-
350 ] [ mokShamArgaprakAshak
paramArthavachanikA
[ kavivar pa.n0 banArasIdAsajI rachit ]
ek jIvadravya, usake ana.nt guN, ana.nt paryAye.n, ek-ek guNake asa.nkhyAt pradesh,
ek-ek pradeshame.n ananta karmavargaNAe.N, ek-ek karmavargaNAme.n ana.nt-ana.nt pudgalaparamANu, ek-
ek pudgalaparamANu ana.nt guN ana.nt paryAyasahit virAjamAna.
yah ek sa.nsArAvasthit jIvapiNDakI avasthA. isIprakAr ana.nt jIvadravya sapiNDarUp
jAnanA. ek jIvadravya ana.nt-ana.nt pudgaladravyase sa.nyogit (sa.nyukta) mAnanA.
usakA vivaraN – anya anyarUp jIvadravyakI pariNati, anya anyarUp pudgaladravyakI
pariNati.
usakA vivaraN – ek jIvadravya jisaprakArakI avasthA sahit nAnA AkArarUp pariNamit
hotA hai vah prakAr anya jIvase nahI.n milatA; usakA aur prakAr hai. isIprakAr ana.ntAna.ntarUp
jIvadravya ana.ntAna.ntasvarUp avasthAsahit varta rahe hai.n. kisI jIvadravyake pariNAm kisI anya
jIvadravyase nahI.n milate. isIprakAr ek pudgalaparamANu ek samayame.n jisaprakArakI avasthA dhAraN
karatA hai, vah avasthA anya pudgalaparamANudravyase nahI.n milatI. isaliye pudgal (paramANu)
dravyakI bhI anya-anyatA jAnanA.
ab, jIvadravya pudgaladravya ekakShetrAvagAhI anAdikAlake hai.n, uname.n visheSh itanA ki
jIvadravya ek, pudgalaparamANudravya ana.ntAna.nt, chalAchalarUp, AgamanagamanarUp, ana.ntAkAr
pariNamanarUp, bandhamukti shaktisahit vartate hai.n.
ab, jIvadravyakI ana.ntI avasthAe.N, uname.n tIn avasthAe.N mukhya sthApit kI.n – ek
ashuddha avasthA, ek shuddhAshuddharUp mishra avasthA, ek shuddha avasthA – yah tIn avasthAe.N sa.nsArI
jIvadravyakI. sa.nsArAtIt siddha anavasthitarUp kahe jAte hai.n.
ab tIno.n avasthAo.nkA vichAr – ek ashuddha nishchayAtmak dravya, ek shuddha nishchayAtmak
dravya, ek mishra nishchayAtmak dravya. ashuddha nishchayadravyako sahakArI ashuddha vyavahAr, mishradravyako
sahakArI mishravyavahAr, shuddha dravyako sahakArI shuddha vyavahAra.