-
78 ] [ mokShamArgaprakAshak
prayojanabhUt-aprayojanabhUt padArtha
yahAn koI pUchhe ki — prayojanabhUt aur aprayojanabhUt padArtha kaun hain?
samAdhAna — is jIvako prayojan to ek yahI hai ki dukh na ho aur sukh ho.
kisI jIvake anya kuchh bhI prayojan nahIn hai. tathA dukhakA na honA, sukhakA honA ek
hI hai; kyonki dukhakA abhAv vahI sukh hai aur is prayojanakI siddhi jIvAdikakA satya
shraddhAn karanese hotI hai. kaise?
so kahate hain — pratham to dukh dUr karanemen ApAparakA gnAn avashya honA chAhiye.
yadi ApAparakA gnAn nahIn ho to apaneko pahichAne binA apanA dukh kaise dUr kare? athavA
ApAparako ek jAnakar apanA dukh dUr karaneke artha parakA upachAr kare to apanA dukh
dUr kaise ho? athavA apanese par bhinna hain, parantu yah paramen ahankAr-mamakAr kare to usase dukh
hI hotA hai. ApAparakA gnAn hone par hI dukh dUr hotA hai. tathA ApAparakA gnAn jIv-
ajIvakA gnAn hone par hI hotA hai; kyonki Ap svayam jIv hai, sharIrAdik ajIv hain.
yadi lakShaNAdi dvArA jIv-ajIvakI pahichAn ho to apanI aur parakI bhinnatA bhAsit
ho; isaliye jIv-ajIvako jAnanA. athavA jIv-ajIvakA gnAn hone par, jin padArthonke
anyathA shraddhAnase dukh hotA thA unakA yathArtha gnAn honese dukh dUr hotA hai; isaliye jIv-
ajIvako jAnanA.
tathA dukhakA kAraN to karma-bandhan hai aur usakA kAraN mithyAtvAdik Asrav hain.
yadi inako na pahichAne, inako dukhakA mUl kAraN na jAne to inakA abhAv kaise kare?
aur inakA abhAv nahIn kare to karma bandhan kaise nahIn ho? isaliye dukh hI hotA hai.
athavA mithyAtvAdik bhAv hain so dukhamay hain. yadi unhen jyonkA tyon nahIn jAne to unakA
abhAv nahIn kare, tab dukhI hI rahe; isaliye Asravako jAnanA.
tathA samasta dukhakA kAraN karma-bandhan hai. yadi use na jAne to usase mukta honekA
upAy nahIn kare, tab usake nimittase dukhI ho; isaliye bandhako jAnanA.
tathA AsravakA abhAv karanA so samvar hai. usakA svarUp na jAne to usamen pravartan nahIn
kare, tab Asrav hI rahe, usase varttamAn tathA AgAmI dukh hI hotA hai; isaliye samvarako jAnanA.
tathA kathanchit kinchit karmabandhakA abhAv karanA usakA nAm nirjarA hai. yadi use
na jAne to usakI pravRuttikA udyamI nahIn ho, tab sarvathA bandha hI rahe, jisase dukh hI
hotA hai; isaliye nirjarAko jAnanA.