 ]
chiddavilās
(1) pudgalono ek skandh chhe, tene dviaṇukādithī nirapekṣha evā shuddha
dravyārthikanayathī kahevāmān āve to te skandhamān jeṭalā paramāṇuo
chhe te sarve avibhāgī paramāṇunī māphak shuddha chhe.
(2) te skandhamān rahel badhā paramāṇuomān jo utpād vyayanī gauṇatā
laīne sattāgrāhak (shuddha dravyārthik) nay laīe to (te) sarve nitya chhe.
(3) bhed kalpanā nirapekṣha (shuddha dravyārthik)nay laīe to (te skandhano
darek paramāṇu) potānā guṇaparyāyathī abhed chhe.
(4)1sattā gauṇ utpād-vyayagrāhakanayathī sarve paramāṇu anitya chhe; te
ashuddha dravyārthik (nay) chhe.
(5) dvi aṇukādithī sāpekṣha evā ashuddha dravyārthikanayathī skandhādi
ashuddhapudgaladravya kahīe.
(6) bhed kalpanā [sāpekṣha] ashuddha dravyārthikanayathī guṇano guṇīthī bhed
kahevāy chhe.
(7) svadravyādichatuṣhṭay grāhak [dravyārthik] nayathī [vastune] asti
kahīe.
(8) paradravyādi [chatuṣhṭay] grāhak [dravyārthik] nayathī nāsti kahīe.
(9) anvay dravyārthikanayathī guṇaparyāyasvabhāvavāḷun dravya chhe.
(10) paramabhāvagrāhak dravyārthik thī mūrtik jaḍasvabhāvī pudgal chhe.
e pramāṇe sāmānyavisheṣharūp vastu upar anant nayo lāgu paḍe chhe.
[ahīn dravyārthikanayanā dash bhed kahyā chhe, paryāyārthikanayanā chha
bhed chhe te āgaḷ kaheshe.]
1. utpādavyayasāpekṣhaashuddhadravyārthikanayathī jotān dravya ek samayamān
utpādavyayadhrauvyātmak chhe, (ālāpapaddhatipramāṇe)

Page 43 of 113
PDF/HTML Page 57 of 127
single page version

[ 43
vyavahār
1
paryāyārthikanayanā anek bhed temaj guṇanā bhed vaḍe vyavahāranay
kahīe.
2
sāmānyasaṅgrah bhedakavyavahārathī jīv, ajīv dravya kahīe.
visheṣhasaṅgrah bhedavyavahārathī jīv, sansārī, muktarūp kahīe.
3
shuddha sadbhutavyavahār, jem ke shuddha guṇ, shuddha guṇī (evā)
bhed karīe. ashuddhasadbhūtavyavahār, jem ke mati ādi guṇ jīvanā
kahīe. vyavahāranā anek bhed chhe.
vyavahārathī parapariṇatirūp rāg-dveṣh-moh-krodh-mān-māyā
lobhādi (chhe te) avalamban hey karavun; sansārī jīvoe ek chaitanya
ātmasvarūp viṣhe avalamban karavun;
sarvathā svarūp upādey karavun ane
vairāgyatā, samvar ekadesh upādey karavā. vyavahārhey-upādeyano āvo
upadesh jāṇavo.
paryāyabhed karavo te vyavahār chhe. sva (potāmān) svabhāv,
svabhāvī kahevun te shuddha vyavahār chhe.
4
ane svabhāvathī anyathā kahevun
te ashuddha vyavahār chhe.
[ā ja granthakartākr̥ut ātma-avalokan granthamān vyavahāranun varṇan
karyun chhe, tyān pratham ek gāthā lakhīne vyavahāranā chār prakār jaṇāvyā
chhe. te ā pramāṇeḥ
1. ātma-avalokan pr̥u. 21 thī 25 sudhīmān ā varṇan chhe.
2. ālāpapaddhati pr̥u. 68;
3. ālāpapaddhati pr̥u. 81;
4. ālāpapaddhati pr̥u. 127.

Page 44 of 113
PDF/HTML Page 58 of 127
single page version

44 ]
chiddavilās
‘‘पर्यायभावना सर्वे सर्वे भेदकरणा च जोगरक्षणा हि
स्वभावतोऽन्यथा कथना तं व्यवहारं जिनभणितं ।।
(1) paryāyanā jeṭalā bhāv chhe te sarve vyavahār nām pāme chhe.
(2) jeṭalā ekanā anek bhed karavāmān āve te sarve vyavahār
nām pāme chhe.
(3) bandhāṇun ane chhūṭyunevā jeṭalā bhāv chhe te sarve vyavahār
nām pāme chhe. ane
(4) svabhāvathī anya bhāvanun je kathan chhe te sarva vyavahār nām
pāme chhe.āvo vyavahār jināgam viṣhe kahyo chhe.’’
have ahīn vyavahāranā prakāronun vistārathī varṇan kare chheḥ ahīn
je vistār-varṇan karyun chhe te ātmaavalokanamān kahelā chār prakāranā kram
anusār chhe; [ane e varṇan ātmaavalokanamān paṇ akṣharashaḥ chhe].
(1)
ākāsh viṣhe sarva dravyonun rahevun, jīvpudgalane gatisthitimān
dharmaadharmadravyano sahakār hovo; athavā sarva dravyone pariṇām
pariṇamāvavāmān kāḷanī vartanāno sahakār hovo; pudgalādinī gativaḍe
kāḷ dravyanā pariṇām upajāvavā; gnān viṣhe gney, gney viṣhe gnān, gnān
darshananī ek ek shakti ek ek sva-par gney bhed pratye ja
lagāvavī,
āvā bhāvo; temaj paraspar sarva dravyono meḷāp thavoevā
evā paryāyanā bhāvo [te vyavahār chhe.]
vaḷī, vikār ūpajyo ne svabhāv nāsh thayo, tem ja
svabhāv ūpajyo ne vikār nāsh thayo;
jīv ūpajyo, jīv maryo;
ā pudgal skandharūp thayā athavā karmarūp thayā (athavā)

Page 45 of 113
PDF/HTML Page 59 of 127
single page version

vyavahār
[ 45
avibhāgī pudgal thayā,
sansār pariṇati nāsh thaī, siddha pariṇati ūpajī;
āvaraṇ
moh antarāy karmanī rok nāsh thaī, anantagnān
anantadarshananantachāritra ane anantavīrya khūlyān;
mithyātva gayun. samyaktva thayun;
ashuddhatā gaī, shuddhatā thaī;
pudgalavaḍe jīv bandhāyo, jīvanun nimitta pāmīne pudgalo
karmarūp thayā, jīve karmono nāsh karyo, ā vaṇasyun, ā
ūpajyun,
evā paryāyanā ūpajatā
vaṇasatā bhāvane līdhe sarve,
vyavahār nām pāme chhe.
(2)
vaḷī, ek ākāshanā lok ane alok (evā) bhed karīe;
kāḷanī vartanānā atīt, anāgat ane vartamān (evā) bhed
karavā,
e pramāṇe bījun [paṇ samajavun]
vaḷī, ek vastunā dravya-guṇ-paryāy vaḍe bhed karavā;
1[ek satnā utpād-vyay-dhrauvya vaḍe bhed karavā;
ek vastunā kartā-karma-kriyā vaḍe bhed karavā];
ek jīv vastunā bahirātmā, antarātmā, paramātmā (evā bhed
karavā);
2ek dravya samūhanā asaṅkhyāt ke anant pradesho vaḍe bhed karavā.
1[ek dravyanā anant guṇ vaḍe bhed karavā;
1. ā vākyo chidvilāsamān nathī, ātmāvalokanamān chheḥ pr̥u. 23.
2. ā vākya hindī chidvilāsamān be vār chhe.

Page 46 of 113
PDF/HTML Page 60 of 127
single page version

46 ]
chiddavilās
ek guṇanā anant shakti vaḍe bhed karavā].
ek dravyanā, ek paryāyanā anant pariṇām vaḍe bhed karavā,
ek dravya
ek vastu nā asti-vidhi vaḍe ane avidhi-nāsti
vaḍe (bhed) karavā;
ek vastunā dravya, sattva, (
1padārtha, guṇī,) paryāyī; anvayī,
artha, nityaevā nām bhed karavā;
ek jīvanā ātmā, paramātmā gnānī, samyaktvī, chāritrī, sukhī,
vīryavān, darshanī, chidānand, chaitanya, siddha, chit, darshan-gnān-
chāritra, kevaḷī, sarvagna, sarvadarshī, sukhī, matignānī, shrutagnānī vaḍe
(nām) bhed karavā; gnān, bodh, gnapti
evā (gnānanā) nāmabhed
karavā;
samyaktva, āstikāy, shraddhān, niyat, pratīti, yat tat (je chhe
te), etat (ā) (
evā samyaktvanā nāmabhed karavā);
chāritra, ācharaṇ, (sthir), vishrām, samādhi, sanyam, samay,
ekāntamagna, sthagit, anubhavan, pravartan
(evā chāritranā
nāmabhed karavā);
sukh, ānand, ras
svād, bhogatr̥upti, santoṣh (evā sukhanā
nāmabhed karavā); vīrya, baḷshakti, baḷ, upādān, tej, oj
(pratāp)(evā vīryanā nāmabhed karavā).
ek ashuddhanā vikār, vibhāv, ashuddha, maḷ, parabhāv, sansār,
āsrav, rañjabhāv, kṣhaṇabhaṅg, bhram(evā nām bhed karavā);
e pramāṇe bījā ek ekanā nām mātrathī bhed karavā.
ek gnānanā matishrutavadhimanaḥparyay ane kevaḷparyāyavaḍe
bhed karavāe rīte anya (guṇomān samajavun); gnān-darshan-chāritra
1. ātmāvalokan. pr̥u. 23.