Moksha Marg Prakashak-Gujarati (English transliteration). Antrayakarmodayjanya Avastha; Vedaniy Karmodayjanya Avastha; Aayukarmodayjanya Avastha; Namkarmodayjanya Avastha; Gotrakarmodayjanya Avastha; Adhikar Trijo; Sansar Ane Mokshasukha Nirupan; Duhkhanu Mool Karan Mithyadarshan, Agyan, Asanyam; Mithyatvanu Swaroop; Mohajanit Vishyabhilasha; Upar Kahel Dukhani Nivruttina Upayonu Juthapanu; Dukhanivruttino Sacho Upay; Darshanamohana Udayathi Thatu Dukha Ane Tena Upayonu Juthapanu; Charitramohathi Dukha Ane Tena Upayonu Juthapanu; Antarayakarmana Udayathi Thatu Dukha Ane Tena Upayonu Juthapanu; Vedniykarmna Udayathi Thatu Dukha Ane Tena Upayonu Juthapanu; Aayukarmna Udayathi Thatu Dukha Ane Tena Upayonu Juthapanu.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 4 of 20

 

Page 33 of 370
PDF/HTML Page 61 of 398
single page version

vaLI e krodhAdi chAr kaShAyamAnthI ek kALamAn koI ek ja kaShAyano uday hoy chhe.
e kaShAyomAn paN ekabIjAmAn paraspar kAraNkAryapaNun varte chhe. koI veLA krodhathI mAnAdi thaI
jAy chhe, koI veLA mAnathI krodhAdi thaI jAy chhe; tethI paraspar e kaShAyomAn koI veLA bhinnatA
bhAse chhe tathA koI veLA bhinnatA bhAsatI nathI e pramANe kaShAyarUp pariNaman thAy chhe.
vaLI chAritramohanA udayathI nokaShAy thAy chhe. hAsyanA udayathI koI ThekANe iShTapaNun mAnI
praphullit thAy chheharSha mAne chhe, ratinA udayathI koIne iShTa mAnI tenAthI prIti kare chhetyAn
Asakta thAy chhe, aratinA udayathI koIne aniShTa mAnI aprIti kare chhetyAn udvegarUp thAy
chhe, shokanA udayathI koImAn aniShTapaNun mAnI dilagIr thAy chhekhed mAne chhe, bhayanA udayathI
koIne aniShTa mAnI tenAthI Dare chheteno sanyog ichchhato nathI, jugupsAnA udayathI koI padArthane
aniShTa mAnI tenI ghRuNAtiraskAr kare chheteno viyog thavo ichchhe chhe, em hAsyAdi chha jANavA.
tathA vedanA udayathI tene kAmapariNAm thAy chhe, tyAn strIvedanA udayathI puruSh sAthe ramavAnI ichchhA
thAy chhe, puruShavedanA udayathI strI sAthe ramavAnI ichchhA thAy chhe ane napunsakavedanA udayathI
ekasAthe bannenI sAthe ramavAnI ichchhA thAy chhe. e pramANe e nav nokaShAy chhe. krodhAdi jevA
e baLavAn nathI tethI tene iShatkaShAy arthAt nokaShAy kahevAmAn Ave chhe. ahIn ‘‘no’’ shabda
iShatvAchak jANavo. e nokaShAyano uday krodhAdikanI sAthe yathAsambhav hoy chhe.
e pramANe upar kahelA darshan tathA chAritramohanA udayathI mithyAtvabhAv tathA kaShAyabhAv
thAy chhe. e ja sansAranAn mUL kAraN chhe. vaLI vartamAnakALe paN jIv enAthI ja dukhI thAy
chhe, tathA bhAvI sansAranA kAraNarUp karmabandhananun mUL kAraN paN e ja chhe. enun ja bIjun nAm
moh tathA rAg
dveSh chhe. tyAn mithyAtvanun nAm moh chhe, kAraN ke tyAn AtmasAvadhAnatAno abhAv
hoy chhe. vaLI mAyAlobh e be kaShAy tathA hAsya, rati ane traNe prakAranA ved e badhAnun
nAm rAg chhe, kAraN ke tyAn iShTabuddhi thaI anurAg pravarte chhe. tathA krodhmAn e be kaShAy
ane arati, shok, bhay, jugupsA e badhAnun nAm dveSh chhe, kAraN ke tyAn aniShTabuddhi thaI dveSh
varte chhe. sAmAnyapaNe e rAg
dveSh ane moh e badhAnun nAm moh chhe, kAraN ke e badhAyamAn
sarvatra asAvadhAnatA ja hoy chhe.
antarAyakarmodayajanya avasthA
antarAyakarmanA udayathI jIv ichchhe chhe te thatun nathI. dAn ApavA ichchhe paN ApI shake
nahi, vastunI prApti ichchhe paN thAy nahi, bhog bhogavavA ichchhe paN bhogavI shake nahi,
upabhog levA ichchhe paN levAy nahi, ane potAnI gnAnAdi shaktine pragaT karavA ichchhe paN
te pragaT thaI shake nahi. e pramANe antarAyanA udayathI pote je ichchhe te thatun nathI. tathA enA
kShayopashamathI kinchitmAtra ichchhelun paN prApta thAy chhe. ichchhA to ghaNI ja chhe, parantu e ichchhelun

Page 34 of 370
PDF/HTML Page 62 of 398
single page version

paN kinchitmAtra maLe chhe. ghaNun dAn devA ichchhe chhe paN thoDun ja daI shake, ghaNo lAbh ichchhe
paN thoDo ja lAbh thAy. gnAnAdik shakti pragaT thAy chhe tyAn paN anek bAhya kAraNonI jarUr
paDe chhe. e pramANe ghAti karmonA udayathI AtmAnI avasthA thAy chhe.
vedanIyakarmodayajanya avasthA
aghAti karmomAn vedanIyakarmanA udayathI sharIramAn bAhya sukhdukhanAn kAraNo nIpaje chhe.
sharIramAn arogIpaNun, rogIpaNun, shaktivAnapaNun, durbaLapaNun ityAdi tathA kShudhA, tRuShA, rog, khed,
pIDA ityAdi sukh
dukhanAn kAraNo maLI Ave chhe. sharIrathI bahAr paN managamatAn RUtu
pavanAdik vA iShTa strI, putra, mitra, dhanAdi tathA aNagamatAn RUtupavanAdik vA aniShTa strI,
putra, shatru, dAridrya, vadh, bandhanAdik sukhdukhanAn kAraNo maLI Ave chhe. e bAhyakAraNo kahyAn
temAn koI kAraN to evAn chhe ke jenA nimittathI sharIranI avasthA ja sukhdukhanun kAraN hoy
chhe, ane e ja sukhdukhanun kAraN thAy chhe. vaLI koI kAraN evAn chhe ke pote ja sukh
dukhanun kAraN thAy chhe. e pramaNe kAraNonun maLavun vedanIyakarmanA udayathI thAy chhe. tyAn
sAtAvedanIyanA udayathI sukhanAn kAraNo maLI Ave chhe tathA asAtAvedanIyanA udayathI dukhanAn
kAraNo maLI Ave chhe. ahIn em samajavA yogya chhe ke
e kAraNo ja kAI sukhdukh upajAvatAn
nathI, paN mohakarmanA udayathI AtmA pote ja sukhdukh mAne chhe. vedanIyakarmanA udayane ane
mohanIyakarmanA udayane evo ja sambandh chhe ke jyAre sAtAvedanIyajanya bAhya kAraN maLe tyAre
to sukh mAnavArUp mohakarmano uday thAy chhe tathA jyAre asAtAvedanIyajanya bAhya kAraN maLe
tyAre dukh mAnavArUp mohakarmano uday thAy chhe. vaLI te ja kAraN koIne sukhanun tathA koIne
dukhanun kAraN thAy chhe. jem koIne sAtAvedanIyanA udayathI maLelun je vastra sukhanun kAraN thAy
chhe tevun vastra koIne asAtAvedanIyanA udayathI maLatAn dukhanun kAraN thAy chhe. mATe bAhya vastu
to sukh
dukhanun nimitta mAtra chhe. sukh
dukh thAy chhe te mohanA nimittathI thAy chhe. nirmohI
munijanone anek RIddhi Adi tathA pariShah Adi kAraNo maLavA chhatAn paN sukhdukh Upajatun
nathI, tathA mohI jIvane kAraN maLo vA na maLo topaN potAnA sankalpathI ja sukhdukh thayA
kare chhe. temAn paN tIvra mohIne je kAraNo maLatAn tIvra sukhdukh thAy chhe te ja kAraNo maLatAn
mand mohIne mand sukhdukh thAy chhe. mATe sukhdukh thavAnun mUL baLavAn kAraN
mohakarmano uday chhe anya vastu baLavAn kAraN nathI, parantu anya vastune ane mohI jIvanA
pariNAmone nimittanaimittikanI mukhyatA hoy chhe, je vaDe mohI jIv anya vastune ja sukh
dukhanun kAraN mAne chhe. e pramANe vedanIyakarmanA udayathI sukhdukhanAn kAraNo nIpaje chhe.
Ayukarmodayajanya avasthA
AyukarmanA udayavaDe manuShyAdi paryAyonI sthiti rahe chhe. jyAnsudhI Ayukarmano uday rahe

Page 35 of 370
PDF/HTML Page 63 of 398
single page version

chhe tyAnsudhI rogAdik anek kAraNo maLavA chhatAn paN sharIrathI sambandh chhUTato nathI, tathA jyAre
Ayuno uday na hoy tyAre anek upAy karavA chhatAn paN sharIrathI sambandh raheto nathI. paN
te ja vakhate AtmA ane sharIr judAn thaI jAy chhe. A sansAramAn janma, jIvan ane maraNanun
kAraN Ayukarma ja chhe. jyAre navIn Ayuno uday thAy chhe tyAre navIn paryAyamAn janma thAy
chhe. vaLI tyAn paN jyAnsudhI Ayuno uday rahe tyAnsudhI te paryAyarUp prANonA dhAraNathI jIvavun
thAy chhe ane Ayuno kShay thatAn e paryAyarUp prANonA chhUTavAthI maraN thAy chhe. sahaj ja evun
Ayukarmanun nimitta chhe. anya koI upajAvavAvALo, rakShA karavAvALo ke vinAsh karavAvALo nathI
evo nishchay karavo. vaLI jem koI navIn vastra pahere, keTalok kAL te rahe pachhI tene chhoDI
koI anya navIn vastra pahere, tem jIv paN navIn sharIr dhAraN kare, te keTalok kAL dhAraN
karI rahe pachhI tene chhoDI anya sharIr dhAraN kare chhe. mATe sharIrasambandhanI apekShAe janmAdik
chhe. jIv pote janmAdik rahit nitya ja chhe, topaN mohI jIvane bhUt
bhaviShyano vichAr nathI,
tethI pAmel paryAyamAtra ja potAnun astitva mAnI paryAy sambandhI kAryomAn ja tatpar rahyA kare
chhe. e pramANe Ayukarma vaDe paryAyanI sthiti jANavI.
nAmakarmodayajanya avasthA
nAmakarmanA udayathI A jIvane manuShyAdi gatio prApta thAy chhe. te paryAyarUp potAnI
avasthA thAy chhe. tyAn trassthAvarAdik bhed hoy chhe. tathA tyAn ekendriyAdi jAtine dhAraN
kare chhe. e jAtikarmanA udayane ane matignAnAvaraNanA kShayopashamane nimittanaimittikapaNun jANavun.
jevo kShayopasham hoy tevI jAti pAme. vaLI sharIrano sambandh hoy chhe, tyAn sharIranA paramANu
ane AtmAnA pradeshonun ek bandhAn thAy chhe, tathA sankoch
vistArarUp thaIne AtmA sharIrapramAN
rahe chhe. nokarmarUp sharIramAn angopAngAdikanAn yogya sthAn pramANasahit hoy chhe. e vaDe ja
sparshan, rasanA Adi dravyaindriyo nIpaje chhe. vA hRudayasthAnamAn ATh pAnkhaDIvALA khIlelA
kamaLanA AkAr jevun dravyaman thAy chhe. vaLI e sharIramAn ja AkArAdinA visheSh vA varNAdikanA
visheSh hovA chhatAn sthUlasUkShmatvAdik hovA ityAdi kArya thAy chhe. sharIrarUp pariNamelA
paramANuo A prakAre pariName chhe. shvAsochchhvAs athavA svar nIpaje chhe e paN pudgalanA
pinD chhe tathA e sharIrathI ek bandhAnarUp chhe. emAn paN AtmAnA pradesho vyApta chhe.
shvAsochchhvAs e pavan chhe. have jem AhArane grahaN karIe, nihArane bahAr kADhIe to ja
jIvI shakAy, tem bahAranA pavanane grahaN karIe ane abhyantar pavanane kADhIe to ja jIvitavya
rahe. mATe shvAsochchhvAs jIvitavyanun kAraN chhe. jem A sharIramAn hAD
mAnsAdik chhe tem pavan
paN chhe. vaLI jem hAth vagere vaDe kArya karIe chhIe tem pavan vaDe paN kArya karIe chhIe.
moDhAmAn mUkelA grAsane pavan vaDe peTamAn utArIe ane maLAdik paN pavanathI ja bahAr kADhIe
chhIe. em anya paN jANavun.

Page 36 of 370
PDF/HTML Page 64 of 398
single page version

nADI, vAyurog ane vAyuno goLo e vagere pavanarUp sharIranAn ang jANavAn. vaLI
svar chhe te shabda chhe; te jem vINAnI tAntane halAvatAn bhAShArUp hovA yogya pudgalaskandho chhe
te sAkShar vA anakShar shabdarUp pariName chhe; tem tALu, hoTh ityAdi angone halAvatA
bhAShAparyAptimAn grahelA je pudgalaskandho chhe te sAkShar vA anakShar shabdarUp pariName chhe. vaLI
shubh
ashubh gamanAdik thAy chhe tyAn em jANavun ke jem be puruShone ekadanDI beDI hoy tyAn
ek puruSh gamanAdik karavA ichchhe to gamanAdi na thaI shake, paN bIjo gamanAdi kare to ja
gamanAdik thaI shake, paN bannemAnthI ek besI rahe to gamanAdi thaI shake nahi. tathA bannemAnthI
ek baLavAn hoy to te bIjAne paN ghasaDI jAy. tem AtmAne ane sharIrAdirUp pudgalane
ekakShetrAvagAharUp bandhAn chhe. tyAn AtmA halan
chalanAdi karavA ichchhe ane pudgal e shaktivaDe
rahit banI halanchalan na kare vA pudgalamAn shakti hovA chhatAn paN AtmAnI ichchhA na hoy
to halanchalanAdi thaI shake nahi tathA e bannemAn pudgal baLavAn thaI hAlavAchAlavA lAge
to tenI sAthe ichchhA vinA paN AtmA hAlavAchAlavA lAge. e pramANe halanchalanAdi kriyA
thAy chhe. vaLI tene apayash Adi bAhya nimitta bane chhe, em e kArya nIpaje chhe. e vaDe
moh anusAr AtmA sukhI
dukhI paN thAy chhe. em nAmakarmanA udayathI svayamev nAnA
prakArarUp rachanA thAy chhe, anya koI karavAvALo nathI. tIrthankarAdi prakRiti to (A kALe) ahIn
chhe ja nahIn.
gotrakarmodayajanya avasthA
gotrakarmathI nIchUnch kuLomAn Upajavun thAy chhe, tyAn potAnun hInadhikapaNun prApta thAy
chhe. mohanA nimittathI AtmA sukhIdukhI paN thAy chhe.
e pramANe aghAti karmonA nimittathI avasthAo thAy chhe. em A anAdi sansAramAn
ghAtiaghAti karmonA uday anusAr AtmAnI avasthAo thAy chhe. he bhavya! tArA antarangamAn
tun vichAr karIne jo ke em ja chhe ke nahi? vichAr karatAn to tane em ja pratibhAsashe. jo
em ja chhe to tun em mAn ke ‘‘mane anAdi sansArarog chhe tenA nAshano mAre upAy karavo
Avashyak chhe.’’ e vichArathI tArun kalyAN thashe.
e pramANe shrI mokShamArgaprakAshak shAstra viShe
sansAravasthA nirUpak bIjo adhikAr samApta

Page 37 of 370
PDF/HTML Page 65 of 398
single page version

adhikAr trIjo
sansAradukh ane mokShasukh nirupaN
je nij bhAv sadA sukhad, nijano karo prakAsh;
je bahu vidhi bhav dukhataNI, kare chhe sattA nAsh.
have e sansAr-avasthAmAn nAnA prakAranAn dukh chhe tenun varNan karIe chhIe. kAraN ke
jo sansAramAn paN sukh hot to sansArathI chhUTavAno upAy shA mATe karIe? A sansAramAn anek
prakAranAn dukh chhe eTalA mATe ja sansArathI mukta thavAno upAy karIe chhIe. vaLI jem nipuN
vaidya roganun nidAn tathA e rogajanya avasthAonun varNan karI rogIne rogano nishchay karAvI
pachhI teno ilAj karavAnI ruchi karAve chhe tem ahIn paN pratham sansAraroganun nidAn tathA e
sansArarogajanya avasthAonun varNan karI sansArI jIvane sansArarogano nishchay karAvI teno upAy
karavAnI ruchi karAve chhe.
jem rogI rogathI dukhI thaI rahyo hoy parantu tenun mUL kAraN jANe nahi, sAcho
upAy jANe nahi ane dukh paN sahyun jAy nahi tyAre potAne bhAse evA ja upAy karyA
kare, paN ethI dukh dUr thAy nahi. eTale taraphaDI-taraphaDI paravash banI e ja dukhone sahan
kare chhe, e dukhonun mUL kAraN jANato nathI tene jem vaidya dukhanun mUL kAraN batAve , dukhanun
svarUp batAve tathA enA karelA upAyone jUThA chhe em batAve tyAre ja sAcho upAy karavAnI
rogIne ruchi thAy; te ja pramANe A sansArI jIv sansAramAn dukhI thaI rahyo chhe, paN tenun
mUL kAraN jANato nathI, sAcho upAy paN jANato nathI. ane dukh sahyun paN jatun nathI,
tyAre te potAne bhAse tevA ja upAy karyA kare chhe, paN ethI dukh dUr thAy nahi eTale taraphaDI
-taraphaDI paravash banI e ja dukhone sahan karyA kare chhe. evA jIvane ahIn dukhanun mUL kAraN
batAvIe, dukhanun svarUp batAvIe ane tenA upAyonun juThApaNun batAvIe to tene sAcho upAy
karavAnI ruchi thAy. e varNan karIe chhIe.
dukhanun mUL kAraN mithyAdarshan, agnAn, asanyam
sarva dukhonun mUL kAraN mithyAdarshan, agnAn ane asanyam chhe. darshanamohanA udayathI
thayelA atattvashraddhAnmithyAdarshan chhe tenAthI vastusvarUpanI yathArtha pratIti na thatAn anyathA pratIti
thAy chhe. vaLI e mithyAdarshananA nimittathI kShayopashamarUp gnAn chhe te agnAn banI rahyun chhe,
jethI vastusvarUpanun yathArtha prakAre jANavun na thatAn anyathA ja jANavun thAy chhe. chAritramohanA
udayathI thayelo kaShAyabhAv tenun ja nAm asanyam chhe, je vaDe jevun vastunun svarUp chhe tevun na

Page 38 of 370
PDF/HTML Page 66 of 398
single page version

pravartatAn anyathA pravarte chhe. e pramANe e mithyAdarshanAdik chhe te ja sarva dukhonun mUL kAraN
chhe. e kevI rIte? te ahIn kahIe chhIe.
mithyAtvanun svarup
mithyAdarshanAdikathI jIvane sva-parano vivek thaI shakato nathI. pote ek AtmA tathA
anant pudgalaparamANumay sharIrenA sanyogarUp manuShyAdik paryAy nIpaje chhe te paryAyane ja
potAnun svarUp mAne chhe. AtmAnA gnAndarshanAdi svabhAv chhe te vaDe kinchit jANavundekhavun thAy
chhe, karmaupAdhithI thayelA krodhAdibhAvarUp pariNaman thAy chhe, ane sharIrano sparsha, ras, gandh,
varNa svabhAv chhe te pragaT chhe tathA sthUl
kRuShAdiksparshAdik palaTavArUp anek avasthAo thAy
chhe te sarvane potAnun svarUp jANe chhe. gnAndarshananI pravRutti indriy ane man dvArA thAy chhe,
tethI A jIv mAne chhe ketvachA, jIbh, nAsikA, netra, kAn ane man e badhA mArAn ang
chhe, e vaDe hun dekhunjANun chhun, evI mAnyatAthI indriyomAn prIti hoy chhe.
mohajanit viShayaabhilAShA
mohanA AveshathI te indriyo dvArA viShay grahaN karavAnI ichchhA thAy chhe, tyAn e
viShayonun grahaN thatAn e ichchhA maTavAthI nirAkul thAy chhe eTale Anand mAne chhe. jem kUtaro
hAD chAvavAthI potAnun lohI nIkaLe teno svAd laI em mAnavA lAge ke ‘‘A hADano svAd
Ave chhe,’’ tem A jIv viShayone jANe chhe tethI potAnun gnAn pravarte chhe teno svAd laI em
mAnavA lAge ke ‘‘A viShayano svAd chhe,’’ paN viShayamAn to svAd chhe ja nahi. pote ja ichchhA
karI hatI tene pote ja jANI pote ja Anand mAnyo, parantu ‘‘hun anAdi-anant gnAnasvarUp AtmA
chhun’’ evo nikeval (parathI kevaL bhinna) gnAnano anubhav chhe ja nahi. parantu ‘‘ men nRitya dIThun,
rAg sAmbhaLyo, phUl sUnghyun, padArtha sparshyo, svAd jANyo tathA men shAstra jANyAn, mAre A jANavun
joIe’’ e prakAranA gneyamishrit gnAnanA anubhavavaDe viShayonI tene pradhAnatA bhAse chhe. e
pramANe mohanA nimittathI A jIvane viShayonI ichchhA hoy chhe.
have ichchhA trikAlavartI sarva viShayone grahaN karavAnI chhe ke ‘‘hun sarvane sparshun, sarvane
svAdun, sarvane sUnghun, sarvane dekhun, sarvane sAmbhaLun ane sarvane jANun.’’ eTalI badhI ichchhA hovA
chhatAn shakti to eTalI ja chhe ke
indriyonA sanmukh thayelA vartamAn sparsha, ras, gandh, varNa ane
shabdamAnthI koIne kinchitmAtra grahaN kare vA smaraNAdikavaDe manathI kinchit jANe, ane te paN
bAhya anek kAraN maLatAn ja siddha thAy. tethI koI kALe enI ichchhA pUrNa thatI nathI. kAraN
ke evI ichchhA to kevaLagnAn thatAn ja sampUrNa thAy paN kShayopashamarUp indriyadvArA to kadI paN
ichchhA pUrNa thAy nahi, ane tethI mohanA nimittathI e indriyone potapotAnA viShayagrahaNanI
nirantar ichchhA rahyA ja karavAthI A jIv Akul
vyAkul banI dukhI thaI rahyo chhe.

Page 39 of 370
PDF/HTML Page 67 of 398
single page version

evo dukhI thaI rahyo chhe ke koI ek viShayanA grahaN arthe potAnA maraNane paN gaNato
nathI. jem hAthIne kapaTanI hAthaNInun sharIr sparshavAnI, machchhane jALamAn lagAvelun mAns chAkhavAnI,
bhamarAne kamaLanI sugandh sUnghavAnI, patangane dIpakano varNa dekhavAnI tathA haraNane rAg sAmbhaLavAnI
evI ichchhA hoy chhe ke tatkAl maraN bhAse topaN te maraNane na gaNatAn viShayonun grahaN kare
chhe. tethI maraN thavA karatAn paN indriyonA viShayasevananI pIDA adhik jaNAy chhe. e indriyonI
pIDAthI sarva jIvo pIDit banI nirvichAr thaI, jem koI dukhI mANas pahAD uparathI paDatu
mUke tem, viShayomAn jhampApAt kare chhe. nAnA prakAranAn kaShTavaDe dhan upajAve ane viShayane arthe
tene gumAve. viShayonI prApti arthe jyAn maraN thatun jANe tyAn paN jAy, narakAdikanA kAraNarUp
je hinsAdik kArya tene paN kare vA krodhAdik kaShAyo upajAve. bichAro shun kare? indriyonI pIDA
na sahan thavAthI tene anya kAI vichAr Avato nathI. e pIDAthI ja pIDit thaI indrAdik
devo paN viShayomAn ati Asakta banI rahyA chhe. jem khAjanA rogathI pIDit thayelo puruSh
Asakta banI khajavALavA lAge chhe, pIDA na thatI hoy to te shA mATe khajavALe? tem
indriyarogathI pIDit thayelA indrAdik devo Asakta banI viShayasevan kare chhe. pIDA na hoy
to teo shA mATe viShayasevan kare? e pramANe gnAnAvaraN
darshanAvaraNanA kShayopashamathI thayelun
indriyAdijanit gnAn chhe te mithyAdarshanAdikanA nimittathI ichchhAsahit banI dukhanun kAraN thayun
chhe. have e dukh dUr thavAno upAy A jIv kevo kare chhe te kahIe chhIe.
upar kahel dukhanI nivRuttinA upAyonun jULApaNun
indriyovaDe viShayonun grahaN thatAn mArI ichchhA pUrNa thashe em jANI pratham to nAnA
prakAranAn bhojanAdiko vaDe indriyone prabal kare chhe, tathA em ja jANe chhe kejo indriyo
prabaL rahe to mane viShay grahaN karavAnI shakit vadhe. temAn anek bAhya kAraNonI jarUr
hovAthI tenun nimitta meLave chhe. potAne sanmukh thayelA viShayone indriyo grahaN karI shake chhe
tethI anek bAhya upAyo vaDe viShayono ane indriyono sanyog meLave chhe. nAnA prakAranAn
vastrAdik, bhojanAdik, puShpAdik, mandir
AbhUShaNAdik vA gAyakvAjintrAdikano sanyog
meLavavA mATe ghaNo ja khedakhinna thAy chhe. jayAnsudhI e viShayo indriyasanmukh rahe tyAnsudhI
to tenun kinchit spaShTa jANapaNun rahe, paN pachhI man dvArA smaraNamAtra ja rahe ane kAL vyatIt
thatAn e smaraN paN mand thatun jAy chhe tethI te viShayone potAne AdhIn rAkhavAno upAy
kare chhe ane shIghra shIghra tenun grahaN karyA kare chhe. vaLI indriyovaDe to ek kALamAn koI ek
ja viShayanun grahaN thAy chhe, paN A jIv ghaNA ghaNA viShayo grahaN karavA ichchhe chhe tethI
utAvaLo banI jaladI jaladI ek viShayane chhoDI anyane grahaN kare chhe, vaLI tene chhoDI anyane
grahaN kare chhe. e pramANe viShayane arthe valakhAn mAre chhe ane potAne je bhAse tevA upAy
karyA kare chhe, paN e upAy jUThA chhe, kAraN ke pratham to e badhAnun e ja pramANe thavun potAne

Page 40 of 370
PDF/HTML Page 68 of 398
single page version

AdhIn nathI, mahA kaThaN chhe. kadAchit karmaudayAnusAr e ja pramANe vidhi maLI jAy topaN
indriyone prabaL karavAthI kAI viShayagrahaNanI shakti vadhatI nathI, e to gnAn
darshan vadhavAthI
ja vadhe. paN e karmanA kShayopashamane AdhIn chhe. juo, koInun sharIr puShTa hovA chhatAn tenAmAn
evI shakti ochhI jovAmAn Ave chhe, tathA koInun sharIr durbaL hovA chhatAn tenAmAn evI shakti
adhik jovAmAn Ave chhe. mATe bhojanAdik vaDe indriyo puShTa karavAthI kAI siddhi thatI nathI,
parantu kaShAyAdik ghaTavAthI karmano kShayopasham thatAn gnAn
darshan vadhe chhe ane tyAre ja viShay-
grahaNanI shakti vadhe chhe.
vaLI viShayono sanyog meLave chhe, paN te ghaNA vakhat sughI Takato nathI athavA sarva
viShayono sanyog maLato ja nathI tethI e AkuLatA rahyA ja kare chhe. vaLI e viShayone
potAnA AdhIn rAkhI jaladI jaladI grahaN karavA ichchhe chhe paN te potAnA AdhIn rahetA
nathI, kAraN ke e judAn judAn dravya potapotAne AdhIn pariName chhe vA karmoday AdhIn
pariName chhe. have evA prakAranA karmano bandh yathAyogya shubhabhAv thatAn ja thAy ane pachhI
udayamAn Ave chhe, em pratyakSha joIe chhIe. juo, anek upAy karavA chhatAn paN karmanA
nimitta vinA sAmagrI maLatI nathI. chhatAn A jIv ati vyAkuL banI sarva viShayone yugapat
grahaN karavA mATe valakhAn mAre chhe, tathA ek viShayane chhoDI anyanun grahaN karavA mATe A
jIv evAn valakhA mAre chhe, paN pariNAme shun siddhi thAy chhe? jem maNanI bhUkhavALAne kaN
maLyo paN tethI tenI bhUkh maTe? tem sarva grahaNanI jene ichchhA chhe tene koI ek viShayanun
grahaN thatAn ichchhA kem maTe? ane ichchhA maTyA vinA sukh paN thAy nahi. mATe e badhA
upAy jUThA chhe.
prashnae upAyathI koI jIvane sukhI thatAn joIe chhIe, chhatAn tame sarvathA
jUThA kem kaho chho?
uttarasukhI to thatAn nathI, bhramathI sukh mAne chhe. jo sukhI thayo hoy to tene
anya viShayonI ichchhA kem rahe? jem rog maTyA pachhI anya auShadh koI shA mATe ichchhe?
tem dukh maTyA pachhI anya viShayone shA mATe ichchhe? jo viShayanun grahaN karyA pachhI ichchhA
shAnt thAy
aTakI jAy to ame paN sukh mAnIe, paN ahIn to ichchhit viShayanun grahaN
jyAnsudhI na thAy tyAnsudhI to te viShayanI ichchhA rahyA kare chhe tathA je samaye e viShayanun
grahaN thayun te ja samaye anya viShayagrahaNanI ichchhA thatI jovAmAn Ave chhe, tene sukh mAnavun
e kevun chhe? jem koI mahAkShudhAvAn rank potAne kadAchit ek annano kaN tenun bhakShaN karI
chen mAne tem A mahAtRuShNAvAn jIv potAne koI ek viShayanun nimitta maLatAn tenun grahaN
karI sukh mAne chhe paN vAstavikapaNe e sukh nathI.
7

Page 41 of 370
PDF/HTML Page 69 of 398
single page version

prashnajem kaN kaN vaDe potAnI bhUkh maTe chhe, tem ek ek viShayanun grahaN
karI potAnI ichchhA pUrNa kare to sho doSh?
uttarajo badhA kaN bheLA thAy to em ja mAnIe, parantu bIjo kaN maLatAn
prathamanA kaNanun nirgaman thaI jAy to bhUkh kem maTe? e ja pramANe jANavAmAn viShayonun
grahaN bheLun thatun jAy to ichchhA pUrNa thaI jAy, parantu jyAre bIjo viShay grahaN kare tyAre
pUrve je viShay grahaN karyo hato tenun jANapaNun rahetun nathI to ichchhA kevI rIte pUrNa thAy?
ichchhA pUrNa thayA vinA AkuLatA paN maTatI nathI ane AkuLatA maTyA vinA sukh paN kem
kahI shakAy?
vaLI ek viShayanun grahaN paN A jIv mithyAdarshanAdikanA sadbhAvapUrvak kare chhe ane
tethI bhAvi anek dukhanA heturUp karmo bAndhe chhe, tethI te vartamAnamAn paN sukh nathI tem
bhAvi sukhanun kAraN paN nathI, mATe e dukh ja chhe. e ja shrI pravachanasAramAn kahyun chhe
yathA
सपरं बाधासहियं विच्छिण्णं बंधकारणं विसमं
जं इंदिएहिं लद्धं तं सोक्खं दुक्खमेव तहा ।।७६।।
arthaindriyothI prApta thayelun sukh parAdhIn, bAdhA sahit, vinAshik, bandhanun
kAraN tathA viSham chhe; tethI e sukh kharekhar dukh ja chhe.
dukhanivRuttino sAcho upAy
e pramANe A sansArI jIve sukh mATe karelA upAy jUThA jANavA. to sAcho upAy
sho chhe? jyAre ichchhA dUr thAy ane sarva viShayonun ek sAthe grahaN rahyA kare to e dukh
maTe. have ichchhA to moh jatAn ja maTe ane sarvanun ek sAthe grahaN kevaLagnAn thatAn ja
thAy, teno upAy samyagdarshanAdik chhe, e ja sAcho upAy jANavo. e pramANe mohanA
nimittathI gnAnAvaraN
darshanAvaraNano kShayopasham paN dukhadAyak chhe, tenun varNan karyun.
prashnagnAnAvaraN-darshanAvaraNanA udayathI je jANavun thatun nathI tene to dukhanun
kAraN tame kaho, parantu kShayopashamane shA mATe kaho chho?
uttarajANavun na bane e jo dukhanun kAraN hoy to pudgalane paN dukh Thare.
paN dukhanun mUL kAraN to ichchhA chhe ane te kShayopashamathI ja thAy chhe mATe kShayopashamane
paN dukhanun kAraN kahyun. vAstavik rIte kShayopasham paN dukhanun kAraN nathI paN mohathI

Page 42 of 370
PDF/HTML Page 70 of 398
single page version

viShayagrahaNanI je ichchhA chhe te ja dukhanun kAraN jANavun. tathA mohano uday chhe te dukharUp
ja chhe. te kevI rIte te ahIn kahIe chhIe.
darshanamohanA udayathI thatun dukh ane tenA
upAyonun jULApaNun
darshanamohanA udayathI mithyAdarshan thAy chhe. je vaDe jevun tene shraddhAn chhe tevun
padArthasvarUp nathI. tathA jevun padArthasvarUp chhe tevun e mAnato nathI, tethI tene vyAkuLatA ja
rahyA kare chhe. jem koI bahAvarAne koIe vastra paherAvyun, te bahAvaro te vastrane potAnun ang
jANI potAne, sharIrane ane vastrane ekarUp mAne chhe, paN e vastra to paherAvanArane AdhIn
chhe. e paherAvanAr koI veLA te vastrane phADe, koI veLA joDe, koI veLA laI le tathA koI
veLA navIn paherAve, ityAdi charitra kare tyAre A bahAvaro e vastranI parAdhIn kriyA thavA
chhatAn tene potAne AdhIn mAnI mahA khedakhinna thAy chhe. tem A jIvane karmodayathI sharIrano
sambandh thayo chhe.
have A jIv e sharIrane potAnun ang jANI potAne ane sharIrane ekarUp mAne
chhe, paN sharIr to karmoday AdhIn koI veLA kRuSh thAy, koI veLA sthUL thAy, koI veLA
naShTa thAy ane koI veLA navIn upaje, ityAdi charitra thAy chhe. e pramANe tenI parAdhIn
kriyA thavA chhatAn tene potAne AdhIn mAnI mahA khedakhinna thAy chhe. vaLI jem koI bahAvaro
beTho hato tyAn koI anya ThekANethI mANas, ghoDA ane dhanAdik AvI UtaryA, te sarvane
A bahAvaro potAnAn jANavA lAgyo, paN e badhAn potapotAne AdhIn hovAthI temAn koI
Ave, koI jAy ane koI anek avasthArUp pariName
em e sarvanI parAdhIn kriyA thavA
chhatAn A bahAvaro tene potAne AdhIn jANI mahA khedakhinna thAy chhe. e pramANe A jIv
jyAn paryAy (sharIr) dhAraN kare chhe tyAn koI anya ThekANethI putra, ghoDA ane dhanAdik AvIne
svayam prApta thAy chhe tene A jIv potAnA jANe chhe, paN e to potapotAne AdhIn koI
Ave, koI jAy tathA koI anek avasthArUp pariName
em tenI parAdhIn kriyA hoy chhe,
tene potAne AdhIn mAnI A jIv khedakhinna thAy chhe.
prashnakoI veLA sharIranI vA putrAdikanI kriyA A jIvane AdhIn thatI
jovAmAn Ave chhe. e veLA to jIv sukhI thAy chhe?
uttarasharIrAdikanI, bhavitavyanI ane jIvanI ichchhAnIe traNenI vidhi maLatAn
koI prakAre jem e ichchhe tem koI pariNamavAthI koI kALamAn tenA vichArAnusAr sukh jevo
AbhAs thAy, parantu e badhAy sarva prakAre (kinchit paN) e ichchhe tem to pariNamatAn nathI

Page 43 of 370
PDF/HTML Page 71 of 398
single page version

tethI abhiprAyamAn to anek AkuLatA nirantar rahyA ja kare chhe. vaLI koI vakhate koI prakAre
potAnI ichchhAnusAr pariNamatA joI koI ThekANe A jIv, e sharIr
putrAdikamAn ahankAr
mamakAr kare chhe ane e ja buddhithI tene upajAvavAnI, vadhAravAnI tathA rakShA karavAnI chintAvaDe
nirantar vyAkuL rahe chhe nAnA prakAranAn dukh veThIne paN temanun bhalun ichchhe chhe. vaLI je
viShayonI ichchhA thAy chhe te kaShAyabhAv chhe, bAhya sAmagrImAn iShTa-aniShTapaNun mAne chhe, anyathA
upAyo kare chhe, sAchA upAyanun shraddhAn karato nathI tathA anya kalpanA kare chhe, e badhAnun
mUL kAraN ek mithyAdarshan chhe. teno nAsh thatAn e sarvano nAsh thAy chhe. mATe
sarva dukhonun
mUL e mithyAdarshan chhe. tenA nAshano upAy paN kAI karato nathI. anyathA shraddhAne satya
shraddhA mAnato jIv tenA nAshano upAy paN shA mATe kare?
vaLI sangnI panchendriy jIv koI veLA tattvanishchay karavAno upAy vichAre chhatAn tyAn
abhAgyathI, kudev, kuguru ane kushAstranun nimitta banI jAy to UlaTun atattvashraddhAn puShTa thaI
jAy. te to jANe ke
enAthI mArun bhalun thashe parantu e evA upAy kare kejethI A achet
banI jAy. vastusvarUp vichAravAno udyamI thAy chhatAn viparIt vichAramAn draDh thaI jAy chhe
ane tethI viShayakaShAyanI vAsanA vadhavAthI vadhAre dukhI thAy chhe.
kadAchit sudev, suguru, sushAstranun nimitta paN banI jAy to tyAn temanA nishchay
upadeshanI to shraddhA karato nathI, paN mAtra vyavahArashraddhAvaDe te atattvashraddhALu ja rahe chhe. tyAn
jo mand kaShAy hoy tathA viShayanI ichchhA ghaTe to thoDo dukhI thAy paN pAchho jevo ne
tevo banI jAy. mATe A sansArI jIv je upAy kare chhe te paN jUThA ja hoy chhe.
vaLI A sansArI jIvano ek A upAy chhe kepotAne jevun shraddhAn chhe tem padArthone
pariNamAvavA ichchhe chhe. have jo e pramANe te padArtho pariName to tenun shraddhAn sAchun thaI
jAy,
parantu anAdinidhan vastu nyArI nyArI potapotAnI maryAdApUrvak pariName chhe,
koI koIne AdhIn nathI tem koI (padArtha) koIno pariNamAvyo pariNamato nathI,
chhatAn tene A jIv potAnI ichchhAnusAr pariNamAvavA ichchhe chhe e koI upAy nathI, e
to mithyAdarshan ja chhe, to sAcho upAy sho chhe?
jevun padArthanun svarUp chhe tevun ja shraddhAn thAy to ja sarva dukh dUr thAy. jem koI
mohamugdha banI maDadAnne jIvatun mAne vA tene jIvADavA ichchhe to tethI pote ja dukhI thAy.
paN tene maDadun mAnavun vA te jIvADyun jIvavAnun nathI em mAnavun e ja e dukh dUr thavAno
upAy chhe. tem mithyAdraShTi banI padArthone anyathA mAnI anyathA pariNamAvavA ichchhe to pote
ja dukhI thAy.
paN tene yathArtha mAnavA ane e mArA pariNamAvyA anya prakAre
pariNamavAnA nathI em mAnavun e ja e dukh dUr thavAno upAy chhe. bhramajanit

Page 44 of 370
PDF/HTML Page 72 of 398
single page version

dukhano upAy bhram dUr karavo e ja chhe. bhram dUr thavAthI samyakshraddhA thAy e
ja sAcho upAy jANavo.
chAritramohathI dukh ane tenA upAyonun jULApaNun
chAritramohanA udayathI jIvanA bhAv krodhAdi kaShAyarUp vA hAsyAdi nokaShAyarUp thAy
chhe tyAre A jIv kleshavAn banI dukhI thato vihval thaI nAnA prakAranAn kukAryomAn pravarte
chhe
e ahIn darshAvIe chhIe.
jyAre krodh Upaje tyAre anyanun bUrun karavAnI ichchhA thAy ane e arthe anek upAy
vichAre. marmachchhedakgALI pradAnAdirUp vachan bole, potAnAn angovaDe vA shastrapAShANAdikavaDe
ghAt kare, anek kaShTa sahan karI, dhanAdi kharcha karI vA maraNAdi vaDe potAnun paN bUrun karI
anyanun bUrun karavAno udyam kare athavA anya dvArA bUrun thavun jANe to enun anya dvArA
bUrun karAve. tenun svayam bUrun thAy to pote anumodan kare, bUrun thatAn potAnun kAI paN prayojan
siddha na thatun hoy topaN tenun bUrun kare, krodh thatAn koI pUjya vA iShTajan vachche Ave to
temane paN bUrun kahe
mAravA lAgI jAy, krodhanA AveshamAn kAI vichAr ja raheto nathI. vaLI
anyanun bUrun na thAy to potAnA antarangamAn pote ja ghaNo santApavAn thAy, potAnAn ja angono
ghAt kare vA viShabhakShaNAdi karI maraN pAme; e Adi avasthA krodh thatAn thAy chhe.
mAn kaShAy Upaje tyAre bIjAne nIcho tathA potAne Uncho darshAvavAnI ichchhA thAy.
e arthe anek upAyo vichAre, anyanI nindA tathA potAnI prashansA kare, anek prakAre anyano
mahimA maTADI potAno mahimA karavA lAge, ghaNAn ghaNAn kaShTa vaDe dhanAdino sangrah karyo hoy
tene vivAhAdi kAryomAn ekadam kharchI nAkhe vA devun karIne paN kharche, maraN pachhI mAro yash
raheshe em vichArI potAnun maraN karIne paN potAno mahimA vadhAravA prayatna kare, jo koI
potAnun sanmAnAdik na kare to tene bhayAdik dekhADI, dukh upajAvI potAnun sanmAn karAve.
mAnano uday thatAn koI pUjya hoy
moTA hoy temanun paN sanmAn na kare, kAI vichAr ja
raheto nathI. vaLI em karatAn paN anya nIcho tathA pote Uncho na dekhAy to potAnA
antarangamAn pote ghaNo ja santApavAn thAy chhe, potAnA angono ghAt kare vA viShabhakShaNAdi
karI maraN pAme; e Adi avasthA mAn thatAn thAy chhe.
mAyA kaShAy Upaje tyAre chhaL vaDe kArya siddha karavAnI ichchhA thAy. e arthe anek
upAy vichAre, nAnA prakAranAn kapaTanA vachan kahe, sharIranI kapaTarUp avasthA banAve, bAhya
vastuone anya prakAre batAve, jethI potAnun maraN jANe evo paN chhaL kare, kapaT pragaT
thatAn potAnun ghaNun bUrun thAy
maraNAdik thAy tene paN gaNe nahi, koI pUjya vA iShTa janano

Page 45 of 370
PDF/HTML Page 73 of 398
single page version

sambandh thAy to mAyAvash thaI tenAthI paN chhaL kare. kAI vichAr ja raheto nathI. vaLI chhaL
karavA chhatAn paN kAryasiddhi na thAy to pote antarangamAn ghaNo ja santApavAn thAy chhe, potAnAn
angono ghAt kare vA viShabhakShaNAdi karI maraN pAme; evI evI avasthA mAyA thatAn
thAy chhe.
lobh kaShAy Upaje tyAre iShTa padArthanA lAbhanI ichchhA thAy chhe ane tenA arthe anek
upAy vichAre, tenA sAdhanarUp vachan bole, sharIranI anek cheShTA kare, ghaNAn kaShTa sahan kare,
sevA
chAkarI kare, videshagaman kare, je vaDe potAnun maraN thatun jANe evAn kArya paN kare,
jemAn ghaNun dukh thAy evA prArambh paN kare, lobh thatAn pUjya vA iShTajananun kArya hoy tyAn
paN potAnun prayojan sAdhe. kAI vichAr raheto nathI. vaLI prApta thayelI iShTa vastunI anek
prakAre rakShA kare, tathA iShTa vastunI prApti na thAy vA iShTano viyog thAy to pote antarangamAn
ghaNo ja santApavAn thAy chhe, potAnAn angono ghAt kare vA viShabhakShaNAdi karI maraN pAme;
evI evI avasthA lobh thatAn thAy chhe.
e pramANe kaShAyo vaDe pIDit thato jIv e avasthAomAn pravarte chhe. vaLI e
kaShAyonI sAthe nokaShAy thAy chhe. tyAn
jyAre hAsya nokaShAy thAy tyAre pote vikasit thAypraphullit thAy; te evun jANavun
kejem sannipAtanA rogInun hasavun! pote nAnA prakAranAn rogathI pIDit chhatAn koI kalpanA
vaDe hasavA lAgI jAy chhe tem A jIv anek pIDA sahit hovA chhatAn koI jUThI kalpanAvaDe
potAne suhAvatun kArya mAnI harSha mAne chhe. paN vAstavikapaNe to e dukhI ja chhe. sukhI
nathI. sukhI to kaShAyarog maTatAn ja thashe.
jyAre rati nokaShAy Upaje tyAre iShTa vastumAn ati Asakta banI jAy chhe. jem
bilADI undarane pakaDI Asakta thAy chhe tyAre tene koI mAre chhatAn paN te undarane chhoDe nahi,
te kaThinatAthI prApta thavAne kAraNe tathA viyog thavAne abhiprAy sahit e AsaktatA hoy
chhe mATe te dukhI ja chhe.
jyAre arati nokaShAy Upaje tyAre te aniShTa vastuno sanyog pAmI mahAvyAkuL thAy
chhe. aniShTano sanyog thayo te potAne gamato nathI. e pIDA sahan na thavAthI teno viyog karavA
mATe taraphaDe chhe, tethI te dukh ja chhe.
jyAre shok nokaShAy Upaje tyAre iShTano viyog vA aniShTano sanyog thatAn ati
vyAkuL banI dukhI thAy, raDe, pokAr kare ane asAvadhAn banI potAno angaghAt karIne paN
maraN pAme. paN tethI kAI siddhi thatI nathI, mAtra pote ja mahAdukhI thAy chhe.

Page 46 of 370
PDF/HTML Page 74 of 398
single page version

jyAre bhay nokaShAy Upaje tyAre koI anyanAn iShTa viyoganiShTa sanyoganAn kAraNo
jANI DaravA lAge, ati vihval banI tyAnthI bhAge, chhUpAy vA shithil thaI jAy, dukh thavAnA
ja ThekANe prApta thAy vA maraN pAme, tethI e bhay nokaShAy paN dukharUp ja chhe.
jyAre jugupsA nokaShAy Upaje tyAre aniShTa vastunI ghRuNA kare, jeno sanyog thayo
tenAthI pote ghRuNA karI bhAgavA ichchhetene dUr karavA ichchhe ane khedakhinna banI mahAdukhI
thAy, tethI e jugupsA nokaShAy paN dukharUp ja chhe.
jyAre traN prakAranA ved nokaShAy Upaje tyAre kAm Upaje chhe. tyAn puruShavedathI
strIsahit ramavAnI, strIvedathI puruShasahit ramavAnI tathA napunsakavedathI bannenI sAthe ramavAnI
ichchhA thAy chhe. e vaDe jIv ati vyAkuL thAy chhe. AtAp Upaje chhe, nirlajja thAy chhe,
dhan kharche chhe, apayashane paN gaNato nathI, paramparAe dukhI thAy chhe tathA danDAdik thAy chhe tene
paN gaNato nathI. kAmapIDAthI bahAvaro banI jAy chhe, maraN pAme chhe. rasagranthomAn kAmajanya
dash prakAranI avasthAo kahI chhe tyAn kAmInun bahAvarA banI javun
maraN thavun paN lakhyun chhe.
vaidakashAstromAn jvaranA bhedomAn ek kAmajvar paN maraNanun kAraN kahyo chhe. kAmavaDe maraN
paryantanAn dukho thatAn pratyakSha jovAmAn Ave chhe. kAmAndhane kAI vichAr ja raheto nathI. pitA,
putrI, manuShya ke tiryanchaNI ityAdithI paN te ramavA lAgI jAy chhe. evI kAmanI pIDA chhe te
mahAdukharUp chhe.
e pramANe kaShAyo vA nokaShAyo vaDe avasthAo thAy chhe.
ahIn em vichAr thAy chhe ke jo e avasthAomAn jIv na pravarte to e krodhAdik
pIDA kare chhe tathA jo e avasthAomAn pravarte to maraN paryant kaShTa thAy chhe. have maraN
paryant kaShTa to sansArI jIv kabUl kare chhe paN krodhAkadinI pIDA sahan karavI kabUl karato
nathI tethI evo nishchay thAy chhe ke maraNAdikathI paN e kaShAyonI pIDA adhik chhe.
jyAre tene kaShAyano uday thAy tyAre tenAthI kaShAy karyA vinA rahyun jatun nathI.
kaShAyanAn bAhya kAraNo maLe to tenA Ashraye kaShAy kare tathA na maLe to pote jAte ja kAraN
banAve. jem vyApArAdik kaShAyanA kAraNo na hoy to jugArAdi khelavA, krodhAdinA kAraNarUp
anya anek khel
tamAsA karavA, vA koI duShTakathA kahevIsAmbhaLavI ityAdik kAraN banAve
chhe. kAmkrodhAdik pIDA kare ane sharIramAn e rUpe kArya karavAnI shakti na hoy to auShadhi
Adi anya anek upAy kare. em chhatAn kadAchit koI paN kAraN bane ja nahi to potAnA
upayogamAn e kaShAyonA kAraNabhUt padArthonun chintavan karI pote jAte ja kaShAyarUp pariName.
e pramANe A jIv kaShAyabhAvo vaDe pIDit banI mahAdukhI thAy chhe.

Page 47 of 370
PDF/HTML Page 75 of 398
single page version

vaLI je prayojan arthe kaShAyabhAv thayo chhe te prayojananI siddhi thAy to ja A
dukh dUr thaI mane sukh thAy, em vichArI e prayojananI siddhi thavA mATe anek upAy
karavA tene dukh dUr thavAnA upAy mAne chhe.
have kaShAyabhAvothI je dukh thAy chhe te to sAchun chhe kAraN ke pratyakSha pote ja dukhI
thaI rahyo chhe, parantu e dukh maTavA mATe je upAy kare chhe te badhA jUThA chhe. te kevI rIte
te ahIn kahIe chhIe.
krodhamAn anyanun bUrun karavAno, mAnamAn anyane halako pADI pote Uncho thavAno,
mAyAmAn chhaLprapanch vaDe kArya siddha karavAno, lobhamAn iShTa vastune meLavavAno, hAsyamAn
vikasit (praphullit) thavAnAn kAraNo banyAn rAkhavAno, ratimAn iShTa vastuno sanyog banyo
rAkhavAno, aratimAn aniShTa vastune dUr karavAno, shokamAn shokanAn kAraN maTADavAno, bhayamAn
bhayanAn kAraN maTADavAno, jugupsAmAn jugupsAnAn kAraNo dUr karavAno, puruShavedamAn strI sAthe
ramavAno, strIvedamAn puruSh sAthe ramavAno tathA napunsakavedamAn strI
puruSh bannenI sAthe ramavAno
upAy kare chhe e prayojan tene hoy chhe.
have e prayojanonI siddhi thAy to kaShAy upashamavAthI dukh dUr thaI jIv sukhI thAy,
parantu e prayojanonI siddhi tenA upar pramANe karelA upAyone AdhIn nathI paN bhavitavyaAdhIn
chhe, kAraN ke anekane e upAyo karatA joIe chhIe paN tenI siddhi thatI nathI. vaLI e
upAyo banavA paN potAne AdhIn nathI parantu bhavitavyaAdhIn chhe, kAraN ke anekane e upAyo
karavAnI ichchhA chhatAn ek paN upAy na banI shakato hoy em pratyakSha joIe chhIe.
kadAchit kAkatAlIy nyAyAnusAr jevun potAnun prayojan hoy tevun ja bhavitavya hoy
ane tevo ja upAy banI jAy to tethI e kAryanI siddhi paN thaI jAy ane tethI e
kAryasambandhI koI kaShAyano upasham thAy, parantu tyAn thambhAv thato nathI, kAraN jyAnsudhI e
kArya siddha na thayun hoy tyAnsudhI to e kArya sambandhI kaShAy hato paN je samaye e kArya
siddha thayun te ja samaye anya kArya sambandhI kaShAy thAy chhe. ek samayamAtra paN jIv nirAkuL
raheto nathI. jem koI krodhavaDe anyanun bUrun thavun ichchhato hato, tenun bUrun thatAn pAchho koI
anya upar krodh karIne tenun bUrun ichchhavA lAgyo. athavA jyAre thoDI shakti hatI tyAre
to te potAnAthI nAnAonun bUrun chAhato hato, ane ghaNI shakti thatAn potAnAthI moTAonun
bUrun chAhavA lAgyo, e ja pramANe mAn
mAyAlobhAdi vaDe je kArya vichAryun hatun te siddha
thatAn koI anya kAryamAn mAnAdik upajAvI tene siddha karavAnI ichchhA karavA lAgyo. jyAre
thoDI shakti hatI tyAre nAnAn nAnAn kAryone siddha karavA ichchhato hato ane ghaNI shakti thatAn
moTAn moTAn kAryo siddha karavAno abhilAShI thayo. kaShAyomAn kAryanun koI pramAN hoy to

Page 48 of 370
PDF/HTML Page 76 of 398
single page version

te kAryanI siddhi thatAn jIv sukhI thAy, paN pramAN to koI chhe ja nahi, mAtra ichchhA ja
vadhatI jAy chhe.
shrI AtmAnushAsanamAn kahyun chhe ke
आशागर्तः प्रतिप्राणी यस्मिन् विश्वमणूपमम्
कस्य किं कियदायाति वृथा वो विषयैषिता ।।३६।।
arthaAshArUpI khADo darek prANIne hoy chhe. anantAnant jIv chhe te sarvane AshA
hoy chhe, te AshA rUpI kUvo kevo chhe ke te ek khADAmAn samasta lok aNusamAn chhe. lok
to ek ja chhe, to have ahIn kaho ke kone keTalo hissAmAn Ave? mATe ja tamArI je
A viShayanI ichchhA chhe te vRuthA ja chhe.
ichchhA pUrNa to thatI ja nathI, tethI koI kArya siddha thatAn paN dukh dUr thatun nathI
athavA koI kaShAy maTatAn te ja veLA anya kaShAy thAy chhe. jem koIne mAravAvALA ghaNA
hoy. have, jyAre koI ek tene na mAre tyAre koI anya tene mAravA lAgI jAy; em
jIvane dukh ApavAvALA anek kaShAyo chhe. jyAre krodh na hoy tyAre mAnAdik thaI jAy,
tathA jyAre mAn na hoy tyAre krodhAdik thaI jAy, e pramANe kaShAyano sadbhAv rahyA ja
kare chhe. koI ek samay paN jIv kaShAy rahit hoto nathI, tethI koI kaShAyanun koI kArya
siddha thatAn paN dukh kevI rIte dUr thAy? vaLI teno abhiprAy to sarva kaShAyonA sarva
prayojanane siddha karavAno chhe. em thAy to ja te sukhI thAy, parantu em to kadI paN banI
shake nahi, mATe abhiprAyamAn to te sadAy dukhI ja rahyA kare chhe. eTale kaShAyonA prayojanane
sAdhI dukh dUr karI
sukhI thavAnI ichchhA rAkhe chhe, paN e upAy jUThA chhe.
to sAcho upAy sho chhe? samyagdarshangnAnavaDe vAstavik shraddhAngnAn thAy
to iShTaaniShTabuddhi maTe, ane tenA ja baLathI chAritramohano anubhAg ochho thAy. em
thatAn kaShAyono abhAv thAy tyAre e kaShAyajanya pIDA dUr thAy ane tyAre prayojan kAI
rahe nahi. nirAkul thavAthI te mahAsukhI thAy. mATe samyagdarshanAdik ja e dukh maTADavAno
sAcho upAy chhe.
antarAyakarmanA udayathI thatun dukh ane tenA upAyonun jULApaNun
vaLI A jIvane moh vaDe dAn, lAbh, bhog, upabhog ane vIrya shaktino utsAh
Upaje chhe, parantu antarAyanA udayathI te banI shakatun nathI tyAre param vyAkuLatA thAy chhe tethI
e dukharUp ja chhe. tenA upAyamAn vighnanAn bAhya kAraNo potAne je dekhAy tene ja dUr
8

Page 49 of 370
PDF/HTML Page 77 of 398
single page version

karavAno udyam kare chhe, paN e upAy jUThA chhe. kAraN ke upAy karavA chhatAn paN
antarAyakarmano uday hovAthI vighna thatAn joIe chhIe ane antarAyakarmano kShayopasham thatAn,
vinA upAy paN vighna thatAn nathI. mATe vighnanun mUL kAraN antarAy chhe.
vaLI jem manuShyanA hAthamAn rahelI lAkaDI kUtarAne vAgatAn te lAkaDI pratye nirarthak
dveSh kare chhe tem antarAy vaDe nimittabhUt karelAn evAn bAhya chetanachetan dravyo vaDe vighna
thAy tyAn A jIv e bAhya dravyothI nirarthak dveSh kare chhe. kAraN ke anya dravya tene vighna
karavA ichchhe chhatAn vighna thatun nathI tathA anya dravya vighna karavA na ichchhe chhatAn tene vighna
thAy chhe, tethI jaNAy chhe ke
vighna thavun na thavun anya dravyane jarAy vash nathI. to jenA vash
nathI tenAthI shA mATe laDavun? mATe e upAy jUThA chhe.
to sAcho upAy sho chhe? mithyAdarshanAdikathI ichchhA vaDe je utsAh Upajato hato
te samyagdarshanAdik vaDe ja dUr thAy tathA samyagdarshanAdik vaDe ja antarAyakarmano anubhAg
ghaTatAn ichchhA to maTI jAy ane shakti vadhI jAy jethI e dukh dUr thaI nirAkul sukh
Upaje.
mATe samyagdarshanAdik ja dukh maTADavAnA sAchA upAy chhe.
vedanIyakarmanA udayathI thatun dukh ane tenA upAyonun jULApaNun
vedanIyakarmanA udayathI dukhsukhanAn kAraNono sanyog thAy chhe. temAn koI to sharIramAn
ja evI avasthA thAy chhe, koI sharIranI avasthAne nimittabhUt bAhya sanyog thAy chhe tathA
koI bAhya vastuono ja sanyog thAy chhe. tyAn ashAtA vedanIyakarmanA udayathI sharIramAn bhUkh,
taras, uchchhvAs, pIDA ane rogAdik thAy chhe. sharIranI aniShTa avasthAne nimittabhUt bAhya
ati TADh, tAp, pavan ane bandhanAdikano sanyog thAy chhe tathA bAhya shatru
kuputrAdik vA
kuvarNAdi sahit pudgalaskandhono sanyog thAy chhe. have moh vaDe e sarvamAn jIvane aniShTabuddhi
thAy chhe. jyAre eno uday thAy tyAre mohano uday paN evo ja Ave ke jethI pariNAmomAn
mahAvyAkuL thaIne te sarvane dUr karavA ichchhe, ane jyAnsudhI e dUr na thAy tyAnsudhI te
dukhI thAy. have e badhAnA hovAthI to sarva dukh ja mAne chhe.
vaLI shAtAvedanIyakarmanA udayathI sharIramAn arogIpaNun, baLavAnapaNun ityAdik thAy
chhe. sharIranI iShTa avasthAne nimittabhUt bAhya khAnpAnAdik vA ruchikar pavanAdikano sanyog
thAy chhe. tathA bAhya mitra, suputra, strI, nokarchAkar, hAthI, ghoDA, dhan, dhAnya, makAn
ane vastrAdikano sanyog thAy chhe. have moh vaDe e sarvamAn jIvane iShTabuddhi thAy chhe, jyAre
eno uday thAy tyAre mohano uday paN evo ja Ave ke jethI pariNAmomAn te sukh mAne,
e sarvanI rakShA ichchhe tathA jyAnsudhI te rahe tyAnsudhI sukh mAne chhe. paN e sukhanI
mAnyatA evI chhe ke jem koI ghaNAn rogo vaDe ghaNo pIDit thaI rahyo hato tene koI

Page 50 of 370
PDF/HTML Page 78 of 398
single page version

upachAravaDe koI ek roganI keTalok kAL mAtra k kupashAnti thatAn pUrva avasthAnI
apekShAe potAne sukhI mAne, paN vAstavikapaNe tene sukh nathI. tem A jIv ghaNAn dukhovaDe
ghaNo pIDit thaI rahyo hato, tene koI prakAre koI ek dukhanI k kkAL pUratI
kinchit upashAnti thatAn pUrva avasthAnI apekShAe potAne sukhI kahe chhe, parantu te vAstavikapaNe
sukhI nathI.
vaLI ashAtAnA udayathI thatI avasthAomAn to dukh bhAse tethI tene dUr karavAno
upAy kare tathA shAtAnA udayathI thatI avasthAomAn sukh bhAse tethI tene rAkhavAno upAy
kare, paN e badhA upAyo jUThA chhe.
kAraNpratham to teno upAy A jIvane AdhIn nathI, parantu vedanIyakarmanA udayane
AdhIn chhe, kAraN ke ashAtA maTADavA mATe ane shAtAnI prApti arthe to sarva jIvo prayatna
karI rahyA chhe chhatAn koIne thoDo prayatna karatAn vA prayatna karyA vinA paN kArya siddha thaI
jAy chhe ane koIne ghaNo prayatna karavA chhatAn kAryasiddhi thatI nathI. tethI jaNAy chhe ke eno
upAy A jIvane AdhIn nathI.
vaLI kadAchit e upAyo karatAn tevo ja koI uday Ave to alpa kAL kinchit
koI prakAre ashAtAnun kAraN maTe vA shAtAnun kAraN prApta thAy tyAn paN mohanA sadbhAvathI
tene bhogavavAnI ichchhA vaDe te vyAkuL ja rahe chhe. ek bhogya vastu bhogavavAnI ichchhA thatAn
te vastu jyAnsudhI na maLe tyAnsudhI to tenI ichchhA vaDe vyAkuL thAy chhe tathA e vastu maLatAn
te ja samaye anya vastu bhogavavAnI ichchhA thaI jAy chhe, jethI te vyAkuL rahe chhe. jem
koIne svAd levAnI ichchhA thaI, have teno svAd je samaye lIdho te ja samaye anya vastuno
svAd levAnI vA sparshanAdi karavAnI ichchhA upaje chhe.
athavA ek ja vastune pratham anya prakAre bhogavavAnI ichchhA thAy te jyAnsudhI na
maLe tyAnsudhI to tenI vyAkuLatA rahe tathA e bhog thayo te ja samay tene anya prakAre
bhogavavAnI ichchhA thAy. jem pratham strIne dekhavA ja ichchhato hato, paN je samaye tene dIThI
te ja samaye tenI sAthe ramavAnI ichchhA thaI jAy, vaLI e pramANe bhog bhogavatAn paN
tene anya upAy karavAnI ichchhA thAy to tene chhoDI e anya upAy karavA lAgI jAy.
tyAn paN tene anek prakAranI vyAkuLatA hoy chhe.
juoek dhanaprAptino upAy karavAmAn vyApArAdik karatAn tathA tenI rakShA karavAmAn
sAvadhAnI karatAn karatAn keTalI vyAkuLatA thAy chhe? vaLI bhUkh, taras, TADh, tAp, maL,
shleShmAdi ashAtAno uday AvyA ja kare chhe. tenA nivAraNathI A jIv sukh mAne paN e
sukh shAnun? e to mAtra rogano pratikAr ja chhe. jyAnsudhI kShudhAdik rahe tyAn sudhI tene

Page 51 of 370
PDF/HTML Page 79 of 398
single page version

maTADavAnI ichchhAe karIne vyAkuLatA thAy ane e maTatAn koI anya ichchhA Upaje tenI
vyAkuLatA thAy. vaLI pAchhI kShudhAdi thatAn tenI vyAkuLatA thaI Ave.
e pramANe tene upAy karatAn kadAchit ashAtA maTI shAtA thAy to tyAn paN AkuLatA
ja rahyA kare chhe ane tethI dukh ja rahe chhe.
vaLI e shAtA paN sadA rahetI nathI, kAraN ke tenA upAy karatAnkaratAn ja koI
ashAtAno uday evo Ave ke jeno koI upAy ja banI shake nahi, tathA tenI ghaNI pIDA
thAy e sahI jAy nahi tyAre tenI vyAkuLatA vaDe vihval banI mahA dukhI thAy.
have A sansAramAn shAtAno uday to koI puNyanA udayathI koI jIvane kadAchit ja
hoy chhe. ghaNA jIvone to ghaNo kAL ashAtAno ja uday rahe chhe. mATe e upAy kare chhe
te badhA upAy jUThA chhe.
athavA bAhya sAmagrIthI sukhdukh mAnIe chhIe e ja bhram chhe. sukhdukh to
shAtAashAtAno uday thatAn mohanA nimittathI thAy chhe. ApaNe pratyakSha joIe chhIe ke ek
lakShAdhipati hajAr rUpiyAnun nukashAn thatAn dukhI thAy chhe tathA so rUpiyAnI mUDIvALo hajAr
rUpiyA thatAn sukh mAne chhe. have bAhya sAmagrI to pelA lakShAdhipati pAse AnA karatAn
navANungaNI vadhAre chhe, paN e lakShAdhipatine adhik dhananI ichchhA chhe to te dukhI ja chhe
tathA so rUpiyAnI mUDIvALAne santoSh chhe to te sukhI chhe. vaLI samAn vastu maLavA chhatAn
paN tyAn koI sukh mAne chhe tathA koI dukh mAne chhe. jem koIne jADun vastra maLavun dukhakArI
thAy chhe tyAre koIne sukhakArI thAy chhe. sharIramAn bhUkh vagere pIDA vA bAhya iShTano viyog
aniShTano sanyog thatAn koIne ghaNun dukh thAy chhe, koIne thoDun dukh thAy chhe tathA koIne
kaI paN dukh thatun nathI. mATe sAmagrIne AdhIn sukhdukh nathI paN shAtAashAtAno uday
thatAn mohapariNAmonA nimittathI ja sukhdukh mAne chhe.
prashnabAhya sAmagrI mATe to tame kaho chhoem ja chhe, parantu sharIramAn pIDA
thatAn jIv dukhI ja thAy chhe tathA pIDA na thatAn sukhI thAy chhe. have e to sharIranI
avasthAne AdhIn sukh
dukh bhAse chhe?
uttarasansArI AtmAnun gnAn indriyAdhIn chhe, ane indriyo sharIranun ang chhe.
have temAn je avasthA hoy tene jANavArUp gnAn pariNamatAn tenI sAthe ja mohabhAv hoy
to sharIranI avasthA vaDe sukh-dukh visheSh jANIe chhIe. juo putra
dhanAdinI sAthe adhik
moh hoy to potAnA sharIranun kaShTa sahan kare tenun to thoDun dukh mAne, paN e putra
dhanAdikane dukh thatAn vA teno sanyog maTatAn ghaNun dukh mAne chhe. ane munijano chhe te

Page 52 of 370
PDF/HTML Page 80 of 398
single page version

sharIranI pIDA thatAn paN kAI dukh mAnatA nathI, mATe sukhdukh mAnavun e mohanA ja
AdhIn chhe. mohanIy ane vedanIyane nimittanaimittik sambandh chhe. tethI shAtAashAtAnA
udayathI sukhdukh thavun bhAse chhe. vaLI mukhyapaNe keTalIk sAmagrI shAtAnA udayathI prApta
thAy chhe tathA keTalIk ashAtAnA udayathI prApta thAy chhe. tethI e sAmagrIo vaDe sukhdukh
bhAse chhe, parantu nirNay karatAn mohathI ja sukhdukhanun mAnavun thAy chhe, paN anya
dvArA sukhdukh thavAno niyam nathI. kevaLI bhagavAnane shAtAashAtAno uday paN chhe tathA
sukhdukhanA kAraNarUp sAmagrIno paN sanyog chhe, parantu mohanA abhAvathI temane kinchitmAtra
paN sukhdukh thatun nathI, mATe sukhdukh mohajanit ja mAnavun. eTalA mATe tun sAmagrIne
dUr karavAnA vA kAyam rAkhavAnA upAyo karI dukh maTADavA tathA sukhI thavA ichchhe chhe, paN
e badhA upAy jUThA chhe.
to sAcho upAy sho chhe? samyagdarshanAdikathI bhram dUr thAy to sAmagrIthI sukhdukh
na bhAsatAn potAnA pariNAmathI ja sukhdukh bhAse. vaLI yathArtha vichAranA abhyAs vaDe
potAnA pariNAm jem e sAmagrInA nimittathI sukhIdukhI na thAy tem sAdhan kare. e
samyagdarshanAdinI bhAvanAthI ja moh mand thaI jAy tyAre evI dashA thaI jAy ke anek
kAraN maLavA chhatAn paN potAne temAn sukh
dukh thAy nahi. tyAre ek shAntadashArUp nirAkuL
banI sAchA sukhane anubhave ane tyAre sarva dukh maTI sukhI thAy chhe. mATe e ja sukhI
thavAno sAcho upAy chhe.
AyukarmanA udayathI thatun dukh ane tenA upAyonun jULApaNun
AyukarmanA nimittathI paryAy dhAraN karavo te jIvitavya chhe tathA dhAraN karelo paryAy
chhUTavo te maraN chhe. have A jIv mithyAdarshanAdikathI e paryAyane ja potAnA svarUparUpe
anubhave chhe tethI e jIvitavya rahetAn potAnun astitva mAne chhe tathA maraN thatAn potAno
abhAv thavA mAne chhe. A ja kAraNathI tane nirantar maraNano bhay rahe chhe te bhayathI sadA
AkuLatA rahe chhe. jene maraNanAn kAraN jANe tenAthI ghaNo ja Dare chhe, kadAchit teno sanyog
banI jAy to mahAvihvaL thaI jAy chhe. e pramANe te mahAdukhI rahyA kare chhe.
e maraNathI bachavA mATe upAy em kare chhe ke maraNanAn kAraNone dUr rAkhe chhe vA
pote tenAthI dUr bhAge chhe, auShadhAdikanun sAdhan kare chhe, gaDhkoT Adi banAve chhe; e Adi
anek upAy kare chhe paN e badhA upAyo jUThA chhe. kAraN keAyu pUrNa thatAn to anek
upAyo kare tathA anek sahAyI hoy chhatAn paN maraN avashya thAy chhe. ek samayamAtra paN
jIvato nathI. tathA jyAnsudhI Ayu pUrNa na thayun hoy tyAnsudhI anek kAraNo maLavA chhatAn
paN maraN sarvathA thatun ja nathI. mATe e upAyo karavA chhatAn maraN maTatun nathI. vaLI AyunI