કહાન જૈનશાસ્ત્રમાળા ]
ઇષ્ટોપદેશ
[ ૭૫
टीका — जायते भवति । कासौ ? निर्जरा एकदेशेन संक्षयो विश्लेष इत्यर्थः । केषां ?
कर्मणां सिद्धयोग्यपेक्षयाऽशुभानां च शुभानां साध्ययोग्यपेक्षया त्वसद्वेद्यादीनां कर्मणाम् । कथमाशु
सद्यः। केन ? अध्यात्मयोगेन आत्मन्यात्मनः प्रणिधानेन, किं केवला ? नेत्याह — निरोधिनी
प्रतिषेधयुक्ता, कस्यास्रवस्यागमनस्य कर्मणामित्यत्रापि योज्यम् । कुत इत्याह, परीषहाणां
क्षुधादिदुःखभेदानामादिशब्दाद्देवादिकृत्तोपसर्गबाधानां चाविज्ञानादसंवेदनात् ।
तथा चोक्तम् —
अर्थ — आत्मामें आत्माके चिंतवनरूप ध्यानसे परीषहादिकका अनुभव न होनेसे
कर्मोंके आगमनको रोकनेवाली कर्म-निर्जरा शीघ्र होती है ।
विशदार्थ — अध्यात्मयोगसे आत्मामें आत्माका ही ध्यान करनेसे कर्मोंकी निर्जरा
(एकदेशसे कर्मोंका क्षय हो जाना, कर्मोंका सम्बन्ध छूट जाना) हो जाती है । उसमें भी
जो सिद्धयोगी हैं, उनके तो अशुभ तथा शुभ दोनों ही प्रकारोंके कर्मोंकी निर्जरा हो जाती
है । और जो साध्ययोगी हैं, उनके असातावेदनीय आदि अशुभ कर्मोंकी निर्जरा होती है ।
कोरी निर्जरा होती हो सो बात नहीं है । अपि तु भूख-प्यास आदि दुःखके भेदों (परीषहों)
અનુભવ (વેદન) નહિ હોવાથી (ઉપસર્ગાદિ તરફ લક્ષ નહિ હોવાથી) [आस्रवस्य ]
(કર્મોના) આસ્રવને (આગમનને) [निरोधिनी ] રોકવાવાળી [कर्मणां निर्जरा ] કર્મોની નિર્જરા
[आशु ] શીઘ્ર [जायते ] થાય છે.
ટીકા : — થાય છે. કોણ તે? નિર્જરા અર્થાત્ (કર્મોનો) એકદેશ સંક્ષયવિશ્લેષ
અથવા સંબંધ છૂટવો તે (ખરી પડવું તે) એવો અર્થ છે. કોની (નિર્જરા)? કર્મોની;
સિદ્ધયોગીની અપેક્ષાએ (અર્થાત્ જે સિદ્ધયોગી છે તેનાં તો) અશુભ તથા શુભ કર્મોની
નિર્જરા અને સાધ્યયોગીની અપેક્ષાએ અસાતાવેદનીય આદિની નિર્જરા થાય છે. કેવી
રીતે? શીઘ્ર – જલદી. શા વડે? અધ્યાત્મયોગ દ્વારા એટલે આત્મામાં આત્માના ધ્યાનથી.
શું કેવલ (નિર્જરા થાય છે)? (ગુરુએ) કહ્યું, ‘‘ના, ‘નિરોધિની શબ્દ પ્રતિષેધ (નિષેધ)
બતાવે છે.’’ કોનો (પ્રતિષેધ)? આસ્રવનો – કર્મોના આગમનનો, એમ અહીં સમજવું.
કહ્યું, ‘શાથી’? પરીષહોનો – અર્થાત્ ક્ષુધા આદિ દુઃખના ભેદોરૂપ પરીષહોનો તથા
‘આદિ’ શબ્દથી દેવો વગેરેથી કરેલા ઉપસર્ગની બાધાનો અનુભવ (વેદન) નહિ હોવાથી
(બાધા તરફ ઉપયોગ નહિ હોવાથી) અથવા તેનું સંવેદન નહિ હોવાથી (કર્મોના
આગમનને આસ્રવને રોકવારૂપ) જૂનાં કર્મની નિર્જરા સાથે સંવર પણ થાય છે.
વળી ‘आत्मानुशासन’ — શ્લોક ૨૪૬માં કહ્યું છે કેઃ —