-
ಪಾಂಚವಾಂ ಅಧಿಕಾರ ][ ೧೨೭
ತಥಾ ವಹಾಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ, ಅನುಮಾನ, ಆಗಮ ಯಹ ತೀನ ಪ್ರಮಾಣ ಕಹತೇ ಹೈಂ; ಪರನ್ತು ಉನಕೇ ಸತ್ಯ-
ಅಸತ್ಯಕಾ ನಿರ್ಣಯ ಜೈನಕೇ ನ್ಯಾಯ – ಗ್ರಂಥೋಂಸೇ ಜಾನನಾ.
ತಥಾ ಇಸ ಸಾಂಖ್ಯಮತಮೇಂ ಕೋಈ ತೋ ಈಶ್ವರ ಕೋ ಮಾನತೇ ನಹೀಂ ಹೈಂ, ಕಿತನೇ ಹೀ ಏಕ ಪುರುಷ ಕೋ
ಈಶ್ವರ ಮಾನತೇ ಹೈಂ, ಕಿತನೇ ಹೀ ಶಿವಕೋ, ಕಿತನೇ ಹೀ ನಾರಾಯಣಕೋ ದೇವ ಮಾನತೇ ಹೈಂ. ಅಪನೀ ಇಚ್ಛಾನುಸಾರ
ಕಲ್ಪನಾ ಕರತೇ ಹೈಂ, ಕುಛ ನಿಶ್ಚಯ ನಹೀಂ ಹೈ. ತಥಾ ಇಸ ಮತಮೇಂ ಕಿತನೇ ಹೀ ಜಟಾ ಧಾರಣ ಕರತೇ ಹೈಂ,
ಕಿತನೇ ಹೀ ಚೋಟೀ ರಖತೇ ಹೈಂ, ಕಿತನೇ ಹೀ ಮುಣ್ಡಿತ ಹೋತೇ ಹೈಂ, ಕಿತನೇ ಹೀ ಕತ್ಥಈ ವಸ್ತ್ರ ಪಹಿನತೇ ಹೈಂ;
ಇತ್ಯಾದಿ ಅನೇಕ ಪ್ರಕಾರಸೇ ಭೇಷ ಧಾರಣ ಕರಕೇ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಕೇ ಆಶ್ರಯಸೇ ಮಹನ್ತ ಕಹಲಾತೇ ಹೈಂ.
ಇಸ ಪ್ರಕಾರ ಸಾಂಖ್ಯಮತಕಾ ನಿರೂಪಣ ಕಿಯಾ.
ಶಿವಮತ
ತಥಾ ಶಿವಮತಮೇಂ ದೋ ಭೇದ ಹೈಂ — ನೈಯಾಯಿಕ, ವೈಶೇಷಿಕ.
ನೈಯಾಯಿಕಮತ
ವಹಾಂ ನೈಯಾಯಿಕಮತಮೇಂ ಸೋಲಹ ತತ್ತ್ವ ಕಹತೇ ಹೈಂ — ಪ್ರಮಾಣ, ಪ್ರಮೇಯ, ಸಂಶಯ, ಪ್ರಯೋಜನ, ದೃಷ್ಟಾನ್ತ,
ಸಿದ್ಧಾನ್ತ, ಅವಯವ, ತರ್ಕ, ನಿರ್ಣಯ, ವಾದ, ಜಲ್ಪ, ವಿತಂಡಾ, ಹೇತ್ವಾಭಾಸ, ಛಲ, ಜಾತಿ, ನಿಗ್ರಹಸ್ಥಾನ.
ವಹಾಂ ಪ್ರಮಾಣ ಚಾರ ಪ್ರಕಾರಕೇ ಕಹತೇ ಹೈಂ — ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷ, ಅನುಮಾನ, ಶಬ್ದ, ಉಪಮಾ. ತಥಾ ಆತ್ಮಾ, ದೇಹ,
ಅರ್ಥ, ಬುದ್ಧಿ ಇತ್ಯಾದಿ ಪ್ರಮೇಯ ಕಹತೇ ಹೈಂ. ತಥಾ ‘‘ಯಹ ಕ್ಯಾ ಹೈ?’’ ಉಸಕಾ ನಾಮ ಸಂಶಯ ಹೈ. ಜಿಸಕೇ
ಅರ್ಥ ಪ್ರವೃತ್ತಿ ಹೋ ಸೋ ಪ್ರಯೋಜನ ಹೈ. ಜಿಸೇ ವಾದೀ-ಪ್ರತಿವಾದೀ ಮಾನೇಂ ಸೋ ದೃಷ್ಟಾನ್ತ ಹೈ. ದೃಷ್ಟಾನ್ತ ದ್ವಾರಾ ಜಿಸೇ
ಠಹರಾಯೇಂ ವಹ ಸಿದ್ಧಾನ್ತ ಹೈ. ತಥಾ ಅನುಮಾನಕೇ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾ ಆದಿ ಪಾಂಚ ಅಂಗ ವಹ ಅವಯವ ಹೈಂ. ಸಂಶಯ
ದೂರ ಹೋನೇ ಪರ ಕಿಸೀ ವಿಚಾರಸೇ ಠೀಕ ಹೋ ಸೋ ತರ್ಕ ಹೈ. ಪಶ್ಚಾತ್ ಪ್ರತೀತಿರೂಪ ಜಾನನಾ ಸೋ ನಿರ್ಣಯ ಹೈ.
ಆಚಾರ್ಯ-ಶಿಷ್ಯಮೇಂ ಪಕ್ಷ-ಪ್ರತಿಪಕ್ಷ ದ್ವಾರಾ ಅಭ್ಯಾಸ ಸೋ ವಾದ ಹೈ. ಜಾನನೇಕೀ ಇಚ್ಛಾರೂಪ ಕಥಾಮೇಂ ಜೋ ಛಲ,
ಜಾತಿ ಆದಿ ದೂಷಣ ಹೋ ಸೋ ಜಲ್ಪ ಹೈ. ಪ್ರತಿಪಕ್ಷ ರಹಿತ ವಾದ ಸೋ ವಿತಂಡಾ ಹೈ. ಸಚ್ಚೇ ಹೇತು ನಹೀಂ ಹೈಂ
ಐಸೇ ಅಸಿದ್ಧ ಆದಿ ಭೇದಸಹಿತ ಹೇತ್ವಾಭಾಸ ಹೈ. ಛಲಸಹಿತ ವಚನ ಸೋ ಛಲ ಹೈ. ಸಚ್ಚೇ ದೂಷಣ ನಹೀಂ ಹೈಂ
ಐಸೇ ದೂಷಣಾಭಾಸ ಸೋ ಜಾತಿ ಹೈ. ಜಿಸಸೇ ಪ್ರತಿವಾದೀಕಾ ನಿಗ್ರಹ ಹೋ ಸೋ ನಿಗ್ರಹಸ್ಥಾನ ಹೈ.
ಇಸ ಪ್ರಕಾರ ಸಂಶಯಾದಿ ತತ್ತ್ವ ಕಹೇ ಹೈಂ, ಸೋ ಯಹ ಕೋಈ ವಸ್ತುಸ್ವರೂಪ ತತ್ತ್ವ ತೋ ಹೈಂ ನಹೀಂ. ಜ್ಞಾನಕಾ
ನಿರ್ಣಯ ಕರನೇಕೋ ವ ವಾದ ದ್ವಾರಾ ಪಾಂಡಿತ್ಯ ಪ್ರಗಟ ಕರನೇಕೋ ಕಾರಣಭೂತ ವಿಚಾರರೂಪ ತತ್ತ್ವ ಕಹೇ ಹೈಂ; ಸೋ
ಇನಸೇ ಪರಮಾರ್ಥಕಾರ್ಯ ಕ್ಯಾ ಹೋಗಾ? ಕಾಮ-ಕ್ರೋಧಾದಿ ಭಾವಕೋ ಮಿಟಾಕರ ನಿರಾಕುಲ ಹೋನಾ ಸೋ ಕಾರ್ಯ ಹೈ;
ವಹ ಪ್ರಯೋಜನ ತೋ ಯಹಾಂ ಕುಛ ದಿಖಾಯಾ ನಹೀಂ ಹೈ; ಪಂಡಿತಾಈಕೀ ನಾನಾ ಯುಕ್ತಿಯಾಂ ಬನಾಈಂ, ಸೋ ಯಹ ಭೀ
ಏಕ ಚಾತುರ್ಯ ಹೈ; ಇಸಲಿಯೇ ಯಹ ತತ್ತ್ವಭೂತ ನಹೀಂ ಹೈಂ.
ಫಿ ರ ಕಹೋಗೇ — ಇನಕೋ ಜಾನೇ ಬಿನಾ ಪ್ರಯೋಜನಭೂತ ತತ್ತ್ವೋಂಕಾ ನಿರ್ಣಯ ನಹೀಂ ಕರ ಸಕತೇ, ಇಸಲಿಯೇ
ಯಹ ತತ್ತ್ವ ಕಹೇ ಹೈಂ; ಸೋ ಐಸೀ ಪರಮ್ಪರಾ ತೋ ವ್ಯಾಕರಣವಾಲೇ ಭೀ ಕಹತೇ ಹೈಂ ಕಿ — ವ್ಯಾಕರಣ ಪಢನೇಸೇ