Ishtopdesh-Gujarati (English transliteration). Ishtopdesh: ,,; Introduction; Avrutti; Param Pujya Adhyatmamoorti Sadgurudevshree Kanjiswami; Prakashakiy Nivedan; PrakAshakiy nivedan (trutiy Avrutti); Anuvadaknu vaktvya; Anukramanika; Shastra Swadhyayka Prarambhik Manglacharan; Shlok: 1-2.

Next Page >


Combined PDF/HTML Page 1 of 8

 


Page -12 of 146
PDF/HTML Page 2 of 160
single page version

background image
bhagavAnashrIkundakund-kahAnajainashAstramALA, puShpa-111
परमात्मने नमः
prakAshaka
shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa
sonagaDh (saurAShTra)
anuvAdaka
chhoTAlAl gulAbachand gAndhI (sonAsaN)
bI. e. (onarsa), es. TI. sI.
mUL shloko, gujarAtI padyAnuvAd
panDit shrI AshAdhar dvArA virachit sanskRit TIkA,
teno gujarAtI anuvAd tathA
shrI dhanyakumArajI jain,(em.e.) dvArA thayel hindI TIkA sahit
shrImatpUjyapAdasvAmivirachit
iShTopadesh

Page -11 of 146
PDF/HTML Page 3 of 160
single page version

background image
pratham AvRuttiprata 2000vi. san. 2025
dvitIy AvRuttiprata 1200vi. san. 2044
tRutIy AvRuttiprata 2000vi. san. 2051
chaturtha AvRuttiprata 1500vi. san. 2066
mudrak
kahAn mudraNAlay
sonagaDh (saurAShTra)
(02846) 244081
kimmat ruA. 20=00
A shAstranI paDatar kimmat rUA. 51=00 thAy chhe. anek mumukShuonI Arthik
sahAyathI A AvRuttinI kimmat rUA. 40=00 thAy chhe. temAnthI 50%
shrI ghATakopar digambar jain mumukShu manDaL, mumbaI taraphathI kimmat ghaTADavAmAn AvatA
A shAstranI kimmat rUA. 20=00 rAkhavAmAn AvI chhe.
iShTopadeshanA


sthAyI prakAshan-puraskartA

sva. hIrAben nAthAlAl shAh-parivAr, yu.es.e.
( 2 )


Page -9 of 146
PDF/HTML Page 5 of 160
single page version

background image
prakAshakIy nivedan
shrI pUjyapAdAchAryadev rachit, samAdhinI prApti karAvanAro, atyuttam grantha ‘shrI
samAdhitantra-samAdhishatak’, shrI prabhAchandrAchAryakRut sanskRit TIkA sahit, gujarAtI anuvAdarupe
A sansthA dvArA pahelAn i.sa. 1966mAn prasiddha thayo chhe ane jignAsu bhAi-bahenoe tene sAro
AvakAr Ayo chhe. tenAthI preraNA pAmI, te AchAryabhagavAnanI bhedagnAnamUlak bIjI kRuti
‘iShTopadesh’, gujarAtI anuvAd sahit, prakAshit karatAn atyAnand thAy chhe.
vItarAg sarvagna paramAtmA iShTa(hit)nA upadeShTA chhe. te sarvagnavANI anusAre shrI
pUjyapAdAchAryadeve ‘iShTopadesh’nI rachanA karI chhe ane tene anusarIne vartamAnamAn
shuddhasvarupajIvI Atmagna sant pUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmI, amogh AtmasparshI pravachano
dvArA nirantar iShTopadesh ApI, ApaNane upakRut karI rahyA chhe te badal temanAn pAvan
charaNAravindamAn atyant bhaktibhAve namaskAr!
jem ‘samAdhitantra’no gujarAtI anuvAd saddharmapremI bhAishrI chhoTAlAl gulAbachand gAndhI
bI.e. (onarsa), es.TI.sI. (sonAsaNavALA)e karyo chhe tem A ‘iShTopadesh’no gujarAtI
anuvAd paN temaNe ja taiyAr karI Ayo chhe. (temano parichay ‘samAdhitantra’nA prakAshakIy
nivedanamAn Ayo chhe.) A anuvAd temaNe jinapravachan pratyenI bhaktithI prerAine
pramuditabhAve, taddan nispRuhatApUrvak karI Ayo chhe. iShTopadeshanA bhAvo jALavI rAkhavA temaNe
atyant chIvaT rAkhI chhe. te mATe A sansthA temanI atyant RuNI chhe ane temane dhanyavAd ApavA
sAthe temanA pratye AbhAr pradarshit kare chhe.
tA. 8-2-1968sAhityaprakAshanasamiti
shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa
sonagaDh (saurAShTra)
( 3 )

Page -8 of 146
PDF/HTML Page 6 of 160
single page version

background image
prakAshakIy nivedan
(tRutIy AvRutti)
vItarAg jinapravachananA sUkShma rahasyothI bharapUr evA A ‘iShTopadesh’ nAmanA laghugranth
upar, adhyAtmatattvAnubhavI sanmArgaprakAshak paramapUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmIe ApelAn
adhyAtmarahasyabharapUr, arthagambhIr temaj gnAnavairAgyaprerak adbhut pravachano ‘Atmadharma’
mAsik patramAn prakAshit thayAn chhe, je vAnchIne, anek mumukShuhRudayo prabhAvit thavAthI, keTalAk
mumukShu mahAnubhAvonI ghaNA vakhatathI aprAy evA A gujarAtI sanskaraNanI trIjI AvRutti
chhapAvavAnI mAngaNI hatI.
adhyAtmayupravartak paramapUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmInI pavitra sAdhanAbhUmi
adhyAtmatIrthadhAm suvarNapurImAn (sonagaDhamAn) svAnubhavavibhUShit prashamamUrti pUjya bahenashrI
champAbenanI AtmasAdhanA temaj devagurubhaktibhInI mangaL chhAyA taLe pUrvavat je anekavidh
dhArmik gatividhi pravarte chhe tenA ek angarup satsAhityaprakAshanavibhAg dvArA je ArShapraNIt
mUL shAstro tathA pravachanagrantho vagere prakAshit karavAmAn Ave chhe te paikInun A, ‘iShTopadesh’nA
gujarAtI sanskaraNanI trIjI AvRuttirup punaprakAshan chhe.
A AvRuttimAn paramashrutaprabhAvak manDaL, shrImad rAjachandra Ashram, agAs dvArA prakAshit
iShTopadesh granthamAnthI shrI dhanyakumArajI jain kRut hindI TIkAno paN samAvesh karavAmAn Avyo chhe.
pUjya gurudevashrI kAnajIsvAmIe A granth upar kalyANakArI pravachano karyAn te samaye teoshrI
samakSha A hindI TIkA hovAthI mumukShuone pravachano sAmbhaLavAmAn ane samajavAmAn sulabhatA rahe
te hetuthI A AvRuttimAn hindI TIkAno paN samAvesh karavAmAn Avyo chhe. te badal amo
uparokta sansthAno paN AbhAr mAnIe chhIe.
A AvRuttinun sundar mudraN vagere karI ApavA badal ‘kahAn mudraNAlay’nA sanchAlakano
AbhAr mAnIe chhIe.
mumukShu AmAnthI samyakprakAre iShTa upadesh grahaN karI sarva AkulatArup dukhano nAsh
karI nirAkulatArup sukhanI prApti kare e ja bhAvanA.
Aso vad amAs (dIpAvalI)
bhagavAn mahAvIr nirvANakalyANak din
vi.san. 2065
sAhityaprakAshanasamiti
shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa
sonagaDh (saurAShTra)
( 4 )

Page -7 of 146
PDF/HTML Page 7 of 160
single page version

background image
anuvAdakanun vaktavya
shrI pUjyapAdAchArya rachit ‘iShTopadesh’ nAmano A AdhyAtmik grantha bhedagnAn mATe
ane AtmAnubhav mATe bahu upayogI hovAthI teno gujarAtI anuvAd ApanI AgaL rajU
karun chhun.
granthanA nAmanI sArthakatA
‘‘je vaDe sukh paje vA dukh viNase e kAryanun nAm prayojan chhe. e prayojananI
jenAthI siddhi thAy te ja ApaNun iShTa chhe. have A avasaramAn amane vItarAg visheShagnAnanun
hovun e ja prayojan chhe, kAraN enAthI nirAkul satya sukhanI prApti thAy chhe ane sarva
AkulatArup dukhano nAsh thAy chhe.(mokShamArga prakAshak gu. A. pRu. 7)
panDit daulatarAmajIe ‘chhahaDhAlA’mAn kahyun chhe ke—
‘‘Atamako hit hai sukh, so sukh AkulatA vin kahie,
AkulatA shivamAnhI na tAt, shivamag lAgyo chahie.’’ (3-1)
—AtmAnun hit sukh chhe ane te AkuLatA rahit chhe. mokShamAn AkuLatA nathI, tethI
mokShanA mArgamAn-tenA upAyamAn lAgyA rahevun joie.
mokSha ane teno upAy-e ApaNun iShTa chhe. teno upadesh AchArye yathAvat A
granthamAn karyo chhe, tethI A granthanun nAm ‘iShTopadesh’—e sarvathA yogya chhe.
granthanI upayogitA
AchArye A granthanA shlok 51mAn kahyun chhe ke-
‘‘pUrvokta prakAre ‘iShTopadesh’nun samyak prakAre adhyayan karI, sArI rIte chintavan
karIne je bhavya dhImAn puruSh AtmagnAnanA baLathI mAn-apamAnamAn samatAbhAv dhAraN karIne
tathA bAhya padArthomAn viparIt abhiniveshano tyAg karIne nagar yA vanamAn vidhipUrvak vase
chhe te upamArahit mukit-lakShmIne prApta kare chhe.’’
granthanI visheShatA
A nAnakaDo AdhyAtmik grantha chhe, parantu temAn AchArye gAgaramAn sAgar bharI dIdho
chhe. temAn bhedavignAnapUrvak shuddhAtmAnI anubhUti kevI rIte thAy teno mArga-upAy chIndhyo chhe.
e tenI visheShatA chhe.
vaLI A granthamAn nIchenI sArabhUt bAbatono paN nirdesh karavAmAn Avyo chhe-
1.upAdAn vastunI sahaj nijashakti chhe ane nimitta to sanyogarup kAraN chhe. kArya
( 5 )

Page -6 of 146
PDF/HTML Page 8 of 160
single page version

background image
potAnA upAdAnathI ja thAy chhe. te vakhate tene anukUL nimitta hoy ja. tene
shodhavAnI yA meLavavAnI vyagratAnI jarur hoy ja nahi.(shlok-2)
2.shuddhAtmAnI prApti-anubhav na thAy tyAn sudhI pApabhAvathI bachavA mATe heyabuddhie
puNyabhAv Ave chhe, parantu te paN bandhanun kAraN chhe em samajavun.
(shlok-3 ane bhAvArtha)
3.mokSha mATe pravRutti karanArane svarganun sukh sheje prApta thAy chhe. (shlok-4)
4.sansArI jIvonAn sukh-dukh kevaL vAsanAmAtra ja hoy chhe. te sukh-dukharup bhogo
Apatti-kAle rog samAn udveg pamADe chhe.(shlok-6)
koi vastu sukh-dukharup nathI, parantu agnAnatAne lIdhe temAn iShTa-aniShTanI kalpanA
karI jIv rAg-dveSh karI sukh-dukh anubhave chhe.
5.mohathI A.chhAdit gnAn potAnA svabhAvane prApta thatun nathI.(shlok-7)
6.sharIr, ghar, dhan, strI, putra, mitra, shatru Adi AtmAthI anya (bhinna) svabhAvavALAn
chhe ane AtmAthI pratyakSha bhinna chhe, chhatAn mUDh jIv (bahirAtmA) temane potAnAn mAne
chhe, temAn Atmabuddhi kare chhe.(shlok-8)
7.mithyAtvayukta rAg-dveSh-e sansAr-samudramAn bahu lAmbA kAL sudhI bhramaNanun kAraN chhe.
(shlok-11)
8.dAvAnaLathI baLatA vananI madhyamAn vRukSha upar beThelA manuShyanI jem mUDh jIv anyanI
mAphak pote paN koi divas vipattimAn AvI paDashe te vichArato nathI. (shlok-14)
9.je mamatAvALo chhe te sansAramAn bandhAy chhe ane je mamatArahit chhe te sansArathI chhUTe
chhe.(shlok-26)
10.gnAnIne mRutyuno, rogano, bAlyAvasthAno ne vRuddhAvasthAno bhay hoto nathI, kAraN
ke te samaje chhe ke te sarva paudgalik chhe.(shlok-29)
11.gnAnI vichAre chhe ke sarva pudgalone men mohavashAt anekavAr bhogavI bhogavIne
chhoDyA have e Un.chhaShTa padArthomAn mane kAi spRuhA nathI.(shlok-30)
12.vastuta AtmA ja AtmAno guru chhe.(shlok-34)
13.je agnAnI chhe te koithI gnAnI thai shakato nathI ane je gnAnI chhe te koithI agnAnI
thai shakato nathI guru Adi to dharmAstikAyavat nimittamAtra chhe.(shlok-35)
14.kAryanI utpatti svAbhAvik guNanI (potAnA upAdAnanI) apekShA rAkhe chhe senkaDo
upAyo karavA chhatAn bagalAne popaTanI jem shIkhavADI shakAtun nathI.
(shlok-35nI TIkA)
( 6 )

Page -5 of 146
PDF/HTML Page 9 of 160
single page version

background image
15.jem jem AtmAnubhav thato jAy chhe, tem tem sulabh viShayo paN ruchatA nathI ane
jem jem viShayo pratye aruchi thAy chhe, tem tem AtmAnubhavanI pariNati vRuddhi pAmatI
jAy chhe.(shlok-37-38)
16.dhyAn-parAyaN yogIne potAnA dehanun paN bhAn hotun nathI.(shlok-42)
17.par te par chhe, teno Ashray karavAthI dukh chhe ane AtmA te AtmA chhe tenAthI
sukh chhe. tethI mahAtmAo AtmArthe ja udyam kare chhe.(shlok-45)
18.je agnAnI pudgalane abhinande chhe teno keDo (pIchho) chAr gatimAn pudgal kadI chhoDatun
nathI.(shlok-46)
19.avidyAne dUr karavAvALI mahAn utkRuShTa gnAnajyoti chhe. mumukShuoe tenA sambandhamAn
pRu.chhA karavI, tenI ja vAnchhA karavI ane teno ja anubhav karavo joie. (shlok-
49)
20.jIv anya chhe ane pudgal anya chhe-e tattvakathanano sAr chhe. bIjun je kAi kahevAmAn
Avyun chhe te badho ja teno vistAr chhe.(shlok-50)
granthakartA shrI pUjyapAdasvAmI
teo karNATak prAntanA rahIsh brAhmaNakulotpanna prakhar vidvAn hatA. teo vidvAn
hatA eTalun ja nahi paN u.cha koTinA sanyamI hatA. teo bhArat-bhUmimAn chhaThThA saikAnA
pUrvArdhamAn thai gayA—em vidvAn panDitonun mAnavun chhe.
temane vyAkaraN, nyAy, chhand, jyotiSh Adinun tathA vaidyak, saiddhAntik, sAhityik
ane AdhyAtmik viShayonun talasparshI gnAn hatun. vaLI temanI vivechan-shakti paN pragADh
hatI.
temanI kRutiomAn khAs karIne jainendravyAkaraN, sarvArthasiddhi, samAdhitantra, iShTopadesh
Adi grantho, te te viShayomAn jainasamAjamAn bahu AdhArabhUt gaNAy chhe. AthI jainasamAj
upar temano mahAn upakAr chhe.
temanI bhAShAshailI saraL ane lAlityapUrNa chhe tem ja hRudayasparshI chhe. temanA
jIvanasambandhI ‘samAdhitantra’nI prastAvanAmAn savistAr ullekh karavAmAn Avyo chhe. tyAnthI
jANI levA vinantI chhe.
sanskRit TIkAkAr panDitapravar shrI AshAdharajI
janma-janmasthaL
mAravADano mulak je sapAdalakSha nAmathI jANIto hato tenA manDaLakar nagaramAn vidvAn
RuShitulya kavi AshAdharajIno janma lagabhag vi.san. 1230 thI 35 sudhImAn thayo hato.
( 7 )

Page -4 of 146
PDF/HTML Page 10 of 160
single page version

background image
mAtA-pitA-patnI-putra
jemanA pitAnun nAm shrI sallakShaN hatun. teo jainakuLanA vAdheramAl vanshanA hatA.
temanI mAtAnun nAm shrIratnI hatun.
teo ‘sarasvatI putra’ birudane yogya hatA. temanI patnInun nAm sarasvatI ane
temanA ekanA ek putranun nAm chhAhaD hatun. te arjun rAjAno mitra hato. te paN vidvAn
ane guNavAn hato.
panDitajI e kALanA kAlidAs kavi samAn hatA teo janmathI asAdhAraN pragnAvALA
hatA.
jyAre mle.chha rAjA shAhabuddin ghorIe pRithvIrAjane harAvI dilhImAn potAnI
rAjadhAnI sthApI, tyAre sapAdalakSha deshamAn musalamAnI rAjya vyApI gayun. te arasAmAn eTale
san. 1249mAn musalamAnonA trAsathI bachavA potAnA parivAr sAthe sapAdalakSha desh chhoDI
mALavAnI rAjadhAnI dhArAnagarImAn teo AvI vasyA. te vakhate mALavAmAn paramAr vanshanA
pratApI rAjA vindhyavarmAnun rAjya hatun. tyAn dharma, artha ane kAm-e traN puruShArthanI sAdhanA
karavAnI sArI tak maLI.
dhArAnagarImAn pt.. dharasenanA shiShya pt.. mahAvIr pAse AshAdharajIe jainendra
vyAkaraNanun adhyayan karyun hatun. teo vyAkaraN, nyAy, kAvya ane dharmashAstrAdinA viShayamAn
pArangat hatA ane te te viShayomAn senkaDo shiShyone temaNe niShNAt banAvyA hatA. teo
gRuhastha hatA chhatAn moTA moTA anek munio temanI pAse vidyAdhyayan karIne potAnI
vidyAtRuShNA tRupta karatA hatA.
temanA rachelA granthomAn jinayagnakalpa, sAgAradharmAmRut ane anagAradharmAmRut-e traN
grantho di. jain sampradAyamAn suprasiddha chhe. temaNe potAnA pitAnA AdeshathI ‘adhyAtmarahasya’
nAmanA AdhyAtmik granthanI paN rachanA karI hatI.
temaNe mUlAchAr, iShTopadesh, bhagavatI ArAdhanA, bhUpAl-chatuvashati stavan,
sahasranAm stavan, jinayagnakalpadIpakA, triShaShThismRuti Adi granthonI TIkAo rachI chhe. temane
vaidyakanun paN uttam gnAn hatun.
temanI rachelI ‘iShTopadesh’nI sanskRit TIkAno ahIn akSharasha gujarAtI anuvAd
karavAmAn Avyo chhe.
granthakAr ane TIkAkAranA bhAvane vadhu spaShTa karavA mATe anuvAd sAthe bhAvArtha tathA
‘visheSh’ paN ApavAmAn Avyo chhe. darek shlokano gujarAtI padyAnuvAd paN nIche umeravAmAn
Avyo chhe.
AbhAr
sanskRit TIkAnI bhAShA to saral chhe, chhatAn koi koi ThekANe TIkAkArano bhAv spaShTa
( 8 )

Page -3 of 146
PDF/HTML Page 11 of 160
single page version

background image
samajAyo nathI tyAn vidvAn panDitavarya shrIyut himmatalAl je. shAhanI madadathI tene yothAyogya
spaShTa karavA ahIn prayatna karyo chhe. temanI sahAy mATe hun temano atyant RuNI chhun.
A anuvAd tenA yogya kALe tenA kAraNe pragaT thAy chhe, temAn param adhyAtmamUrti
paramapUjya shrI kAnajIsvAmIno dhArAvAhI AdhyAtmik prasAd shubh nimittarup chhe. em hun
vinayabhAve svIkArI teoshrIne sAbhAr vandan karun chhun. bhaktAmar-stotramAn kahyun chhe ke-
‘यत् कोकि लः कि ल मधो मधुरं विरौति,
तच्चाम्रचारुक लिकानिक रैक हेतुः। ’
bhAv e chhe ke vasantaRutumAn koyal je madhurapaNe TahUke chhe, temAn AmbAnA mahoranI
chAru manjarI ek hetu chhe-nimittakAraN chhe, tem A iShTopadesh kAvyamanjarInA udghATanamAn
uparokta mahA Atmagna santano sadupadesh paN nimitta chhe. AthI teoshrI pratye bahumAn
darshAvavA sahaj preraNA thAy e svAbhAvik chhe.
dharmavatsal murabbI mAnyavar shrIyut rAmajIbhAi mANekachand doshI vakIle tathA
saddharmapremI saujanyamUrti shrIyut khImachandabhAi je. sheThe—bannee potAnA amUlya samayano
bhog ApI A anuvAd barAbar tapAsI lai je mArgadarshan karyun chhe te mATe hun teoshrIno
atyant AbhArI chhun, teoshrInI sahAy ane sahAnubhUti vinA A anuvAdanun kArya prakAshamAn
Avavun mushkel hatun.
bra. gulAbachandabhAie ‘iShTopadesh’no gujarAtI anuvAd tapAsI jai temAn yogya
sudhAro-vadhAro karI je sundaratA ANI chhe tathA chhapAvavAnA kAryamAn salAh-sUchan ane madad
karI je vAtsalyabhAv darshAvyo chhe te bhUlI shakAy tem nathI. temano paN hun AbhAr mAnun
chhun.
A anuvAd-kAryanA prakAshanamAn je sajjano taraphathI mane pratyakSha yA parokSha
protsAhan ane sahAy maLI chhe te sarveno hun samagrapaNe AbhAr mAnun chhun.
anuvAdak
chhoTAlAl gu. gAndhI (sonAsaN)
bI.e.(onarsa). es.TI.sI.
( 9 )

Page -2 of 146
PDF/HTML Page 12 of 160
single page version

background image
viShayAnukramaNikA
shlok viShaypRuShTha
( 10 )
gUuegnueri
viShayAnukramaNikA
1mangalAcharaN (siddhAtmAne namaskAr) ------------------------------------------------------- 2
2.svasvarupanI prApti kevI rIte thAy ---------------------------------------------------------- 4
3.vratAdinun anuShThAn nirarthak nathI. ----------------------------------------------------------- 8
4.mokShArthIne svargAdinun sukh paN sulabh hoy chhe ------------------------------------------ 11
5.AtmabhaktithI svarganI prApti thatAn, tyAn shun phaL maLe chhe? ------------------------------- 14
6.sAnsArik sukhanI avAstavikatA --------------------------------------------------------- 17
7.vAsanAjanya sukh-dukhanI yathArtha pratIti kem thatI nathI? -------------------------------- 22
8.sharIrAdine mUDh kevAn mAne chhe? shAthI? --------------------------------------------------- 25
9.hitakArak manAtA strI-putrAdinA sanyoganun draShTAnt ---------------------------------------- 28
10.ahit varga kopane pAtra nathI tenun draShTAnt ------------------------------------------------ 31
11.hit-ahit padArthomAn rAg-dveSh karavAnun pariNAm --------------------------------------- 33
12.sAnsArik sukhanun vAstavik svarup ------------------------------------------------------- 38
13.sansArI jIvo shAnAthI sukh mAne chhe? ---------------------------------------------------- 40
14.kaShTadAyak sampadAne loko kem chhoDatA nathI? ---------------------------------------------- 43
15.dhanArthI AgAmI ApadAne dekhato nathI --------------------------------------------------45
16.jenAthI puNyopArjan thAy te dhan nindya kem hoi shake? ---------------------------------- 47
17.bhogopabhogane mATe paN dhananI sAdhanA prashasya nathI ------------------------------------ 51
18.kAyasambandhI vichAr ----------------------------------------------------------------------- 56
19.dhanAdithI shun Atma-upakAr thai shakashe? ------------------------------------------------- 58
20.dhyAnathI sAnsArik sukhanI ane mokSha-sukhanI
prApta thatI hoy to vivekI konI pasandagI karashe? ----------------------------------------- 61
21.AtmAnun svarup -------------------------------------------------------------------------- 63
22.AtmAnI upAsanA kevI rIte karavI? ---------------------------------------------------- 68
23.AtmAnI upAsanAnun prayojan shun? ------------------------------------------------------- 72
24.AtmAmAn lIn gnAnIne shun lAbh thAy chhe? ----------------------------------------------- 74
25.dhyAn-dhyeyarup AtmAne sanyogAdinA sambandhano abhAv chhe ------------------------------- 80
26.bandh-mokShanun kAraN ------------------------------------------------------------------------ 84
27.nirmamatvabhAvanA chintavanano upAy ---------------------------------------------------- 882
28.dukhanA kAraNabhUt dehAdinA parityAgano nirdesh ----------------------------------------- 90

Page -1 of 146
PDF/HTML Page 13 of 160
single page version

background image
shlokviShaypRuShTha
( 11 )
29.kai bhAvanAthI janma-maraNanAn dukh dUr thAy? ------------------------------------------- 93
30.ui.chhaShTa bhogomAn gnAnIne kem spRuhA hoy? --------------------------------------------- 95
31.pudgal karmono bandh jIv sAthe kevI rIte thAy chhe? -------------------------------------- 97
32.paropakArI maTI svopakArI ban. ------------------------------------------------------- 101
33.sva-paranA bhedavignAnano upAy ane tenun phaL ----------------------------------------- 103
34.AtmA ja AtmAno guru kem chhe? ----------------------------------------------------- 105
35.AtmA sivAy anya guru nimittamAtra chhe. -------------------------------------------- 108
36.AtmasvarupanA abhyAsano upAy ----------------------------------------------------- 112
37.yogIne sva-paranI samvitti chhe te jANavAno upAy. ------------------------------------ 115
38.viShayo pratyenI aruchi-e Atmasamvittinun chi chhe ---------------------------------- 117
39.AtmasamvittinA anya chio ----------------------------------------------------------- 119
40.AtmasamvittinA anya chio ----------------------------------------------------------- 121
41.AtmatattvamAn sthir thayelA yogInun svarup --------------------------------------------- 123
42.yogIne svadeh pratye paN lakSha hotun nathI. ---------------------------------------------- 125
43.yogIne AvI avasthA kem thAy chhe? -------------------------------------------------- 127
44.svAtmAnubhavamAn rati hovAthI yogIne anya pravRuttimAn abhAv ------------------------ 129
45.mahAtmAo shAne mATe udyamI hoy chhe? shAthI? ---------------------------------------- 130
46.dehAdine abhivandavAnun phaL ------------------------------------------------------------ 132
47.svAtmadhyAnanun phaL --------------------------------------------------------------------- 134
48.AtmAnandanun kArya ----------------------------------------------------------------------- 135
49.Atmajyoti mATe mumukShue shun karavun? ------------------------------------------------- 136
50.jIv-pudgalanun bhedagnAn te ja tattvasangrah chhe bAkI badho teno vistAr chhe ------------- 138
51.shAstra-adhyayananun sAkShAt ane paramparA phaL. ------------------------------------------- 140
TIkA-prashasti -------------------------------------------------------------------------- 142
पद्यानुक्रमसूची -------------------------------------------------------------158

Page 0 of 146
PDF/HTML Page 14 of 160
single page version

background image
OM
नमः श्रीसर्वज्ञवीतरागाय
शास्त्र-स्वाध्यायका प्रारंभिक मंगलाचरण
ओंकारं बिन्दुसंयुक्तं नित्यं ध्यायन्ति योगिनः
कामदं मोक्षदं चैव ॐकाराय नमो नमः ।।।।
अविरलशब्दघनौघप्रक्षालितसकलभूतलकलङ्का
मुनिभिरुपासिततीर्था सरस्वती हरतु नो दुरितान् ।।।।
अज्ञानतिमिरान्धानां ज्ञानाञ्जनशलाकया
चक्षुरुन्मीलितं येन तस्मै श्रीगुरवे नमः ।।।।
श्रीपरमगुरवे नमः, परम्पराचार्यगुरवे नमः ।।
सकलकलुषविध्वंसकं, श्रेयसां परिवर्धकं, धर्मसम्बन्धकं, भव्यजीवमनःप्रतिबोधकारकं,
पुण्यप्रकाशकं, पापप्रणाशकमिदं शास्त्रं श्रीइष्टोपदेशनामधेयं, अस्य मूलग्रन्थकर्तारः
श्रीसर्वज्ञदेवास्तदुत्तरग्रन्थकर्तारः श्रीगणधरदेवाः प्रतिगणधरदेवास्तेषां वचनानुसारमासाद्य
आचार्यश्रीपूज्यपादस्वामिविरचितं, श्रोतारः सावधानतया शृणवन्तु
।।
मङ्गलं भगवान् वीरो मङ्गलं गौतमो गणी
मङ्गलं कुन्दकुन्दार्यो जैनधर्मोऽस्तु मङ्गलम् ।।।।
सर्वमङ्गलमाङ्गल्यं सर्वकल्याणकारकं
प्रधानं सर्वधर्माणां जैनं जयतु शासनम् ।।।।

Page 1 of 146
PDF/HTML Page 15 of 160
single page version

background image
श्रीमद्देवनन्द्यपरनामपूज्यपादस्वामिविरचितः
इष्टोपदेशः
(पंडितश्रीआशाधरविनिर्मितसंस्कृतटीकासहितश्च)
टीकाकारस्य मंगलाचरणम्
परमात्मानमानम्य मुमुक्षुः स्वात्मसंविदे
इष्टोपदेशमाचष्टे स्वशक्त्याशाधरः स्फु टम् ।।
तत्रादौ यो यद्गुणार्थी स तद्गुणोपेतं पुरुषविशेषं नमस्करोतीति परमात्मगुणार्थी ग्रन्थकर्त्ता
परमात्मानं नमस्करोति
जो जिस गुणको चाहनेवाला हुआ करता है, वह उस उस गुण संपन्न पुरुष
विशेषको नमस्कार किया करता है यह एक सामान्य सिद्धान्त है परमात्माके गुणोंको
चाहनेवाले ग्रन्थकार पूज्यपादस्वामी हैं, अतः सर्वप्रथम वे परमात्माको नमस्कार करते हैं
अर्थजिसको सम्पूर्ण कर्मोंके अभाव होने पर स्वयं ही स्वभावकी प्राप्ति हो गई
है, उस सम्यक्ज्ञानरूप परमात्माको नमस्कार हो
shrImad devanandIaparanAmpUjyapAdasvAmI virachit
£ShTopadesh
(shrI panDit AshAdharakRut sanskRitaTIkA sahit)
gujarAtI anuvAd
san. TIkAkAranun mangalAcharaN
artha :nij Atmasamvedan mATe paramAtmAne namIne potAnI shakti anusAr mumukShu
pt.. AshAdhar (TIkA dvArA) ‘iShTopadesh’ spaShTa samajAve chhe.
TIkA :tenI (granthanI) AdimAn, je je guNono arthI chhe te te guNoyukta
puruShavisheShane namaskAr kare chhe. tethI paramAtmAnA guNonA arthI granthakartA (shrI
pUjyapAdasvAmI) paramAtmAne namaskAr kare chhe.

Page 2 of 146
PDF/HTML Page 16 of 160
single page version

background image
तद्यथा
यस्य स्वयं स्वभावाप्तिरभावे कृत्स्नकर्मणः
तस्मै संज्ञानरूपाय नमोऽस्तु परमात्मने ।।।।
टीकाअस्तु भवतु किं तत् ? नमःनमस्कारः, कस्मै, तस्मै परमात्मने परमः
अनाध्येयाप्रहेयातिशयत्वात्सकलसंसारिजीवेभ्य उत्कृष्ट आत्मा चेतनः परमात्मा तस्मै किं
विशिष्टाय संज्ञानरूपाय सम्यक्सकलार्थसाक्षात्कारित्वादिवदत्यन्तसूक्ष्मत्वादीनामपि लाभात्कर्म-
हन्तृत्वादेरपि विकारस्य त्यागाच्च सम्पूर्णज्ञानं स्वपरावबोधस्तदेवरूपं यस्य तस्मै
एवमाराध्य-
स्वरूपमुक्त्वा तत्प्राप्त्युपायमाह यस्याभूत्काऽसौ ?स्वभावाप्तिःस्वभावस्य निर्मलनिश्चलचिद्रूप-
स्य आप्तिर्लब्धिः कथंचित्तादात्म्यपरिणतिःकृतकृत्यतया स्वरूपेऽवस्थितिरित्यर्थः केन, स्वयं
स्वयं कर्म सब नाश करि, प्रगटायो निजभाव
परमातम सर्वज्ञको, वंदो करि शुभ भाव ।।।।
विशदार्थजिसे आत्माकी परतन्त्रता (पराधीनता)के कारणभूत द्रव्य एवं भावरूप
समस्त कर्मोंके, सम्पूर्ण रत्नत्रयात्मक स्वरूपके द्वारा, सर्वथा नष्ट हो जानेसे निर्मल निश्चल
चैतन्यरूप स्वभाव (कथंचित् तादात्म्य परिणति)की प्राप्ति हो गई है, उस सम्पूर्ण
te A pramANe chhe
sakal karmano kShay karI, pAmyA svayam svabhAv,
sarvagnAnI paramAtmane, namun karI bahu bhAv. 1.
anvayArtha :[यस्य ] jemane, [कृत्स्न कर्मणः अभावे ] sampUrNa karmono abhAv thatAn,
[स्वयं स्वभावाप्तिः ] svayam svabhAvanI prApti thaI gaI chhe, [तस्मै ] te [संज्ञानरूपाय ]
samyakgnAnarUp [परमात्मने ] paramAtmAne [नमः अस्तु ] namaskAr ho.
TIkA :ho. shun te? namaskAr. kone? te paramAtmAne. anAropI apratihat
atishayapaNAne lIdhe param eTale sakal sansArI jIvothI utkRuShTa ane AtmA eTale chetan
tevA paramAtmAne. kevA (paramAtmAne)? samyakgnAnarUp (paramAtmAne)samyak prakAre sarva
padArthono sAkShAtkAr karavAthI arthAt atyant sUkShma padArtha Adine jANavAthI tathA karmonA
vinAshAdithI, vikAranA tyAgane lIdhe (prApta thayun chhe) sampUrNagnAn
svaparagnAnte ja jenun
svarUp chhetemane.
2 ]
iShTopadesh
[ bhagavAnashrIkundakund-

Page 3 of 146
PDF/HTML Page 17 of 160
single page version

background image
सम्पूर्णरत्नत्रयात्मनात्मना क्क सति, अभावे शक्तिरूपतया विनाशे कस्य, कृत्स्नकर्मणः
कृत्स्नस्य सकलस्य द्रव्यभावरूपस्य कर्मणः आत्मपारतंत्र्यनिमित्तस्य ।।।।
अथ शिष्यः प्राहस्वस्य स्वयं स्वरूपोपलब्धिः कथमिति ? स्वस्यात्मनःस्वयमात्मना
केवलज्ञानस्वरूप आत्माको जो कि मुख्य एवं अप्रतिहत अतिशयवाला होनेसे समस्त
सांसारिक प्राणियोंसे उत्कृष्ट है, नमस्कार हो
।।।।
‘‘स्वयं स्वभावाप्तिः’’ इस पदको सुन शिष्य बोलाकि ‘‘आत्माको स्वयं ही
सम्यक्त्व आदिक अष्ट गुणोंकी अभिव्यक्तिरूप स्वरूपकी उपलब्धि (प्राप्ति) कैसे (किस
उपायसे) हो जाती है ? क्योंकि स्व-स्वरूपकी स्वयं प्राप्तिको सिद्ध करनेवाला कोई दृष्टान्त
e rIte ArAdhyanun (paramAtmAnun) svarUp kahIne tenI prAptino upAy kahe chhe
jemane thaI. shun te? svabhAvanI prAptiarthAt svabhAvanI eTale nirmaL nishchal
chidrUptenI prApti-labdhi, kathanchit tAdAtmya pariNati; kRutakRutyapaNAne lIdhe svarUpamAn
avasthitievo artha chhe. shA vaDe? svayam sampUrNa ratnatrayAtmak AtmA vaDe. shun thatAn?
abhAv thatAn arthAt shaktirUpapaNe vinAsh thatAn. kono? sampUrNa karmanoarthAt AtmAnI
paratantratAnA nimittabhUt dravyabhAvarUp samasta karmono.
bhAvArtha :samyagdarshan-gnAn-chAritranI pUrNatA vaDe AtmAnI paratantratAnA kAraNabhUt
samasta karmonognAnAvaraNAdi ATh dravyakarmono rAg-dveShAdi bhAvakarmono ane sharIrAdi
nokarmonojemane sarvathA abhAv chhe ane jemaNe potAnA chidAnand, vignAnaghan, nirmaL,
nishchal, TankotkIrNa gnAyakarUp svabhAvane prApta karyo chhe; tevA potAnA ArAdhya siddha
paramAtmAne AchArye namaskAr karyA chhe.
aShTakarmarahit, aShTaguNasahit, shuddha, buddha, niranjan paramAtmA te ArAdhakane mATe
sampUrNatAno Adarsha chhe. te Adarshane potAnAmAn mUrtimant karavo te namaskAr karavAno hetu chhe.
samyagdarshan-gnAn-chAritranI ekatA te ja siddhasvarUpanI prAptino upAy chhe. em
AchArye garbhitapaNe A shlokamAn darshAvyun chhe. 1.
have shiShya kahe chhe,‘‘potAne svayam svarUpanI prApti kevI rIte thAy? potAnA
AtmAne svayam eTale AtmA vaDe svarUpanI arthAt samyaktvAdi ATh guNonI
abhivyaktirUp (pragaTatArUp) upalabdhi (prApti) kevI rIte eTale kyA upAy vaDe thAy
chhe? kAraN ke draShTAntano abhAv chhe.’’
kahAn jainashAstramALA ]
iShTopadesh
[ 3

Page 4 of 146
PDF/HTML Page 18 of 160
single page version

background image
स्वरूपस्य सम्यक्त्वादिगुणाष्टकाभिव्यक्तिरूपस्य उपलब्धिः कथं केनोपायेन दृष्टान्ताभावादिति ?
आचार्यः समाधत्ते
योग्योपादानयोगेन दृषदः स्वर्णता मता
द्रव्यादि-स्वादिसंपत्तावात्मनोऽप्यात्मता मता ।।।।
टीकामता अभिप्रेता लोकैः कासौ ? स्वर्णता सुवर्णभावः कस्य, दृषदः
shiShyane pUchhavAno Ashay e chhe ke svasvarUpanI svayam prAptine siddha kare, tevA
draShTAntano abhAv chhe, to draShTAnt vinA ‘svayam svabhAvApti’e kathanane sAchun kevI rIte
mAnI shakAy?
AchArya tenun samAdhAn kare chhe
yogya upAdAne karI, patthar sonun thAy,
tem sudravyAdi karI, jIv shuddha thaI jAy. 2
anvayArtha :[यथा ] jem [योग्योपादानयोगेन ] yogya upAdAn (kAraN)nA yogathI
[दृषदः ] pAShANane (suvarNa pAShANane) [स्वर्णता ] suvarNapaNun [मता ] mAnavAmAn Avyun chhe,
[तथा ] tem [आत्मनः अपि ] AtmAne paN [द्रव्यादिस्वादिसम्पत्तौ ] sudravya-kShetrAdi vA svadravya-
kShetrAdinI sampatti hotAn [आत्मता ] AtmapaNun arthAt nirmaL nishchal chaitanyabhAv [मता ]
mAnavAmAn Avyo chhe.
TIkA :loko mAne chheabhiprAy dharAve chhe. shun te (mAne chhe)? svarNatA
suvarNabhAv. kone (mAne chhe)? pAShANane arthAt jemAn suvarNa pragaT thavAnI yogyatA chhe tevA
नहीं पाया जाता है, और बिना दृष्टान्तके उपरिलिखित कथनको कैसे ठीक माना जा सकता
है ? आचार्य इस विषयमें समाधान करते हुए लिखते हैं कि
स्वर्ण पाषाण सुहेतु से, स्वयं कनक हो जाय
सुद्रव्यादि चारों मिलें, आप शुद्धता थाय ।।।।
अर्थयोग्य उपादान कारणके संयोगसे जैसे पाषाणविशेष स्वर्ण बन जाता है, वैसे
जइसोहण जोएणं सुद्धं हेमं हवइ जह तह य
कालाईलद्धीए अप्पा परमप्पओ हवदि ।।२४।।(मोक्षपाहुड)
4 ]
iShTopadesh
[ bhagavAnashrIkundakund-

Page 5 of 146
PDF/HTML Page 19 of 160
single page version

background image
सुवर्णाविर्भावयोग्यपाषाणस्य केन, योग्यानां सुवर्णपरिणामकरणोचितानां उपादानानां कारणानां
योगेन मेलापकेन संपत्त्या यथा एवमात्मनोऽपि पुरुषस्यापि न केवलं दृषदः इत्यपि शब्दार्थः
मता कथिता कासौ ? आत्मताआत्मनो जीवस्य भावो निर्मलनिश्चलचैतन्यम् कस्यां सत्यां ?
द्रव्यादिस्वादिसंपत्तौ द्रव्यमन्वयिभावः आदिर्येषां क्षेत्रकालभावानां ते च ते स्वादयश्च सुशब्दः
स्वशब्दो वा आदिर्येषां ते स्वादयो द्रव्यादयश्च स्वादयश्च इच्छातो विशेषणविशेष्यभावः इति
समासः सुद्रव्यं सुक्षेत्रं सुकालः सुभाव इत्यर्थः सुशब्दः प्रशंसार्थः प्राशस्त्यं चात्र प्रकृत-
pAShANane. shA vaDe? jem yogya eTale suvarNanA pariNAm karavAne uchit upAdAn kAraNonA
yogathI eTale melApathI
sampattithI (suvarNatAno AvirbhAv mAne chhe) tem AtmAne paN
eTale puruShane paN [kevaL pAShANane nahi, puruShane paNem अपि shabdano artha chhe.]
mAnavAmAn Ave chhekahevAmAn Ave chhe. shun te (mAnavAmAn Ave chhe)? AtmatAAtmAno
jIvano bhAvnirmaL nishchal chaitanyabhAv. shun hotAn? dravyAdi svAdinI sampatti hotAn; dravya
anvayibhAv, Adije kShetra-kAl-bhAv chhe tenI AdimAndravya chhe te (dravyAdi) tathA
svAdi eTale sushabda athavA svashabda jemanI AdimAn te suAdi dravyAdi vA svAdi
dravyAdi
ichchhAnusAr visheShaN-visheShyabhAvarUp samAssubhAv evo artha chhe. sushabda
prashansAnA arthamAn chhe. prakRut (mukhya) kAryanun upayogIpaNun te prashasyapaNun chhe. dravyAdi-svAdinI
eTale sva-dravya-kShetra-kAl-bhAvanI sampatti eTale sampUrNatA
te hotAn (AtmAne nirmaL
chaitanyasvarUp AtmAnI prApti thAy chhe.)
bhAvArtha :anAdi kALathI suvarNa pAShANamAn shaktirUpe suvarNa vidyamAn chhe. tene jem
svadravya-kShetra-kAl-bhAvarUp yogya upAdAn kAraNano (kAryotpAdananA samartha kAraNano) yog
banatAn te suvarNa vyaktirUpe pragaT thAy chhe, tem A AtmAmAn paN shuddha nishchayanayathI
kevaLagnAn darshanAdi svabhAvavALo paramAtmA shaktirUpe rahelo chhe. tene svadravyAdirUp kAraNano
yog banatAn, te vyaktirUpe svayam paramAtmA bane chhe
arthAt A AtmA nij
ही सुद्रव्य सुक्षेत्र आदि रूप सामग्रीके मिलने पर जीव भी चैतन्यस्वरूप आत्मा हो जाता है
विशदार्थयोग्य (कार्योत्पादनसमर्थ) उपादान कारणके मिलनेसे
पाषाणविशेषजिसमें सुवर्णरूप परिणमने (होने)की योग्यता पाई जाती है वह जैसे स्वर्ण
बन जाता है, वैसे ही अच्छे (प्रकृत कार्यके लिए उपयोगी) द्रव्य, क्षेत्र, काल, भावोंकी
सम्पूर्णता होने पर जीव (संसारी आत्मा) निश्चल चैतन्यस्वरूप हो जाता है
दूसरे शब्दोंमें,
संसारी प्राणी जीवात्मासे परमात्मा बन जाता है
kahAn jainashAstramALA ]
iShTopadesh
[ 5

Page 6 of 146
PDF/HTML Page 20 of 160
single page version

background image
upAdAnashaktithI ja paramAtmA bane chhe.
visheSh
nij upAdAnathI ja kArya thAy chhe. te sambandhamAn samAdhitantra shlok (99)nI TIkAmAn
TIkAkAr lakhe chhe ke‘‘.....paramArthe svata ja (potAnI meLe ja)AtmAthI ja
(paramAtmapadanI prApti thAy chhe) paN guru Adi bAhya nimitto vaDe nahi...’’
prastut shlokamAn ‘स्वतः एव’ shabdo ghaNA arthasUchak chhe. te batAve chhe ke paramAtmAnI
prApti, potAnAthI ja potAnAmAnthI ja potAnA puruShArthathI ja thAy chhe. temAn tIrthankar bhagavAn
AdinI divyadhvani, guruno upadeshAdi bAhya nimitto hovA chhatAn te nimittothI nirapekShapaNe
paramapadanI prApti thAy chhe.
nimitta hovA chhatAn, nimittathI nirapekSha upAdAnanun pariNaman hoy chhe. vikArI ane
avikArI paryAy sambandhamAn jayadhaval pustak 7mAn kahyun chhe ke
वज्झकारणणिरवेक्खे वथ्थुपरिणामो।
vastunun pariNAm bAhya kAraNothI nirapekSha hoy chhe.(pRu. 117perA 244)
upAdAn vastunI sahaj shakti chhe ane nimitta to sanyogarUp kAraN chhe. kArya potAnA
upAdAnamAnthI ja thAy. te vakhate tene anukUL nimitta hoy ja. tene shodhavAnI yA tene bhegun
karavAnI vyagratAnI jarUr hoy ja nahi. 2
pachhI shiShya kahe chhe, ‘‘bhagavAn! to vratAdi nirarthak Tharashe. jo sudravyAdirUp sAmagrI
hotAn ja A (sansArI) AtmA potAnA AtmasvarUpane prApta karashe, to vrato eTale
hinsAvirati jenI AdimAn chhe te samiti Adi nirarthak-niShphaL banashe, kAraN ke (ApanA
kathanAnusAr) vAnchhit svAtmAnI upalabdhi (prApti) sudravyAdi
sampattinI apekShA rAkhe chhe
evo artha chhe (arthAt svadravyAdi svachatuShTayarUp sAmagrIthI ja svasvarUpanI upalabdhi thaI
शंकाइस कथनको सुन शिष्य बोला कि भगवन् ! यदि अच्छे द्रव्य, क्षेत्र, काल,
भावरूप सामग्रीके मिलनेसे ही आत्मा स्व स्वरूपको प्राप्त कर लेता है, तब फि र व्रत समिति
कार्योपयोगित्वं द्रव्यादिस्वादीनां सम्पत्तिः संपूर्णता, तस्यां सत्याम् ।।।।
अथ शिष्यः प्राहतर्हि व्रतादीनामानर्थक्यमिति भगवन् ! यदि सुद्रव्यादिसामग्रयां
सत्यामेवायमात्मा स्वात्मानमुपलप्स्यते तर्हि व्रतानि हिंसाविरत्यादीनि आदयो येषां समित्यादीनां
6 ]
iShTopadesh
[ bhagavAnashrIkundakund-