-
296 ] [ mokShamArgaprakAshak
tathA ek hI bhAvakI kahI.n to usase utkR^iShTa bhAvakI apekShA nindA kI ho aur kahI.n
usase hIn bhAvakI apekShAse prasha.nsA kI ho vahA.N viruddha nahI.n jAnanA. jaise — kisI
shubhakriyAkI jahA.N nindA kI ho vahA.N to usase U.NchI shubhakriyA va shuddhabhAvakI apekShA jAnanA
aur jahA.N prasha.nsA kI ho vahA.N usase nIchI kriyA va ashubhakriyAkI apekShA jAnanA. isI
prakAr anyatra jAnanA.
tathA isaprakAr kisI jIvakI U.Nche jIvakI apekShAse nindA kI ho vahA.N sarvathA nindA
nahI.n jAnanA aur kisIkI nIche jIvakI apekShAse prasha.nsA kI ho so sarvathA prasha.nsA nahI.n jAnanA;
parantu yathAsambhav usakA guN-doSh jAn lenA.
isIprakAr anya vyAkhyAn jis apekShA sahit kiye ho.n us apekShAse unakA artha
samajhanA.
tathA shAstrame.n ek hI shabdakA kahI.n to koI artha hotA hai, kahI.n koI artha hotA hai;
vahA.N prakaraN pahichAnakar usakA sambhavit artha jAnanA. jaise — mokShamArgame.n samyagdarshan kahA, vahA.N
darshan shabdakA artha shraddhAn hai aur upayogavarNaname.n darshan shabdakA artha vastukA sAmAnya svarUp
grahaNamAtra hai, tathA indriyavarNaname.n darshan shabdakA artha netra dvArA dekhanA mAtra hai. tathA jaise sUkShma
aur bAdarakA artha — vastuo.nke pramANAdik kathaname.n ChoTe pramANasahit ho usakA nAm sUkShma aur
ba.De pramANasahit ho usakA nAm bAdar — aisA hotA hai. tathA pudgalaska.ndhAdike kathaname.n indriyagamya
na ho vah sUkShma aur indriyagamya ho vah bAdar — aisA artha hai. jIvAdikake kathaname.n R^iddhi Adike
nimitta binA svayamev na ruke usakA nAm sUkShma aur ruke usakA nAm bAdar — aisA artha hai.
vastrAdikake kathaname.n mahInakA nAm sUkShma aur moTekA nAm bAdar — aisA artha hai.
tathA pratyakSha shabdakA artha lokavyavahArame.n to indriy dvArA jAnanekA nAm pratyakSha hai,
pramAN bhedo.nme.n spaShTa pratibhAsakA nAm pratyakSha hai, AtmAnubhavanAdime.n apaneme.n avasthA ho usakA
nAm pratyakSha hai. tathA jaise — mithyAdR^iShTike aj~nAn kahA, vahA.N sarvathA j~nAnakA abhAv nahI.n
jAnanA, samyagj~nAnake abhAvase aj~nAn kahA hai. tathA jisaprakAr udIraNA shabdakA artha jahA.N
devAdikake udIraNA nahI.n kahI vahA.N to anya nimittase maraN ho usakA nAm udIraNA hai aur
das karaNo.nke kathaname.n udIraNAkaraN devAyuke bhI kahA hai, vahA.N Uparake niSheko.nkA dravya
udayAvalIme.n diyA jAye usakA nAm udIraNA hai. isIprakAr anyatra yathAsambhav artha jAnanA.
tathA ek hI shabdake pUrva shabda jo.Dnese anek prakAr artha hote hai.n va usI shabdake
anek artha hai.n; vahA.N jaisA sambhav ho vaisA artha jAnanA. jaise — ‘jIte’ usakA nAm ‘jin’