-
38 ] [ mokṣamārgaprakāśak
darśanamoharūp jīvakī avasthā
vahān̐ darśanamohake udayase to mithyātvabhāv hotā hai, usase yah jīv anyathā pratītirūp
atattvaśraddhān karatā hai. jaisā hai vaisā to nahīṁ mānatā aur jaisā nahīṁ hai vaisā mānatā
hai. amūrtik pradeśoṁkā puṁj, prasiddha jñānādi guṇoṁkā dhārī anādinidhan vastu āp hai; aur
mūrtik pudgaladravyoṁkā piṇḍa prasiddha jñānādikoṁse rahit jinakā navīn saṁyog huā aise
śarīrādik pudgal par haiṁ; inake saṁyogarūp nānāprakārakī manuṣya, tiryaṁcādik paryāyeṁ hotī haiṁ —
un paryāyoṁmeṁ ahaṁbuddhi dhāraṇ karatā hai, sva-parakā bhed nahīṁ kar sakatā, jo paryāy prāpta
kare us hī ko āparūp mānatā hai.
tathā us paryāyameṁ jñānādik haiṁ ve to apane guṇ haiṁ, aur rāgādik haiṁ ve apaneko
karmanimittase aupādhikabhāv hue haiṁ, tathā varṇādik haiṁ ve śarīrādik pudgalake guṇ haiṁ, aur
śarīrādikameṁ varṇādikoṁkā tathā paramāṇuoṁkā nānāprakār palaṭanā hotā hai vah pudgalakī avasthā
hai; so in sab hī ko apanā svarūp jānatā hai, svabhāv – parabhāvakā vivek nahīṁ ho sakatā.
tathā manuṣyādik paryāyoṁmeṁ kuṭumba-dhanādikakā sambandha hotā hai ve pratyakṣa apanese bhinna
haiṁ tathā ve apane ādhīn nahīṁ pariṇamit hote tathāpi unameṁ mamakār karatā hai ki ye mere
haiṁ. ve kisī prakār bhī apane hote nahīṁ, yah hī apanī mānyatāse hī apane mānatā hai.
tathā manuṣyādi paryāyoṁ meṁ kadācit devādikakā yā tattvoṁkā anyathā svarūp jo kalpit kiyā
usakī to pratīti karatā hai, parantu yathārtha svarūp jaisā hai vaisī pratīti nahīṁ karatā.
is prakār darśanamohake udayase jīvako atattvaśraddhānarūp mithyātvabhāv hotā hai. jahān̐
tīvra uday hotā hai vahān̐ satyaśraddhānase bahut viparīt śraddhān hotā hai. jab maṁd uday hotā
hai tab satyaśraddhānase thoṛā viparīt śraddhān hotā hai.
cāritramoharūp jīvakī avasthā
jab cāritramohake udayase is jīvako kaṣāyabhāv hotā hai tab yah dekhate – jānate hue
bhī parapadārthoṁmeṁ iṣṭa-aniṣṭapanā mānakar krodhādik karatā hai.
vahān̐ krodhakā uday hone par padārthoṁmeṁ aniṣṭapanā mānakar unakā burā cāhatā hai.
koī mandirādi acetan padārtha bure lageṁ tab toṛane-phoṛane ityādi rūpase unakā burā cāhatā
hai tathā śatru ādi sacetan padārtha bure lageṁ tab unheṁ vadh-bandhanādise yā māranese duḥkh utpanna
karake unakā burā cāhatā hai. tathā āp svayaṁ athavā anya sacetan-acetan padārtha kisī
prakār pariṇamit hue, apaneko vah pariṇaman burā lagā tab anyathā pariṇamit karāke us
pariṇamanakā burā cāhatā hai.