-
୯୨ ] [ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରକାଶକ
ଯହାଁ ପ୍ରଶ୍ନ ହୈ କି — ଶରୀରକୀ ଅଵସ୍ଥା ଏଵଂ ବାହ୍ଯ ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ଇଷ୍ଟ-ଅନିଷ୍ଟ ମାନନେକା ପ୍ରଯୋଜନ
ତୋ ଭାସିତ ନହୀଂ ହୋତା ଔର ଇଷ୍ଟ-ଅନିଷ୍ଟ ମାନେ ବିନା ରହା ଭୀ ନହୀଂ ଜାତା; ସୋ କାରଣ କ୍ଯା?
ସମାଧାନଃ — ଇସ ଜୀଵକେ ଚାରିତ୍ରମୋହକେ ଉଦଯସେ ରାଗ-ଦ୍ଵେଷଭାଵ ହୋତେ ହୈଂ ଔର ଵେ ଭାଵ କିସୀ
ପଦାର୍ଥକେ ଆଶ୍ରଯ ବିନା ହୋ ନହୀଂ ସକତେ. ଜୈସେ — ରାଗ ହୋ ତୋ କିସୀ ପଦାର୍ଥମେଂ ହୋତା ହୈ, ଦ୍ଵେଷ ହୋ
ତୋ କିସୀ ପଦାର୍ଥମେଂ ହୋତା ହୈ. — ଇସ ପ୍ରକାର ଉନ ପଦାର୍ଥୋଂକେ ଔର ରାଗ-ଦ୍ଵେଷକେ ନିମିତ୍ତ-ନୈମିତ୍ତିକ
ସମ୍ବନ୍ଧ ହୈ. ଵହାଁ ଵିଶେଷ ଇତନା ହୈ କି — କିତନେ ହୀ ପଦାର୍ଥ ତୋ ମୁଖ୍ଯରୂପସେ ରାଗକେ କାରଣ ହୈଂ
ଔର କିତନେ ହୀ ପଦାର୍ଥ ମୁଖ୍ଯରୂପସେ ଦ୍ଵେଷକେ କାରଣ ହୈଂ. କିତନେ ହୀ ପଦାର୍ଥ କିସୀକୋ କିସୀ କାଲମେଂ
ରାଗକେ କାରଣ ହୋତେ ହୈଂ ତଥା କିସୀକୋ କିସୀ କାଲମେଂ ଦ୍ଵେଷକେ କାରଣ ହୋତେ ହୈଂ.
ଯହାଁ ଇତନା ଜାନନା — ଏକ କାର୍ଯ ହୋନେମେଂ ଅନେକ କାରଣ ଚାହିଯେ ସୋ ରାଗାଦିକ ହୋନେମେଂ
ଅନ୍ତରଂଗ କାରଣ ମୋହକା ଉଦଯ ହୈ ଵହ ତୋ ବଲଵାନ ହୈ ଔର ବାହ୍ଯ କାରଣ ପଦାର୍ଥ ହୈ ଵହ ବଲଵାନ
ନହୀଂ ହୈ. ମହା ମୁନିଯୋଂକୋ ମୋହ ମନ୍ଦ ହୋନେସେ ବାହ୍ଯ ପଦାର୍ଥୋଂକା ନିମିତ୍ତ ହୋନେ ପର ଭୀ ରାଗ-ଦ୍ଵେଷ ଉତ୍ପନ୍ନ
ନହୀଂ ହୋତେ. ପାପୀ ଜୀଵୋଂକୋ ମୋହ ତୀଵ୍ର ହୋନେସେ ବାହ୍ଯ କାରଣ ନ ହୋନେ ପର ଭୀ ଉନକେ ସଂକଲ୍ପହୀସେ
ରାଗ-ଦ୍ଵେଷ ହୋତେ ହୈଂ. ଇସଲିଯେ ମୋହକା ଉଦଯ ହୋନେସେ ରାଗାଦିକ ହୋତେ ହୈଂ. ଵହାଁ ଜିସ ବାହ୍ଯ ପଦାର୍ଥକେ
ଆଶ୍ରଯସେ ରାଗଭାଵ ହୋନା ହୋ, ଉସମେଂ ବିନା ହୀ ପ୍ରଯୋଜନ ଅଥଵା କୁଛ ପ୍ରଯୋଜନସହିତ ଇଷ୍ଟବୁଦ୍ଧି ହୋତୀ
ହୈ. ତଥା ଜିସ ପଦାର୍ଥକେ ଆଶ୍ରଯସେ ଦ୍ଵେଷଭାଵ ହୋନା ହୋ ଉସମେଂ ବିନା ହୀ ପ୍ରଯୋଜନ ଅଥଵା କୁଛ
ପ୍ରଯୋଜନସହିତ ଅନିଷ୍ଟବୁଦ୍ଧି ହୋତୀ ହୈ. ଇସଲିଯେ ମୋହକେ ଉଦଯସେ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ଇଷ୍ଟ-ଅନିଷ୍ଟ ମାନେ ବିନା
ରହା ନହୀଂ ଜାତା.
ଇସ ପ୍ରକାର ପଦାର୍ଥୋଂମେଂ ଇଷ୍ଟ-ଅନିଷ୍ଟବୁଦ୍ଧି ହୋନେ ପର ଜୋ ରାଗ-ଦ୍ଵେଷରୂପ ପରିଣମନ ହୋତା ହୈ, ଉସକା
ନାମ ମିଥ୍ଯାଚାରିତ୍ର ଜାନନା.
ତଥା ଇନ ରାଗ-ଦ୍ଵେଷୋଂହୀକେ ଵିଶେଷ କ୍ରୋଧ, ମାନ, ମାଯା, ଲୋଭ, ହାସ୍ଯ, ରତି, ଅରତି, ଶୋକ,
ଭଯ, ଜୁଗୁପ୍ସା, ସ୍ତ୍ରୀଵେଦ, ପୁରୁଷଵେଦ, ନପୁଂସକଵେଦରୂପ କଷାଯଭାଵ ହୈଂ; ଵେ ସବ ଇସ ମିଥ୍ଯାଚାରିତ୍ରହୀକେ
ଭେଦ ଜାନନା. ଇନକା ଵର୍ଣନ ପହଲେ କିଯା ହୀ ହୈ୧.
ତଥା ଇସ ମିଥ୍ଯାଚାରିତ୍ରମେଂ ସ୍ଵରୂପାଚରଣଚାରିତ୍ରକା ଅଭାଵ ହୈ, ଇସଲିଯେ ଇସକା ନାମ ଅଚାରିତ୍ର
ଭୀ କହା ଜାତା ହୈ. ତଥା ଯହାଁ ଵେ ପରିଣାମ ମିଟତେ ନହୀଂ ହୈଂ ଅଥଵା ଵିରକ୍ତ ନହୀଂ ହୈଂ, ଇସଲିଯେ
ଇସୀକା ନାମ ଅସଂଯମ କହା ଜାତା ହୈ ଯା ଅଵିରତି କହା ଜାତା ହୈ. କ୍ଯୋଂକି ପାଁଚ ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଁ ଔର
ମନକେ ଵିଷଯୋଂମେଂ ତଥା ପଂଚସ୍ଥାଵର ଔର ତ୍ରସକୀ ହିଂସାମେଂ ସ୍ଵଚ୍ଛନ୍ଦପନା ହୋ ତଥା ଉନକେ ତ୍ଯାଗରୂପ ଭାଵ
ନହୀଂ ହୋ, ଵହୀ ବାରହ ପ୍ରକାରକା ଅସଂଯମ ଯା ଅଵିରତି ହୈ. କଷାଯଭାଵ ହୋନେ ପର ଐସେ କାର୍ଯ ହୋତେ
ହୈଂ, ଇସଲିଯେ ମିଥ୍ଯାଚାରିତ୍ରକା ନାମ ଅସଂଯମ ଯା ଅଵିରତି ଜାନନା. ତଥା ଇସୀକା ନାମ ଅଵ୍ରତ
୧. ପୃଷ୍ଠ ୩୮, ୫୨