chhAyA Atap sthit jo, jan pAme sukh dukh,
tem devapad vrat thakI, avrate nArak dukh. 3.
anvayArtha : – [व्रतैः ] vrato dvArA [दैव पदं ] devapad prApta karavun [वरं ] sArun chhe, [बत ]
paN are [अव्रतैः ] avrato dvArA [नारकं पदं ] narak-pad prApta karavun [न वरं ] sArun nathI.
jem [छायातपस्थयोः ] chhAyA ane tApamAn besI [प्रतिपालयतोः ] (mitranI) rAh jonArA banne
(puruSho)mAn [महान् भेदः ] moTo taphAvat chhe, tem (vrat ane avratanun AcharaN karanAr banne
puruShomAn moTo taphAvat chhe.)
TIkA : – sArun ho. shun te (sArun ho)? pad-sthAn. kevun (pad)? devonun pad arthAt
svarga, kyA hetuo dvArA? vrato dvArA, kAraN ke vratAdi viShay sambandhI rAgathI utpanna
puNyothI svargAdipadarUp abhyudayano sambandh hoy chhe, je sakal janomAn suprasiddha chhe.
tyAre shiShye AshankA karI kahyun, ‘‘avrato paN tevA prakAranAn hashe?’’
★
वरं व्रतैः पदं दैवं नाव्रतैर्बत नारकम् ।
छायातपस्थयोर्भेदः प्रतिपालयतोर्महान् ।।३।।
टीका — वरं भवतु । किं तत् ? पदं । स्थानं । किं विशिष्टं ? दैवं देवानामिदं दैवं, स्वर्गः
कैर्हेतुभिर्व्रतादिविषयरागजनितपुण्यैः तेषां स्वर्गादिपदाभ्युदयनिबंधनत्वेन सकलजनसुप्रसिद्धत्वात् ।
तहर्यऽव्रतान्यपि तथाविधानि भविष्यन्तीत्याशंक्याह – नेत्यादि । न वरं भवति । किं तत् ? पदं ।
किंविशिष्टं ? नारकं नरकसंबंधि । कैः ? अव्रतैः हिंसादिपरिणामजनितपातकेः, बतेति खेदे कष्टे
वा । तर्हि व्रताव्रतनिमित्तयोरपि देवनारकपक्षयोः साम्यं भविष्यतीत्याशंकायां तयोर्महदन्तरमिति
दृष्टान्तेन प्रकटयन्नाह —
मित्र राह देखत खड़े, इक छाया इक धूप ।
व्रतपालनसे देवपद, अव्रत दुर्गति कूप ।।३।।
अर्थ — व्रतोंके द्वारा देव-पद प्राप्त करना अच्छा है, किन्तु अव्रतोंके द्वारा नरक-
पद प्राप्त करना अच्छा नहीं है । जैसे छाया और धूपमें बैठनेवालोंमें अन्तर पाया जाता
है, वैसे ही व्रत और अव्रतके आचरण व पालन करनेवालोंमें फर्क पाया जाता है ।
“वर वयतवेहि सग्गो मा दुक्खं होउ णिरइ इयरेहिं ।
छायातवट्टियाणं पउवालंताण गुरुभेयं ।।२५।।( – मोक्षपाहुडे)
8 ]
iShTopadesh
[ bhagavAnashrIkundakund-