-
૨૨ ] [ મોક્ષમાર્ગપ્રકાશક
કર્મબન્ધનકા નિદાન
સો યહાઁ પ્રથમ હી કર્મબન્ધનકા નિદાન બતલાતે હૈંઃ —
કર્મબન્ધન હોનેસે નાના ઔપાધિક ભાવોંમેં પરિભ્રમણપના પાયા જાતા હૈ, એકરૂપ રહના
નહીં હોતા; ઇસલિયે કર્મબન્ધન સહિત અવસ્થાકા નામ સંસાર-અવસ્થા હૈ. ઇસ સંસાર- અવસ્થામેં
અનન્તાન્ત જીવદ્રવ્ય હૈં વે અનાદિ હી સે કર્મબન્ધન સહિત હૈં. ઐસા નહીં હૈ કિ પહલે જીવ
ન્યારા થા ઔર કર્મ ન્યારા થા, બાદમેં ઇનકા સંયોગ હુઆ. તો કૈસે હૈં? — જૈસે મેરુગિરિ
આદિ અકૃત્રિમ સ્કન્ધોંમેં અનન્ત પુદ્ગલપરમાણુ અનાદિસે એકબન્ધનરૂપ હૈં, ફિ ર ઉનમેંસે કિતને
પરમાણુ ભિન્ન હોતે હૈં, કિતને હી નયે મિલતે હૈં, ઇસ પ્રકાર મિલના – બિછુડના હોતા હૈ. ઉસી
પ્રકાર ઇસ સંસાર મેં એક જીવદ્રવ્ય ઔર અનન્ત કર્મરૂપ પુદ્ગલપરમાણુ ઉનકા અનાદિસે
એકબન્ધનરૂપ હૈ, ફિ ર ઉનમેં કિતને હી કર્મપરમાણુ ભિન્ન હોતે હૈં, કિતને હી નયે મિલતે હૈં. —
ઇસ પ્રકાર મિલના - બિછુડના હોતા રહતા હૈ.
કર્મોંકે અનાદિપનેકી સિદ્ધિ
યહાઁ પ્રશ્ન હૈ કિ — પુદ્ગલપરમાણુ તો રાગાદિકકે નિમિત્તસે કર્મરૂપ હોતે હૈં, અનાદિ
કર્મરૂપ કૈસે હૈં? સમાધાનઃ — નિમિત્ત તો નવીન કાર્ય હો ઉસમેં હી સમ્ભવ હૈ, અનાદિ અવસ્થામેં
નિમિત્તકા કુછ પ્રયોજન નહીં હૈ. જૈસે — નવીન પુદ્ગલપરમાણુઓંકા બંધાન તો સ્નિગ્ધ-રૂક્ષ ગુણકે
અંશોં હી સે હોતા હૈ ઔર મેરુગિરિ આદિ સ્કન્ધોંમેં અનાદિ પુદ્ગલપરમાણુઓંકા બંધાન હૈ,
વહાઁ નિમિત્તકા ક્યા પ્રયોજન હૈ? ઉસી પ્રકાર નવીન પરમાણુઓંકા કર્મરૂપ હોના તો રાગાદિક
હી સે હોતા હૈ ઔર અનાદિ પદ્ગલપરમાણુઓંકી કર્મરૂપ હી અવસ્થા હૈ, વહાઁ નિમિત્તકા ક્યા
પ્રયોજન હૈ? તથા યદિ અનાદિમેં ભી નિમિત્ત માનેં તો અનાદિપના રહતા નહીં; ઇસલિયે કર્મકા
બન્ધ અનાદિ માનના. સો તત્ત્વપ્રદીપિકા પ્રવચનસાર શાસ્ત્રકી વ્યાખ્યામેં જો સામાન્યજ્ઞેયાધિકાર
હૈ વહાઁ કહા હૈઃ — રાગાદિકકા કારણ તો દ્રવ્યકર્મ હૈ ઔર દ્રવ્યકર્મકા કારણ રાગાદિક હૈં.
તબ વહાઁ તર્ક કિયા હૈ કિ — ઐસે તો ઇતરેતરાશ્રયદોષ લગતા હૈ — વહ ઉસકે આશ્રિત, વહ
ઉસકે આશ્રિત, કહીં રુકાવ નહીં હૈ. તબ ઉત્તર ઐસા દિયા હૈઃ —
નૈવં અનાદિપ્રસિદ્ધદ્રવ્યકર્મ્મસમ્બન્ધસ્ય તત્ર હેતુત્વેનોપાદાનાત્.✽
અર્થઃ — ઇસ પ્રકાર ઇતરેતરાશ્રયદોષ નહીં હૈ; ક્યોંકિ અનાદિકા સ્વયંસિદ્ધ દ્રવ્યકર્મકા
સમ્બન્ધ હૈ ઉસકા વહાઁ કારણપનેસે ગ્રહણ કિયા હૈ.
✽
ન હિ અનાદિપ્રસિદ્ધદ્રવ્યકર્માભિસમ્બદ્ધસ્યાત્મનઃ પ્રાક્તનદ્રવ્યકર્મણસ્તત્ર હેતુત્વેનોપાદાનાત્. — પ્રવચનસાર ટીકા, ગાથા ૧૨૧