-
96 ] [ mokShamArgaprakAshak
kudev-kuguru-kudharma aur kalpit tattvonkA shraddhAn to mithyAdarshan hai. tathA jinamen
viparIt nirUpaN dvArA rAgAdikA poShaN kiyA ho aise kushAstrommen shraddhAnapUrvak abhyAs so
mithyAgnAn hai. tathA jis AcharaNamen kaShAyonkA sevan ho aur use dharmarUp angIkAr karen
so mithyAchAritra hai.
ab, inhInko visheSh batalAte hain —
indra, lokapAl ityAdi; tathA advait brahma, rAm, kRiShNa, mahAdev, buddha, khudA, pIr, paigambar
ityAdi; tathA hanumAn, bhairon, kShetrapAl, devI, dahADI, satI ityAdi; tathA shItalA, chauth, sAnjhI,
ganagaur, holI ityAdi; tathA sUrya, chandramA, grah, aut, pitRu, vyantar ityAdi; tathA gAy, sarpa
ityAdi; tathA agni, jal, vRukSha ityAdi; tathA shastra, davAt, bartan ityAdi anek hain; unakA
anyathA shraddhAn karake unako pUjate hain aur unase apanA kArya siddha karanA chAhate hain, parantu
ve kAryasiddhike kAraN nahIn hain. isaliye aise shraddhAnako gRuhitamithyAtva kahate hain.
vahAn unakA anyathA shraddhAn kaise hotA hai so kahate hain —
sarvavyApI advait brahma
advait brahma✽ko sarvavyApI sarvakA karttA mAnate hain, so koI hai nahIn. pratham use
sarvavyApI mAnate hain so sarva padArtha to nyAre-nyAre pratyakSha hain tathA unake svabhAv nyAre-nyAre
dekhe jAte hain, unhen ek kaise mAnA jAye? inakA mAnanA to in prakAronse hai —
ek prakAr to yah hai ki — sarva nyAre-nyAre hain, unake samudAyakI kalpanA karake usakA
kuchh nAm rakh len. jaise ghoDA, hAthI Adi bhinna-bhinna hain; unake samudAyakA nAm senA hai,
unase bhinna koI senA vastu nahIn hai. so is prakArase sarva padArtha jinakA nAm brahma hai vah
brahma koI bhinna vastu to siddha nahIn huI, kalpanA mAtra hI ThaharI.
tathA ek prakAr yah hai ki — vyakti apekShA to nyAre-nyAre hain, unhen jAti apekShA —
kalpanAse ek kahA jAtA hai. jaise — sau ghoDe hain so vyakti apekShA to bhinna-bhinna sau hI
hain, unake AkArAdikI samAnatA dekhakar ek jAti kahate hain, parantu vah jAti unase koI
✽
‘sarva vaikhalvidan brahma’ chhAndogyopaniShad pra0 khan0 14 man0 1
‘neh nAnAstirkichan’ kaThopaniShad a0 2 va0 41 man0 11
brahmaivedamamRutan purastAd brahmadakShiNatapashchottareNa.
aghashchordhvan cha prasRutan brahmaivedan vishvamidan variShTham .. muNDako0 khan0 3 man0 11