Chidvilas-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gyatana Vichar; Anant Sansar Kem Mate; Manani Pancha Bhoomika; Samadhinu Varnan: ,; 1. Laya Samadhi; 2. Prasangnyat Samadhi; 3. Vitark-Anugat Samadhi; 4. Vichar Anugat Samadhi.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 6 of 7

 

Page 87 of 113
PDF/HTML Page 101 of 127
single page version

paramātmasvarūpanī prāptino upāy[ 87
[1820] have traṇ shuddhi kahīe chhīe
man-vachan-kāy shuddha karīne svarūp bhāve, ane svarūpabhāvī
puruṣhomān e traṇe lagāve; svarūpane niḥshaṅkniḥsandehapaṇe grahe.
(2125) have, pāñch doṣhano tyāg kahe chhe
1. sarvagnavachanane niḥsandehapaṇe māne;
2. mithyāmatanī abhilāṣhā na kare; pardvaitane na ichchhe.
3. pavitra svarūpane grahe, par upar glāni na kare.
4. mithyātvī paragrāhī dvaitanī man vaḍe prashansā na kare. temaj
5. vachan vaḍe (te mithyātvīnā) guṇ na kahe.
(2633) have, samyaktvanī prabhāvanānā āṭh bhed kahe chhe
tenā āṭh bhed1. pavayaṇī (arthāt siddhāntane jāṇanār) 2.
dharmakathā, 3. vādī, 4. nimitta, 5. tapasī, 6. vidyāvān, 7. siddha,
8. kavi. te have kahīe chhīe
1. siddhāntamān svarūpane upādey kahe,
2. nijadharmanun kathan kahe,
3. haṭhavaḍe dvaitano āgrah hoy te chhoḍāve ane mithyāvād maṭāḍe,
4. svarūp pāmavāmān nimitta jinavāṇī, guru tathā svadharmī chhe ane
nij vichār chhe; nimittapaṇe je dharmagna chhe temanun hit kahe.
5. paradvaitanī ichchhā maṭāḍīne nij pratāp pragaṭ kare,
6. vidyāvaḍe jinamatano prabhāv kare, gnānavaḍe svarūpano prabhāv kare,
7. svarūpānandīnun vachanavaḍe hit kare, saṅghanī sthiratā kare, jenā vaḍe
svarūpanī siddhi thāy tene siddha kahīe.
8. kavi svarūp sambandhī rachanā rache, paramārthane pāme, prabhāvanā kare.

Page 88 of 113
PDF/HTML Page 102 of 127
single page version

88 ]
chiddavilās
ā āṭh (bhedo) vaḍe jinadharmanosvarūpanoprabhāv vadhe em
kare. e anubhavīnun lakṣhaṇ chhe.
(3439) have chha bhāvanā kahe chhe
1. mūḷabhāvanā, 2. dvārabhāvanā, 3. pratiṣhṭhābhāvanā, 4. nidhān-
bhāvanā, 5. ādhārabhāvanā ane 6. bhājanabhāvanā (teno khulāso kare
chhe)ḥ
1. (mūḷabhāvanā)samyaktvasvarūpanubhav te sakaḷ nijadharma-
mūḷshivamūḷ chhe. jinadharmarūpī kalpatarunun mūḷ samyaktva chhe1
em bhāve.
2. (dvārabhāvanā)dharmanagaramān praveshavā māṭe samyaktvadvār chhe.
3. (pratiÌābhāvanā)vrattapanī, svarūpanī pratiṣhṭhā samyaktvathī chhe.
4. (nidhāānabhāvanā)anant sukh devāne nidhān samyaktva chhe.
5. (ādhāārabhāvanā)nijaguṇono ādhār samyaktva chhe.
6. (bhājanabhāvanā)sarve guṇonun bhājan samyaktva chhe.
(ā) chha bhāvanāo svarūparas pragaṭ kare chhe.
(40
44) have samyaktvanān pāñch bhūṣhaṇ lakhīe chhīe
1. kaushalyatā, 2. tīrthasevā, 3. bhakti, 4. sthiratā (ane) 5.
prabhāvanā. (teno khulāso kare chhe)ḥ
1. (kaushalyatā)paramātmabhakti, parapariṇām (ane) pāp-
parityāg(rūp) svarūp, bhāvasamvar ane shuddha bhāvapoṣhak kriyāne
kaushalyatā kahīe.
2. (tīrthasevā)anubhavī vītarāg satpuruṣhonā saṅgane tīrthasevā
kahīe.
1. juo, दंसणमूलो धम्मोdarshanaprābhr̥ut2

Page 89 of 113
PDF/HTML Page 103 of 127
single page version

paramātmasvarūpanī prāptino upāy[ 89
3. (bhakit)jinasādhu (ane) svadharmīnī ādaratā vaḍe (temano)
mahimā vadhāravo tene bhakti kahīe.
4. (sthiratā)samyaktvabhāvanī draḍhatā te sthiratā chhe.
5. (prabhāvanā)pūjāprabhāv karavo te prabhāvanā chhe. e bhūṣhaṇ
samyaktvanān chhe.
(4549) samyaktvanān pāñch lakṣhaṇ chhe, te kyā kyā? (te kahe
chhe)ḥ
1. upasham, 2. samveg, 3. nirved, 4. anukampā ane
5. āstikya. te kahīe chhīeḥ
1. (upasham)rāg dveṣhane maṭāḍīne svarūpane bheṭavun te upasham chhe.
2. (samveg)nijadharma tathā jinadharma pratye rāg te samveg chhe.
3. (nirved)vairāgya bhāv te nirved chhe.
4. (anukampā)svadayāparadayā te anukampā chhe.
5. (āstikā)svarūpanī (tem ja) jinavachanonī pratīti te
āstikya chhe.
e anubhavīnān lakṣhaṇo chhe.
(5055) have chha jainasār lakhīe chhīe
1. vandanā, 2. namaskār, 3. dān, 4. anuprayāṇ, 5. ālāp
(ane) 6. sanlāp.
1. (vandanā)paratīrtha, paradev (ane) parachaityatemane vandan na kare;
2. (namaskār)(temanī) pūjā ke namaskār na kare;
3. (dān)(temane) dān na kare,
4. (anuprayāṇ)anuprayāṇ kahetān khān-pānathī adhik na kare,
5. (ālāp)praṇati sahit sambhāṣhaṇ, tene ālāp kahīe, te
na kare,

Page 90 of 113
PDF/HTML Page 104 of 127
single page version

90 ]
chiddavilās
6. (sanlāp)guṇdoṣh (sambandhī) pūchhavun ke vāramvār bhakti
sanlāp na kare.
(5661) have samyaktvanān [chha] abhaṅg kāraṇo lakhīe chhīe
je [samyaktvanā] bhaṅganān kāraṇo pāmīne na ḍage tene abhaṅg kāraṇ
kahīe; tenā chha bhedaḥ1 rājā, 2. janasamudāy, 3. baḷavān, 4.
dev, 5. pitādik vaḍīlajano (ane) 6. mātāḥe (samyaktvanā)
abhaṅgapaṇāmān chhe bhay (chhe tene) jāṇato rahe (ane) temanā bhayathī
nijadharma
jinadharmane na taje.
(6267) have samyaktvanān chha sthāno lakhīe chhīe
1. jīv chhe, 2. nitya, 3. kartā, 4. bhoktā, 5. astidhruv
(mokṣha) ane 5. (mokṣhano) upāy.
1. ātmā anubhavasiddha chhe chetanāmān chitta līn kare; jīv asti
(rūp) chhe te kevaḷagnānavaḍe pratyakṣha chhe.
2. dravyārthik(nay)thī nitya chhe.
3. (ātmā) puṇya
pāpano kartā chhe.
4. (ātmā) bhoktā paṇ chhe. (ā puṇyapāpanun kartābhoktāpaṇun)
mithyādraṣhṭimān chhe. nishchayanayathī (ātmā teno) kartā ke bhoktā
nathī.
5. nirvāṇ svarūp asti dhruv chhe. vyakta nirvāṇ te akṣhay mukti
chhe. ane
6. (samyag) darshan-gnān-chāritra te mokṣhano upāy chhe. 1
samyaktvanā e 67 bhedo paramātmānī prāptino upāy chhe.
✲ ✲ ✲
juo, shrīmad rājachandrajīno chha padano patra. 1 tattvārthasūtra 11

Page 91 of 113
PDF/HTML Page 105 of 127
single page version

[ 91
gnātānā vichār
gnātā evo vichār kare chhe keupayog gneyonun avalamban kare
chhe, gneyāvalambī thāy chhe. gneyane avalambanadhārī shakti gneyanun avalamban
karīne chhoḍī de chhe. gneyano sambandh asthir chhe, gneyapariṇām paṇ chhūṭī
jāy chhe; tethī gney, gneyapariṇām nij vastu nathī. gneyane avalambanārī
shaktine dharanārī chetanāvastu chhe. gney (sāthe) maḷavāthī ashuddha thaī,
parantu shakti shuddha gupta chhe. je shuddha chhe te rahe chhe, ashuddha chhe te
rahetun nathī, māṭe ashuddha (to) uparano maḷ chhe. ane shuddha (te)
svarūpanī shakti chhe. jem sphaṭik viṣhe lāl raṅg dekhāy chhe (te)
sphaṭikano svabhāv nathī tethī maṭī jāy chhe, svabhāv (chhe te) jato
nathī.
jem mayūr (pratibimbavāḷā) arīsāmān mor padārtha dekhāy chhe,
paṇ (kharekhar arīsāmān) mor padārtha nathī, arīsāmān to mātra
pratibimb chhe. karmadraṣhṭimān ātmā parasvarūp thayelo bhāse chhe parantu
ātmā par thato nathī.
jem dhatūrāne pīvāthī draṣhṭi shvet shaṅkhane pīḷo dekhe chhe, parantu
(te) draṣhṭi vikār chhe, draṣhṭināsh nathī. tem (jīv) mohanī ghelachhāthī
parane potā(rūp) māne chhe parantu par te potā(rūp) thatun nathī.
jem kaṭhiyārāne chintāmaṇi prāpta thayo, (paṇ) tenī parīkṣhā na
jāṇī, topaṇ chintāmaṇino prabhāv na gayo. tem (jīve) agnānathī
svarūpano mahimā na jāṇyo topaṇ svarūpano prabhāv na gayo.
jem vādaḷānī ghaṭāmān sūrya chhupāyo chhe, parantu chhupāyelo paṇ

Page 92 of 113
PDF/HTML Page 106 of 127
single page version

92 ]
chiddavilās
prakāshane dhare chhe. rātrinī jem andhārun nathī; tem ātmā karmaghaṭāmān
chhupāyo chhe, topaṇ (tenān) darshan
gnān prakāsh kare chhe, netradvārā darshan
prakāsh kare chhe, tathā indriyadvārā (ane) man dvārā (gnān) kare chhe
jāṇe chhe; achetananī jem jaḍ nathī. āvun svarūp param gupta chhe to
paṇ gnātā tene pragaṭ dekhe chhe.
je bandharūpathī mukta thavā chāhe, te kevī rīte shuddha thāy? (te
kahīe chhīe)ḥje potānī chetanā prakāsh shakti upayogavaḍe pragaṭ
chhe tene pratītimān lāve. pāṇīnān taraṅganī jem baḍabaḍiyān (vikalpa)
thāy chhe to thāo, paṇ pariṇām darshangnānamān ḍūbatān nij samudramān
maḷe (ane svabhāvano) mahimā pragaṭ kare. paramān pariṇāmane līn kare
chhe parantu (par) vastu to judī chhe, te chhūṭī jāy chhe, khed thāy, melā
thāy tyān pariṇām na gopavavā, svarūpamān lagāḍavā. ashuddha gnānamān
paṇ jāṇapaṇun to na gayun. te jāṇapaṇā taraph jotān, nij gnān jāti
chhe, evī bhāvanāmān nij rasāsvād āve chhe. ā vāt kāī kahevā
mātra nathī, chākhavāmān (
anubhavamān) svād chhe; (e svād) jeṇe
chākhyo te jāṇe chhe, lakhāṇamān (te) āvato nathī. ā taraph bāhyamān
dekhī dekhīne antarane visaryo chhe tethī ja chorāshīmān loṭe (
bhaṭake)
chhe. jem 1loṭanajaḍīne dekhī dekhīne bilāḍī loṭe chhe, tem bāhyamān
dekhī dekhīne jīv bhaṭake chhe. jo bāhyamān dekhavānun chhoḍe to loṭavānun
chhūṭe; māṭe par darshan maṭāḍī nij avalokanavaḍe ā muktapad chhe,
anubhav chhe, anant sukh (rūp) chidvilāsano prakāsh chhe.
1. ātmāvalokan pr̥u. 50, 58, anubhavaprakāsh guja0 bījī āvr̥utti. pr̥u. 22.

Page 93 of 113
PDF/HTML Page 107 of 127
single page version

[ 93
anant sansār kem maṭe?
koī kahe ke sansār anant chhe. te kem maṭe?
tenun samādhān
vāndarānun phasāvun eṭalun ja chhe ke mūṭhī chhoḍato
nathī; popaṭanun phasāvun eṭalun ja chhe ke naḷīne chhoḍato nathī. kūtarānun
phasāvun eṭalun ja chhe ke te bhase chhe. koī traṇ vāṅkavāḷī doraḍīmān sarpa
māne chhe. tyān sudhī ja (tene) bhay chhe. mr̥ug, mr̥ugajaḷamān jaḷ mānīne
doḍe chhe, tethī ja duḥkhī chhe. tem ātmā parane potārūp māne chhe,
eṭalo ja sansār chhe, na māne to mukta ja chhe. jem ek *nārīe
kāṣhṭanī pūtaḷī banāvīne, tene alaṅkārvastra paherāvīne potānā
mahelamān pathārīmān suvāḍī rākhī, (ane tene) lūgaḍāthī ḍhāṅkī dīdhī.
tyān, te nārīno pati āvyo, teṇe em jāṇyun ke mārī nārī shayan
kare chhe, tene halāve, pavan nāṅkhe, parantu te (pūtaḷī) to bole nahi.
ākhī rāt bahu sevā karī. prabhāt thayun tyāre teṇe jāṇyun ke (ā to)
kāṣhṭanī (pūtaḷī) chhe. tyāre te pastāyo ke men jūṭhī sevā karī. tem
(anādithī) ātmā par achetananī sevā vr̥uthā kare chhe. gnān thatān te
jāṇe chhe ke ā jaḍ chhe tyāre te teno sneh tyāge chhe ane svarūpānandī
thaīne sukh pāme chhe.
upayoganī uṭhaṇī (utpatti) sadā thāy chhe, te (upayog)ne
sambhāḷe, paramān upayog na de. ātmāno upayog je taraph lāge te
rūp thaī jāy chhe; māṭe upayogavaḍe potānā dravya-guṇ-paryāy vichārīne
anubhav prakāsh āvr̥utti bījī pr̥u-. 2223.

Page 94 of 113
PDF/HTML Page 108 of 127
single page version

94 ]
chiddavilās
svarūpanī sthiratāvishrāmācharaṇ karavān. anant guṇamān upayog
lagāḍavo. manadvārā upayog chañchaḷ (thāy) chhe te chañchaḷatāne rokavāthī
chidānand ughaḍe chhe
gnānanayan khūle chhe. anantaguṇamān man lāge tyāre
upayog anantaguṇamān aṭake chhe, ane tyāre vishr̥uddha thāy chhe; pratītivaḍe
rasāsvād ūpaje chhe, temān magna thaīne rahevun. pariṇāmane vastunī
anantashaktimān sthir karavā.
1 ā jīvanā pariṇām parabhāvonun ja
avalamban karīne (tene) sevyā kare chhe; tyān, te bhāvone ja sevatān,
(parabhāvarūp) pariṇāmabhāvane ja nij pariṇām svabhāvapaṇe dekhe chhe,
jāṇe chhe, seve chhe; parane nijasvarūp ṭhīk karīne (mānīne) rākhe chhe.
ene e ja pramāṇe anādithī karatān ā jīvanā pariṇāmanī avasthā
ghaṇā kāḷ sudhī vītī; paṇ (sva) kāḷ pāmīne bhavyatā paripakva thaī
tyāre shrīgurunā upadesharūp kāraṇ pāmyo. te gurue em upadesh karyo
ke
(he bhavya! tun) pariṇāmavaḍe paranī sevā karī karīne nīch evā
parane uchcha evā svapaṇe dekhe chhe. e par (ane) nīch chhe (tenāmān)
sva (paṇun) ke
2uchchapaṇun nathī (te par vastuo) tane rañchamātra paṇ
kāī daī shakatī nathī. te mane de chhe em tun jūṭhun ja mānī rahyo chhe.
e to nīch (ane) par chhe, tun te nīchane sva-paṇe ane uchchapaṇe
mānīne bahu ja nīch thayo chhe.
he bhavya! pariṇāmamān je kāī nij uchchapaṇun chhe tene ten (kadī)
dekhyun nathī, jāṇyun nathī ne sevyun nathī, tethī tene tun kyāthī yād
rākhe? vaḷī, jo have te svabhāvane (tun) dekh, jāṇ ane tenī sevā
kar, tyāre potāthī ja tane yād paṇ raheshe, tun sukhī thashe, ayāchī
(ayāchak, svādhīn) mahimā lahīsh ane tun prabhu thaī jaīsh. ā je
1. ātmāvalokanamān rājānun draṣhṭānt āpīne ā prakaraṇ vistārathī samajāvyun chhe.
juo, pr̥u. 167 thī 181.
2. ahīn svadravyanun upādeyapaṇun batāvavā tene uchcha kahyun chhe ne paradravyanun heyapaṇun
batāvavā tene nīch kahyun chhe.

Page 95 of 113
PDF/HTML Page 109 of 127
single page version

anant sansār kem maṭe?[ 95
chhe dravyo chhe temān chetan rājā chhe. (chetan sivāyanā anya) te pāñch
dravyomān to tun na aṭak. tāro mahimā bahu ja ūñcho chhe. je
nokarma(rūp) vasatī vase chhe te tārāthī ja (
chetan rājāthī ja) vasatī
jevī lāge chhe. ane āṭh karmane dekh, te paṇ pudgal dravyanī jāti
chhe, potānun aṅg nathī. (karma vagere) paudgalik jātinī je je sañgnā
chhe, te ja te ja jātinī sañgnā chetanapariṇāmamān dharī chhe; te svabhāv
nathī, te par kalit [
par sāthe yukta] bhāv chhe. māṭe nij chetanāe
[parabhāvano je] jūṭho svāṅg dharyo chhe te parabhāv (rūpī) svāṅgane dūr
kar. tene dūr karatān ja (tun) pratyakṣha sākṣhāt svabhāv-sanmukh sthir
thaīsh
vishrām pāmīsh ane vachanātīt mahimāne pāmīsh. [e pramāṇe
potānā svabhāvane prāpta karyā pachhī], parnīch pariṇāmane dhāraṇ
karavā chhatān paṇ chaitanyarājāne ṭhīk karyo chhe [oḷakhī līdho chhe]
tethī te nīch sambandhamān tun ṭhagāshe nahi. [e rīte] vadhatān vadhatān
paramapadane pāmīsh, ane traṇe lokamān tārī duhāī vartāvīsh
[
phelāshe.]
e pramāṇe guruvachan sāmbhaḷīne gnātā potānī chetanāshaktine
grahe chhe. [ane paramān] jyān jyān dekhe chhe tyān tyān jaḍano namūno chhe,
anupam gnānajyoti te potānun pad chhe. svarūp prakāshavaḍe anādi
vibhāvano vināsh thāy chhe. potānā svarūpamānthī darshan
gnānano prakāsh
ūṭhe chhe, te (darshangnān) par padane dekhījāṇīne ashuddha thāy chhe.
ahīn eṭalun visheṣh chhe ke jyān rāgādi pariṇāmarūpe dekhavunjāṇavun chhe
tyān visheṣh ashuddhatā chhe (ane) sāmānya padanī dashāthī dekhejāṇe chhe
tyān sāmānya ashuddhatā chhe.
chothā guṇasthānavāḷāne ekadesh upayoganī sambhāḷ thaī chhe,
tyān, (tene) ekadesh shuddhatā jāṇavī.
have pāñchamā guṇasthānamān apratyākhyān sambandhī rāgādik gayā

Page 96 of 113
PDF/HTML Page 110 of 127
single page version

96 ]
chiddavilās
teṭalī ashuddhatā gaī ane sthiratā chaḍhatī gaī; tyān ekadesh sthiratā
thatān ek desh sanyam nām pāmyo.
chhaṭhṭhā guṇasthānamān pratyākhyān (āvaraṇ sambandhī rāgādik)no
abhāv thayo ane sthiratā visheṣh thaī; sakaḷ ākuḷatānun kāraṇ
sakaḷ pāp chhe, teno abhāv thayo; paṇ ashubhabhāv evo gauṇatārūp
thaī gayo ke durgatinā kāraṇarūp pāpabandh thato nathī. (tyān) shubh mukhya
chhe (ne) shuddha gauṇ chhe. shuddha gauṇ hovā chhatān paṇ te mukhyatāne dore
chhe tethī mukhya jevun ja kām kare chhe. (shuddha) gauṇ hovā chhatān paṇ te
baliṣhṭha chhe.
chhaṭhṭhāvāḷāne bhedavignānanā vichāramān shuddhopayogarūp sātamun
(guṇasthān) jaldī thāy chhe. shubh upayogamān garbhit shuddhatā chhe tethī
sātamānun sādhak chhaṭhṭhun chhe. (chhaṭhṭhā guṇasthāne) kriyā (ane) upadesh hoy
chhe. parantu visheṣh sthiratāne līdhe [tyān] sakalavirati sanyam nām pāme
chhe.
sātamā guṇasthānathī sharū karīne āgaḷ āgaḷ vītarāg
nirvikalpa samādhi vadhatī gaī, niṣhpramād dashā thaī, potānā svabhāvano
rasāsvād mukhya thayo ane vadhatā vadhatā guṇasthān anusār vadhyo.

Page 97 of 113
PDF/HTML Page 111 of 127
single page version

[ 97
mananī pāñch bhūmikā
pariṇām manadvārā thaīne varte chhe. te mananī pāñch bhūmikā chhe
1. kṣhipta, 2. vikṣhipta, 3. mūḍh, 4. chintānirodh ane 5. ekāgra,
ā (pāñch) bhūmikāomān mananun pharavun chhe. tenun vivechan kahīe
chhīeḥ
1. kṣhipta tene kahīe ke jyān viṣhaykaṣhāyamān vyāpta thaīne
rañjakarūp (ashuddha) bhāvamān sarvasva joyun (mānī līdhun) chhe
2. vikṣhipta (tene) kahīe [ke jyān] chintānī ākuḷatāvaḍe kāī
vichār ūpajī shake nahi.
3. mūḍh (tene) kahīe ke jyān hitane ahit māne, ahitane
hit māne, devane kudev māne, kudevane dev māne, dharmane adharma māne,
adharmane dharma māne, parane sva māne ane potāne jāṇe nahi. [e
pramāṇe] vivek rahit (hoy tene) mūḍh man kahīe.
4. je chintānirodh kahīe te ekāgratāne kahīe.
5. brahma viṣhe sthiratā thaī, svarūparūp pariṇamyo, ekatva
dhyān thayun te svarūpekāgratā chhe. paraviṣhe ekāgrapaṇun to thāy chhe
parantu temān to ākuḷatā chhe, te anek vikalpanun mūḷ chhe, duḥkh ane
bādhāno hetu chhe, māṭe tene ekāgra na kahīe. ahīn svarūp
sthiti(rūp) ekāgra jāṇavun. par viṣhe (ekāgratā) bandhanun mūḷ chhe.
te svarūp
sādhak chhe ke jeṇe potāmān ekāgrachintānirodh karyo chhe,
[teno upayog] paramā lāge tyān paṇ te evo ja sthir rahe chhe
ke anya chintā rahetī nathī. sāmānyapaṇe ā pāñche (bhūmikā) sansār
"

Page 98 of 113
PDF/HTML Page 112 of 127
single page version

98 ]
chiddavilās
avasthāmān snehayukta lagāḍīe to te sansāranun kāraṇ chhe. visheṣhapaṇe
vichāratā dharmagrāhakanayathī chintānirodh ane ekāgratā e banne
bhūmikāo dharmadhyān ane shukladhyānanun kāraṇ chhe, ane te samādhine
sādhe chhe. tenī sākṣhīrūp shlok (ā pramāṇe chhe)ḥ
साम्यं स्वास्थ्यं समाधिश्च योगश्चेतोनिरोधनम्
शुद्धोपयोग इत्येते भवन्त्येकार्थवाचकाः ।।६४।।
(padmanandipañchavinshatikāekatvasaptati)
artha :sāmya, svāsthya, samādhi, yog chittanirodh ane
shuddhopayoge badhā ekārthavāchak chhe.

Page 99 of 113
PDF/HTML Page 113 of 127
single page version

[ 99
samādhiānun varṇan
chintānirodh, ekāgratā vaḍe samādhi thāy chhe; te ja (ahīn)
lakhīe chhīeḥ
samādhi kahīe [chhīe]ḥrāgādi vikalparahit svarūp viṣhe
nirvighna sthiratāthī vastu rasāsvād vaḍe svarūpano anubhav
svasamvedanagnānadvārā thayo tene samādhi kahīe.
koī ek to samādhi ā pramāṇe kahe chheḥshvāsushvās
pavan chhe, tene antaramān pūre tene pūrak kahīe pachhī kumbhanī jem bhare
ane bharīne thambhāvī rākhe tene kumbhak kahīe. pachhī dhīre dhīre tene bahār
kāḍhe tene rechak kahīe;
pāñch ghaḍīnun kumbhak kare tene dhāraṇā kahīe,
sāṭh ghaḍīnun kumbhak kare tene dhyān kahīe, tethī āgaḷ kumbhak kare tene
samādhi kahe chhe te ā kāraṇe samādhi chhe kemake tenāthī manano jay thāy
chhe, manano jay karavāthī rāg-dveṣh-moh maṭe chhe ane rāg-dveṣh-moh
maṭatān samādhi lāge chhe. sthir man hoy to nij guṇaratna pāmīe,
māṭe (samādhi) kāraṇ chhe.
koī nyāyavādī nyāyanā baḷathī chhae matano nirṇay kare chhe, tyān
samādhi nathī (paṇ) vikalpano hetu chhe.
(te chha matamānthī) jainamatmān arihant dev chhe; jīv, ajīv,
āsrav, bandh, samvar, nirjarā ne mokṣha e sāt tattvo chhe, pratyakṣha ane
parokṣha e be pramāṇ chhe, nitya
anitya ādi anekāntavād chhe,
juo, gnānārṇav pr̥u. 285.

Page 100 of 113
PDF/HTML Page 114 of 127
single page version

100 ]
chiddavilās
samyagdarshan-gnān-chāritra te mokṣhamārga chhe ane sarva karmono kṣhay te mokṣha
chhe.
naiyāyik matmān je jaṭādhārī, tenā (matamān) īshvar dev chhe;
pramāṇ, pramey, sanshay, prayojan, draṣhṭānt, siddhānt, avayav, tarka, nirṇay,
vād, jalpa, vitaṇḍā, hetvābhās, chhal, jāti ane nigrahasthān
e soḷ
tattvo chhe; pratyakṣha, upamā, anumān ane shabda e chār pramāṇ chhe,
nityapaṇun vagere anekāntavād chhe; duḥkh. janma, vr̥utti, doṣh ane
mithyāgnānano uttarottar nāsh te mokṣhamārga chhe; chha indriy, chha viṣhay,
chha buddhi tathā sharīr, sukh ane duḥkh e pramāṇe ekavīsh duḥkhano
atyant uchchhed tene mokṣha māne chhe.
have bauddhamat (viṣhe) kahe chhe. bauddha rakta vastradhārī chhe, tenā
matamān buddha dev chhe, duḥkh, samudāy, nirodh ane mokṣhamārga e chār
tattva chhe, pratyakṣha ane anumān
e be pramāṇ chhe, kṣhaṇik ekāntavād
chhe, sarva kṣhaṇik chhe, sarva nairātmyavāsanā (sarvamān ātmavāsanāno tyāg)
te mokṣhamārga chhe, vāsanā, kleshano nāsh tathā gnānano nāsh te mokṣha chhe.
have shivamat (sambandhī) kahe chhe. shivamatamān ( vaisheṣhikamatamān)
shiv dev chhe; dravya,guṇ, karma, sāmānya, visheṣh ane samavāy e chha
tattva chhe; pratyakṣha, anumān ane āgam e traṇ pramāṇ chhe, (bhed
ekānt) vād chhe. mokṣhamārga naiyāyikanī samān chhe; buddhi, sukh, duḥkh,
ichchhā, dveṣh, prayatna, dharma, adharma ane sanskār e navano atyant nāsh
te mokṣha chhe.
have jaiminīy mat (sambandhī) kahe chhe. jaiminīy bhaṭṭanā matamān
dev nathī; preraṇā, lakṣhaṇ ane dharma e traṇ tattva chhe; pratyakṣha, anumān,
upamā, āgam, arthāpatti ane abhāv e chha pramāṇ chhe; nitya
juo mokṣhamārgaprakāshak adhyāy 5. guj. āvr̥utti 1. pr̥u. 129 thī 140.

Page 101 of 113
PDF/HTML Page 115 of 127
single page version

samādhinun varṇan[ 101
ekāntavād chhe, vedavihit [vedadvārā pharamāvelun ] ācharaṇ te mokṣhamārga
chhe, nitya atishayapaṇe sukhanī vyaktatā te mokṣha chhe.
have sāṅkhyamat [sambandhī] kahe chhe. sāṅkhyamatamān bahu bhed chhe,
koī koī īshvarane dev māne chhe; koī kapilane māne chhe. pachīsh 1tattva
chherājas, tāmas ane sāttvik e traṇ prakr̥itinī avasthāo chhe.
prakr̥itimānthī mahat, mahatmānthī ahaṅkār, ahaṅkāramānthī pāñch tanmātrā
(tathā) agīyār indriy; te viṣhe sparshatanmātrāthī vāyu,
shabdatanmātrāthī ākāsh, rūpatanmātrāthī tej, gandhatanmātrāthī, pr̥ithvī,
rasatanmātrāthī pāṇī; sparsha, ras, ghrāṇ, chakṣhu (ane) shrotra e pāñch
buddhi
indriy chhe. pāñch karmaindriyavachan, hāth, pag, gudā (ane)
liṅg, tathā agīyāramun man chhe. puruṣh amūrtik chaitanyarūpī kartā ane
bhoktā chhe, mūḷ prakr̥iti avikr̥ut chhe, mahat ādi sāt, prakr̥itinī
vikr̥uti chhe, (bākīnā) soḷ tattvo vikār paṇ nathī ne prakr̥iti vikr̥uti
paṇ nathī. parantu paṅgu samān (evā) prakr̥iti ane puruṣhanā yoge thayel
chhe, pratyakṣha anumān ane shabda e traṇ pramāṇ chhe, nitya ekāntavād
chhe. pachīsh tattvonun gnān te mokṣhamārga chhe. prakr̥iti (ane) puruṣhano
vivek dekhavāthī, prakr̥iti viṣhe rahel puruṣhanun (bhinna thavun) te mokṣha chhe.
sātamā nāstik mat viṣhe dev nathī, puṇyapāp nathī, mokṣha
nathī. teo pr̥ithvī, ap, tej ane vāyu e chār bhūt māne chhe, ek
pratyakṣha pramāṇane ja māne chhe, jem mādak sāmagrīnā samavāyathī
madashakti utpanna thāy chhe tem chār bhūtanā samavāyathī chaitanyashakti
ūpaje chhe; adrashya sukhano tyāg ane drashya sukhano bhog te ja
puruṣhārtha chhe. [em te māne chhe.]
१.प्रकृतेर्महान् ततोऽहंकारस्तस्माद्गुणश्च षोडशकः
तस्मादपि षोडशकात्पंचभ्यः पंच भूतानि ।।
सांख्यकारिका

Page 102 of 113
PDF/HTML Page 116 of 127
single page version

102 ]
chiddavilās
ā pramāṇe badhā bhedano nirṇay kare parantu (te) samādhi nathī.
samādhinā ter bhed chhe te kahīe chhīeḥ
1. lay, 2. prasañgnāt, 3. vitarkaanugat, 4. vichār
anugat, 5. ānandanugat, 6. asmitāanugat, 7.
nirvitarkaanugat, 8. nirvichāranugat, 9. nirānandanugat, 10
nirasmitāanugat, 11. vivekakhyāti, 12. dharmamegh ane 13.
asampragnāt
e ter ja samādhinā bhed chhe. temān asampragnātanā be bhed
chheek prakr̥itilay ane bījo puruṣhalay. [have e ter samādhinun
svarūp kahe chhe.]
1. layasamādhiā
pratham layasamādhi kahīe chhīeḥ
lay eṭale pariṇāmonī līnatā; nij vastu viṣhe pariṇām varte
eṭale rāg-dveṣh-moh maṭāḍīne darshan-gnānarūp potānā svarūpane pratītimān
anubhave. (pahelān) jem dehamān potāpaṇānī buddhi hatī tem have
ātmāmān buddhi dharī; jyānsudhī svarūpamānthī te buddhi na khase tyān sudhī
potāmān līnatā chhe, tene (lay) samādhi kahe chhe. ‘lay’nā traṇ bhed chhe
shabda, artha ane gnān. lay [evun pad te] shabda thayo, ‘potāmān
pariṇāmanī līnatā’ te artha thayo,’ ane shabda tathā arthanun jāṇapaṇun te
gnān thayun. traṇe bhed layasamādhinā chhe. shabda āgamavaḍe, arthaāgam,
arthaāgamavaḍe gnānaāgam
(em) shrī jināgamamān kahyun chhe.
koī kahe ke ‘shabda’(shabdalayasamādhi evo bhed) shā māṭe
kahyo?
tenun samādhāān :shukladhyānanā bhedamān shabdathī shabdāntar batāvyun
chhe te rīte (ahīn) jāṇavun. jyān, dravya-guṇ-paryāyanā vichāradvārā vastumān
juo anubhavaprakāshamān samādhivarṇan

Page 103 of 113
PDF/HTML Page 117 of 127
single page version

līn thavun (te arthalayasamādhi chhe) ; gnānamān pariṇām āvyā (to)
tyān ja līn thayā, darshanamān pariṇām āvyā (to) tyān ja līn thayā.
layasamādhinā vikalpa
bhedane maṭāḍīne nijamān vishrām, ācharaṇ,
sthiratā, gnāyakatā varte chhe. je je indriyaviṣhay pariṇāmavaḍe īndriy
upayog nām dhāryun hatun ane saṅkalpavikalparūp man upayog nām pāmyun
hatun te upayog chhūṭatān buddhi dvārā gnān upayog ūpaje. te (indriy
upayog ane saṅkalpavikalparūp manupayogarūp) jāṇapaṇun buddhithī judun
chhe. gnān, gnānapariṇativaḍe gnānane vedatān ānand pāme chhe ane līn thatān
svarūpamān tādātmya hoy chhe. jyān jyān pariṇām vichare tyān tyān shraddhā
kare ane līn thāy. māṭe jyāre dravya-guṇamān pariṇām vichare tyāre tyān
shraddhā karīne līn thāy, tene layasamādhi kahīe.
2. prasañgnāt samādhiā
have prasañgnāt samādhino bhed kahīe chhīeḥ
samyaktvane jāṇe ane upayog viṣhe evo bhāv bhāve ke
chetanāno prakāsh anant chhe, parantu (temān) darshan-gnān-chāritra mukhya chhe;
mārī draṣhṭāshakti nirvikalpa ūṭhe chhe, gnānashakti visheṣhane jāṇe chhe,
chāritrapariṇām vaḍe vastune avalambīne
vedīnevishrām karīne ācharīne
sthiratāne dhāraṇ kare chhe. pote potānā svabhāvakarmane karīne kartā thāy
chhe, svabhāv karma chhe. nij pariṇativaḍe pote potāne sādhe chhe, potānī
pariṇati potāne sompe chhe, pote (potāne) potāmān potāthī sthāpe chhe,
potānā bhāvano pote ādhār chhe. (e pramāṇe) potānān dravya-kṣhetra-kāḷ-
bhāvane sārī rīte vichārīne sthiratāvaḍe rāgādi vikārane na āvavā
de; jem jem upayoganun jāṇapaṇun varte tem tem dhyānanī sthiratāmān
ānand vadhe, ane samādhisukh thāy. vītarāgaparamānand samarasībhāvanā
svasamvedanane sukh-samādhi kahīe. dravya dravavānā bhāvarūp chhe, guṇ
lakṣhaṇabhāvarūp chhe ane paryāy pariṇamanalakṣhaṇ vaḍe vedanānā bhāvarūp
samādhinun varṇan[ 103

Page 104 of 113
PDF/HTML Page 118 of 127
single page version

chhee pramāṇe vasturasanun sarvasva jaṇāvavāyogya bhāv chhe tene samyak
prakāre jāṇīne samādhine siddha kare; tene prasañgnāt samādhi kahīe.
āmān paṇ traṇ bhed chhe. prasañgnāt (evo shabda te) shabda chhe.
(e) shabdano je ‘samyaggnānabhāv’ te artha chhe ane tenun (shabda tathā
arthanun ) jāṇapaṇun te gnān chhe.
e traṇe bhed ahīn jāṇavā jāṇanāranā
matane jāṇīmānīne temān mahātadrūpapaṇe samādhi dhārīe. te prasañgnāt
(samādhi) kahīe.
3. vitarkaanugat samādhiā
have, vitarkānugat samādhi kahīe chhīeḥ
dravya shrutavaḍe vichār karavo te vitarkashrut chhe. arthamān man
lagāvavun te bhāvashrut chhe. vītarāg nirvikalpa svasamvedanarūp
samarasībhāvavaḍe utpanna ānand te bhāvashrut chhe. kaī rīte? te kahīe
chhīe. bhāvashrut arthamān bhāv (chhe); tyān, dravyashrutano artha evo chhe ke
dravyashrutamān jyān upādey vastunun varṇan chhe tyān anupam ānandaghan
chidātmā anant chaitanya chihnanā anubhavano rasāsvād batāvyo chhe.
anādithī man
indriy dvārā chetanāvikār vartato hato te shubh-
ashubhathī vikār chhoḍāvīne shrutavichāravaḍe gnānādi upayoganī
pravr̥uttidvārā potānun svarūp-pichhāṇyun. jem *dīpakanī āḍā chār paḍadā
hatā, temānthī traṇ paḍadā dūr thatān prakāsh pichhāṇyo (ane tethī) dīpak
chhe
avashya chhe (em) prakāshano anubhav thayo. (chotho paḍado dūr thatān
dīpak sākṣhāt pragaṭ thashe) tem (ātmānā chaitanyaprakāsh āḍā chār
kaṣhāyarūp chār paḍadā chhe), traṇ kaṣhāy
chokaḍī gaī tyāre chetanā prakāsh
svajāti jyotino anubhav nijavedanathī evo thayo; tyāre
chetanāprakāshano anubhav evo thayo ke paramātmabhāvano ānand ā
juo, anubhavaprakāsh guj. āvr̥utti bījī, pr̥u14,
104 ]
chiddavilās

Page 105 of 113
PDF/HTML Page 119 of 127
single page version

bhāvashrutānandamān māno ke pratītirūpe sampūrṇa prāpta thayo chhe.
(jyāre) chotho paḍado jashe tyāre kr̥utakr̥utya paramātmā thaī nivaḍashe.
anubhavanā prakāshanī jāt to te ja chhe, anya nathī.
koī evī vitarkaṇā kare chhe kevisheṣh lakṣhaṇ avayavane jāṇanārun
gnān chhe ane sāmānyavisheṣharūp padārthanā nirvikalpa sattāmātra
avalokanarūp darshan chhe; gnān chhe te darshanane jāṇe chhe to tyān gnānamān
sāmānya avalokan kaī rīte thayun? ane darshan chhe te gnānane paṇ dekhe
chhe, gnān darshanane jāṇe chhe, (tyān) darshan to sāmānya chhe, te sāmānyane
jāṇatān sāmānyanun gnān thayun; to tyān visheṣh jāṇavun kaī rīte thayun?
tenun samādhāān :chidprakāshamān ā pramāṇe siddha thāy chhe. gnāne
darshananā sarva pradesh jāṇyā, darshananun svapar dekhavāpaṇun sarva jāṇyun.
darshananun lakṣhaṇ, sañgnādi bhed, dravyakṣhetrādi bhed e sarvane gnān jāṇe chhe
eṭale darshananā visheṣhane gnān jāṇe chhe. ane gnānane darshan kaī rīte dekhe
chhe? tenun samādhān
‘jāṇavun’ te gnānanun sāmānya (lakṣhaṇ) ane sva-parane
jāṇavun’ te gnānanun visheṣh (lakṣhaṇ)e banne lakṣhaṇamay gnān chhe (te) gnān
sañgnādi bhedavāḷun chhe; tene nirvikalparūp dekhe chhe, tethī sāmānya avalokan
thayun. (gnān ane darshan) e banneno prakāsh ek chetanasattāthī thayo chhe,
te bannenī sattā ek chhe
āvo tarka samādhānakārathī bhāvashrutamān thayo chhe.
ā bhāvashrutanun nām ‘vitarka’ chhe. ‘anugat’ kahetān te (vitarka)nī sāthe ja
sukh thayun tene (vitarka anugat) samādhi kahīe. chhadmasthane te (sukh)
bhāvashrutanā vilāsathī chaitanyaprakāshane jāṇatān
vedatānavalokatān
anubhavatān thāy chhe. gnātāne potānā ānandathī samādhi ūpaje chhe.
tenā traṇ bhed chhe. pratham to vitarka evo shabda chhe, teno artha,
shrutvitarkano artha chhe. (ane) te arthanun gnān, tene gnān kahīe. shabda
dvārā artha, artha dvārā gnān ane gnān dvārā ānandarūp samādhi chhe. e
pramāṇe vitarkasamādhinun svarūp kahyun te jāṇavun.
samādhinun varṇan[ 105

Page 106 of 113
PDF/HTML Page 120 of 127
single page version

4. vichāranugat samādhiā
have, vichāranugat samādhi kahīe chhīeḥ
shrutanā judā judā artha vichāravā tene vichār kahīe. shrutanā artha
dvārā svarūpanā vichāramān vastunī sthiratāvishrāmācharaṇgnāyakatā
ānandvedanāanubhav. nirvikalpa samādhi thāy chhe te kahīe chhīe.
artha kahetān dhyey (rūp) vastudravya, athavā guṇ athavā paryāy. dravya
vichār anek prakāre chhe; guṇparyāyarūp athavā sattārūp athavā
chetanāpuñje pramāṇe dravyane vichārī pratītimān līn thatān samādhi thāy
chhe. kevaḷ vichār ja na kare paṇ potāne anubhave. je gnān guṇano
prakāsh, teno vichār kahetān prāpti thāy, te ja dhyān chhe. paryāyane
svarūpamān līn kare, manane dravyamānthī guṇamān lāve, guṇamānthī paryāyamān
lāve athavā bījā prakāre dhyeyane dhyāve tene (arthathī) arthāntar kahīe.
athavā sāmānya
visheṣh dvārā ke bhedabhedadvārā vastumān dhyān dharīne
siddhi kare tene paṇ arthathī arthāntar kahīe.
shabda eṭale vachan; ek dravya vachan, bījun bhāv vachan. ahīn
bhāvavachan samajavun. bhāvashrut eṭale vastunā guṇamān līnatā. bhāv
vachanamān guṇ-vichāradvār hatun te pharī bījā guṇamān bījā vichār na
karatān sthiratā vaḍe ānand thāy chhe. vastune pāmavānā bījā bījā (navā
navā) vichār shabdadvārā antaraṅgamān thāy tene shabdāntar kahīe.
upayogamān em jāṇyun ke hun dravya chhun, hun gnānaguṇ chhun, hun darshan chhun,
vīrya chhun.
‘ahan’, eṭale pote potānā padamān dravya-guṇadvārā ‘ahan’ evī
shabda-kalpanāvaḍe svapadanī pratīti sthāpī, (ane) ānandakandamān
svarūpācharaṇavaḍe sukh thāy chhe te samādhi chhe. vachanajoganā bhāvathī
guṇasmaraṇ thayun; vichār sudhī vachan hatun, vichār chhūṭī jatān man ja
106 ]
chiddavilās