-
pA.NchavA.N adhikAr ][ 131
abhAv so mukti hai. yahA.N buddhikA abhAv kahA, so buddhi nAm j~nAnakA hai aur j~nAnakA
adhikaraNapanA AtmAkA lakShaN kahA thA; ab j~nAnakA abhAv hone par lakShaNakA abhAv honese
lakShyakA bhI abhAv hogA, tab AtmAkI sthiti kis prakAr rahI? aur yadi buddhi nAm
manakA hai to bhAvaman to j~nAnarUp hai hI, aur dravyaman sharIrarUp hai so mukta hone par dravyamanakA
sambandha ChUTatA hI hai, to ja.D.h.h dravyamanakA nAm buddhi kaise hogA? tathA manavat hI indriyA.N
jAnanA. tathA viShayakA abhAv ho, to sparshAdi viShayo.nkA jAnanA miTatA hai, tab j~nAn kisakA
nAm ThaharegA? aur un viShayo.nkA abhAv hogA to lokakA abhAv hogA. tathA sukhakA
abhAv kahA, so sukhake hI artha upAy karate hai.n; usakA jab abhAv hogA, tab upAdey
kaise hogA? tathA yadi vahA.N AkulatAmay indriyajanit sukhakA abhAv huA kahe.n to yah satya
hai; kyo.nki nirAkulatA- lakShaN atIndriy sukh to vahA.N sampUrNa sambhav hai, isaliye sukhakA
abhAv nahI.n hai. tathA sharIr, duHkh, dveShAdikakA vahA.N abhAv kahate hai.n so satya hai.
tathA shivamatame.n kartA nirguN Ishvar shiv hai, use dev mAnate hai.n; so usake svarUpakA
anyathApanA pUrvokta prakArase jAnanA. tathA yahA.N bhasma, kopIn, jaTA, janeU ityAdi chihno.n
sahit bheSh hote hai.n so AchArAdi bhedase chAr prakAr hai.nH — shaiv, pAshupat, mahAvratI, kAlamukha.
so yah rAgAdi sahit hai.n, isalie suli.ng nahI.n hai.n.
is prakAr shivamatakA nirUpaN kiyA.
mImA.nsakamat
ab mImA.nsakamatakA svarUp kahate hai.n. mImA.nsak do prakArake hai.nH — brahmavAdI aur
karmavAdI.
vahA.N brahmavAdI to ‘‘yah sarva brahma hai, dUsarA nahI.n hai’’ aisA vedAntame.n advait brahmako
nirUpit karate hai.n; tathA ‘‘AtmAme.n lay honA so mukti’’ kahate hai.n. inakA mithyApanA pahale
dikhAyA hai so vichAranA.
tathA karmavAdI kriyA, AchAr, yaj~nAdik kAryo.nkA kartavyapanA prarUpit karate hai.n so in
kriyAo.nme.n rAgAdikakA sadbhAv pAyA jAtA hai, isaliye yah kArya kuCh bhI kAryakArI nahI.n
hai.n.
tathA vahA.N ‘bhaTTa’ aur ‘prabhAkar’ dvArA kI huI do paddhatiyA.N hai.n. vahA.N bhaTTa to Chah
pramAN mAnate hai.n — pratyakSha, anumAn, ved, upamA, arthApatti, abhAva. tathA prabhAkar abhAv
binA pA.Nch hI pramAN mAnate hai.n, so inakA satyAsatyapanA jain shAstro.nse jAnanA.