-
AThavA.N adhikAr ][ 275
isI prakAr prathamAnuyogame.n anya kathan bhI ho.n, unhe.n yathAsambhav jAnakar bhramarUp nahI.n
honA.
karaNAnuyogake vyAkhyAnakA vidhAn
ab, karaNAnuyogame.n kisaprakAr vyAkhyAn hai so kahate hai.nH –
jaisA kevalaj~nAn dvArA jAnA vaisA karaNAnuyogame.n vyAkhyAn hai. tathA kevalaj~nAn dvArA
to bahut jAnA, parantu jIvake kAryakArI jIv – karmAdikakA va trilokAdikakA hI nirUpaN
isame.n hotA hai. tathA unakA bhI svarUp sarva nirUpit nahI.n ho sakatA, isaliye jis prakAr
vachanagochar hokar Chadmasthake j~nAname.n unakA kuCh bhAv bhAsit ho, us prakAr sa.nkuchit karake
nirUpaN karate hai.n. yahA.N udAharaN – jIvake bhAvo.nkI apekShA guNasthAn kahe hai.n, ve bhAv
anantasvarUpasahit vachanagochar nahI.n hai.n, vahA.N bahut bhAvo.nkI ek jAti karake chaudah guNasthAn
kahe hai.n. tathA jIvo.nko jAnaneke anek prakAr hai.n, vahA.N mukhya chaudah mArgaNAkA nirUpaN kiyA
hai. tathA karmaparamANu ananta prakAr shaktiyukta hai.n, uname.n bahuto.nko ek jAti karake ATh
va ek sau a.DtAlIs prakR^itiyA.N kahI hai.n. tathA trilokame.n anek rachanAe.N hai.n, vahA.N kuCh mukhya
rachanAo.nkA nirUpaN kahate hai.n. tathA pramANake ananta bhed hai.n, vahA.N sa.nkhyAtAdi tIn bhed va
inake ikkIs bhed nirUpit kiye hai.n. isIprakAr anyatra jAnanA.
tathA karaNAnuyogame.n yadyapi vastuke kShetra, kAl, bhAvAdik akha.nDit hai.n; tathApi Chadmasthako
hInAdik j~nAn honeke artha pradesh, samay, avibhAg-pratichChedAdikakI kalpanA karake unakA pramAN
nirUpit karate hai.n. tathA ek vastume.n bhinna-bhinna guNo.nkA va paryAyo.nkA bhed karake nirUpaN
karate hai.n. tathA jIv-pudgalAdik yadyapi bhinna-bhinna hai.n; tathApi sambandhAdik dvArA anek dravyase
utpanna gati, jAti Adi bhedo.nko ek jIvake nirUpit karate hai.n, – ityAdi vyAkhyAn
vyavahAranayakI pradhAnatA sahit jAnanA, kyo.nki vyavahArake binA visheSh nahI.n jAn sakatA.
tathA kahI.n nishchayavarNan bhI pAyA jAtA hai. jaise – jIvAdik dravyo.nkA pramAN nirUpaN kiyA,
vahA.N bhinna-bhinna itane hI dravya hai.n. vah yathAsambhav jAn lenA.
tathA karaNAnuyogame.n jo kathan hai.n ve kitane hI to Chadmasthake pratyakSha-anumAnAdigochar
hote hai.n, tathA jo na ho.n unhe.n Aj~nApramAN dvArA mAnanA. jis prakAr jIv-pudgalake sthUl
bahut kAlasthAyI manuShyAdi paryAye.n va ghaTAdi paryAye.n nirUpit kI.n, unake to pratyakSha anumAnAdi
ho sakate hai.n; parantu pratisamay sUkShmapariNamanakI apekShA j~nAnAdikake va snigdha-rUkShAdikake a.nsh
nirUpit kiye hai.n ve Aj~nAse hI pramAN hote hai.n. isI prakAr anyatra jAnanA.