-
298 ] [ mokShamArgaprakAshak
tathA jaise kahI.n kuCh pramANAdik kahe ho.n, vahA.N vahI nahI.n mAn lenA, parantu prayojan
ho vah jAnanA. j~nAnArNav1 me.n aisA kahA hai — ‘is kAlame.n do-tIn satpuruSh hai.n’; so niyamase
itane hI nahI.n hai.n, parantu yahA.N ‘tho.De hai.n’ aisA prayojan jAnanA. isI prakAr anyatra jAnanA.
isI rIti sahit aur bhI anek prakAr shabdo.nke artha hote hai.n, unako yathAsambhav
jAnanA, viparIt artha nahI.n jAnanA.
tathA jo upadesh ho, use yathArtha pahichAnakar jo apane yogya upadesh ho use a.ngIkAr
karanA. jaise — vaidyak shAstro.nme.n anek auShadhiyA.N kahI hai.n, unako jAne; parantu grahaN unhI.nkA
kare jinase apanA rog dUr ho. apaneko shItakA rog ho to uShNa auShadhikA hI grahaN
kare, shItal auShadhikA grahaN na kare; yah auShadhi auro.nko kAryakArI hai, aisA jAne.
usIprakAr jainashAstro.nme.n anek upadesh hai.n, unhe.n jAne; parantu grahaN usIkA kare jisase apanA
vikAr dUr ho jAye. apaneko jo vikAr ho usakA niShedh karanevAle upadeshako grahaN kare,
usake poShak upadeshako grahaN na kare; yah upadesh auro.nko kAryakArI hai, aisA jAne.
yahA.N udAharaN kahate hai.n — jaise shAstro.nme.n kahI.n nishchayapoShak upadesh hai, kahI.n vyavahArapoShak
upadesh hai. vahA.N apaneko vyavahArakA Adhikya ho to nishchayapoShak upadeshakA grahaN karake
yathAvat pravarte aur apaneko nishchayakA Adhikya ho to vyavahArapoShak upadeshakA grahaN karake
yathAvat pravarte. tathA pahale to vyavahArashraddhAnake kAraN Atmaj~nAnase bhraShTa ho rahA thA, pashchAt
vyavahAr upadeshakI hI mukhyatA karake Atmaj~nAnakA udyam na kare; athavA pahale to nishchayashraddhAnake
kAraN vairAgyase bhraShTa hokar svachChandI ho rahA thA, pashchAt nishchay upadeshakI hI mukhyatA karake
viShay-kaShAyakA poShaN karatA hai. isaprakAr viparIt upadesh grahaN karanese burA hI hotA hai.
tathA jaise AtmAnushAsan2 me.n aisA kahA hai ki ‘‘tU guNavAn hokar doSh kyo.n lagAtA
hai? doShavAn honA thA to doShamay hI kyo.n nahI.n huA?’’ so yadi jIv Ap to guNavAn
ho aur koI doSh lagatA ho vahA.N vah doSh dUr karaneke liye us upadeshako a.ngIkAr karanA.
tathA Ap to doShavAn hai aur is upadeshakA grahaN karake guNavAn puruSho.nko nIchA dikhalAye
1. duHpraj~nAbalaluptavastunichayA vij~nAnashUnyAshayAH.
vidyante pratimandira.n nijanijasvArthodyatA dehinaH..
AnandAmR^itasindhushIkarachayairnirvApya janmajvara.n.
ye muktervadanenduvIkShaNaparAste santi dvitrA yadi..24..
2. he chandramaH kimiti lA~nChanavAnabhUstva.n. tadvAn bhaveH kimiti tanmay ev nAbhUH.
ki.n jyotsnayA malamala.n tav ghoShayantyA. svarbhAvannanu tathA sati nA.asi lakShyaH..140..