Moksha-Marg Prakashak-Hindi (iso15919 transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Page 24 of 350
PDF/HTML Page 52 of 378

 

background image
-
34 ] [ mokṣamārgaprakāśak
ho jāye tab kaisā hī jānatā hai, kisīko saṁśay sahit jānatā hai, kisīko anyathā jānatā
hai, kisīko kiṁcit jānatā hai
ityādi rūpase nirmal jānanā nahīṁ ho sakatā.
is prakār yah matijñān parādhīnatā sahit indriyman dvārase pravartatā hai. un indriyoṁ
dvārā to jitane kṣetrakā viṣay ho utane kṣetrameṁ jo vartamān sthūl apane jānane yogya pudgalaskandha
hoṁ unhīṁko jānatā hai. unameṁ bhī alag-alag indriyoṁ dvārā alag-alag kālameṁ kisī skandhake
sparśādikakā jānanā hotā hai. tathā man dvārā apane jānane yogya kiṁcitmātra trikāl sambandhī
dūr kṣetravartī athavā samīp kṣetravartī rūpī-arūpī dravyoṁ aur paryāyoṁko atyanta aspaṣṭarūpase jānatā
hai. so bhī indriyoṁ dvārā jisakā jñān huā ho athavā jisakā anumānādik kiyā ho us
hī ko jān sakatā hai. tathā kadācit apanī kalpanā hī se asatko jānatā hai. jaise svapnameṁ
athavā jāgate hue bhī jo kadācit kahīṁ nahīṁ pāye jāte aise ākārādikakā ciṁtavan karatā
hai aur jaise nahīṁ haiṁ vaise mānatā hai. is prakār man dvārā jānanā hotā hai. so yah indriyoṁ
va man dvārā jo jñān hotā hai, usakā nām matijñān hai.
yahān̐ pr̥thvī, jal, agni, pavan, vanaspatirūp ekendriyoṁke sparśa hī kā jñān hai; laṭ,
śaṁkh ādi do indriy jīvoṁko sparśa, rasakā jñān hai; kīṛī, makoṛā ādi tīn indriy jīvoṁkoṁ
sparśa, ras, gaṁdhakā jñān hai; bhramar, makṣikā, pataṁgādik cauindriy jīvoṁko sparśa, ras, gaṁdh,
varṇakā jñān hai; maccha, gāy, kabūtar ityādik tiryaṁc aur manuṣya, dev, nārakī yah paṁcendriy
haiṁ
inheṁ sparśa, ras, gaṁdh, varṇa, śabdoṁkā jñān hai. tiryaṁcoṁmeṁ kaī saṁjñī haiṁ, kaī asaṁjñī
haiṁ. vahān̐ saṁjñiyoṁke manajanit jñān hai, asaṁjñiyoṁko nahīṁ hai. tathā manuṣya, dev, nārakī saṁjñī
hī haiṁ, un sabake manajanit jñān pāyā jātā hai.
is prakār matijñānakī pravr̥tti jānanā.
śrutajñānakī parādhīn pravr̥tti
ab, matijñān dvārā jis arthako jānā ho usake sambandhase anya arthako jisake
dvārā jānā jāye so śrutajñān hai. vah do prakārakā hai 1. akṣarātmak 2. anakṣarātmaka.
jaise ‘ghaṭ’, yah do akṣar sune yā dekhe vah to matijñān huā; unake sambandhase ghaṭ-padārthakā
jānanā huā so śrutajñān hai. is prakār anya bhī jānanā. yah to akṣarātmak śrutajñān
hai. tathā jaise sparśa dvārā śītakā jānanā huā vah to matijñān hai; usake sambandhase ‘yah
hitakārī nahīṁ hai, isaliye bhāg jānā’ ityādirūp jñān huā so śrutajñān hai. is prakār
anya bhī jānanā. yah anakṣarātmak śrutajñān hai.