-
dūsarā adhikār ][ 21
dūsarā adhikār
saṁsār-avasthākā svarūp
dohā — mithyābhāv abhāvataiṁ, jo pragaṭ nijabhāv,
so jayavaṁt rahau sadā, yah hī mokṣa upāv.
ab is śāstrameṁ mokṣamārgakā prakāś karate haiṁ. vahān̐ bandhase chūṭanekā nām mokṣa hai.
is ātmāko karmakā bandhan hai aur us bandhanase ātmā duḥkhī ho rahā hai, tathā isake
duḥkh dūr karane hī kā nirantar upāy bhī rahatā hai, parantu saccā upāy prāpta kiye
binā duḥkh dūr nahīṁ hotā aur duḥkh sahā bhī nahīṁ jātā; isaliye yah jīv vyākul ho
rahā hai.
is prakār jīvako samasta duḥkhakā mūlakāraṇ karmabandhan hai. usake abhāvarūp mokṣa
hai vahī paramahit hai, tathā usakā saccā upāy karanā vahī kartavya hai; isaliye is hī kā
ise upadeś dete haiṁ. vahān̐ jaise vaidya hai so rog sahit manuṣyako pratham to rogakā nidān
batalātā hai ki is prakār yah rog huā hai; tathā us rogake nimittase usake jo-jo
avasthā hotī ho vah batalātā hai. usase niścay hotā hai ki mujhe aisā hī rog hai.
phi ra us rogako dūr karanekā upāy anek prakārase batalātā hai aur us upāyakī use
pratīti karātā hai — itanā to vaidyakā batalānā hai. tathā yadi vah rogī usakā sādhan
kare to rogase mukta hokar apane svabhāvarūp pravarte, yah rogīkā karttavya hai.
usī prakār yahān̐ karmabandhanayukta jīvako pratham to karmabandhanakā nidān batalāte haiṁ
ki aise yah karmabandhan huā hai; tathā us karmabandhanake nimittase isake jo-jo avasthā hotī
hai vah batalāte haiṁ. usase jīvako niścay hotā hai ki mujhe aisā hī karmabandhan hai. tathā
us karmabandhanake dūr honekā upāy anek prakārase batalāte haiṁ aur us upāyakī ise pratīt
karāte haiṁ — itanā to śāstrakā upadeś hai. yadi yah jīv usakā sādhan kare to karmabandhanase
mukta hokar apane svabhāvarūp pravarte, yah jīvakā karttavya hai.