Page 47 of 113
PDF/HTML Page 61 of 127
single page version
ekekanā bhed karavā te sarve bhedabhāv vyavahār nām pāme.
chāritra sukh-vīryane alparūp kahīe; gnānane agnān, samyaktvane
mithyātva, sthirane chapaḷ, sukhane duḥkh, upādeyane hey, amūrtikane
mūrtik, param shuddhane ashuddha, ekapradeshī pudgalane bahupradeshī, pudgalane
karmatva, ek chetanarūp jīvane mārgaṇā-guṇasthānādi jeṭalī pariṇati, vaḍe
nirūpavo (te vyavahār chhe); vaḷī, ek jīvane puṇya-pāp, āsrav-samvar
(
Page 48 of 113
PDF/HTML Page 62 of 127
single page version
निश्चयं व्यवहारेण वचनद्वारेण भणितं वर्णितं
paryāyonun je kevaḷ nij jāti svarūp te paṇ nishchayanun rūp jāṇavun. (3)
ek nij dravyanā anant guṇone ek kahevā (tem ja) guṇanā anant
paryāyone je ek ja svarūpathī bhāvavā; (4) te ja dravyane (ādhīn)
pariṇām pariṇame, anya pariṇām na pariṇame
kahīe; te guṇ-puñjane vastu evun nām kahīe. ā vastutva evun nām
guṇanā puñj sivāy bījā kone kahīe? e guṇ
Page 49 of 113
PDF/HTML Page 63 of 127
single page version
rūpe anādi anant rahe chhe.
(teṇe) guṇanī nāsti chintavī. e pramāṇe je potapotānun rūp chhe, te
rūpane nij jāti
ja dekhavo, te shaktine ja na dekhavī; tathā jaghanya utkr̥uṣhṭa evā bhed na
dekhavā, te shaktine ekane ja dekhavī-āvun je abhed darshan
te guṇ
vikār bhāvarūp svāṅg dharīne pariṇame chhe. bījā koī dravyanā pariṇām
e (skandh
pariṇame chhe; evo chetanavikārabhāv to te chetanadravyanā pariṇām viṣhe
Page 50 of 113
PDF/HTML Page 64 of 127
single page version
āvato nathī.
pariṇām āshrit (ja te vikār) hoy chhe,
sattā viṣhe ja vyāpya vyāpak thaīne anādi anant rahe chhe.
(10) vaḷī, ek prakār ā chhe ke ek guṇanā rūpane mukhya
guṇarūpanā bhāv thāy chhe.
Page 51 of 113
PDF/HTML Page 65 of 127
single page version
jo koī em ja māne ke ‘anya rūp nathī, ek ja chhe,’ to tyān
anartha ūpaje chhe. jem ke ek gnānaguṇ chhe, te gnān viṣhe bījā
guṇanun rūp nathī
rahyo. tethī ahīn e vāt siddha thaī ke je ek ek guṇanun rūp
chhe te sarva svaras chhe (arthāt ek guṇanā rūpamān badhā guṇonun rūp
abhedapaṇe āvī jāy chhe), āvā sarva svarasane paṇ nishchay kahīe.
koī paryāyashakti sāthe na maḷe, āvo je amilanabhāv tene paṇ nishchay
kahīe.
sambandhavāḷo hoy tene nishchay jāṇavo.
Page 52 of 113
PDF/HTML Page 66 of 127
single page version
je sthūḷ paryāy thāy tene sthūḷ r̥̄ujusūtra kahīe.
jeṭalā shabda teṭalā nay.
ek shabdanā anek arthomānthī ek artha mukhya ārūḍh thāy tene
arthane viṣhe te samabhirūḍh chhe. te samabhirūḍhanā anek bhed chhe.
pratiṣhedh rūḍh
(2) sādinitya paryāy, jem ke siddha paryāy.
(3) sattāne gauṇ karīne utpād-vyayagrāhakasvabhāv
Page 53 of 113
PDF/HTML Page 67 of 127
single page version
ā nayomān pahelā pahelāno nay pachhīnā nayanī apekṣhāe virūddha
mahāviṣhayavāḷo chhe, ane pachhī pachhīnā nay pahelā nayanī apekṣhāe
sūkṣhma-alpa anukūḷ viṣhayavāḷā chhe. [ā sambandhī ghaṇo sundar
pramāṇeḥ
tem naigamathī evambhūt sudhīnā sāt nayamān paṇ samajavun. naigam nayano
viṣhay sauthī vadhāre chhe ane evambhūt nayano viṣhay sauthī alpa chhe.
ā apekṣhāe kahyun ke pahelā pahelā nayano viṣhay mahān chhe ane pachhī
pachhīnā nayano viṣhay sūkṣhma-alpa chhe. vaḷī, pahelā naye jeṭalā padārthono
Page 54 of 113
PDF/HTML Page 68 of 127
single page version
apekṣhāe pahelā pahelānā nayo viruddha mahā viṣhayavāḷā chhe, ane
pachhīnā naye je padārthano viṣhay karyo chhe te padārtho pahelā nayanā
viṣhayamān garbhit chhe, tethī pachhī pachhīnā nayo alpa anukūḷ viṣhayavāḷā
chhe. visheṣh māṭe juo, tattvārtharājavārtik.
kahīe chhīeḥ
sarva dravya-guṇ-paryāyanun sarvasva chhe. jem sarva udyam phaḷ vinā vr̥uthā hoy.
phaḷ yukta kāryakārī hoy, tem sukh kāryakārī vastu chhe.
Page 55 of 113
PDF/HTML Page 69 of 127
single page version
chaitanyamātra bhāv chhe, te bhāvane dhāraṇ karanārī jīvanashakti chhe.
jīvanashakti chitprakāshathī shobhāyamān dravya viṣhe chhe, guṇ viṣhe chhe,
paryāy viṣhe chhe. tethī te sarve jīv thayā. (dravya-guṇ-paryāy traṇe thaīne)
jīv to ek chhe, jo jīv traṇ bhedamān hoy to tenā traṇ prakār thaī
jāy. paṇ em to nathī. dravya-guṇ-paryāy jīvanī avasthā chhe ane jīv
e traṇerūp ek vastu chhe. jem (vastunā) anant (guṇomān) guṇ bhed
chhe tem jīvamān bhed nathī, jīvanun svarūp abhed chhe.
kahevāthī abhed siddha thāy chhe.
ḥ
nathī (parantu) te sarvanā ek bhāvarūp nagar chhe. jem ek naranān anek
aṅg chhe, (tyān koī) ek aṅgamān nar nathī; sarva aṅgarūp nar chhe.
tem dravyarūp guṇarūp, paryāyarūp jīv nathī; jīv vastu dravya-guṇ-paryāyanun
Page 56 of 113
PDF/HTML Page 70 of 127
single page version
jīvavastu chhe.
tenun samādhān
chidshakti hoy to jīvanashakti rahe, chetanānā abhāvathī jīvano
abhāv chhe. chetanā prakāsharūp chhe. anant guṇ
tattva, paryāy tattva ane dravya tattva e traṇe may jīvatattvane jīvanashakti
prakāshe chhe. te chetanā-lakṣhaṇano prakāsh sadā prakāshit rahe to jīvatva nām
pāme. māṭe chetanālakṣhaṇ jīvavastunun chhe; ane chidshakti judī kahī, te
chaitanyashakti potānā anant prakāsharūp mahimāne dhāraṇ kare chhe te
batāvavā māṭe (tene) judī kahī, paṇ (abhedapaṇe)) dekhīe to te lakṣhaṇ
jīvanashaktinun ja chhe. jem
chetanāthī visheṣh chetanā judī nathī; visheṣh chetanā vinā chetanānun svarūp
jāṇavāmān na āve. tem
āve. ā jīvanashakti anādinidhan anant mahimāne dhāraṇ kare chhe
ane sarva shaktiomān te sār chhe, tathā te sarvano jīv chhe, (arthāt
jīvanashakti badhī shaktiono ātmā chhe). āvī jīvanashaktine
jāṇavāthī jīv jagatpūjya padane pāme chhe, māṭe jīvanashaktine jāṇo.
Page 57 of 113
PDF/HTML Page 71 of 127
single page version
prabhutva judun chhe ane paryāyanun prabhutva judun chhe. dravyanā prabhutvathī guṇ-
paryāyanun prabhutva chhe ane guṇ-paryāyanā prabhutvathī dravyanun prabhutva chhe;
kemake dravya vaḍe guṇ-paryāy chhe, guṇ-paryāy vaḍe
chhe, (have) visheṣh prabhutva kahīe chhīe.
paryāyanā svabhāvane dhāraṇ karīne dravyanā anant mahimārūp prabhutvane
dravyamān prakaṭ kare chhe. te ek achal dravyanun prabhutva anek svabhāv
guṇanun prabhutva kahīe chhīe.
visheṣh prabhutva sahit chhe te sattānun sāmānya prabhutva kahīe chhīe
Page 58 of 113
PDF/HTML Page 72 of 127
single page version
temān dravyasattva, paryāyasattva, guṇasattvanā visheṣh kahevā na paḍe te sāmānya
sattvanun prabhutva chhe. dravyasattvanun prabhutva to pūrve dravyanun visheṣhaṇ (varṇan)
karyun temān jāṇavun.
kahīe. ekek pradeshamān anantaguṇ potānā mahimā sahit birāje chhe.
ekek guṇamān anant shakti
pradesho potānā akhaṇḍit prabhutva sahit potānī pradesh
indriy-grāhya hoy. em thatān (te) potānā anant mahimāne dhāre nahi.
māṭe sūkṣhma (guṇanī) sattānā prabhutvane līdhe sarve guṇo potānā anant
mahimā sahit chhe. gnānanun sattva sūkṣhma chhe tethī te indriy
sahit chhe. māṭe anantaguṇanī sattānun prabhutva ek sūkṣhma (tva guṇanī)
sattānā prabhutvathī chhe. tethī e pramāṇe sarve guṇonun prabhutva judun judun
jāṇo. bahu vistār thaī jāy tethī ahīn lakhyun nathī.
Page 59 of 113
PDF/HTML Page 73 of 127
single page version
rākhavānun je sāmarthya te to sāmānya vīryashakti chhe. visheṣh vīryashaktinā
traṇ bhed chhe
visheṣho lakhīe chhīe. pratham ja dravyavīrya lakhīe chhīe.
Page 60 of 113
PDF/HTML Page 74 of 127
single page version
tem deh viṣhe ātmā bandhavyāpak chhe; dhanādik viṣhe abandhavyāpak chhe.
(
bhed chhe
kramavartī vyāpak chhe; kemake sarve guṇaparyāyanun ek dravya nipajelun chhe;
tethī sarva (vyāpak ane) kramavyāpak abhinnatā guṇ-paryāyathī thaī.
eṭale vyāpakapaṇāmān, guṇ-paryāyano samudāy āvyo; māṭe vyāpakatā
ane ‘guṇ-paryāy(no samudāy)’ (e to) kahevā mātra bhed chhe, (
(tathā) sattāthī abhedavaḍe siddha chhe. dravyanun visheṣh (
Page 61 of 113
PDF/HTML Page 75 of 127
single page version
(2) asti chhe ke nāsti chhe?
(3) nitya chhe ke anitya chhe?
(4) ek chhe ke anek chhe?
(5) kāraṇ chhe ke kārya chhe?
(6) sāmānya chhe ke visheṣh chhe?
tenun samādhān karīe chhīeḥ
chhe tethī ā vivakṣhāmān bhed āvyo, parantu abhedane sādhavānun nimitta
ā bhed chhe. bhed vinā abhed hoy nahi; tethī (dravyavīryane) bhed-
abhed kahīe.
chhe tene paryāyavīrya sādhe chhe, tethī anitya te nityanun sādhan chhe. te
(dravyavīrya)no nityānityātmak svabhāv chhe. (e rīte te) anek
dharmātmak chhe. nayachakra granthamān kahyun chhe ke
Page 62 of 113
PDF/HTML Page 76 of 127
single page version
ke
(anitya paryāyano) upachār karīne (dravyane anitya) kahīe chhīe.
anitya dravya mūḷabhūt vastu nathī
ek svabhāv sādhavānun nimitta anekapaṇun em upachārathī sādhyun chhe.
doṣh nathī. pūrva pariṇām grāhakanay (ane) uttar pariṇām grāhakanay
vaḍe (kāraṇ
4. svāmī kārtikeyānuprekṣhā. gā. 222, 230.
Page 63 of 113
PDF/HTML Page 77 of 127
single page version
(ṭakāvī) rākhavānun je sāmarthya chhe te gnānaguṇavīrya chhe; darshanamān
dekhavānī shakti chhe tene (ṭakāvī) rākhavānun je sāmarthya chhe te darshan
(guṇ)
paryāy
ityādi sarve guṇomān vīryasattā (
prabhāvane dhāraṇ kare chhe, vistār (thaī jāy te) māṭe (ahīn) lakhyun
nathī.
chhe tethī sattā pradhān chhe.
Page 64 of 113
PDF/HTML Page 78 of 127
single page version
(ane) chetanāvaḍe chetananī sattā chhe, māṭe chetan sattāne rākhavānun
kāraṇ gnān chetanā chhe. gnān vaḍe sarvagnashakti chhe, (te) sarvemān pradhān
chhe, pūjya chhe. te gnān hoy to sarve guṇo hoy. jem nigodiyāne
gnān hīn chhe, tethī sarve guṇo dabāyelā chhe, gnān vadhyun tyāre guṇo
vadhatā gayā. jem jem svasamvedan
vinā anant sukh (evun) nām na pāmyun, māṭe gnānaguṇ sarva
chetanāmān pradhān chhe. tenāthī ja chetanā sattā chhe. sādhāraṇ sattā hatī
tene chetanāsattā evun nām maḷyun te chetanāne līdhe maḷyun chhe. chetanāmān
gnān pradhān chhe. sādhāraṇ sattā apradhān hatī tene asādhāraṇ
chetanatārūp gnānanī pradhānatāthī ‘asādhāraṇ chetanasattā’ evun pradhān
nām maḷyun. sattā gnānamān āvo mahimā sattāgnānanā vīryathī chhe, tethī
vīryaguṇ pradhān chhe.
paryāyavīrya kahīe. (pariṇām vaḍe) vastune vede, guṇane vede tyāre vastu
pragaṭe, vastunun ane guṇanun svarūp paryāy dvārā pragaṭ thāy chhe.
vasturūp na pariṇame to avastu thaī jāy, guṇarūp na pariṇame to
guṇanun svarūp na rahe; jo gnānarūp na pariṇame to gnān na rahe.
tethī sarva guṇo na pariṇame. to sarva guṇo kaī rīte hoy? sarvanun
mūḷ kāraṇ paryāy chhe. paryāy anitya chhe, (te) nityanun kāraṇ chhe,
nitya-anitya vastu chhe. paryāy(rūpī) chañchaḷ taraṅgo dravya (rūpī) dhruv
samudrane darshāve chhe.
Page 65 of 113
PDF/HTML Page 79 of 127
single page version
paryāy ja vastu chhe, avastu hoy to te nāsharūp hoy (arthāt te
abhāvarūp hoy) māṭe teno virodh āve chhe.
sattā abhed chhe tethī vastu sañgnā pariṇām svarūpane pariṇām
apekṣhāe kahīe, dravya apekṣhāe pariṇāmane vastu na kahīe. jo
ā
paryāy (rūp) vastu chhe; (te) anant guṇathī dhruvarūp vastunā kāraṇ
(rūp) vastu chhe. (paṇ pote) dhruvarūp kārya nathī (arthāt paryāy te
dhruv dravyaguṇanun kāraṇ chhe paṇ pote ja dhruv dravyaguṇarūp nathī) (ahīn)
ā ek judī vivakṣhā chhe. ghaṇe ṭhekāṇe to dravya
ahīn
chhe. nānā (
kathan siddha thayun.
Page 66 of 113
PDF/HTML Page 80 of 127
single page version
līdhe kṣhetra chhe, kṣhetramān anantaguṇano nivās chhe, ekek guṇamān anant
shakti chhe, anant paryāy chhe. ekek guṇanā rūpamān sarve guṇonun rūp
sadhāy chhe. sattāguṇanā rūpamān sarve guṇonun rūp sadhāy chhe. sattāthī
sarve guṇo ‘chhe’ lakṣhaṇavāḷā chhe, sattā sarvemān vyāpak chhe. gnān ‘chhe,’
darshan ‘chhe,’ dravya ‘chhe,’
paryāyano vilās chhe. dravya
utpanna karavānun kāraṇ chhe, koī devādik nārakīnān duḥkhane maṭāḍī shake
nahi, evo te kṣhetrano prabhāv chhe. ane svargabhūmimān sahajapaṇe
shītādi vedanā nathī (evo te) kṣhetrano prabhāv chhe. te pramāṇe
ātmapradeshanā kṣhetrano evo prabhāv chhe ke anant chetanā dravya-guṇ-
paryāyanā vilāsane pragaṭ kare chhe. (ahīn) eṭalun visheṣh chhe ke