-
354 ] [ paramArthavachanikA
yah chA.NdI hai; – isaprakAr tIno.n puruSho.nne to us sIpakA svarUp jAnA nahI.n, isalie tIno.n
mithyAvAdI hai.n. ab, chauthA puruSh bolA ki yah to pratyakShapramAN sIpakA Tuka.DA hai, isame.n
kyA dhokhA? sIp sIp sIp, niradhAr sIp, isako jo koI aur vastu kahe vah pratyakShapramAN
bhrAmak athavA a.ndha. usI prakAr samyagdR^iShTiko sva-par svarUpame.n na sa.nshay, na vimoh, na vibhram,
yathArtha dR^iShTi hai; isaliye samyagdR^iShTi jIv a.ntardR^iShTise mokShapaddhatiko sAdhanA jAnatA hai. bAhyabhAv
bAhyanimittarUp mAnatA hai, vah nimitta nAnArUp hai, ekarUp nahI.n hai. a.ntardR^iShTike pramAName.n
mokShamArga sAdhe aur samyagj~nAn svarUpAcharaNakI kaNikA jAgane par mokShamArga sachchA.
mokShamArgako sAdhanA yah vyavahAr, shuddhadravya akriyA so nishchaya. isaprakAr nishchay-
vyavahArakA svarUp samyagdR^iShTi jAnatA hai, mUDh jIv na jAnatA hai, na mAnatA hai. mUDh jIv
ba.ndhapaddhatiko sAdhakar mokSha kahatA hai, vah bAt j~nAtA nahI.n mAnate.
kyo.n? isaliye ki bandhake sAdhanese bandha sadhatA hai, mokSha nahI.n sadhatA. j~nAtA jab
kadAchit bandhapaddhatikA vichAr karatA hai tab jAnatA hai ki is paddhatise merA dravya anAdikA
bandharUp chalA AyA hai; ab is paddhatise moh to.Dkar pravarta; is paddhatikA rAg pUrvakI
bhA.Nti he nar! kisaliye karate ho? kShaNamAtra bhI bandhapaddhatime.n magna nahI.n hotA, vah j~nAtA
apane svarUpako vichAratA hai, anubhav karatA hai, dhyAtA hai, gAtA hai, shravaN karatA hai,
navadhAbhakti, tap, kriyA, apane shuddhasvarUpake sanmukh hokar karatA hai. yah j~nAtAkA AchAr,
isIkA nAm mishravyavahAra.
ab, hey-j~ney-upAdeyarUp j~nAtAkI chAl usakA vichAr likhate hai.nH –
hey – tyAgarUp to apane dravyakI ashuddhatA; j~ney – vichArarUp anya ShaTdravyo.nkA svarUp;
upAdey – AcharaNarUp apane dravyakI shuddhatA; usakA vivaraN – guNasthAnapramAN hey-j~ney-upAdeyarUp
shakti j~nAtAkI hotI hai. jyo.n jyo.n j~nAtAkI hey-j~ney-upAdeyarUp shakti vardhamAn ho tyo.n-tyo.n
guNasthAnakI ba.DhvArI kahI hai.
guNasthAnapramAN j~nAn, guNasthAnapramAN kriyA. usame.n visheSh itanA ki ek guNasthAnavartI
anek jIv ho.n to anekarUpakA j~nAn kahA jAtA hai, anekarUpakI kriyA kahI jAtI hai.
bhinna-bhinna sattAke pramANase ekatA nahI.n milatI. ek-ek jIvadravyame.n anya-anyarUp
audayikabhAv hote hai.n, un audayik bhAvAnusAr j~nAnakI anya-anyatA jAnanA.
parantu visheSh itanA ki kisI jAtikA j~nAn aisA nahI.n hotA ki parasattAvala.nbanashIlI
hokar mokShamArga sAkShAt kahe. kyo.n? avasthA-pramAN parasattAvala.nbak hai; (parantu) parasattAvala.nbI
j~nAnako paramArthatA nahI.n kahatA.