-
દૂસરા અધિકાર ][ ૨૩
ઐસા આગમમેં કહા હૈ તથા યુક્તિસે ભી ઐસા હી સંભવ હૈ કિ — કર્મકે નિમિત્ત બિના
પહલે જીવકો રાગાદિક કહે જાયેં તો રાગાદિક જીવકા એક સ્વભાવ હો જાયેં; ક્યોંકિ
પરનિમિત્તકે બિના હો ઉસીકા નામ સ્વભાવ હૈ.
ઇસલિયે કર્મકા સમ્બન્ધ અનાદિ હી માનના.
યહાઁ પ્રશ્ન હૈ કિ — ન્યારે-ન્યારે દ્રવ્ય ઔર અનાદિસે ઉનકા સમ્બન્ધ — ઐસા કૈસે સંભવ હૈ?
સમાધાન : — જૈસે મૂલ હી સે જલ — દૂધકા, સોના — કિટ્ટિકકા, તુષ — કણકા તથા
તેલ — તિલકા સમ્બન્ધ દેખા જાતા હૈ, નવીન ઇનકા મિલાપ હુઆ નહીં હૈ; વૈસે હી અનાદિસે
જીવકર્મકા સમ્બન્ધ જાનના, નવીન ઇનકા મિલાપ હુઆ નહીં હૈ. ફિ ર તુમને કહા — ‘કૈસે
સંભવ હૈ?’ અનાદિસે જિસ પ્રકાર કઈ ભિન્ન દ્રવ્ય હૈં, વૈસે હી કઈ મિલે દ્રવ્ય હૈં; ઇસ પ્રકાર
સંભવ હોનેમેં કુછ વિરોધ તો ભાસિત નહીં હોતા.
ફિ ર પ્રશ્ન હૈ કિ — સમ્બન્ધ અથવા સંયોગ કહના તો તબ સંભવ હૈ જબ પહલે ભિન્ન
હોં ઔર ફિ ર મિલેં. યહાઁ અનાદિસે મિલે જીવ-કર્મોંકા સમ્બન્ધ કૈસે કહા હૈ?
સમાધાન : — અનાદિસે તો મિલે થે; પરન્તુ બાદમેં ભિન્ન હુએ તબ જાના કિ ભિન્ન થે
તો ભિન્ન હુએ, ઇસલિયે પહલે ભી ભિન્ન હી થે — ઇસ પ્રકાર અનુમાનસે તથા કેવલજ્ઞાનસે પ્રત્યક્ષ
ભિન્ન ભાસિત હોતે હૈં. ઇસસે, ઉનકા બન્ધન હોને પર ભી ભિન્નપના પાયા જાતા હૈ. તથા
ઉસ ભિન્નતાકી અપેક્ષા ઉનકા સમ્બન્ધ અથવા સંયોગ કહા હૈ; ક્યોંકિ નયે મિલે, યા મિલે
હી હોં, ભિન્ન દ્રવ્યોંકે મિલાપમેં ઐસે હી કહના સંભવ હૈ.
ઇસ પ્રકાર ઇન જીવ-કર્મકા અનાદિ સમ્બન્ધ હૈ.
જીવ ઔર કર્મોં કી ભિન્નતા
વહાઁ જીવદ્રવ્ય તો દેખને-જાનનેરૂપ ચેતનાગુણકા ધારક હૈ તથા ઇન્દ્રિયગમ્ય ન હોને
યોગ્ય અમૂર્ત્તિક હૈ, સંકોચ-વિસ્તાર શક્તિસહિત અસંખ્યાતપ્રદેશી એકદ્રવ્ય હૈ. તથા કર્મ હૈ વહ
ચેતનાગુણરહિત જડ હૈ ઔર મૂર્ત્તિક હૈ, અનન્ત પુદ્ગલપરમાણુઓંકા પિણ્ડ હૈ, ઇસલિએ એકદ્રવ્ય
નહીં હૈ. ઇસ પ્રકાર યે જીવ ઔર કર્મ હૈં — ઇનકા અનાદિસમ્બન્ધ હૈ, તો ભી જીવકા કોઈ
પ્રદેશ કર્મરૂપ નહીં હોતા ઔર કર્મકા કોઈ પરમાણુ જીવરૂપ નહીં હોતા; અપને-અપને લક્ષણકો
ધારણ કિયે ભિન્ન-ભિન્ન હી રહતે હૈં. જૈસે સોને-ચાઁદીકા એક સ્કંધ હો, તથાપિ પીતાદિ ગુણોંકો
ધારણ કિએ સોના ભિન્ન રહતા હૈ ઔર શ્વેતાદિ ગુણોંકો ધારણ કિયે ચાઁદી ભિન્ન રહતી હૈ —
વૈસે ભિન્ન જાનના.