કહાન જૈનશાસ્ત્રમાળા ]
ઇષ્ટોપદેશ
[ ૪૧
टीका — भवति । कोऽसौ, जनो लोकः । किंविशिष्टः, कोपि निर्विवेको, न सर्वः ।
किंविशिष्टो भवति, स्वस्थंमन्यः स्वस्थमात्मानं मन्यमानो अहं सुखीति मन्यत इत्यर्थः । केन
कृत्वा, धनादिना द्रव्यकामिन्यादीष्टवस्तुजातेन । किंविशिष्टेन, दुरर्ज्येन — अपायबहुलत्वाद्
दुर्ध्यानावेशाच्च दुःखेन महता कष्टेनार्जित इति दुरर्ज्येन – तथा असुरक्ष्येण दुस्त्राणेन
यन्ततोरक्ष्यमाणस्याप्यपायस्यावश्यंभावित्वात् । तथा नश्वरेण रक्ष्यमाणस्यापि विनाशसंभवाद-
अर्थ — जैसे कोई ज्वरवाला प्राणी घीको खाकर या चिपड़ कर अपनेको स्वस्थ
मानने लग जाय, उसी प्रकार कोई एक मनुष्य मुश्किलसे पैदा किये गये तथा जिसकी
रक्षा करना कठिन है और फि र भी नष्ट हो जानेवाले हैं, ऐसे धन आदिकोंसे अपनेको
सुखी मानने लग जाता है ।
विशदार्थ — जैसे कोई एक भोला प्राणी जो सामज्वर (ठंड देकर आनेवाले
बुखार)से पीड़ित होता है, वह बुद्धिके ठिकाने न रहनेसे – बुद्धिके बिगड़ जानेसे घी को
खाकर या उसकी मालिश कर लेनेसे अपने आपको स्वस्थ-नीरोग मानने लगता है, उसी
तरह कोई कोई (सभी नहीं) धन, दौलत, स्त्री आदिक जिनका कि उपार्जित करना कठिन
અન્વયાર્થ : — જેમ [ज्वरवान् ] કોઈ જ્વરગ્રસ્ત (તાવથી પીડાતો) માણસ [सर्पिषा ]
ઘીથી (એટલે ઘી પીને વા શરીરે ચોપડીને) [स्वस्थंमन्यः भवति ] પોતાને સ્વસ્થ (નીરોગી)
માને છે, [इव ] તેમ [कः अपि जनः ] કોઈ એક મનુષ્ય [दुरर्ज्यन ] મુશ્કેલીથી (કષ્ટથી) પેદા
કરેલા (કમાયેલા) [असुरक्ष्येण ] જેની સારી રીતે સુરક્ષા કરવી અશક્ય છે એવા [नश्वरेण ]
નશ્વર (નાશવાન) [धनादिना ] ધન આદિથી [स्वस्थंमन्यः भवति ] પોતાને સુખી માને છે.
ટીકા : — થાય છે. કોણ તે? માણસ – લોક. કેવો (માણસ)? કોઈ એક વિવેકહીન,
(કિન્તુ) બધા નહિ, કેવો થાય છે? પોતાને સ્વસ્થ (નીરોગ) માને છે; હું સુખી છું એમ
માને છે — એવો અર્થ છે. શા વડે કરીને? ધનાદિ વડે અર્થાત્ દ્રવ્ય, સ્ત્રી આદિ ઇષ્ટ
વસ્તુઓના સમુદાય વડે. કેવા (ધનાદિ) વડે? દુઃખથી અર્જિત એટલે બહુ કષ્ટપણાના કારણે
તથા દુર્ધ્યાનના આવેશથી કષ્ટથી – મહાક્લેશથી ઉપાર્જિત (કમાયેલ) તથા યત્નથી રક્ષવા છતાં
અવશ્યંભાવી નાશને લીધે મુશ્કેલીએ રક્ષિત તથા નશ્વર અર્થાત્ રક્ષા પામેલા ધનનો પણ
વિનાશ સંભવિત હોવાથી અશાશ્વત – એવા (ધનાદિ વડે).
આ વિષયમાં દ્રષ્ટાન્ત આપે છે — ‘ज्वरेत्यादि०’ —
[અહીં ‘इव’ શબ્દ ‘यथा’ના અર્થમાં છે.]