Chidvilas-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Kala Virya; Tapa Virya; Bhava Virya; Ek Gunama Sarva Gunonu Roop Sambhave Chhe; Parinama Shaktina Bhed; Pradeshatva Shakti; Dravya-Guna-Paryayano Vilash; Bhavbhav Shakti; Ek Samayana Karan-Karyama Tran Bhed; Dravyana Karan Karya; Gunana Karan Karya; Paryayna Karan Karya; Parmatma Swarupani Praptino Upay; Samykatvna 67 Prakar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 5 of 7

 

Page 67 of 113
PDF/HTML Page 81 of 127
single page version

vīryashakit[ 67
narakādi kṣhetra to bhinna vastunun kāraṇ chhe (ane) ātmapradesh kṣhetra
guṇ paryāyathī abhinna chhe. ā pradeshakṣhetramān utpād-vyay-dhruv paṇ
siddha thāy chhe. (te ā pramāṇe
)
upachārathī ek pradeshane mukhya
karīe teno utpād, bījā pradeshanī gauṇatā te vyay gaṇavo (ane)
dhruv mukhya gauṇapaṇā rahit anusyūt shakti-vasturūp shakti chhe
e
prakāre dhāravun. e pramāṇe pradesh kṣhetrano anant mahimā chhe. ā pradesh
kṣhetra, lokālokane jāṇavā māṭe arīso chhe. je jīvoe ā pradesh
ā pradeshakṣhetramān nivās karyo chhe teo ja anant sukhanā bhoktā
thayā chhe. āvā pradeshakṣhetrane (ṭakāvī) rākhavānā sāmarthyanun nām
kṣhetravīryashakti chhe.
kāḷavīrya
have kāḷavīrya (shakti) kahīe chhīeḥ
kāḷpotānā dravya-guṇ-paryāyanī maryādā te kāḷ chhe, tene
(ṭakāvī) rākhavānī sāmarthyatānun nām kāḷavīrya shakti chhe. dravyanī
vartanā te dravya-kāḷ-kṣhaṇ chhe. guṇanī vartanā te guṇakāḷ chhe, paryāyanī
vartanā te paryāy
kāḷ chhe.
ahīn koī prashna kare kedravyavartanā to guṇaparyāyavartanāthī chhe,
māṭe guṇaparyāyavartanā paṇ dravyavartanā chhe. (tathā) dravyavartanāthī
guṇaparyāyavartanā chhe, māṭe dravyavartanāmān guṇaparyāyavartanā kaho (ane)
guṇaparyāy (vartanā)mān dravyavartanā kaho?
tenun samādhāānhe bhavya! ten je prashna karyo te to sācho chhe,
parantu ahīn je vivakṣhā chhe te kahīe chhīe. guṇaparyāyanā puñjanī vartanā
te dravyavartanā chhe kem ke guṇaparyāyano puñj te dravya chhe. dravyano svabhāv
guṇ-paryāy chhe, te dravya potanā svabhāvarūpe varte chhe tethī dravyavartanāmān
juo, pravachanasār gā. 99 ṭīkā.

Page 68 of 113
PDF/HTML Page 82 of 127
single page version

68 ]
chiddavilās
svabhāv āvyo parantu eṭalun visheṣh chhe ke judī guṇavartanāmān guṇavartane
chhe. gnānavartanāmān gnānavartanā chhe, darshanavartanāmān darshanavartanā chhe; e
pramāṇe judā judā guṇamān guṇavartanā judī judī chhe. paryāyamān
paryāyavartanā chhe; temān eṭalun visheṣh chhe ke
je samaye je paryāy chhe
te paryāyanī vartanā temān chhe; bījā samayanā paryāyanī vartanā bījā
samayanā paryāyamān chhe. ekaparyāyamān bījā paryāyanī vartanā (hotī)
nathī (kemake) paryāy judā judā chhe. tethī dravyanī guṇ paryāyanā
puñjanī
vartanā ek guṇamān ke ek paryāyamān āvī jatī nathī, kem
ke vastuno ek guṇ (ākhā) dravyarūp hoy nahi. jo guṇapuñj
(
dravya) ek guṇamān ja āvī jāy to guṇ anant (hovāthī) anant
dravya thaī jāy. guṇapuñjavartanā dravyanī (chhe), tene ek guṇavartanā na
kahīe, kem ke ek guṇarūp dravya nathī; puñj guṇovaḍe guṇapuñjamān varte
chhe. temān dravyavivakṣhāmān dravyavartanā, guṇavivakṣhāmān guṇavartanā,
paryāyavivakṣhāmān paryāyavartanā (e rīte) anekānt siddhi vivakṣhāthī chhe.
tethī guṇ-paryāy-dravyanī vartanā
maryādā athavā sthiti, tene niṣhpanna
rākhavānun (je) sāmarthya tenun nām kāḷavīryashakti chhe.
tapavīrya
have tapavīryanun varṇan karīe chhīeḥtap nishchay ane
vyavahār (evā) be bhedane dhāraṇ kare chhe. bār prakāranā tap,
parīṣhahasahanarūp tap te vyavahār (tap chhe); tenāthī karmanī nirjarā
tyāre ja thāy ke jyāre ichchhāno nirodh karīne varte, par ichchhā
maṭāḍe (ane) svarasane bheṭe. sādhanavaḍe siddhi sāchā vyavahār dvārā
thāy chhe. tene niṣhpanna rākhavānun (je) sāmarthya, tenun nām
vyavahāratapavīryashakti chhe; tenā prabhāvathī anek r̥̄iddhio ūpaje chhe.
have nishchay tapavīryashaktinun svarūp kahīe chhīeḥ

Page 69 of 113
PDF/HTML Page 83 of 127
single page version

vīryashakit[ 69
tap eṭale tej; tej eṭale potānī tejasvī anantaguṇ
chetanānī prabhāno prakāsh tene niṣhpanna rākhavānā sāmarthyanun nām
nishchayatapavīryashakti kahīe. gnānachetanāno prakāsh svasamvedan (rūp)
tathā svaparaprakāshak (rūp)
1nijaprabhābhāranā vikāsathī shobhit tej
(chhe). e ja prakāre darshan nirākārupayog (rūp) sarvadarshitva(rūp),
sāmānya chetanānā prabhābhāranā prakāsh (rūp) tej (chhe) e ja
pramāṇe anant guṇanā tejapuñjanā prabhābhārano prakāsh (te) dravyanun tej
(chhe), paryāy svarūpanā prabhābhārano prakāsh (te paryāyanun) tej chhe. e
pramāṇe dravya-guṇ-paryāyanā prabhābhārano prakāsh te (nishchay) tap
kahīe, tene niṣhpanna rākhavānun (je) sāmarthya, tenun nām nishchay
tapavīryashakti kahīe.
bhāvavīrya
have bhāvavīryashakti kahīe chhīeḥjenā prabhāvathī vastu
pragaṭe tene bhāv kahīe. vastuno sarva svaras bhāv chhe. bhāv te
vastuno svabhāv chhe. vastunun vastupaṇun bhāvadvārā jāṇīe chhīe. jem
akṣharārtha bhāvārtha vaḍe saphaḷ chhe tem bhāvavaḍe vastu chhe. vastunun
upādān akram-kram svabhāvabhāv chhe; tenā traṇ bhed chhe
dravyabhāv,
guṇabhāv (ane) paryāyabhāv. (have) dravyabhāv kahīe chhīeguṇ
paryāyanā bhāvanā samudāyarūp dravyabhāv kahīe. guṇanā bhāvanā
anant bhed chhe. gnān dravya chhe, gnān
jāṇavārūp shaktino bhāvguṇ
chhe (ane) gneyākār paryāy dvārā gnān thāy chhe te paryāy chhe. (e
rīte) traṇe (dravya-guṇ-paryāy) gnānanā bhāvavaḍe sadhāy chhe. bhāv
guṇavaḍe guṇī sadhāy chhe; te (ā rīte ke) dravyathī bhāv chhe, paṇ
guṇathī guṇī em kahetān bhāvathī ja dravyanī siddhi (thāy chhe);
1. nijaprabhābhārnijaprabhāno samūh

Page 70 of 113
PDF/HTML Page 84 of 127
single page version

70 ]
chiddavilās
paryāyanī siddhi paṇ bhāvathī ja chhe. guṇano shaktirūp bhāv, guṇ-
paryāyarūp bhāv, tene guṇabhāv kahīe. paryāyamān je pariṇamanashaktinun
je lakṣhaṇ chhe te paryāyano bhāv chhe. guṇe guṇano bhāv judo judo
chhe; paryāyano vartamānabhāv atītabhāv sāthe maḷato nathī, atīt
anāgat sāthe, vartamān anāgat sāthe maḷato nathī (ane) anāgat
vartamān (ke) atīt sāthe maḷato nathī. je pariṇām vartamān chhe
teno bhāv temān ja chhe. (ā pramāṇe potānā) bhāvane niṣhpanna
rākhavānun je sāmarthya tenun nām bhāvavīrya kahīe.

Page 71 of 113
PDF/HTML Page 85 of 127
single page version

[ 71
ek guṇamān sarva guṇonun rup sambhave chhe
vastumān anant guṇo chhe. te ek ek guṇamān sarva guṇonun rūp
sambhave chhe. kaī rīte? te kahe chhe, jo sattāguṇ chhe to sarve guṇ
chhe; māṭe sattā vaḍe sarve guṇonī siddhi thaī. jo sūkṣhma(tva) guṇ chhe
to sarve guṇo sūkṣhma chhe; jo vastutva guṇ chhe to sarve (guṇo)
sāmānya-visheṣhatā sahit chhe; jo dravatva guṇ chhe to dravyane drave chhe
vyāpe chhe; jo agurulaghutva guṇ chhe to sarve guṇo agurulaghu chhe; jo
abādhit guṇ chhe to sarve guṇo abādhit chhe; jo amūrtik guṇ
chhe to sarve (guṇo) amūrtik chhe. ā pramāṇe ek ek guṇ sarvamān
chhe (ane te) sarvanī siddhinun kāraṇ chhe.
ekek guṇamān dravya-guṇ-paryāy traṇe sādhīe (jem ke) ek
gnān guṇ chhe. tenun gnānarūp to dravya chhe, tenun (jāṇapaṇārūp) lakṣhaṇ
te guṇ chhe, tenī pariṇati te paryāy chhe, ākr̥uti te vyañjanaparyāy chhe.
ahīn koī prashna kare chhe keje pariṇati te paryāy chhe, gnān
gneyo viṣhe paryāy vaḍe āvyun chhe, to pariṇati to na āvī! to paryāy
vaḍe (gnān gneyamān) kaī rīte āvyun?
tenun samādhānaḥ(gnānanī) pariṇati abhedarūpe athavā
tādātmyarūpe (to gneyamān) āvī nathī, parantu paryāyanī shakti (gneyamān)
upachār pariṇatithī pariṇamī chhe; upachārathī (tene) gneyākār kahīe.
dravya-guṇ-paryāy vastunā chhe. je vastunun sat chhe te ja gnānanun sat chhe,
kem ke je asaṅkhya pradesh vastunā chhe te ja (pradesho) gnānanā chhe. tethī
abhed sattānī apekṣhāe abhed guṇ-paryāyanī siddhi thaī. bhed

Page 72 of 113
PDF/HTML Page 86 of 127
single page version

72 ]
chiddavilās
(apekṣhā)mān gnānarūp dravya, (jāṇapaṇā) lakṣhaṇ guṇ ane tenī
pariṇati te paryāy (em) bhedavaḍe (traṇe) sadhāy chhe. upachārathī
samasta gneyanā dravya-guṇ-paryāy gnānamān āve chhe. upachāranā anek
bhed chhe te kahīe chhīeḥ
[1] svajāti upachār, [2] vijāti upachār ane [3]
svajātivijāti upachār. dravyamān traṇe upachār, guṇamān traṇe upachār,
paryāyamān traṇe upachār (em) nav bhed thayā. nav svajāti, nav
vijāti, nav svajāti
vijāti, nav sāmānya (e pramāṇe) chhatrīsh
bhed gnānamān āve tyāre gnānamān sadhāy chhe, gnān ane darshan (e
banne) guṇo chetanānī apekṣhāe svajāti chhe, lakṣhaṇ apekṣhāe
upachārathī vijāti chhe (ane) banne apekṣhā (sāthe letān) svajāti
vijāti chhe ek guṇ dravya-guṇ-paryāyane sādhe; (tathā) svajāti,
vijāti ane mishra
e sādhe tyāre anant guṇomān chhatrīs-chhatrīs bhed
upachārathī sadhāy chhe.
[ jain siddhānt darpaṇamān ā sambandhī nīche pramāṇe varṇan chhe]
ek prasiddha dharmano bījāmān ārop karavo te asadbhūt vyavahārano
viṣhay chhe; tenā traṇ bhed chheḥ
1sajāti upachār, 2vijāti upachār,
3sajāti vijāti upachār.
e traṇemānthī darekanā nav nav bhed thāy chhe; te ā pramāṇeḥ
1. dravyamān dravyano ārop, 2. dravyamān guṇano ārop, 3.
dravyamān paryāyano ārop, 4. guṇamān guṇano ārop, 5. guṇamān
dravyano ārop, 6. guṇamān paryāyano ārop, 7. paryāyamān paryāyano
ārop, 8. paryāyamān guṇano ārop, 9. paryāyamān dravyano ārop.
temān sajāti dravya-guṇ-paryāyano ek bījāmān ārop karavo te

Page 73 of 113
PDF/HTML Page 87 of 127
single page version

ek guṇamān sarva guṇonun rūp sambhave chhe[ 73
sajāti upachār chhe. jem ke chandranā pratibimbane chandra kahevo te sajāti
paryāyano sajāti paryāyamān ārop chhe.
vijāti dravya-guṇ-paryāyano ek bījāmān ārop karavo te
vijāti upachār chhe. jemake gnānane mūrta kahevun te vijāti guṇano
vijāti guṇamān upachār chhe. sajāti
vijāti dravya-guṇ-paryāyamān
ārop karavo te sajāti-vijāti upachār chhe, jem ke jīvajīvarūp
gneyo gnānano viṣhay hovāthī tene gnān kahevun te sajātivijāti
dravyamān sajātivijāti guṇano ārop chhe. [juo jainasiddhānt darpaṇ
pr̥u. 32-33]
bhed-abhedavaḍe dravya-guṇ-paryāy sadhāy chhe, em jāṇavun. ek
gnān potānā svabhāvanun kartā chhe, gnānano bhāv te karma chhe, gnān
potānā bhāvavaḍe potāne sādhe chhe tethī pote karaṇ chhe. potāno svabhāv
potāne sompe chhe tethī pote sampradān chhe. potānā bhāvamānthī potāne
pote sthāpe chhe tethī apādān pote chhe, potāno ādhār pote chhe tethī
adhikaraṇ pote chhe. (e pramāṇe) ā ja chha kārako ekek guṇamān
judā judā anant guṇ paryant sādhavā.
utpād-vyay-dhruv traṇe guṇe guṇamān sādhīe chhīe, sūkṣhma (tva)
guṇ chhe, tenā anant paryāyo chhe. gnānasūkṣhma, darshanasūkṣhma, anant guṇ
sūkṣhma, [te sūkṣhmatva guṇanā paryāyo chhe]. ek guṇasūkṣhmanī mukhyatāno
utpād bījā guṇanī gauṇatārūp sūkṣhmano vyay ane sūkṣhma (tva)
sattāvaḍe dhruv
e pramāṇe sūkṣhma (tva-guṇ)mān utpād-vyay-dhruv utaryā.
e rīte sarve guṇomān utpād-vyay-dhruv sadhāy chhe.

Page 74 of 113
PDF/HTML Page 88 of 127
single page version

74 ]
chiddavilās
pariṇāmashakitanā bhed
have, vastu viṣhe pariṇāmashaktinun varṇan karīe chhīeḥ
guṇasamudāy dravya chhe, te dravya potānā guṇ-paryāy svabhāvavaḍe
utpād-vyay-dhruvathī āliṅgit chhe.1 guṇarūp sattānā be bhed chheek
sādhāraṇ, ek asādhāraṇ. dravyatva ādi sādhāraṇ, gnānādi
asādhāraṇ sattā chhe. gnān-darshanādi visheṣh guṇonā sattvathī jīv
pragaṭyo (arthāt jaṇāyo) tyāre (jīvanā) vastutva vagere sarve guṇo
jaṇāyā. māṭe asādhāraṇ vaḍe sādhāraṇ chhe. sādhāraṇ vaḍe asādhāraṇ
chhe. e sarva dravya-guṇ-paryāy potānā yathāavasthitapaṇāvaḍe svachchha thayā,
tyāre paranā abhāvane līdhe abhāvashaktirūp thayā. nij vastuno sakaḷ
bhāv paranā abhāv vaḍe chidvilāsathī shobhit svarasathī bharelo,
tyāgaupādānashūnya, sakaḷ karmano akartā, (tathā) abhoktā, sarvakarmamukta
ātmapradesh, sahaj magna, paramūrti rahit amūrtarūp, ṣhaṭkārakarūp dravya-
kṣhetra-kāḷ-bhāvarūp, sañgnā-saṅkhyā-lakṣhaṇ-prayojanādi rūp nityādi
svabhāvarūp, sādhāraṇādi guṇarūp (tathā) anyonya upachārādi rūp
evā
anant bhedabhed (rūp) chhe. (temān) sāmānya-visheṣh ādi anant
nayothī, anant vivakṣhāothī anant saptabhaṅg sādhavā.
anādianant, anādisānt, sādishānt ane sādi anante chār
bhaṅg sarve guṇomān lāgu paḍe chhe. te kahīe chhīeḥ pratham gnānamān
sādhīe chhīe.
1. juo, samayasār guj. pr̥u. 504

Page 75 of 113
PDF/HTML Page 89 of 127
single page version

pariṇāmashakitanā bhed
[ 75
(1) gnān vastuthī anādi anant chhe.
(2) gnān dravyathī anādi, paryāyathī sānt, (e rīte) anādisānt
chhe.
(3) gnān paryāyathī sādisānt chhe.
(4) paryāyathī gnān sādi, dravyathī anant chhe, tethī sādi anant chhe.
e pramāṇe darshanamān e ja rīt jāṇo. sattāmān (e chār prakār)
sādhīe chhīeḥ
(1) dravye sattā anādianant,
(2) dravye sattā anādi, paryāye sattā sānt (e rīte sattā)
anādisānt;
(3) paryāye sattā sādisānt;
(4) paryāye sattā sādi, dravye sattā tathā guṇe sattā anant. (e rīte
sattā) sādianant chhe.
ā pramāṇe (sattāmān chār bhaṅg) sādhatān prashna ūṭhe chhe ke sattā
to ‘chhe’ lakṣhaṇavāṇī chhe, sādisāntamān (to) sattāno abhāv thāy chhe;
tyān, (sattānun) ‘chhe’ (evun) lakṣhaṇ rahetun nathī.
tenun samādhān karīe chhīeparyāy samayasthāyī chhe, tenī sattā
paṇ samay mātranī kāḷamaryādā sudhī ‘chhe’ lakṣhaṇ sahit chhe.
anādianantano kāḷ ghaṇo chhe tethī paryāyamān te sambhavato nathī. paryāy
samayasthāyī na hoy to utpād-vyay-dhruv ek samayamān siddha na thāy;
to utpād-vyay-dhruv vinā sattā hoy nahi, sattāno nāsh thatān vastuno
nāsh thāy. māṭe paryāyanī maryādā samay(pūratī) hovāthī (sattānun)
sādisāntapaṇun siddha thayun, ā sarve pariṇāmashaktinā bhed chhe. āmān sarve
garbhit chhe tethī tenā ja bhed chhe.

Page 76 of 113
PDF/HTML Page 90 of 127
single page version

76 ]
chiddavilās
pradeshatvashakit
ātmā viṣhe pradeshatvashakti chhe, tenun varṇan karīe chhīe.
sansār avasthāmān anādi sansārathī pradesh
kāyā saṅkoch vistār
(pāme chhe), mukta thatān charam sharīrathī kiñchit ūṇā ākārane dhare chhe.
te ekek pradeshamān anant guṇo chhe, evā lokapramāṇ asaṅkhyāt pradesho
chhe. abhedavivakṣhāmān ‘pradeshatva’, bhedavivakṣhāmān ‘asaṅkhya’, (tathā)
vyavahāramān ‘dehapramāṇ’ kahīe. temaj avasthān vivakṣhāthī lokāgra
avasthānarūp thaīne nivās kare chhe. ekek pradeshanī gaṇatarī karatān
asaṅkhya (pradesho) chhe.
ahīn koī prashna kare chhe kejināgamamān ‘लोकप्रमाणप्रदेशो हि
निश्चयेन जिनागमे’ ā pramāṇe kahyun chhe. ā bhedamān asaṅkhya kahetān nishchay
siddha thato nathī, (kemake) nishchayamān bhed siddha thāy nahi?
tenun samādhāān :bhedathī asaṅkhya (pradesh hovānun) pramāṇ karyun,
tenāthī ochhā ke vadhāre (pradesho) nathīā niyamarūp nishchay jāṇavo.1
koī prashna kare chhe keek pradeshamān anant guṇo chhe te sarva
pradeshomān chhe. (je anant guṇo chhe) te (ek pradeshamān) ākhā āvyā
ke ochhā āvyā?
tenun samādhāān :sarva pradeshomān gnān chhe. pradesh judā judā
juo, samayasār guja0 pr̥u. 505
1. juo, dravyasaṅgrah gā. 10.

Page 77 of 113
PDF/HTML Page 91 of 127
single page version

pradeshatvashakit[ 77
mānavāthī gnān judun judun thaī jāy; gnānapramāṇ ātmā dravya chhe te paṇ
judo judo thaī jāy, e rīte viparīt thāy chhe; māṭe vastumān
anshakalpanā nathī (tem ja) guṇamān paṇ (anshakalpanā) nathī. parantu
paramāṇumātra gajathī vastunā pradesh gaṇīe tyāre eṭalā (
asaṅkhya)
chheem kahīe chhīe. (parantu) jem pradeshonun ekatva te vastunun svarūp
chhe tem gnānasvarūp chhe.
kramanā be bhed chhe(1) viṣhkambhakram ane (2) pravāhakram1;
viṣhkambhakram pradeshomān chhe ne pravāhakram pariṇāmamān chhe. dravyamān kramabhed
nathī, vastunā aṅg ja evā bhedane dhāraṇ kare chhe. paṇ aṅgamān kramabhed
chhe, vastumān nathī. jem naranā aṅgamān kramabhed chhe (paṇ) naramān nathī;
e prakāre jāṇavun. jem arīsāmān prakāsh chhe, (tyān) ākhā arīsāmān
(jevo prakāsh) chhe tevo ja arīsānā ek pradeshamān chhe. te pradesh
arīsāmān judo to nathī paṇ (jyāre) paramāṇumātra pradeshane kalpīe
tyāre te pradeshamān jātishakti to tevī (arīsā jevī) ja chhe, parantu
sampūrṇa vastu badhā pradeshonun nām pāme chhe. e prakāre jāti
shakti bhedathī
to pradeshamān guṇ āvyo, parantu sampūrṇa ātmavastu to asaṅkhya pradeshamay
chhe; ek pradesh lokālokane jāṇe te ja sarva pradesho jāṇe, parantu sarva
pradeshono ekatvabhāv te vastu chhe.
ahīn koī prashna kare chhe keek guṇanā anant paryāyo chhe; ek
pradeshamān ek guṇ chhe temān anant paryāyo kaī rīte āvyā?
tenun samādhāānek pradeshamān sūkṣhma[tva] guṇ chhe tem ja anant
guṇo chhe, te sarve sūkṣhma chhe; tethī sūkṣhmaguṇanā sarve paryāyanā jātibhed
shaktibhed ek chhe em āvyun.
vastuno ek guṇ chhe te vastumān vyāpak chhe (ane) vastu sarve
guṇomān vyāpak chhe. tethī sūkṣhma[tva] guṇ paṇ potānā paryāyavaḍe sarve
1. juo pravachanasār gā. 141.

Page 78 of 113
PDF/HTML Page 92 of 127
single page version

78 ]
chiddavilās
guṇomān vyāpak chhe, akhaṇḍit chhe. (jo) ek guṇane khaṇḍakhaṇḍ paryāyavaḍe
judo judo vyāpak kahevāmān āve to sūkṣhma[tva guṇ] anant thaī jāy.
ek na rahe; em thatān dravya anant thaī jāy. [parantu] guṇadravya ek
chhe tethī sarva pradesharūp vastu chhe tem ja guṇ [paṇ sarvapradesharūp] chhe.
[jem] ek guṇ to sarve guṇomān potānun rūp dhare chhe (ane) vyāpak
chhe tem ek pradesh sarve pradeshomān vyāpak nathī. ek pradeshanun astitva
ek pradeshamān chhe ne bījānun bījāmān chhe. parantu chetanānā abhinnapaṇāne
līdhe sarve pradesho abhinnasattārūp chhe. ek vastunā pradesh paraspar
anusyutirūp abhed chhe. pradeshanā svarūpano nirṇay karavā māṭe kathanamān
to bhed kahyo parantu (sarve pradeshonī) jātishaktisattāprakāsh vagere
abhed chhe. ek sūkṣhma(tva) guṇ chhe te sarve pradeshomān potānā sampūrṇa
astitvane dhāraṇ kare chhe. tenāmān sampūrṇatā chhe (eṭale) sarve guṇone
sampūrṇa sūkṣhma karyā, vastumān jeṭalā pradesho kahyā temān te ekek pradeshano
sūkṣhmatvaguṇ judo na kahīe, (kem ke) e pramāṇe sūkṣhma(tva) guṇ judo
kahetān to guṇakhaṇḍ thaī jāy. māṭe (sarva pradeshomān) abhed prakāsh chhe.
temān bhed anshakalpanā (hovā) chhatān abhed chhe; pradesho
avayavono puñj
chhe te ek vastunī siddhi kare chhe. ā pradeshomān 1sarvagnatva ane
sarvadarshitvashakti chhe e pradesho potānā yathāvat svabhāvarūp chhe tethī te
2tattva’shaktine dhāraṇ kare chhe (ane) parapradeshorūp thatā nathī tethī
3atattva’ shaktine dhāraṇ kare chhe, (tem ja te pradesho) jaḍatā rahit
[hovāthī] 4chaitanya shaktine dhāraṇ kare chhe.ityādi anant shaktione
e prakāre dhare chhe. [e rīte] pradeshashakti anant mahimāne dhare chhe.
❈ ❈ ❈
pravachanasār gā. 99 ṭīkā.
1. samayasār guj. pr̥u. 504;
2
3 samayasār guj. pr̥u. 505;
4. juo, guj. samayasār. pr̥u. 503.

Page 79 of 113
PDF/HTML Page 93 of 127
single page version

[ 79
dravya-guṇ-paryāyano vilās
sattānā ādhāre sarva dravya-guṇ-paryāy chhe, tethī sattā ja sarva
dravya-guṇ-paryāyanā rūpano vilās kare chhe.
koī prashna kare ke sattā to ‘chhe’ lakṣhaṇavāḷī chhe, (te) vilās
kaī rīte kare chhe?
tenun samādhānaḥdravyano vilās dravya kare, guṇano (vilās)
guṇ kare, (ane) paryāyano (vilās) paryāy kare; (parantu) e traṇenā
vilāsano astibhāv sattā vaḍe chhe, tethī sattā ja (teno vilās)
kare chhe. dravya-guṇ-paryāyano vilās gnānamān āvyo; gnānanā
vedanapaṇāne līdhe gnān ja e traṇeno vilās kare chhe. e ja pramāṇe
darshanamān paṇ (te vilās) āvyo, (tethī) darshan sarva dravya-guṇ-
paryāyanā rūpano vilās kare chhe. pariṇām sarvane vedīne rasāsvād le
chhe, tethī paryāy sarvano vilās kare chhe. ā pramāṇe, anant guṇo
chhe. ekek guṇ dravya-guṇ-paryāy traṇeno vilās kare chhe.

Page 80 of 113
PDF/HTML Page 94 of 127
single page version

80 ]
chiddavilās
bhāvabhāvashakit
samasta padārthonā samasta visheṣhone gnān jāṇe, chhe tem ja
pūrve jāṇyun hatun ne bhaviṣhyamān jāṇashe e (gnān)shakti je pūrve hatī
te ja shakti bhaviṣhyamān rahe chhe, tethī gnānamān bhāvabhāvashakti chhe.
ā pramāṇe darshanamān je bhāv pūrve hato te ja bhaviṣhyamān rahe chhe
tethī bhāvabhāvashakti darshanamān paṇ chhe. gnānamān, darshanamān e pramāṇe
anant guṇomān bhāvabhāvashakti chhe. sarve guṇano bhāv ek ek
guṇamān chhe tethī ek potānā bhāvathī sarve guṇano bhāv chhe ane
sarve guṇonā bhāvathī ek guṇano bhāv chhe, māṭe bhāvabhāvashakti
guṇomān chhe. ek guṇamān dravya-paryāyano bhāv chhe ane dravya-paryāyanā
bhāvamān guṇano bhāv chhe tethī bhāvabhāvashakti sarve kahīe. ekek
bhāvamān anantabhāv chhe ane anantabhāvamān ek bhāv chhe. vastuno
sadbhāv pragaṭavo te bhāv chhe; ek bhāvamān anant rasano vilās
chhe. vilāsanā prabhāvane pragaṭapaṇe (vastu) dhāraṇ kare chhe, vastumān
ja anek aṅganun varṇan jinadev batāve chhe.
vastumān anant guṇ chhe, ek ek guṇamān anant shakti(rūp)
paryāy chhe, paryāyamān sarve guṇanun vedan chhe, vedavāmān avināshī
sukharas chhe. e sukharasanā pīvāthī chidānand ajar amar thaīne
nivās kare chhe.
juo samayasār guj. pr̥u. 505

Page 81 of 113
PDF/HTML Page 95 of 127
single page version

[ 81
ek samayanān kāraṇ-kāryamān traṇ bhed
samay samay(nān) kāraṇ kāryadvārā ānandano vilās thāy chhe.
te kāraṇakārya pariṇāmathī chhe. pūrva pariṇām kāraṇ chhe te uttar
pariṇām(rūp) kāryane kare chhe. te ek ja kāraṇakāryamān traṇ bhed
sadhāy chhe, te kahīe chhīe. jem ṣhaṭguṇī vr̥uddhi
hāni ek samayamān
sadhāy tem ek vastunā pariṇāmamān bhed kalpanādvār vaḍe kāraṇakāryanā
traṇ bhed sādhīe chhīe. (te ā pramāṇe
) dravya kāraṇakārya, guṇ
kāraṇakārya ane paryāy kāraṇakārya. pratham dravyanā kāraṇakārya kahīe
chhīeḥ
dravyanā kāraṇakārya
(1) dravya pote ja potānā svabhāvathī potānun kāraṇ chhe ane
pote ja kāryarūp chhe; athavā,
(2) guṇ-paryāy te dravyanun kāraṇ chhe (ane dravya kārya chhe.)
1guṇ paryāyavān dravya āvun sūtranun vachan chhe;
(3) pūrva pariṇām yukta dravya kāraṇ chhe ane uttar pariṇām
yukta dravya kārya chhe; 2athavā
(4) ‘sat’ kāraṇ chhe ane dravya kārya chhe; athavā
(5)
‘द्रवत्वयोगात् द्रव्य’ (eṭale ke dravatvanā yogathī dravya chhe)
dravatvaguṇ kāraṇ chhe ane dravya kārya chhe.
1. juo tattvārtha sūtra 538.
2. svāmī kārtikeyānuprekṣhā gā. 222; 230.

Page 82 of 113
PDF/HTML Page 96 of 127
single page version

82 ]
chiddavilās
dravyanān kāraṇakārya dravyamān ja chhe, kem ke dravya pote ja potānā
kāraṇarūp svabhāvapaṇe pariṇamīne potānā kāryane pote ja kare chhe.
dravyamān jo kāraṇakārya na hoy to dravyapaṇun kevī rīte rahe? māṭe
sansāramān jeṭalā padārtho chhe te te sarve potapotānān kāraṇ-kāryane kare
chhe. tethī jīvadravyanān kāraṇakāryavaḍe jīvanun sarvasva pragaṭe chhe. je kāī
chhe te kāraṇ-kārya ja chhe (arthāt kāraṇ kāryamān badhun āvī jāy chhe).
have guṇanā kāraṇ kārya kahīe chhīeḥ
guṇanān kāraṇakārya
(1) dravya-paryāy te guṇanun kāraṇ chhe ane guṇ kārya.
(2) kevaḷ dravya-paryāy (guṇanun) kāraṇ chhe eṭalun ja nahi parantu
guṇ paṇ guṇanun kāraṇ chhe ane guṇ ja kārya chhe. ek sattāguṇ sarve
guṇonun kāraṇ chhe ane sarve guṇo (tenun) kārya chhe. ek sūkṣhma(tva) guṇ
sarve guṇonun kāraṇ chhe ane sarve guṇo kārya chhe. ek agurulaghu guṇ
sarve guṇonun kāraṇ chhe ane sarve guṇo kārya chhe ek pradeshatvaguṇ sarve
guṇonun kāraṇ chhe ane sarve guṇo kārya chhe, ā ja prakāre ekek guṇ
sarve guṇonun kāraṇ chhe ane sarve guṇo kārya chhe.
(3) have te ja guṇanān kāraṇ (kārya) temān kahīe chhīeḥ
sattānun nij kāraṇ sattāmān ja chhe; sattā, dravya-guṇ-paryāyanān
hovāpaṇārūp lakṣhaṇavāḷī chhe, tethī utpād-vyay-dhruv ke je sattānun
lakṣhaṇ chhe te
sattānun kāraṇ chhe ane sattā kārya chhe. e ja pramāṇe
agurulaghutvaguṇ nijakāraṇavaḍe nijakāryane kare chhe. te
agurulaghutvaguṇano vikār (pariṇaman) ṣhaṭguṇī vr̥uddhi-hāni chhe; e
vr̥uddhi-hānivaḍe ja agurulaghukārya nīpajyun chhe, tethī agurulaghu pote
potānun ja kāraṇ chhe. ā pramāṇe sarve guṇo potapotānun kāraṇ chhe
ane potānā kāryane pote ja kare chhe. ‘anya guṇanimittakāraṇagrāhak

Page 83 of 113
PDF/HTML Page 97 of 127
single page version

ek samayanā kāraṇ-kāryamān traṇ bhed[ 83
nay’nī vivakṣhāthī anya guṇanā kāraṇathī anya guṇanun kārya thāy chhe;
‘anyaguṇagrāhak-nirapekṣha, kevaḷ ‘nijaguṇagrāhakanay’nī vivakṣhāthī nij
guṇ pote ja nijanān kāraṇakāryane kare chhe.
dravya vinā guṇ hoy nahi, māṭe guṇakāryanun dravya kāraṇ chhe;
paryāy na hoy to guṇarūp koṇ pariṇame? māṭe paryāy kāraṇ chhe,
guṇ kārya chhe. e pramāṇe guṇakāraṇakāryanā anek bhed chhe.
have paryāyanā kāraṇakārya kahīe chhīeḥ
paryāyanān kāraṇakārya
(1) dravya (tathā) guṇ te paryāyanun kāraṇ chhe ane paryāy kārya
chhe; kem ke dravya vinā paryāy hoy nahi,jem samudra vinā taraṅg hotān
nathī tem ā pramāṇe paryāyano ādhār dravya chhe, dravyamānthī ja pariṇati
uṭhe chhe. (ālāpapaddhattimānnā paryāy adhikāramān) kahyun chhe ke
अनाद्यनिधने द्रव्ये स्वपर्यायाः प्रतिक्षणं
उन्मज्जंति निमज्जंति जलकल्लोलवज्जले ।। pr̥u. 26.
(arthaḥjaḷamān jaḷanā kallolonī samān anādinidhan
dravyamān dravyanā nij paryāyo pratyek samayamān utpanna thāy chhe tathā
naṣhṭa thāy chhe.) ā pramāṇe paryāyanun kāraṇ dravya chhe.
(2) have guṇ te paryāyanun kāraṇ chhe e kahīe chhīeḥ
guṇono samudāy dravya chhe; guṇ vinā dravya na hoy, ane dravya vinā
paryāy na hoy,
e rīte guṇ te paryāyanun kāraṇ chhe.ek to ā
visheṣhaṇ (prakār) chhe. ane bījun guṇ vinā guṇapariṇati na hoy
māṭe guṇ, paryāyanun kāraṇ chhe. guṇ paryāy (rūpe) pariṇame chhe tyāre
guṇapariṇati (evun) nām pāme chhe, māṭe guṇ kāraṇ chhe ane paryāy
kārya chhe.

Page 84 of 113
PDF/HTML Page 98 of 127
single page version

84 ]
chiddavilās
(3) paryāyanun kāraṇ paryāy ja chhe. guṇ vinā ja (arthāt
guṇanī apekṣhā vagar ja) paryāyanī sattā paryāyanun kāraṇ chhe; paryāyanun
sūkṣhmatva paryāyanun kāraṇ chhe, paryāyanun vīrya paryāyanun kāraṇ chhe, paryāyanun
pradeshatva paryāyanun kāraṇ chhe. athavā,
(4) utpād-vyay kāraṇ chhe (ne paryāy kārya chhe). kem ke
utpād-vyayavaḍe paryāy jāṇavāmān āve chhe māṭe te paryāyanun kāraṇ chhe
ane paryāy (tenun) kārya chhe.
e pramāṇe kāryakāraṇanā bhed chhe. vastuno sarvaras sarva
svakāraṇ kārya ja chhe kāraṇ kārya jāṇyā teṇe sarve jāṇyun, ā
paramātmāne anant guṇo chhe, anant shakti chhe, anant guṇonā
anantāanant paryāyo chhe, anant chetanā-chihnamān anant, anantāanant
sapta bhaṅg sadhāy chhe. ā vagere prakāre vastuno anant mahimā chhe.
te (mahimāne) koī kyān sudhī kahe? māṭe jeo sant chhe teo
svarūpanā anubhav(rūpī) amr̥utaras pīne amar thāo.

Page 85 of 113
PDF/HTML Page 99 of 127
single page version

[ 85
paramātmasvarupanī prāptino upāy
have shiṣhya prashna kare chhe kehe prabho! evā paramātmānun svarūp
kaī rīte pāmīe? te kaho. tyāre te shiṣhyane paramātmāne pāmavānā
nimitte have kathan karīe chhīe. (jīv) antarātmā thaīne paramātmāne
dhyāve chhe.
1 te antarātmā(paṇun) chothā guṇasthānathī sharū karīne bāramā
guṇasthān sudhī chhe. tenun kathan saṅkṣhepathī lakhīe chhīe.
chothā guṇasthānavāḷo jīv shrī sarvagne kahelā vastusvarūpane chintave
chhe, tene samyaktva thayun chhe te samyaktvanā 67 bhed chhe. te kahīe chhīe.
samyaktvanā 67 prakār
(14) pratham, shraddhānanā chār bhed chhe tenā pratham,
paramārthasanstavan, 1; bījo munit paramārtha 2. trījo yatijanasevā 3;
ane chotho, kudraṣhṭiparityāg 4. e chār bhedamānthī pahelo bhed kahīe
chhīe.
1. (paramārthasanstav) sāt tattvo chhe. temanun svarūp gnātā chintave
chhe. chetanā lakṣhaṇ, darshanagnānarūp upayogādi anant shakti sahit
anant guṇothī shobhit mārun svarūp chhe; anādithī parasanyog sāthe maḷyo
chhe, to paṇ (māro) gnān upayog mārā svarūpamān gneyākār thāy chhe, par
gneyarūp thato nathī; (mārī) gnānashakti avikārarūp akhaṇḍit rahe chhe.
gneyonun avalamban kare chhe, (paṇ) nishchayathī par gneyone sparshatun nathī;
(upayog) parane dekhato (hovā) chhatān aṇadekhato chhe, parācharaṇ karavā
chhatān akartā chhe
evā upayoganā pratītibhāvane shraddhe chhe. ajīvādi
1. mokṣha prabhr̥ut 7.

Page 86 of 113
PDF/HTML Page 100 of 127
single page version

86 ]
chiddavilās
padārthone hey jāṇīne shraddhā kare chhe. vāramvār bhedagnān vaḍe svarūpachintan
karīne svarūpanī shraddhā thaī, tenun nām paramārthasanstav kahīe.
2. (munitaparamārtha)jināgamdravyasūtradvārā arthane jāṇīne
gnānajyotino anubhav thayo, tene munitaparamārtha kahīe.
3. (yatijanasevā)vītarāg svasamvedanadvārā shuddha svarūpano
rasāsvād thayo, te viṣhe prītibhaktisevā, tene yatijanasevā kahīe.
4. (kudraṣhṭiparityāg)parālambī bahirmukh mithyādraṣhṭi janonā
tyāgane kudraṣhṭiparityāg kahīe.
(57) have samyaktvanān traṇ chihno kahīe chhīe
1. (jināgamashushrūṣhā)anādinī mithyādraṣhṭine chhoḍīne,
jināgamamān kahel gnānamay svarūpane pāmīe, (temān) upakārī jināgam
chhe, te (jināgam) pratye prīti kare. evī prīti kare ke jem daridrīne
koīe chintāmaṇi dekhāḍyo tyāre te vaḍe chintāmaṇi pāmyo. te vakhate te
dekhāḍanār pratye jem te daridrī prīti kare, tevī prīti shrī jinasūtra pratye
(samyagdraṣhṭi) kare, tene jināgamashushrūṣhā kahī chhe.
2. (dhārmasādhānamān paramaanurāg)nijadharmarūp anantaguṇano
vichār te dharmasādhan chhe; temān param anurāg kare; dharmasādhanamān param
anurāg bījun chihna chhe.
3. (jinaguruvaiyāvr̥utya)jinaguru dvārā gnān-ānand pāmīe
chhīe, māṭe temanī vaiyāvr̥utyasevāsthiratā kare; te jinaguruvaiyāvr̥utya
trījun chihna kahīe e chihna anubhavīnā chhe.
[817] have dash vinayanā bhed kahīe chhīe
1. arihant, 2. siddha, 3. āchārya, 4. upādhyāy, 5. sādhu,
6. pratimā, 7. shrut, 8. dharma, 9. chār prakāranā saṅgh ane 10.
samyaktva;
ā dashano vinay kare; te vaḍe svarūpanī bhāvanā thāy chhe.