-
dūsarā adhikār ][ 31
nokarmakā svarūp aur pravr̥tti
tathā nāmakarmake udayase śarīr hotā hai vah dravyakarmavat kiṁcit sukh - duḥkhakā kāraṇ
hai, isaliye śarīrako nokarma kahate haiṁ. yahān̐ no śabda īṣat (alpa) vācak jānanā. so
śarīr pudgalaparamāṇuoṁkā piṇḍa hai aur dravyaindriy, dravyaman, śvāsocchvās tathā vacan —
ye bhī śarīr hī ke aṁg haiṁ; isaliye unheṁ bhī pudgalaparamāṇuoṁke piṇḍa jānanā.
is prakār śarīrake aur dravyakarmake sambandha sahit jīvake ekakṣetrāvagāharūp baṁdhān
hotā hai. so śarīrake janma-samayase lekar jitanī āyukī sthiti ho utane kāl tak śarīrakā
sambandha rahatā hai. tathā āyu pūrṇa hone par maraṇ hotā hai tab us śarīrakā sambandha chūṭatā
hai, śarīr-ātmā alag-alag ho jāte haiṁ. tathā usake anantar samayameṁ athavā dūsare, tīsare,
cauthe samay jīv karmodayake nimittase navīn śarīr dhāraṇ karatā hai; vahān̐ bhī apanī āyuparyaṁt
usī prakār sambandha rahatā hai, phi ra maraṇ hotā hai tab usase sambandha chūṭatā hai. isī prakār
pūrva śarīrakā choṛanā aur navīn śarīrakā grahaṇ karanā anukramase huā karatā hai.
tathā yah ātmā yadyapi asaṁkhyātapradeśī hai tathāpi saṁkoc-vistār śaktise śarīrapramāṇ
hī rahatā hai; viśeṣ itanā ki samudghāt hone par śarīrase bāhar bhī ātmāke pradeś phai late
haiṁ aur antarāl samayameṁ pūrva śarīr choṛā thā, us pramāṇ rahate haiṁ.
tathā is śarīrake aṁgabhūt dravyaindriy aur man unakī sahāyatāse jīvake jānapanekī
pravr̥tti hotī hai. tathā śarīrakī avasthāke anusār mohake udayase jīv sukhī-duḥkhī hotā
hai. tathā kabhī to jīvakī icchāke anusār śarīr pravartatā hai, kabhī śarīrakī avasthāke
anusār jīv pravartatā hai; kabhī jīv anyathā icchārūp pravartatā hai, pudgal anyathā avasthārūp
pravartatā hai.
is prakār is nokarmakī pravr̥tti jānanā.
nityanigod aur itaranigod
vahān̐ anādise lekar pratham to is jīvake nityanigodarūp śarīrakā sambandha pāyā
jātā hai, vahān̐ nityanigod śarīrako dhāraṇ karake āyu pūrṇa hone par marakar phi ra nityanigod
śarīrako dhāraṇ karatā hai, phi ra āyu pūrṇa kar marakar nityanigod śarīr hī ko dhāraṇ
karatā hai. isīprakār anantānanta pramāṇ sahit jīvarāśi hai so anādise vahān̐ hī janma-
maraṇ kiyā karatī hai.