-
94 ] [ mokShamArgaprakAshak
hai. dhanAdik sAmagrI kisIkI kisIke hotI dekhI jAtI hai, yah unhen apanI mAnatA hai.
tathA sharIrakI avasthA aur bAhya sAmagrI svayamev utpanna hotI tathA vinaShTa hotI dikhAI detI
hai, yah vRuthA svayam karttA hotA hai. vahAn jo kArya apane manorathake anusAr hotA hai use
to kahatA hai — ‘mainne kiyA’; aur anyathA ho to kahatA hai — ‘main kyA karUn?’ aisA hI honA
thA athavA aisA kyon huA? — aisA mAnatA hai. parantu yA to sarvathA karttA hI honA thA
yA akarttA rahanA thA, so vichAr nahIn hai.
tathA maraN avashya hogA aisA jAnatA hai, parantu maraNakA nishchay karake kuchh karttavya
nahIn karatA; is paryAy sambandhI hI yatna karatA hai. tathA maraNakA nishchay karake kabhI to
kahatA hai ki — main marUngA aur sharIrako jalA denge. kabhI kahatA hai — mujhe jalA denge.
kabhI kahatA hai — yash rahA to ham jIvit hI hain. kabhI kahatA hai — putrAdik rahenge to
main hI jIUngA. — is prakAr pAgalakI bhAnti bakatA hai, kuchh sAvadhAnI nahIn hai.
tathA apaneko paralokamen jAnA hai yah pratyakSha jAnatA hai; usake to iShTa-aniShTakA yah
kuchh bhI upAy nahIn karatA aur yahAn putra, pautra Adi merI santatimen bahut kAl tak iShTa
banA rahe — aniShTa na ho; aise anek upAy karatA hai. kisIke paralok jAneke bAd is
lokakI sAmagrI dvArA upakAr huA dekhA nahIn hai, parantu isako paralok honekA nishchay hone
par bhI is lokakI sAmagrIkA hI pAlan rahatA hai.
tathA viShay-kaShAyonkI pariNatise tathA hinsAdi kAryon dvArA svayam dukhI hotA hai,
khedakhinna hotA hai, dUsaronkA shatru hotA hai, is lokamen nindya hotA hai, paralokamen burA hotA
hai — aisA svayam pratyakSha jAnatA hai tathApi unhImmen pravartatA hai. — ityAdi anek prakArase pratyakSha
bhAsit ho usakA bhI anyathA shraddhAn karatA hai, jAnatA hai, AcharaN karatA hai; so yah
mohakA mAhAtmya hai.
is prakAr yah jIv anAdise mithyAdarshan-gnAn-chAritrarUp pariNamit ho rahA hai. isI
pariNamanase sansAramen anek prakArakA dukh utpanna karanevAle karmonkA sambandha pAyA jAtA hai.
yahI bhAv dukhonke bIj hain anya koI nahIn.
isaliye he bhavya! yadi dukhonse mukta honA chAhatA hai to in mithyAdarshanAdik
vibhAvabhAvonkA abhAv karanA hI kArya hai; is kAryake karanese terA param kalyAN hogA.
iti shrI mokShamArgaprakAshak nAmak shAstramen mithyAdarshan-gnAn-chAritrake nirUpaNarUp
chauthA adhikAr samApta huA ..4..