kahān jainashāstramāḷā ]
iṣhṭopadesh
[ 23
वक्ति मयास्य चित्तं लब्धमिति । किं तत् कर्तृ – ज्ञानं धर्मधर्मिणोः कथंचित्तादात्म्यादर्थग्रहण-
व्यापारपरिणत आत्मा । कं ? स्वभावं, स्वोऽसाधारणो — अन्योऽन्यव्यतिकरे सत्यपि व्यक्त्यंतरेभ्यो
विवक्षितार्थस्य व्यावृत्तप्रत्ययहेतुर्भावो धर्मः स्वभावस्तं । केषाम् ? पदार्थानां सुखदुःखशरीरादीनां ।
किंविशिष्टं सत् ज्ञानं ? संवृत्तं प्रच्छादितं वस्तुयाथात्म्यप्रकाशने अभिभूतसामर्थ्यम् । केन ?
मोहेन — मोहनीयकर्मणो विपाकेन ।
तथा चोक्तम् [लघीयस्त्रये ] —
विशदार्थ — मोहनीयकर्मके उदयसे ढका हुआ ज्ञान — वस्तुओंके यथार्थ (ठीक
ठीक) स्वरूपका प्रकाशन करनेमें दबी हुई सामर्थ्यवाला ज्ञान, सुख, दुःख, शरीर आदिक
पदार्थोंके स्वभावको नहीं जान पाता है । परस्परमें मेल रहने पर भी किसी विवक्षित (खास)
पदार्थको अन्य पदार्थोंसे जुदा जतलानेके लिए कारणीभूत धर्मको (भावको) स्व-असाधारण
भाव कहते हैं । अर्थात् दो अथवा दोसे अधिक पदार्थोंके बीच मिले रहने पर भी जिस
असाधारण भाव (धर्म)के द्वारा किसी खास पदार्थको अन्य पदार्थोंसे जुदा जान सके, उसी
धर्मको उस पदार्थका स्वभाव कहते हैं ।
ऐसा ही अन्यत्र भी कहा है — ‘‘मलविद्ध०’’
kahe chhe, ‘men tenun man meḷavyun – jāṇyun’) koṇ te (jāṇatun nathī)? gnān (kartā) arthāt dharma
ane dharmīnā kathañchit tādātmyapaṇāne līdhe arthane grahaṇ karavānā (jāṇavānā) vyāpāramān
pariṇat ātmā.
kone (jāṇatun nathī)? svabhāvane; sva eṭale asādhāraṇ; paraspar bhinna hovā chhatān
(ekaṭhā maḷelā padārthomānthī) vivakṣhit (khās) padārthane anya padārthothī vyāvarta (bhinna)
batāvavāmān kāraṇabhūt bhāv, te dharma – te svabhāv, tene.
(be athavā bethī adhik maḷelā padārthomānthī koī khās padārthane anya padārthothī
bhinna batāvanār asādhāraṇ bhāv (dharma) tene te padārthano svabhāv kahe chhe).
konā (svabhāvane)? sukh – duḥkh – sharīrādi padārthonā (svabhāvane). te gnān kevun chhe?
ḍhaṅkāyelun — āchchhādit thayelun — arthāt vastunā yathārtha svarūpanā prakāshamān jenun sāmarthya
abhibhūt thayun chhe (parābhav pāmyun chhe) tevun (te gnān). konāthī (abhibhūt thayun chhe)?
mohathī – mohanīy karmanā vipākathī (udayathī) — (arthāt mohanīyakarmanā udayamān joḍāvāthī
te gnān āchchhādit thayun chhe).
vaḷī, (ladhīyastrayamān) kahyun chhe ke — ‘मलविद्ध०’