kahān jainashāstramāḷā ]
iṣhṭopadesh
[ 59
टीका — यदनशनादितपोऽनुष्ठानं जीवस्य पूर्वापूर्वपापक्षणनिवारणाभ्यामुपकाराय
स्यात्तद्देहस्यापकारकं ग्लान्यादिनिमित्तत्वात् । यत्पुनर्घनादिकं देहस्य भोजनाद्युपयोगेन
क्षुधाद्युपतापक्षयत्वादुपकाराय स्यात्तज्जीवस्योपार्जनादौ पापजनकत्वेन दुर्गति दुःखनिमित्तत्वाद-
पकारकं स्यादतो जानीहि जीवस्य धनादिना नोपकारगन्धोप्यस्ति धर्मस्यैव तदुपकारत्वात् ।
विशदार्थ — देखो जो अनशनादि तपका अनुष्ठान करना, जीवके पुराने व नवीन
पापोंको नाश करनेवाला होनेके कारण, जीवके लिये उपकारक है, उसकी भलाई करनेवाला
है, वही आचरण या अनुष्ठान शरीरमें ग्लानि शिथिलतादि भावोंको कर देता है, अतः उसके
लिए अपकारक है, उसे कष्ट व हानि पहुँचानेवाला है । और जो धनादिक हैं, वे
भोजनादिकके उपयोग द्वारा क्षुधादिक पीड़ाओंको दूर करनेमें सहायक होते हैं । अतः वे
शरीरके उपकारक हैं । किन्तु उसी धनका अर्जनादिक पापपूर्वक होता है । व पापपूर्वक
होनेसे दुर्गतिके दुःखोंकी प्राप्तिके लिये कारणीभूत है । अतः वह जीवका अहित या बुरा
करनेवाला है । इसलिए यह समझ रक्खो कि धनादिकके द्वारा जीवका लेशमात्र भी उपकार
नहीं हो सकता । उसका उपकारक तो धर्म ही है । उसीका अनुष्ठान करना चाहिए ।
अथवा कायका हित सोचा जाता है, अर्थात् कायके द्वारा होनेवाले उपकारका विचार
किया जाता है । देखिये कहा जाता है कि ‘‘शरीरमाद्यं खलु धर्मसाधनम्’’ शरीर धर्म-
ṭīkā : — je anashanādi tapanun anuṣhṭhān, jīvanān jūnān ane navān pāpono nāsh
karavāmān tathā dūr karavāmān kāraṇabhūt hovāthī jīvane upakārak chhe, te (tapādi ācharaṇ)
dehane glāni ādinun kāraṇ hovāthī apakārak chhe; ane vaḷī je dhanādik, bhojanādikanā
upayog dvārā kṣhudhādi pīḍāne nāsh karavānun kāraṇ hovāthī sharīrane upakārak chhe, te (dhananā)
upārjanādikamān pāp utpanna thatun hovāthī ane te pāp durgatinā duḥkhanun kāraṇ hovāthī,
jīvane apakārak chhe. māṭe dhanādik dvārā jīvane upakāranī gandh paṇ nathī, kintu dharmano
ja tenā upar upakār chhe, em jāṇ.
bhāvārtha : nishchay anashanādi tapanā anuṣhṭhānathī jūnān tathā navān karmono abhāv
thāy chhe, tethī te jīvane upakārak chhe, parantu te tapādinā anuṣhṭhānathī sharīramān shithilatādi
utpanna thāy chhe, tethī sharīrane te apakārak (ahitakar) chhe.
bhojanādinā bhog dvārā kṣhudhādi pīḍāone dūr karavāmān dhanādik nimitta chhe, tethī
sharīrane upakārak chhe, parantu te dhan kamāvāmān pāp thāy chhe ane pāpathī durgatinān duḥkhonī
prāpti thāy chhe, tethī dhanādik jīvane apakārak – ahitakar chhe.