panDit ToDaramalajInA mRutyu viShe ek dukhad ghaTanAno ullekh pt.. bakhatarAm shAhanA
‘buddhivilAs’ granthamAn nIche pramANe karavAmAn Avyo chhe
‘‘तब ब्राह्मणनुं मतौ यह कियो, शिव उठानको टौना दियो ।
तामैं सबै श्रावगी कैद, करिके दन्ड किये नृप फै द ।।
गुरु तेरह-पंथिनुको भ्रमी, टोडरमल्ल नाम साहिमी ।
ताहि भूप मार्यो पल माहि, गाडयो मद्धि गन्दगी ताहि ।।’’
AmAn spaShTa kahyun chhe ke san. 1818 pachhI jayapuramAn jyAre jainadharmano puna visheSh udyot
thavA lAgyo, tyAre jainadharma prati vidveSh rAkhanAr brAhmaNo te sahI shakyA nahi ane tethI temaNe
ek gupta ‘ShaDayantra’ rachyun. temaNe shivapinDI ukhADIne jaino upar ‘ukhADI nAkhavAno’ Arop lagAvyo
ane rAjA mAdhavasinhane, jaino viruddha bhaDakAvIne, krodhit karyA. rAjAe satyAsatyanI kAI tapAs
karyA vinA krodhavash badhA jainone rAtre ked karI lIdhA ane temanA prasiddha vidvAn panDit ToDaramalajIne
pakaDI mArI nAkhavAno hukam daI dIdho. tadanusAr hAthInA pag taLe kacharAvIne marAvI nAkhyA ane
temanA shabane shaheranI gandakImAn daTAvI dIdhun.
A vAt prachalit chhe ke jyAre panDitajIne hAthInA pag taLe nAkhavAmAn AvyA ane
ankushanA – prahArapUrvak hAthIne, temanA sharIrane kacharI nAkhavA, prerit karavAmAn Avyo tyAre hAthI
ekadam chillAIne thambhI gayo. e rIte be vAr te ankushanA prahAr khAI chUkyo. parantu panDitajI
upar potAnA pagano prahAr karyo nahi. tenA upar ankushano trIjo prahAr paDavAnI taiyArI hatI,
tyAn panDitajIe hAthInI dashA joIne kahyun ke — he gajendra! tAro kAI aparAdh nathI; jyAn prajAnA
rakShake ja aparAdhI-niraparAdhInI tapAs karyA vinA mArI nAkhavAno hukam daI dIdho, tyAn tun ankushanA
prahAr vyartha kem sahan karI rahyo chhe? sankoch chhoD ane tArun kAm kar. A vAkyo sAmbhaLIne
hAthIe potAnun kAm karyun . rAjA mAdhavasinh(pratham)ne jyAre A ‘ShaDyantra’nI khabar paDI tyAre
temane khUb dukh thayun ane potAnA adham kRutya par te ghaNA pastAyA.
panDitajInA jIvananun mukhya dhyey ek sva-par kalyAN ja hatun. antarangamAn kShayopashamavisheShathI
tathA bAhyamAn tarkavitarkapUrvak anek shAstronA adhyayanathI temano vItarAg-vignAnabhAv eTalo badho
vadhI gayo hato ke — sAnsArik kAryothI teo pote prAya virakta ja rahyA karatA hatA; ane dhArmik
kAryomAn eTalA badhA tallIn rahyA karatA hatA ke — bAhya jagatanI tathA AsvAdya padArthonI temane
kAI paN sudh rahetI nahotI. A viShayamAn ek janashruti evI paN chhe ke – je kALe teo granth
rachanA karI rahyA hatA te kALamAn temanAn mAtushrIe khAdya padArthomAn chha mahinA sudhI mIThAluN nAkhyun
nahotun; chha mahinA pachhI shAstrarachanA taraphathI temano upayog k kkhasatAn ek divas temaNe
mAtushrIne pUchhyun mAjI! Aje Ape dALamAn mIThAluN kem nAkhyun nathI? e sAmbhaLI mAjI
bolyAn bhAI! hun to Am chha mahinAthI mIThAluN nAkhatI nathI.’ A badhun lakhavAnun tAtparya eTalun
(9)