-
352 ] [ paramArthavachanikA
ab, Agam adhyAtmakA svarUp kahate hai.nH –
Agam – vastukA jo svabhAv use Agam kahate hai.n. AtmAkA jo adhikAr use
adhyAtma kahate hai.n. Agam tathA adhyAtmasvarUp bhAv Atmadravyake jAnane. ve dono.n bhAv
sa.nsAr-avasthAme.n trikAlavartI mAnane.
usakA vivaraN – AgamarUp karmapaddhati, adhyAtmarUp shuddhachetanApaddhati.
usakA vivaraN – karmapaddhati paudgalikadravyarUp athavA bhAvarUp; dravyarUp pudgal-
pariNAm, bhAvarUp pudgalAkAr AtmAkI ashuddhapariNatirUp pariNAm; un dono.n pariNAmo.nko
AgamarUp sthApit kiyA. ab shuddhachetanApaddhati shuddhAtmapariNAm; vah bhI dravyarUp athavA
bhAvarUpa. dravyarUp to jIvatvapariNAm, bhAvarUp j~nAn – darshan – sukh – vIrya Adi
anantaguNapariNAm; ve dono.n pariNAm adhyAtmarUp jAnanA.
Agam adhyAtma dono.n paddhatiyo.nme.n anantatA mAnanI.
anantatA kahI usakA vichAr
anantatAkA svarUp dR^iShTAnta dvArA batalAte hai.n. jaise vaTavR^ikShakA bIj hAthame.n lekar usakA
vichAr dIrghadR^iShTise kare.n to us vaTake bIjame.n ek vaTakA vR^ikSha hai; vah vR^ikSha jaisA kuCh bhAvikAlame.n
honahAr hai vaise vistArasahit vidyamAn usame.n vAstavarUp maujUd hai, anek shAkhA – prashAkhA, patra,
puShpa, phal sa.nyukta hai. phal – phalame.n anek bIj hote hai.n.
isaprakArakI avasthA ek vaTake bIj sambandhI vichAre.n. aur bhI sUkShmadR^iShTi de.n to
jo-jo bIj us vaTavR^ikShame.n hai.n ve-ve a.ntargarbhit vaTavR^ikSha sa.nyukta hote hai.n. isI bhA.Nti ek vaTame.n
anek-anek bIj, ek-ek bIjame.n ek-ek vaT, usakA vichAr kare.n to bhAvinayapramANase
na vaTavR^ikSho.nkI maryAdA pAI jAtI hai, na bIjo.nkI maryAdA pAI jAtI hai.
isIprakAr anantatAkA svarUp jAnanA.
us anantatAke svarUpako kevalaj~nAnI puruSh bhI ananta hI dekhate-jAnate-kahate hai.n;
anantakA dUsarA anta hai hI nahI.n jo j~nAname.n bhAShit ho. isaliye anantatA anantarUp hI
pratibhAsit hotI hai.
isaprakAr Agam adhyAtmakI anantatA jAnanA.
usame.n visheSh itanA ki adhyAtmakA svarUp ananta, AgamakA svarUp anantAnantarUp,
yathApanA-pramANase adhyAtma ek dravyAshrit, Agam anantAnanta pudgaladravyAshrita.