Chidvilas-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Nishchay; Paryayarthik Nayana Prakaro; Sukha Adhikar; Jivan Shakti; Prabhutva Shakti; Dravyanu Prabhutva, Gunanu Prabhutva; Paryayanu Prabhutva; Virya Shakti; Dravya Virya; Guna Virya; Paryaya Virya; Kshetra Virya.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 4 of 7

 

Page 47 of 113
PDF/HTML Page 61 of 127
single page version

vyavahār
[ 47
vigere ekek guṇamān koī jaghanyautkr̥uṣhṭapaṇāthī pariṇatibhed karavā,
ek vastunā nishchayvyavahār pariṇatithī bhed karavā
(e pramāṇe) te
sarve bhedabhāv, vyavahārapariṇati (evā) bhed karavā. evī evī rīte
ekekanā bhed karavā te sarve bhedabhāv vyavahār nām pāme.
(3)
guṇ bandhāyā, guṇ chhūṭyā, dravya bandhāyun, dravya chhūṭyunevā sarve
bhāvone paṇ vyavahār kahīe.
(4)
vaḷī chirakāḷanā (vi)bhāvanā vashathī, svabhāv chhoḍīne dravya-guṇ-
paryāyane anyabhāv kahīe. (jem ke) gnānīne agnānī, samyaktvīne
mithyātvī, svasamayīne parasamayī, sukhīne duḥkhī; anant gnān-darshan-
chāritra sukh-vīryane alparūp kahīe; gnānane agnān, samyaktvane
mithyātva, sthirane chapaḷ, sukhane duḥkh, upādeyane hey, amūrtikane
mūrtik, param shuddhane ashuddha, ekapradeshī pudgalane bahupradeshī, pudgalane
karmatva, ek chetanarūp jīvane mārgaṇā-guṇasthānādi jeṭalī pariṇati, vaḍe
nirūpavo (te vyavahār chhe); vaḷī, ek jīvane puṇya-pāp, āsrav-samvar
(
nirjarā)
bandh ane mokṣhapariṇati vaḍe nirūpavo (te), ane jeṭalun
vachanapiṇḍavaḍe kathan chhe te sarva vyavahār nām pāme.
vaḷī ek sāmānyathīsamuchchayathī vyavahārano āṭalo artha
jāṇavo;āṭalo dravya vyavahār jāṇavo ke, je bhāv vastu sāthe
avyāpakarūp sambandhavāḷo hoyvastu sāthe vyāpyavyāpak (rūp) ekamek
sambandhavāḷo na hoy te vyavahār nām pāmeāvun vyavahār bhāvanun kathan
dvādashāṅg viṣhe chālyun chhe te jāṇavun.
ā pramāṇe vyavahāranun svarūp kahyun.

Page 48 of 113
PDF/HTML Page 62 of 127
single page version

48 ]
chiddavilās
nishchay
जेसिं गुणाणं पचयं, णियसहावं च अभेयभावं च
दव्वपरिणमणाधिणं तण्णिच्छयं भणियं ववहारेण ।।
येषां गुणानां प्रचयं, निजस्वभावं च अभेदभावं च
द्रव्यपरिणमनाधीनं, तं निश्चयं भणितं व्यवहारेण ।।
येषां गुणानां प्रचयं एकसमूहं तं निश्चयं पुनः येषां द्रव्य-गुण-पर्यायाणां
निजस्वभावं निजजातिस्वरूपं तं निश्चयं पुनः येषां द्रव्य-गुणानां गुणशक्ति
पर्यायाणां यं अभेदभावं एकप्रकाशं तं निश्चयं पुनर्येषां द्रव्याणां यं
द्रव्यपरिणमनाधीनं तस्य द्रव्यस्य परिणाम आश्रयं भावं तं निश्चयं, एतादृशं
निश्चयं व्यवहारेण वचनद्वारेण भणितं वर्णितं
(1) je nij anant guṇo (chhe) teno je paraspar ek ja samūh
puñj te nishchayanun rūp jāṇavun. (2) ek nij dravyanā anant guṇ-
paryāyonun je kevaḷ nij jāti svarūp te paṇ nishchayanun rūp jāṇavun. (3)
ek nij dravyanā anant guṇone ek kahevā (tem ja) guṇanā anant
paryāyone je ek ja svarūpathī bhāvavā; (4) te ja dravyane (ādhīn)
pariṇām pariṇame, anya pariṇām na pariṇame
e nishchay jāṇavo; evā
evā bhāvone vachanadvārathī nishchay sañgnā kahī.
bhāvārthaḥ(1) he sant! ā nij nij anant guṇo maḷīne
je ek piṇḍ (rūp) bhāv-ek (rūp) sambandh ja (chhe), tene guṇano puñj
kahīe; te guṇ-puñjane vastu evun nām kahīe. ā vastutva evun nām
guṇanā puñj sivāy bījā kone kahīe? e guṇ
puñjane vastu kahīe;
māṭe ā vastune nishchayasañgnā jāṇavī.
ātmāvalokan gāthā 11 tathā ṭīkā

Page 49 of 113
PDF/HTML Page 63 of 127
single page version

nishchay[ 49
(2) vaḷī, je je guṇ je je svarūpane dhāraṇ karīne ūpajyā
chhe te sarve potapotānā rūpane dhare; guṇ bījā guṇothī potānā judā
rūpe anādi anant rahe chhe.
āvun je judun rūp tene nij jāti kahīe.
potāthī pote anādi nidhan chhe, te rūp koī bījākoī rūpsāthe na
maḷe. vaḷī, je rūp te ja guṇ, je guṇ te ja svarūpāvun je chhe
(te) tādātmya lakṣhaṇ (chhe). vaḷī jo koī te rūp nāsti chintave to
(teṇe) guṇanī nāsti chintavī. e pramāṇe je potapotānun rūp chhe, te
rūpane nij jāti
svabhāvarūp kahīe, evā nijarūpane nishchay sañgnā
kahīe.
(3) vaḷī, anant guṇonā ek puñjabhāvane dekhavo, paṇ (guṇane)
judā na dekhavā; tem ja anant shakti vaḍe je guṇ chhe te ek guṇane
ja dekhavo, te shaktine ja na dekhavī; tathā jaghanya utkr̥uṣhṭa evā bhed na
dekhavā, te shaktine ekane ja dekhavī-āvun je abhed darshan
ek ja
rūpanun darshanchhe tene paṇ abhedadarshan (rūp) nishchay sañgnā kahīe.
(4) vaḷī, he sant! guṇanā puñj viṣhe to koī (judo) guṇ
nathīe vāt to niḥsandeh chheem ja chhe; parantu te bhāvano te guṇ
chhe, dravya-guṇ-paryāyane dhāraṇ karīne pariṇām vaḍe pariṇame chhe. te bhāv
te guṇ
pariṇāmathī judo nathī, parantu te ja bhāvarūp thaīne pariṇame chhe;
(te ahīn kahīe chhīe)ḥjem pudgal vastu viṣhe skandh-karma-vikār
koī guṇ to nathī, parantu te pudgal vastunā pariṇām te skandh-karma-
vikār bhāvarūp svāṅg dharīne pariṇame chhe. bījā koī dravyanā pariṇām
e (skandh
) karma-vikār bhāvane dhāraṇ karīne pariṇamatā nathī, paṇ ā
ek pudgal ja te svāṅg dhāraṇ karīne varte chhee niḥsandeh chhe. evī
ja rīte ā jīv vastunā pariṇām (paṇ) rañjak (malin), saṅkoch
vistār, agnān, mithyādarshan, avirati ādi chetan-vikārarūpe thaīne
pariṇame chhe; evo chetanavikārabhāv to te chetanadravyanā pariṇām viṣhe

Page 50 of 113
PDF/HTML Page 64 of 127
single page version

50 ]
chiddavilās
ja jovāmān āve chhe, achetan dravyanā pariṇām viṣhe te kadī jovāmān
āvato nathī.
e vāt niḥsandeh chhe. e pramāṇe je vikārabhāv (chhe,
te) potapotānā dravyanā pariṇām viṣhe ja thāy chhe, ane te te dravyanā
pariṇām āshrit (ja te vikār) hoy chhe,
te paṇ nishchay sañgnā nām
pāme iti nishchayaḥ
vaḷī, ‘च’ kārathī bījā paṇ nishchayabhāv jāṇavā. (te prakāronun
varṇan kare chhe)ḥ
(5) nij vastunī jeṭalī parimiti (kṣhetra) chhe teṭalī parimiti
viṣhe ja dravya-guṇ-paryāyanān ja vyāpya-vyāpak, thaīne varte chhe, potapotānī
sattā viṣhe ja vyāpya vyāpak thaīne anādi anant rahe chhe.
ene paṇ
nishchay kahīe.
(6) vaḷī, je bhāv je bhāvano pratipakṣhī-vairī hoy te tenī sāthe
ja vair kare, bījā sāthe na kareene paṇ nishchay kahīe.
(7) je kāḷ viṣhe je kāī jem thavānun chhe tem ja thāyene
paṇ nishchay kahīe chhīe.1
(8) vaḷī, je je bhāvanī jevī jevī rīt vaMe pravartanā chhe
(te te bhāv) tevī tevī rīt pāmīne pariṇameene paṇ nishchay
kahe chhe.
(9) ek potānā svadravyanun paṇ nishchay nām chhe.
(10) vaḷī, ek prakār ā chhe ke ek guṇanā rūpane mukhya
laīe tyāre bījā sarve anant nij guṇonun je rūp chhe te, te (ek)
guṇarūpanā bhāv thāy chhe.
bhāvārtha :kahevāmān to ek judun rūp laīne kahīe chhīe;
1. juo svāmī kārtikeyānuprekṣhā gā. 321-2-3. samayasār gā. 308 thī
311nī ṭīkā, pravachanasār. gāthā 99 nī ṭīkā.

Page 51 of 113
PDF/HTML Page 65 of 127
single page version

nishchay[ 51
parantu te ja ek guṇanun rūp chhe, (ane) te ja sarvano ras chhe. vaḷī,
jo koī em ja māne ke ‘anya rūp nathī, ek ja chhe,’ to tyān
anartha ūpaje chhe. jem ke ek gnānaguṇ chhe, te gnān viṣhe bījā
guṇanun rūp nathī
em jeṇe mānyun te puruṣhe gnānane chetanarahit, tem
ja astitvavastutvajīvatva amūrtatva vagere sarva rahit mānyun. parantu
em mānatān gnānaguṇ kaī rīte rahyo? shā kāraṇe rahyo? te na ja
rahyo. tethī ahīn e vāt siddha thaī ke je ek ek guṇanun rūp
chhe te sarva svaras chhe (arthāt ek guṇanā rūpamān badhā guṇonun rūp
abhedapaṇe āvī jāy chhe), āvā sarva svarasane paṇ nishchay kahīe.
(12) vaḷī, koī dravya (bījā) koī dravya sāthe na maḷe, koī
guṇ (bījā) koī guṇ sāthe na maḷe (ane) koī paryāy-shakti (bījī)
koī paryāyashakti sāthe na maḷe, āvo je amilanabhāv tene paṇ nishchay
kahīe.
nishchayano sāmānya artha to āṭalo kahīesaṅkṣhepathī āṭalo ja
artha jāṇavo. nij vastu sāthe je bhāv vyāpyavyāpakarūp ekamek
sambandhavāḷo hoy tene nishchay jāṇavo.
(13) kartā bhed viṣhe (tem ja) karma bhed viṣhe paṇ (ane) kriyā
bhed-viṣhe paṇe traṇey bhed viṣhe ek ja svabhāvane dekhavo; ek
bhāvanā e traṇ bhed nīpaje chhe,evo (je) ek bhāv (tene) paṇ
nishchay kahīe.
(14) svabhāv gupta chhe ke pragaṭarūp pariṇame chhe (parantu) tenī
nāsti to nathī,āvo je astitvabhāv tene nishchay kahīe.
āvā āvā bhāvone nishchay sañgnā jāṇavī. jināgam viṣhe em
kahī chhe. e pramāṇe nishchayanun varṇan pūrun thayun.

Page 52 of 113
PDF/HTML Page 66 of 127
single page version

52 ]
chiddavilās
paryāyārthik nayanā prakāro
r̥̄ujusūtra nay kahīe chhīeḥsamaye samaye je pariṇati thāy
te sūkṣhma r̥̄ujusūtra (evo) bhed chhe (ane) lāmbā kāḷanī maryādāvāḷo
je sthūḷ paryāy thāy tene sthūḷ r̥̄ujusūtra kahīe.
doṣh rahit shuddha shabda kahevā tene shabdanay kahe chhe.
jeṭalā shabda teṭalā nay.
ek shabdanā anek arthomānthī ek artha mukhya ārūḍh thāy tene
samabhirūḍh kahīe, jem ke go shabdanā anek artho chhe, parantu gāy
arthane viṣhe te samabhirūḍh chhe. te samabhirūḍhanā anek bhed chhe.
sādirūḍh,
anādirūḍh, sārthakarūḍh, asārthakarūḍh, bhedarūḍh, abhedarūḍh, vidhirūḍh,
pratiṣhedh rūḍh
ityādi bhedo chhe.
jevo padārtha hoy tevun ja tenun nirūpaṇ karavun te evambhūtanay chhe.
jem ke इन्द्रतीति इन्द्रः न शक्रः (arthāt je shāsan kare chhe te indra
chhe, shakra nathī em kahevun) te evambhūt chhe.
(have) paryāyārthik nayanā chha bhed chhe; (te kahe chhe-)
(1) anādi nitya paryāy, jem ke nitya meru ādi.
(2) sādinitya paryāy, jem ke siddha paryāy.
(3) sattāne gauṇ karīne utpād-vyayagrāhakasvabhāv
anityashuddhaparyāyārthik; jem ke paryāyo samaye samaye vināshī chhe.
juo, ālāpapaddhati pr̥u. 59 thī 63; nayachakra pr̥u. 67.

Page 53 of 113
PDF/HTML Page 67 of 127
single page version

paryāyārthik nayanā prakāro[ 53
(4) sattāsāpekṣha svabhāv anitya ashuddha paryāyārthik; jem ke
paryāy ek samayamān trayātmak chhe.
(5) karmopādhi nirapekṣha svabhāv anitya shuddha paryāyārthik, jem
ke sansārī jīvonā paryāyo siddhaparyāyasadrash shuddha chhe.
(6) karmopādhi sāpekṣha vibhāv anitya ashuddha paryāyārthik; jem
ke sansārī jīvone janma-maraṇ chhe.
paryāyārthik nayanā ā chha bhed chhe.
pr̥u. 43 thī sharū karīne ahīn sudhī naigam, saṅgrah, vyavahār,
r̥̄ujūsūtra, shabda, samabhirūḍh ane evambhūt e sāt nayonun varṇan karyun ].
ā nayomān pahelā pahelāno nay pachhīnā nayanī apekṣhāe virūddha
mahāviṣhayavāḷo chhe, ane pachhī pachhīnā nay pahelā nayanī apekṣhāe
sūkṣhma-alpa anukūḷ viṣhayavāḷā chhe. [ā sambandhī ghaṇo sundar
khulāso
tattvārtharājavārtik pr̥u. 493-4mān karyo chhe. ṭūkamān tenī samajaṇ ā
pramāṇeḥ
jem ke ek pakṣhīno avāj sāmbhaḷīne ek māṇase kahyun
ke ā nagaramān pakṣhī bole chhe1, bījāe kahyunā nagaranā ek jhāḍ
upar pakṣhī bole chhe2. trījāe kahyunjhāḍanī moṭī ḍāḷ upar pakṣhī
bole chhe3. chothāe kahyunnānī ḍāḷī upar pakṣhī bole chhe4.
pāñchamāe kahyunḍāḷīnā ek bhāg upar besīne pakṣhī bole chhe5.
chhaṭhṭhāe kahyunpakṣhī potānā sharīramān bole chhe6, ane sātamāe kahyun
pakṣhī potānā kaṇṭhamān bole chhe7. jem ā draṣhṭāntamān pakṣhīnā bolavānun
sthān pahelān moṭun batāvyun chhe ane pachhī krame krame ochhun thatun jāy chhe
tem naigamathī evambhūt sudhīnā sāt nayamān paṇ samajavun. naigam nayano
viṣhay sauthī vadhāre chhe ane evambhūt nayano viṣhay sauthī alpa chhe.
ā apekṣhāe kahyun ke pahelā pahelā nayano viṣhay mahān chhe ane pachhī
pachhīnā nayano viṣhay sūkṣhma-alpa chhe. vaḷī, pahelā naye jeṭalā padārthono
ālāp

Page 54 of 113
PDF/HTML Page 68 of 127
single page version

54 ]
chiddavilās
viṣhay karyo chhe teṭalā padārthone bījo nay viṣhay karato nathī. ā
apekṣhāe pahelā pahelānā nayo viruddha mahā viṣhayavāḷā chhe, ane
pachhīnā naye je padārthano viṣhay karyo chhe te padārtho pahelā nayanā
viṣhayamān garbhit chhe, tethī pachhī pachhīnā nayo alpa anukūḷ viṣhayavāḷā
chhe. visheṣh māṭe juo, tattvārtharājavārtik.
e pramāṇe nayonā prakāronun varṇan karīne tenun phal batāvatān
granthakār kahe chhe ke naypramāṇ dvārā sukh thāy chhe.]
sukh adhiākār
ā naypramāṇ dvārā yuktithī shivasādhan thāy chhe, ane tenāthī
anantaguṇo shuddha thāy chhe. te anant guṇanī shuddhatānun phaḷ sukh chhe, te
kahīe chhīeḥ
sva vastune dekhatān, jāṇatān, pariṇamatān sukh thāy, ānand thāy;
te anupam, abādhit, akhaṇḍit, anākuḷ (ane) svādhīn chhe, (te)
sarva dravya-guṇ-paryāyanun sarvasva chhe. jem sarva udyam phaḷ vinā vr̥uthā hoy.
phaḷ yukta kāryakārī hoy, tem sukh kāryakārī vastu chhe.
e pramāṇe sukhadhikār pūro thayo.

Page 55 of 113
PDF/HTML Page 69 of 127
single page version

[ 55
jīvan shakit
jīvanashakti kahīe chhīeḥ
ā ātmā anādinidhan chhe, anant guṇayukta chhe, ek ek
guṇamān anantashakti chhe. pratham jīvanashakti chhe; ā ātmāne kāraṇabhūt
chaitanyamātra bhāv chhe, te bhāvane dhāraṇ karanārī jīvanashakti chhe.
1 te
jīvanashakti vaḍe je jīvyo, jīve chhe ane jīvashe tene jīv kahīe. ā
jīvanashakti chitprakāshathī shobhāyamān dravya viṣhe chhe, guṇ viṣhe chhe,
paryāy viṣhe chhe. tethī te sarve jīv thayā. (dravya-guṇ-paryāy traṇe thaīne)
jīv to ek chhe, jo jīv traṇ bhedamān hoy to tenā traṇ prakār thaī
jāy. paṇ em to nathī. dravya-guṇ-paryāy jīvanī avasthā chhe ane jīv
e traṇerūp ek vastu chhe. jem (vastunā) anant (guṇomān) guṇ bhed
chhe tem jīvamān bhed nathī, jīvanun svarūp abhed chhe.
ahīn koī prashna kare chhe kejīv abhedarūp chhe, to bhed vinā
abhed kaī rīte thayun?jo guṇ anant na hot to dravya na hot, paryāy
na hot, to jīv vastu paṇ na hot. māṭe dravya-guṇ-paryāyanā bhed
kahevāthī abhed siddha thāy chhe.
tenun samādhānhe shiṣhya! bhed vagar abhed to na hoy, paṇ
bhed vastunun aṅg chhe. anek aṅg vaḍe ek vastu kahīe. tenun draṣhṭānt
jem ek nagar chhe temān ghaṇā mahollā chhe ane te mahollāmān ghaṇān
ghar chhe. tyān te (mahollā, makān vagere) judān judān aṅgamān to nagar
nathī (parantu) te sarvanā ek bhāvarūp nagar chhe. jem ek naranān anek
aṅg chhe, (tyān koī) ek aṅgamān nar nathī; sarva aṅgarūp nar chhe.
tem dravyarūp guṇarūp, paryāyarūp jīv nathī; jīv vastu dravya-guṇ-paryāyanun
1. gujarātī samayasār pr̥u. 503

Page 56 of 113
PDF/HTML Page 70 of 127
single page version

56 ]
chiddavilās
ekatva chhe. jo ek aṅgamān jīv hoy to gnānajīv, darshanajīve
pramāṇe anant guṇo anant jīv thaī jāy. māṭe anant guṇano puñj
jīvavastu chhe.
[vaḷī jīvamān ek chitishakti (chaitanyashakti) kahevāmān āvī
chhe.] ahīn koī prashna kare kejo chetanā bhāvane (jīvanashaktinī
vyākhyāmān) jīvanun lakṣhaṇ kahyun, to chaitanyashakti judī shā māṭe kahī?
tenun samādhān
chaitanyashakti je chhe te jaḍanā abhāvathī chhe. 1ane
gnānachetanā ādi anant chetanā sahit chhe. te anant chetanānā prakāsharūp
chidshakti hoy to jīvanashakti rahe, chetanānā abhāvathī jīvano
abhāv chhe. chetanā prakāsharūp chhe. anant guṇ
paryāy (rūp) chetanā
prāṇane dhāraṇ karīne jīvanashakti sadā jīve chhe. visheṣh (rūpe jotān) guṇ
tattva, paryāy tattva ane dravya tattva e traṇe may jīvatattvane jīvanashakti
prakāshe chhe. te chetanā-lakṣhaṇano prakāsh sadā prakāshit rahe to jīvatva nām
pāme. māṭe chetanālakṣhaṇ jīvavastunun chhe; ane chidshakti judī kahī, te
chaitanyashakti potānā anant prakāsharūp mahimāne dhāraṇ kare chhe te
batāvavā māṭe (tene) judī kahī, paṇ (abhedapaṇe)) dekhīe to te lakṣhaṇ
jīvanashaktinun ja chhe. jem
sāmānya chetanā chetanānā puñjarūp chhe ane
visheṣh chetanā, gnānachetanā darshanachetanā (vagere) anantarūp chhe; sāmānya
chetanāthī visheṣh chetanā judī nathī; visheṣh chetanā vinā chetanānun svarūp
jāṇavāmān na āve. tem
jīvanashaktithī chetanabhāv judo nathī, paṇ
chetanabhāvonun visheṣh kahyā vinā jīvanashaktinun svarūp jāṇavāmān na
āve. ā jīvanashakti anādinidhan anant mahimāne dhāraṇ kare chhe
ane sarva shaktiomān te sār chhe, tathā te sarvano jīv chhe, (arthāt
jīvanashakti badhī shaktiono ātmā chhe). āvī jīvanashaktine
jāṇavāthī jīv jagatpūjya padane pāme chhe, māṭe jīvanashaktine jāṇo.
❍ ❑ ❍
1. guj. samayasār pr̥u. 503.

Page 57 of 113
PDF/HTML Page 71 of 127
single page version

[ 57
prabhutva shakit
have prabhutvashakti kahīe chhīeḥ
akhaṇḍ pratāp svatantra shobhit prabhutvashakti [jeno pratāp
akhaṇḍit chhe evā svātantryathī (svādhīnatāthī) shobhāyamānapaṇun jenun
lakṣhaṇ chhe evī prabhutvashakti.1] sāmānyapaṇāthī to ekarūp vastunun
prabhutva birājī rahyun chhe, ane visheṣhapaṇe dravyanun prabhutva judun chhe, guṇanun
prabhutva judun chhe ane paryāyanun prabhutva judun chhe. dravyanā prabhutvathī guṇ-
paryāyanun prabhutva chhe ane guṇ-paryāyanā prabhutvathī dravyanun prabhutva chhe;
kemake dravya vaḍe guṇ-paryāy chhe, guṇ-paryāy vaḍe
dravya chhe. dravya guṇī chhe,
guṇ (te) guṇ chhe. guṇīdvārā guṇanī siddhi chhe, guṇ dvārā guṇīnī siddhi
chhe, (have) visheṣh prabhutva kahīe chhīe.
dravyanun prabhutva
dravyamān je prabhutva chhe te guṇ-paryāyanā anant prabhutva sahit chhe,
tathā akhaṇḍitapratāp sahit chhe; (te) guṇ-paryāyane drave chhe tethī guṇ-
paryāyanā svabhāvane dhāraṇ karīne dravyanā anant mahimārūp prabhutvane
dravyamān prakaṭ kare chhe. te ek achal dravyanun prabhutva anek svabhāv
prabhutvanun kartā pravarte chhe eṭale sarva prabhutvano puñj dravyaprabhutva chhe. have
guṇanun prabhutva kahīe chhīe.
guṇanun prabhutva
pratham sattāguṇanun prabhutva kahīe chhīe. dravyanun sattā lakṣhaṇ chhe;
te sattālakṣhaṇ akhaṇḍit pratāpavāḷī svatantratāthī shobhit chhe. te sāmānya-
visheṣh prabhutva sahit chhe te sattānun sāmānya prabhutva kahīe chhīe
sattā
1. samayasār guja0 pr̥u. 503-4

Page 58 of 113
PDF/HTML Page 72 of 127
single page version

58 ]
chiddavilās
akhaṇḍit pratāpavāḷī chhe, svatantra shobhāvāḷī chhe, svarūparūp birāje chhe.
temān dravyasattva, paryāyasattva, guṇasattvanā visheṣh kahevā na paḍe te sāmānya
sattvanun prabhutva chhe. dravyasattvanun prabhutva to pūrve dravyanun visheṣhaṇ (varṇan)
karyun temān jāṇavun.
sarva guṇasattvanun prabhutva kāīk (thoḍun) kahīe chhīeguṇo
anant chhe, (temān) ek pradeshatva guṇ chhe, tenun je sattva tene pradeshasatva
kahīe. ekek pradeshamān anantaguṇ potānā mahimā sahit birāje chhe.
ekek guṇamān anant shakti
pratishakti chhe. anant mahimā sahit ekek
shaktinā anant paryāyo chhe, te sarve ekek pradeshamān chhe. evā asaṅkhya
pradesho potānā akhaṇḍit prabhutva sahit potānī pradesh
sattānā ādhāre
chhe. tethī pradeshasattvanun prabhutva sarve guṇonā prabhutvanun kāraṇ chhe.
‘sūkṣhma’ sattānun prabhutva paṇ anantaguṇanā prabhutvanun kāraṇ chhe.
(ātmāmān jo) sūkṣhma guṇ na hoy to sarve (guṇo) sthūḷ hoy ane
indriy-grāhya hoy. em thatān (te) potānā anant mahimāne dhāre nahi.
māṭe sūkṣhma (guṇanī) sattānā prabhutvane līdhe sarve guṇo potānā anant
mahimā sahit chhe. gnānanun sattva sūkṣhma chhe tethī te indriy
grāhya nathī;
e pramāṇe anant guṇonun sattva sūkṣhma chhe, tethī (te) anant mahimā
sahit chhe. māṭe anantaguṇanī sattānun prabhutva ek sūkṣhma (tva guṇanī)
sattānā prabhutvathī chhe. tethī e pramāṇe sarve guṇonun prabhutva judun judun
jāṇo. bahu vistār thaī jāy tethī ahīn lakhyun nathī.
paryāyanun prabhutva
paryāyanun pariṇamanrūp, vedakabhāvavaḍe svarūp lābhvishrām
sthiratārūp vastunā sarvasvane vedīne (anubhavīne) pragaṭ kare chheevā
akhaṇḍit prabhutvane dhāraṇ kare chhe; tene paryāyanun prabhutva kahīe.
ā prabhutvashaktine jāṇavāthī jīv potānā anant prabhutvane
pāme chhe.❑ ❈ ❑

Page 59 of 113
PDF/HTML Page 73 of 127
single page version

[ 59
vīryashakit
have vīryashaktinun svarūp kahīe (chhīe)ḥ
potānā svarūpane niṣhpanna karanārī, sāmarthyarūp vīryashakti chhe;1
te sāmānya ane visheṣh evā be bhedavāḷī chhe. vastunā svarūpane niṣhpanna
rākhavānun je sāmarthya te to sāmānya vīryashakti chhe. visheṣh vīryashaktinā
traṇ bhed chhe
dravyavīryashakti, guṇavīryashakti, paryāyavīryashakti. (vaḷī)
kṣhetravīrya, kāḷavīrya, tapavīrya, bhāvavīrya, ityādi visheṣh chhe. te keṭalāk
visheṣho lakhīe chhīe. pratham ja dravyavīrya lakhīe chhīe.
1. samayasār guja0 pr̥u. 503.

Page 60 of 113
PDF/HTML Page 74 of 127
single page version

60 ]
chiddavilās
dravyavīrya
dravyavīrya guṇ-paryāyavīryano samudāy chhe. ahīn koī prashna kare
chhe keguṇ-paryāyane drave, [temān] vyāpe te dravya chhe, tem ja guṇ-
paryāyano samudāy paṇ dravya chhe.[e rīte] guṇ-paryāyano samudāy
ane [guṇ-paryāyamān] vyāpavun[e] visheṣh judā chhe, to shun dravya paṇ
judā [ be prakāranā] chhe?
tenun samādhāān :vyāpakabhāvanā be bhed chheḥ(1)
bhinnavyāpak, (2) abhinnavyāpak. bhinnavyāpakanā be bhed chheḥ
bandhavyāpak, (ane) abandhavyāpak. jem tal viṣhe tel bandhavyāpak chhe,
tem deh viṣhe ātmā bandhavyāpak chhe; dhanādik viṣhe abandhavyāpak chhe.
(
bhinna vyāpakapaṇānā ā banne prakāro) ashuddha avasthāmān chhe. ahīn
shuddhatāmān guṇ-paryāyathī abhinna vyāpak chhe; te abhinna vyāpakanā be
bhed chhe
ekayugapat sarvadeshavyāpak ane bījo kramavartī ekadeshavyāpak.
dravya (potānā) guṇomān yugapat sarvadeshavyāpak chhe (ane) paryāyamān
kramavartī vyāpak chhe; kemake sarve guṇaparyāyanun ek dravya nipajelun chhe;
tethī sarva (vyāpak ane) kramavyāpak abhinnatā guṇ-paryāyathī thaī.
eṭale vyāpakapaṇāmān, guṇ-paryāyano samudāy āvyo; māṭe vyāpakatā
ane ‘guṇ-paryāy(no samudāy)’ (e to) kahevā mātra bhed chhe, (
dravya kāī be bhedarūp nathī.) vastuno svabhāv anya anya bhed vaḍe
(tathā) sattāthī abhedavaḍe siddha chhe. dravyanun visheṣh (
varṇan) pūrve
kahyun, tene ṭakāvī rākhavānī sāmarthyatā (te) dravyavīryashakti chhe.
(ahīn) koī prashna kare chhe keḥ

Page 61 of 113
PDF/HTML Page 75 of 127
single page version

vīryashakit[ 61
(1) ā dravyavīrya bhed chhe ke abhed?
(2) asti chhe ke nāsti chhe?
(3) nitya chhe ke anitya chhe?
(4) ek chhe ke anek chhe?
(5) kāraṇ chhe ke kārya chhe?
(6) sāmānya chhe ke visheṣh chhe?
tenun samādhān karīe chhīeḥ
(1) sāmānyapaṇe kahīe tyāre to dravyavīrya abhed chhe ane
guṇonā samudāyanī vivakṣhāthī kahīe tyāre bhed chhe; guṇonā bhed judā
chhe tethī ā vivakṣhāmān bhed āvyo, parantu abhedane sādhavānun nimitta
ā bhed chhe. bhed vinā abhed hoy nahi; tethī (dravyavīryane) bhed-
abhed kahīe.
(2) (dravyavīrya) potānā chatuṣhṭayathī asti chhe (ane)
parachatuṣhṭayathī nāsti chhe.
(3) dravyavīrya nitya chhe, (ane) ā dravyavīryamān paryāyavīrya
paṇ āve chhe te (paryāyavīrya)vaḍe anitya chhe. parantu dravyavīrya nitya
chhe tene paryāyavīrya sādhe chhe, tethī anitya te nityanun sādhan chhe. te
(dravyavīrya)no nityānityātmak svabhāv chhe. (e rīte te) anek
dharmātmak chhe. nayachakra granthamān kahyun chhe ke
‘नानास्वभावसंयुक्तं द्रव्यं
ज्ञात्वा प्रमाणतः (‘arthāt anek svabhāv sanyukta dravyane pramāṇavaḍe
jāṇīne’) e vachanathī paryāy svabhāvathī anitya chhe.
(ahīn ) koī prashna kare chhe keparyāyane anitya kaho, paṇ
dravyane anitya na kaho.
1. juo, nayachakra gā. 173.

Page 62 of 113
PDF/HTML Page 76 of 127
single page version

62 ]
chiddavilās
tenun samādhāānupachārathī dravyane (anitya) kahīe; lakṣhaṇathī
paryāyane anitya kahīe.
(vaḷī ahīn ) bījo prashna thāy chhe keutpād-vyay-dhruv to
sattānun lakṣhaṇ chhe1 ane sattā dravyanun lakṣhaṇ chhe,2 (māṭe tene) paryāyanun
lakṣhaṇ na kaho.
tenun samādhān karīe chhīeḥutpād-vyay paṇ paryāyasattānun
ja lakṣhaṇ (chhe), upachārathī (tene) dravyamān kahīe. nayachakramān kahyun chhe
ke
‘द्रव्ये पर्यायोपचारः पर्याये द्रव्योपचारः3 (arthāt dravyamān paryāyano
upachār thāy chhe ane paryāyamān dravyano upachār thāy chhe)’ māṭe
(anitya paryāyano) upachār karīne (dravyane anitya) kahīe chhīe.
anitya dravya mūḷabhūt vastu nathī
em jāṇavun.
(4) (dravyavīrya) dravyathī ek chhe ane guṇ-paryāyanā svabhāvathī
anek chhe; anek svabhāvavaḍe ek chhe, māṭe anek upachārathī kahīe.
ek svabhāv sādhavānun nimitta anekapaṇun em upachārathī sādhyun chhe.
(5) pūrva pariṇāmathī yukta (te) kāraṇarūp dravya chhe (ane)
uttar pariṇāmathī yukta (te) kāryarūp dravya chhe,4kāraṇ kārya-svabhāv
dravyamān ja chhe; tethī nayavivakṣhāvaḍe dravyamān kāraṇ-kārya sādhavāmān koī
doṣh nathī. pūrva pariṇām grāhakanay (ane) uttar pariṇām grāhakanay
vaḍe (kāraṇ
kārya) sādhavun.
(6) dravyavīrya sāmānya chhe, tene guṇ-paryāyavīryathī visheṣh
kahīe; tethī sāmānyavisheṣharūp tenun ja chhe.
dravyavīryanā ā badhān visheṣhaṇo nayathī kahīe.
1. tattvārtha sūtra 530;
2. tattvārtha sūtra 529;
3. juo nayachakra gā. 51.
4. svāmī kārtikeyānuprekṣhā. gā. 222, 230.

Page 63 of 113
PDF/HTML Page 77 of 127
single page version

vīryashakit[ 63
guṇavīrya
guṇavīryanun visheṣh kahīe chhīeḥ
guṇane (ṭakāvī) rākhavānun je sāmarthya tene guṇavīrya kahīe.
sāmānya-visheṣh guṇavīrya kahīe chhīe. gnānaguṇamān gnāyakapaṇāne
(ṭakāvī) rākhavānun je sāmarthya chhe te gnānaguṇavīrya chhe; darshanamān
dekhavānī shakti chhe tene (ṭakāvī) rākhavānun je sāmarthya chhe te darshan
(guṇ)
vīrya chhe. sukhane (ṭakāvī) rākhavānun je sāmarthya chhe te sukh
(guṇ)vīrya chhe. ityādi guṇone (ṭakāvī) rākhavānun sāmarthya te
visheṣhguṇavīrya chhe; ekek guṇamān vīryashaktinā prabhāvathī āvun
sāmarthya chhe te kahīe chhīeḥ
ek sattāguṇ vīryanā prabhāvathī āvā mahimāne dhāraṇ kare chhe
ke dravyasattāvīryanā prabhāvathī dravyanā ‘chhe’ paṇānī sāmarthyatā āvī,
guṇ-sattāvīryanā prabhāvathī guṇanā ‘chhe’ paṇānī sāmarthyatā āvī;
paryāy
sattāvīryanā prabhāvathī paryāyanā ‘chhe’paṇānī sāmarthyatā āvī;
ek sūkṣhmaguṇsattāvīryamān evī shakti chhe ke (tene līdhe sarva guṇ)
‘sūkṣhma chhe’ evī sāmarthyatā thaī. gnānasūkṣhma chhe evī sāmarthyatā āvī
ityādi sarve guṇomān vīryasattā (
sattāvīrya)no prabhāv phelāī rahyo
chhe. ā prakāre sarve guṇomān potapotānā guṇaguṇanun vīrya, anant
prabhāvane dhāraṇ kare chhe, vistār (thaī jāy te) māṭe (ahīn) lakhyun
nathī.
gnān asādhāraṇ guṇ chhe, sattā sādhāraṇ guṇ chhe, emān
sattānī mukhyatā laīe tyāre (em) kahīe ke gnān sattānā ādhāre
chhe tethī sattā pradhān chhe.
sattā dravya-guṇ-paryāyanā rūpane rākhe chhe temaj gnānanā rūpane
paṇ rākhe chhe, tethī asādhāraṇ vaḍe sādhāraṇ chhe.

Page 64 of 113
PDF/HTML Page 78 of 127
single page version

64 ]
chiddavilās
have gnānanī pradhānatā kahīe chhīe. jo gnān na hot to
sattā achetan thaīne vartatī hot. ā (sattānī) chetanā gnānathī chhe
(ane) chetanāvaḍe chetananī sattā chhe, māṭe chetan sattāne rākhavānun
kāraṇ gnān chetanā chhe. gnān vaḍe sarvagnashakti chhe, (te) sarvemān pradhān
chhe, pūjya chhe. te gnān hoy to sarve guṇo hoy. jem nigodiyāne
gnān hīn chhe, tethī sarve guṇo dabāyelā chhe, gnān vadhyun tyāre guṇo
vadhatā gayā. jem jem svasamvedan
gnān vadhyun tem tem sukhādi sarve
guṇo vadhyā. bāramā guṇasthāne chāritra shuddha thayun, parantu (kevaḷ) gnān
vinā anant sukh (evun) nām na pāmyun, māṭe gnānaguṇ sarva
chetanāmān pradhān chhe. tenāthī ja chetanā sattā chhe. sādhāraṇ sattā hatī
tene chetanāsattā evun nām maḷyun te chetanāne līdhe maḷyun chhe. chetanāmān
gnān pradhān chhe. sādhāraṇ sattā apradhān hatī tene asādhāraṇ
chetanatārūp gnānanī pradhānatāthī ‘asādhāraṇ chetanasattā’ evun pradhān
nām maḷyun. sattā gnānamān āvo mahimā sattāgnānanā vīryathī chhe, tethī
vīryaguṇ pradhān chhe.
paryāyavīrya
have paryāy vīryanun visheṣh (svarūp) kahīe chhīeḥvasturūp
pariṇame tene paryāy kahīe. tene niṣhpanna rākhavānī sāmarthyatāne
paryāyavīrya kahīe. (pariṇām vaḍe) vastune vede, guṇane vede tyāre vastu
pragaṭe, vastunun ane guṇanun svarūp paryāy dvārā pragaṭ thāy chhe.
vasturūp na pariṇame to avastu thaī jāy, guṇarūp na pariṇame to
guṇanun svarūp na rahe; jo gnānarūp na pariṇame to gnān na rahe.
tethī sarva guṇo na pariṇame. to sarva guṇo kaī rīte hoy? sarvanun
mūḷ kāraṇ paryāy chhe. paryāy anitya chhe, (te) nityanun kāraṇ chhe,
nitya-anitya vastu chhe. paryāy(rūpī) chañchaḷ taraṅgo dravya (rūpī) dhruv
samudrane darshāve chhe.

Page 65 of 113
PDF/HTML Page 79 of 127
single page version

vīryashakit[ 65
(ahīn) koī prashna kare chhe keparyāy vastu chhe ke avastu chhe?
jo te vastu hoy to vastune vastusañgnā na kahevī joīe? (kem ke)
paryāy ja vastu chhe, avastu hoy to te nāsharūp hoy (arthāt te
abhāvarūp hoy) māṭe teno virodh āve chhe.
tenun samādhāān :dravya-guṇ-paryāyarūp vastu chhe. paryāy,
pariṇām, dravyavedanā, guṇutpād ādi paryāy chhe. tethī paryāyane
vastu sañgnā āvivakṣhāthī kahīe. (dravya-guṇ-paryāy) traṇenī pariṇām
sattā abhed chhe tethī vastu sañgnā pariṇām svarūpane pariṇām
apekṣhāe kahīe, dravya apekṣhāe pariṇāmane vastu na kahīe. jo
apekṣhāe (pariṇām apekṣhāe) paṇ (paryāyane) vastu na kahīe
to pariṇām koī vastu rahetī nathī (teno) nāsh thāy chhe. māṭe
(paryāyanun vastupaṇun) vivakṣhāthī pramāṇ chhe. (te) dravyarūp nathī (paṇ)
paryāy (rūp) vastu chhe; (te) anant guṇathī dhruvarūp vastunā kāraṇ
(rūp) vastu chhe. (paṇ pote) dhruvarūp kārya nathī (arthāt paryāy te
dhruv dravyaguṇanun kāraṇ chhe paṇ pote ja dhruv dravyaguṇarūp nathī) (ahīn)
ā ek judī vivakṣhā chhe. ghaṇe ṭhekāṇe to dravya
guṇ te kāraṇ ane
paryāy te kāryaem batāvavāmān āve chhe. parantu ā ṭhekāṇe to
paryāyane kāraṇ kahyun chhe ane dravya-guṇane tenun kārya kahyun chhe; kemake
ahīn
paryāyamān paṇ vastupaṇun chhe em siddha karavun chhe; kārya
pariṇām ja dekhāḍe chhe e vivakṣhā judī chhe, e (vāt) pahelān kahī
chhe. nānā (
anek) bhedathī nānī (anek) vivakṣhāo chhe; nayane
jāṇavāthī vivakṣhā jaṇāy chhe. tethī paryāyarūp vastu dravyātmak nathī e
kathan siddha thayun.
paryāyanān dravya-kṣhetra-kāḷ-bhāv kevā? te kahīe chhīeḥ
[paryāy] ūpajavānun kṣhetra to dravya chhe;
pravachanasār gā. 87 ṭīkā.

Page 66 of 113
PDF/HTML Page 80 of 127
single page version

66 ]
chiddavilās
svarūp kṣhetrapradeshe pradeshe pariṇāmashakti chhe, te shaktisthān ja
kṣhetra chhe;
kāḷ samaymaryādā chhe, nijvartanānī maryādā kāḷ chhe.
bhāvsarva pragaṭsarvasva pariṇamansarve nijalakṣhaṇ (rūp)
avasthāthī shobhit chhe te bhāv kahīe.
ā pramāṇe paryāyanā svarūpane sadā nishchal rākhe evī
sāmarthyatānun nām paryāyavīryashakti kahīe.
kṣhetravīrya
have kṣhetravīrya kahīe chhīe. potānā pradeshane kṣhetra kahīe; tene
paripūrṇa niṣhpanna rākhavānī sāmarthyatā te kṣhetravīryashakti chhe. kṣhetravīryane
līdhe kṣhetra chhe, kṣhetramān anantaguṇano nivās chhe, ekek guṇamān anant
shakti chhe, anant paryāy chhe. ekek guṇanā rūpamān sarve guṇonun rūp
sadhāy chhe. sattāguṇanā rūpamān sarve guṇonun rūp sadhāy chhe. sattāthī
sarve guṇo ‘chhe’ lakṣhaṇavāḷā chhe, sattā sarvemān vyāpak chhe. gnān ‘chhe,’
darshan ‘chhe,’ dravya ‘chhe,’
e pramāṇe dravyatva, agurulaghutva vagere badhā
guṇomān (sattānun vyāpakapaṇun) jāṇavun. kṣhetramān guṇano vilās,
paryāyano vilās chhe. dravya
mandiranī mūḷ bhūmikā pradeshanun kṣhetra chhe.
kṣhetrapradeshamān anant guṇo chhe, kṣhetra vaḍe dravyanī maryādā jāṇavāmān
āve chhe. dravyaguṇparyāyano vilās, nivās athavā prakāsh kṣhetranā
ādhāre chhe. ā kṣhetra badhānun adhikaraṇ chhe. jem, narakanun kṣhetra duḥkh
utpanna karavānun kāraṇ chhe, koī devādik nārakīnān duḥkhane maṭāḍī shake
nahi, evo te kṣhetrano prabhāv chhe. ane svargabhūmimān sahajapaṇe
shītādi vedanā nathī (evo te) kṣhetrano prabhāv chhe. te pramāṇe
ātmapradeshanā kṣhetrano evo prabhāv chhe ke anant chetanā dravya-guṇ-
paryāyanā vilāsane pragaṭ kare chhe. (ahīn) eṭalun visheṣh chhe ke