समाधान — शंकाका निराकरण करते हुए आचार्य बोले, ‘‘व्रतादिकोंका आचरण
करना निरर्थक नहीं है ।’’ (अर्थात् सार्थक है) इतनी ही बात नहीं, किन्तु आत्म-भक्तिको
अयुक्त बतलाना भी ठीक नहीं है । इसी कथनकी पुष्टि करते हुए आगे श्लोक लिखते
हैंः — ।।३।।
आत्मभाव यदि मोक्षपद, स्वर्ग है कितनी दूर ।
दोय कोस जो ले चले, आध कोस सुख पूर ।।४।।
अर्थ — आत्मामें लगा हुआ जो परिणाम भव्य प्राणियोंको मोक्ष प्रदान करता है, उस
अत्राप्याचार्यः समाधत्ते — तदपि नेति न केवलं व्रतादिनामानर्थक्यं न भवेत् किं तर्हि
तदप्यात्मभक्त्यनुपपत्तिप्रकाशनमपि त्वया क्रियमाणं न साधु स्यादित्यर्थः । यतः —
यत्र भावः शिवं दत्ते द्यौः कियद्दूरवर्तिनी ।
यो नयत्याशु गव्यूतिं क्रोशार्धे किं स सीदति ।।४।।
टीका — यत्रात्मनि विषये प्रणिधानं, भावः कर्त्ता, दत्ते प्रयच्छति । किं ? तच्छिवं मोक्षं,
કહાન જૈનશાસ્ત્રમાળા ]
ઇષ્ટોપદેશ
[ ૧૧
અહીં પણ આચાર્ય સમાધાન કરે છે —
તે પણ નથી, કારણ કે વ્રતાદિની નિષ્ફળતા નહિ બને, એટલું જ નહિ પરંતુ તેમ
છતાં તું જે આત્મભક્તિને અયુક્ત બતાવે છે તે પણ ઠીક નથી, એવો અર્થ છે, કારણ
કે —
આત્મભાવથી મોક્ષ જ્યાં, ત્યાં સ્વર્ગ શું દૂર,
ભાર વહે જે કોશ બે, અર્ધ કોશ શું દૂર. ૪.
અન્વયાર્થ : — [यत्र ] જ્યાં [भावः ] આત્મ – ભાવ (ભવ્ય જીવોને) [शिवं ] મોક્ષ
[दत्ते ] આપે છે, [तत्र ] ત્યાં [द्यौः ] સ્વર્ગ [कियद्दूरवर्तिनो ] કેટલું દૂર છે? (કંઈ દૂર નથી
અર્થાત્ નજીક છે). [यः ] જે (મનુષ્ય) ભારને [गव्यूतिं ] બે કોશ સુધી [आशु ] જલદી
[नयति ] લઈ જાય છે, [सः ] તે (મનુષ્ય) તે ભારને [क्रोशार्धे ] અર્ધો કોશ લઈ જતાં [किं
सीदति ] શું થાકી જશે – ખિન્ન થશે? (ના, ખિન્ન થશે નહિ).
ટીકા : — જ્યાં એટલે આત્મવિષયમાં ભાવ – (આત્મધ્યાન) આપે છે – પ્રદાન કરે છે;
ભવ્ય જીવને શિવ એટલે મોક્ષ (આપે છે). મોક્ષ પ્રદાન કરવામાં સમર્થ તે