કહાન જૈનશાસ્ત્રમાળા ]
ઇષ્ટોપદેશ
[ ૪૩
‘भूयोऽपि विनेयः पृच्छति ।’ ‘एवंविधां संपदां कथं न त्यजतीति ।’ अनेन
दुरर्जत्वादिप्रकारेण लोकद्वयेऽपि दुःखदां धनादिसंपत्तिं कथं न मुञ्चति जनः । कथमिति
विस्मयगर्भे प्रश्ने ।
अत्र गुरुरुत्तरमाह; —
“विपत्तिमात्मनो मूढः परेषामिव नेक्षते ।
दह्यमानमृगाकीर्णवनान्तरतरुस्थवत् ।।१४।।
शंका — फि र भी शिष्य पूछता है कि बड़े आश्चर्यकी बात है, कि जब ‘मुश्किलोंसे
कमाई जाती’ आदि हेतुओंसे धनादिक सम्पत्ति दोनों लोकोंमें दुःख देनेवाली है, तब ऐसी
सम्पत्तिको लोग छोड़ क्यों नहीं देते ? आचार्य उत्तर देते हैं —
परकी विपदा देखता, अपनी देखे नाहिं ।
जलते पशु जा वन विषैं, जड़ तरुपर ठहराहिं ।।१४।।
अर्थ — जिसमें अनेकों हिरण दावानलकी ज्वालासे जल रहे हैं, ऐसे जंगलके मध्यमें
ફરીથી શિષ્ય પૂછે છે – આશ્ચર્ય છે કે આવા પ્રકારની સંપદાને (લોકો) કેમ છોડતા
નથી? અર્થાત્ દુઃખથી ઉપાર્જિત – વગેરે કારણોથી બંને લોકમાં (આ લોકમાં અને પરલોકમાં)
પણ દુઃખદાયક — એવી ધનાદિસંપત્તિને લોક કેમ છોડતા નથી? [‘कथम्’ શબ્દ
વિસ્મયગર્ભિત પ્રશ્ન સૂચવે છે.]
આચાર્ય તેનો ઉત્તર આપે છે —
દેખે વિપત્તિ અન્યની, નિજની દેખે નાહિ,
બળતાં પશુઓ વન વિષે, દેખે તરુ પર જાઈ. ૧૪.
અન્વયાર્થ : — [दह्यमानमृगाकीर्णवनान्तरतरुस्थवत् ] (દાવાનલની જ્વાલાથી) બળી
રહેલા મૃગોથી છવાયેલા વનની મધ્યમાં વૃક્ષ ઉપર બેઠેલા મનુષ્યની જેમ [मूढः ] (સંસારી)
મૂઢ પ્રાણી [परेषाम् इव ] બીજાઓની (વિપત્તિની) જેમ [आत्मनः विपत्तिं ] પોતાની વિપત્તિને
[न ईक्षते ] જોતો નથી.
*परस्येव न जानाति विपत्तिं स्वस्य मूढधीः ।
वने सत्वसमाकीर्णे दह्यमाने तरुस्थवत् ।।
(ज्ञानावर्णवे – श्रीशुभचन्द्रः )