Page 226 of 655
PDF/HTML Page 281 of 710
single page version
226 ] [ mokShashAstra
देहाः] charam uttam dehavALA eTale te bhave mokShagAmIo tathA [असंख्येय वर्ष आयुषः] asankhyAt varShonA AyuShyavALA bhogabhUminA jIvonAn [आयुषः अनुपवर्ति] AyuShya apavartan rahit hoy chhe.
(1) ATh karmomAn AyuShya nAmanun ek karma chhe. bhogyamAn (bhogavAtAn) AyuShyakarmanAn rajakaNo be prakAranAn hoy chhe-sopakram ane nirupakram. temAn AyuShyanA pramANamAn darek samaye sarakhA niSheko nirjare te prakAranun AyuShya nirupakram eTale ke apavartan rahit chhe; ane je AyuShyakarma bhogavavAmAn pahelAn to samaye samaye sarakhA niSheko nirjaratA hoy paN tenA chhellA bhAgamAn ghaNAn niSheko ek sAthe nirjarI jAy te prakAranA AyuShyane sopakram AyuShya kahevAy chhe. AyuShyakarmanA bandhanI evI vichitratA chhe ke jene nirupakram AyuShyano uday hoy tene samaye samaye sarakhun nirjare, tethI te uday kahevAy chhe ane sopakram AyuShyavALAne pahelAn amuk vakhat to upar pramANe ja nirjare, tyAre uday kahevAy, paN chhellA antarmuhUrtamAn badhAn niSheko bhegAn nirjarI jAy, tethI tene ‘udIraNA’ kahe chhe. kharekhar koInun AyuShya vadhatun ke ghaTatun nathI paN nirupakram AyuShyathI sopakram AyuShyano bhed batAvavA mATe sopakramavALA jIvone ‘akAl mRutyu pAmyA’ em vyavahArathI kahevAy chhe.
(ra) uttam eTale utkRuShTa; charamadeh utkRuShTa hoy chhe, kemake je je jIvo kevaLagnAn pAme temanun sharIr kevaLagnAn pragaTatAn paramaudArik thAy chhe. je dehe jIvo kevaLagnAn pAmatA nathI te deh charam hoto nathI tem ja paramaudArik hoto nathI. mokSha janAr jIvane sharIr sAtheno nimitta-naimittikasambandh kevaLagnAn pAmatAn kevo hoy chhe te batAvavA A sUtramAn charam ane uttam-evAn be visheShaNo vAparyAn chhe. kevaLagnAn pragaTe tyAre te deh ‘charam’ sangnA pAme chhe; tem ja paramaudArikarUp thaI jAy chhe tethI ‘uttam’ sangnA pAme chhe; paN vajrarShabhanArAchasanhanan tathA samachaturasrasansthAnane kAraNe sharIrane ‘uttam’ sangnA ApavAmAn AvatI nathI.
(3) sopakram– kadalIghAt arthAt vartamAn mATe apavartan thatA AyuShyavALAne
Page 227 of 655
PDF/HTML Page 282 of 710
single page version
a. 2. sUtra pa3 ] [ 227 bAhyamAn viSh, vedanA, raktakShay, bhay, shastrAghAt, shvAsAvarodh, kanTak, agni, jaL, sarpa, ajIrNabhojan, vajrapAt, shULI, hinsak jIv, tIvra bhUkh ke pipAsA Adi koI nimitta hoy chhe. (kadalIghAtanA artha mATe juo, a. 4 sU. ra9 nI TIkA.)
(4) keTalAk antakRut-kevaLI evA hoy chhe kee jemanAn sharIr upasargathI vidIrNa thAy chhe paN temanun AyuShya apavartan rahit chhe, charamadehavALA gurudatta, pAnDavo vagerene upasarga thayA hatA paN temanun AyuShya apavartan rahit hatun.
(pa) ‘uttam’ shabdano artha tresaTh shalAkApuruSh athavA kAmadevAdi Ruddhiyukta puruSho evo karavo te ThIk nathI, kemake subhaum chakravartI, chhellA brahmadatta chakravartI tathA chhellA ardhachakravartI vAsudev AyuShya apavartan thatAn maraN pAmyA chhe.
(6) bharat ane bAhubalI te bhave mokShagAmI jIvo hatA, tethI andaroandar laDatAn temanun AyuShya bagaDI shake nahi-em kahyun chhe te batAve chhe ke ‘uttam’ shabda te bhave mokShagAmI jIvo mATe ja vaparAyo chhe.
(7) badhA sakalachakrI ane ardhachakrIne anapavartanAyu hoy evo niyam nathI.
(8) sarvArthasiddhimAn shrI pUjyapAd AchAryadeve ‘uttam’ shabdano artha karyo chhe; tethI mUL sUtramAn te shabda chhe em siddha thAy chhe. amRutachandrAchAryadeve tattvArthasAr banAvatAn bIjA adhyAyanI 13p mI gAthAmAn ‘uttam’ shabda vAparyo chhe, te gAthA nIche pramANe chhe.
देवाश्च नारकाश्चैषाम् अपमृत्युनंविद्यते।। १३५।। ।। ५३।।
(1) A adhyAyamAn jIvatattvanun nirUpaN chhe, temAn pratham ja jIvanA aupashamikAdik pAnch bhAvo varNavyA [sUtra 1]; pAnch bhAvonA trepan bhedo sAt sUtramAn kahyA [sUtra 7]. pachhI jIvanun prasiddha lakShaN ‘upayog’ jaNAvIne tenA bhed kahyA [sUtra 9]. jIvanA be bhed sansArI ane mukta kahyA [sUtra 10]. temAn sansArI jIvonA bhed sangnI-asangnI, tathA tras-sthAvar kahyA, ane trasanA bhed be indriyathI panchendriy sudhInA jaNAvyA; pAnch indriyonA dravyendriy ane bhAvendriy evA be prakAr kahyA ane tenA viShay jaNAvyA [sUtra 21]. ekendriyAdi jIvone keTalI indriyo hoy tenun nirUpaN karyun. [sUtra 23]. vaLI sangnI jIvonun tathA jIv parabhavagaman kare chhe te gamananun svarUp kahyun [sUtra 30].
Page 228 of 655
PDF/HTML Page 283 of 710
single page version
228 ] [ mokShashAstra
pachhI janmanA bhed, yoninA bhed tathA garbhaj, dev, nArakI ane sammUrchchhan jIvo kem Upaje teno nirNay kahyo [sUtra 3p]; pAnch sharIranA nAm kahI tenI sthULatA ane sUkShmatAnun svarUp kahyun ane te kem Upaje tenun nirUpaN karyun [sUtra 49]; pachhI kyA jIvane kyA ved hoy chhe te kahyun [sUtra pa2]; pachhI uday-maraN ane udIraNA-maraNano niyam batAvyo [sUtra pa3].
jyAn sudhI jIvanI avasthA vikArI hoy chhe tyAn sudhI AvA paravastunA sanyogo hoy chhe; ahIn tenun gnAn karAvyun chhe, ane samyagdarshan pAmI, vItarAgatA prApta karI sansArI jIv maTIne mukta jIv thavA mATe jaNAvyun chhe.
jIv ane tenA anantaguNo traNekAL akhanD abhed chhe tethI te pAriNAmikabhAve chhe. darek dravyanA darek guNonun kShaNe kShaNe pariNaman thAy chhe; jIv paN dravya hovAthI ane temAn dravyatva nAmano guN hovAthI samaye samaye tenA anant guNonun pariNaman thAy chhe; te pariNamanane paryAy kahevAmAn Ave chhe. temAn je paryAyo anAdithI ja shuddha chhe te paN pAriNAmikabhAve chhe.
jIvanI anAdithI sansArI avasthA chhe em A adhyAyanA 10 mA sUtramAn kahyun chhe, kemake potAnI avasthAmAn anAdithI kShaNe kShaNe navo vikAr jIv karato Ave chhe; parantu e khyAlamAn rAkhavun ke tenA badhA guNonA paryAyomAn vikAr nathI paN anant guNomAnthI ghaNA alpa guNonI avasthAmAn vikAr thAy chhe. jeTalA guNonI avasthAmAn vikAr thato nathI teTalA paryAyo shuddha chhe.
have je vikArI paryAyo thAy chhe tenun svarUp vichArIe. darek dravya sat hovAthI tenA paryAyamAn samaye samaye utpAd, vyay ane dhrauvyane paryAy avalambe chhe. te traN anshomAnthI je dhrauvya ansh chhe te ansh sadrash raheto hovAthI te ansh paN pAriNAmikabhAve chhe. te ansh anAdi anant ekapravAhapaNe chhe. te ekapravAhapaNe raheto dhrauvya paryAy paN pAriNAmikabhAve chhe.
A uparathI nIche pramANe pAriNAmikabhAvapaNun siddha thayun- 1. dravyanun trikALIpaNun tathA anant guNo ane tenA paryAyano ekapravAharUpe raheto anAdi anant dhrauvya ansh-e traNe abhedapaNe pAriNAmikabhAve chhe ane tene param pAriNAmikabhAv athavA dravyadraShTie pAriNAmikabhAv kahevAmAn Ave chhe.
Page 229 of 655
PDF/HTML Page 284 of 710
single page version
a. 2. upasanhAr] [ 229 darek samaye chhe tethI darek samayano je dhrauvya ansh chhe te paryAyArthikanaye pAriNAmik bhAv chhe.
have utpAd ane vyayaparyAy sambandhI- temAn vyayaparyAy to abhAvarUpe chhe tethI tene A adhyAyanA pahelA sUtramAn kahelA pAnch bhAvomAnthI koIpaN bhAv lAgu paDI shake nahi.
utpAdaparyAy samaye samaye anant guNono chhe temAn je guNono paryAy anAdithI avikArI chhe te pAriNAmikabhAve chhe ane te paryAy hovAthI paryAyArthikanaye pAriNAmikabhAv chhe.
paranI apekShA rAkhanArA jIvanA bhAvonAn chAr vibhAgo paDe chhe-1. aupashamikabhAv ra. kShAyopashamikabhAv 3. kShAyikabhAv ane 4. audayikabhAv. e chAr bhAvonun svarUp pUrve A adhyAyanA sUtra 1 nI TIkAmAn kahyun chhe.
jo jIv A pAnch bhAvonun svarUp jANe to kyA bhAvane AdhAre dharma thAy te pote samajI shake. pAnch bhAvomAnthI pAriNAmikabhAv sivAyanA chAr bhAvomAnthI koInA lakShe dharma thato nathI, ane paryAyArthikanaye je pAriNAmikabhAv chhe tenA Ashraye paN dharma thato nathI-em te samaje. have jyAre potAnA paryAyArthikanaye vartatA pAriNAmikabhAvanA Ashraye paN dharma na thAy to pachhI nimitta-ke je par dravya chhe-tenA Ashraye ke lakShe to dharma na ja thaI shake em paN te samaje chhe.
prashna– jainadharma to vastunun svarUp anekAnt kahe chhe, mATe koI vakhate upAdAn (-paramapAriNAmikabhAv) nI mukhyatAe dharma thAy ane koI vakhate nimitta (- paradravya) nI mukhyatAe dharma thAy em hovun joIe; upar kahyun tem ekalA upAdAn (-paramapAriNAmikabhAv)thI dharma thAy em kahetAn ekAnt thaI jashe?
uttara– A prashna samyak anekAnt ane mithyAanekAnt tathA samyak-mithyAekAntanA svarUpanI agnAnatA batAve chhe. pAriNAmikabhAvanA Ashraye dharma thAy ane bIjA koI bhAvanA Ashraye dharma na thAy em asti-nAstisvarUp te samyakanekAnt chhe. prashnamAn jaNAvel anekAnt to mithyA anekAnt chhe; vaLI jo te prashnamAn jaNAvel siddhAnt svIkAravAmAn Ave to te mithyA ekAnt thAy chhe, kemake jo koI vakhate nimittanI
Page 230 of 655
PDF/HTML Page 285 of 710
single page version
230 ] [ mokShashAstra mukhyatAe (eTale ke paradravyanI mukhyatAe) dharma thAy to paradravya ane svadravya e be ek thaI jAy ane tethI mithyAekAnt thAy chhe.
prashna– to pachhI sat dev-guru-shAstra ane bhagavAnanA divyadhvaninA Ashraye dharma thAy chhe em to shAstramAn kahyun chhe, mATe koI vakhate te nimittonI mukhyatAe dharma thAy em mAnavAmAn shun doSh Ave chhe?
uttara– shAstramAn em ja kahyun chhe ke-paramashuddhanishchayanayanA grAhak pAriNAmikabhAve (arthAt nij trikALI shuddha chaitanya paramAtmabhAve-gnAyakabhAve) dharma thAy. satdev, sadguru, satshAstra ke bhagavAnano divyadhvani te to jIv ashubh bhAv TALI shubhabhAv rUp rAganun avalamban le chhe temAn nimitta mAtra chhe; vaLI temanA taraphanA rAg-vikalpane paN TALIne jIv jyAre pAriNAmikabhAvano (gnAyakabhAvano) Ashray le chhe tyAre tene dharma pragaTe chhe ane te vakhate rAganun avalamban chhUTI jAy chhe. dharma pragaTayA pahelAn rAg kaI dishAmAn DhaLyo hato te batAvavA mATe dev-guru-shAstra ke divyadhvani vagerene nimitta kahevAmAn Ave chhe, paN nimittanI mukhyatAe koIpaN vakhate dharma thAy em batAvavA mATe nimittanun gnAn karAvavAmAn Avatun nathI.
koI vakhate upAdAnakAraNanI mukhyatAe dharma thAy ane koI vakhate nimittakAraNanI mukhyatAe dharma thAy-em jo mAnI laIe to dharma karavA mATe koI trikALI abAdhit niyam raheto nathI; ane jo koI niyamarUp siddhAnt na hoy to dharma kyA vakhate upAdAnakAraNanI mukhyatAthI thAy ane kyA vakhate nimittakAraNanI mukhyatAthI thAy e nakkI nahi hovAthI jIv kadI dharma karI shake nahi.
dharma karavA mATe trikALI ekarUp niyam na hoy em banI shake nahi; mATe em samajavun ke je koI jIvo pUrve dharma pAmyA chhe, vartamAnamAn dharma pAme chhe ane bhaviShyamAn dharma pAmashe te badhAyane paramapAriNAmikabhAvano ja Ashray chhe, paN bIjo koI Ashray nathI.
prashna– samyagdraShTi jIvo paN samyagdarshan thayA pachhI satdev, sadguru, satshAstranun avalamban le chhe ane tenA Ashraye temane dharma thAy chhe to tyAn nimittanI mukhyatAe dharmanun kArya thayun ke nahi?
uttara– nA, nimittanI mukhyatAe kyAy paN kArya thatun ja nathI. samyagdraShTine je shubhabhAv thAy chhe temAn rAganun avalamban chhe ane teno paN samyagdraShTine khed varte chhe. sat dev-guru ke shAstranun to koI jIv avalamban laI ja shake nahi kemake te paradravya chhe; chhatAn gnAnIo sat dev-guru-shAstranun avalamban le chhe evun je kathan karavAmAn Ave
Page 231 of 655
PDF/HTML Page 286 of 710
single page version
a. 2. upasanhAr] [ 231 chhe te to mAtra upachArakathan chhe, kharI rIte paradravyanun avalamban nathI paN rAgabhAvanun tyAn avalamban chhe.
have te shubhabhAv vakhate samyagdraShTine je shubhabhAv vadhe chhe te, abhiprAyamAn paramapAriNAmikabhAvano Ashray chhe tenA ja baLe vadhe chhe, bIjI rIte kahIe to samyagdarshananA jore te shuddhabhAv vadhe chhe parantu shubharAg ke paradravyanA avalambane shuddhatA vadhatI nathI.
prashna– dev-guru-shAstrane nimittamAtra kahyAn tathA temanA avalambanane upachAramAtra kahyun-tenun kAraN shun?
uttara– A vishvamAn anant dravyo chhe, temAnthI rAg vakhate chhadmastha jIvanun valaN kyA dravya taraph gayun te batAvavA mATe te dravyane ‘nimitta’ kahevAmAn Ave chhe; te vakhate te jIvane ‘anurUp ashuddhabhAv’ karavAmAn anukUL te dravya chhe tethI te dravyane ‘nimitta’ kahevAmAn Ave chhe, e rIte dev-guru-shAstra nimittamAtra chhe ane dev-guru-shAstranun avalamban upachAramAtra chhe.
nimitta-naimittikasambandh jIvane gnAn karavA mATe chhe, paN ‘dharma karavAmAn koI vakhate nimittanI mukhyatA chhe’-evI mAnyatA karavA mATe te gnAn nathI. samyagdarshan pragaT karavA mAgatA jIve nimitta-naimittikasambandhanA svarUpanun yathArtha gnAn karavun joIe, te gnAn karavAnI jarUr eTalA mATe chhe ke jo te gnAn na hoy to ‘koI vakhate nimittanI mukhyatAe paN kArya thAy’ evun valaN jIvane rahe ane tethI tenun agnAn TaLe nahi.
sUtra 1. A sUtra pAnche bhAvo batAve chhe, temAnthI shuddha dravyArthikanayanA viShayarUp potAnA pAriNAmikabhAvanA Ashraye ja dharma thAy chhe.
sUtra ra–6. A sUtro pahelA chAr bhAvonA bhedo jaNAve chhe, temAn trIjA sUtramAn aupashamikabhAvanA bhedo varNavatAn pratham samyaktva lIdhun chhe kemake dharmanI sharUAt aupashamikasamyaktvathI thAy chhe; samyaktva pAmyA pachhI AgaL vadhatAn keTalAk jIvone aupashamikachAritra thAy chhe tethI bIjun aupashamikachAritra kahyun chhe. A be sivAy bIjA koI aupashamikabhAvo nathI. [sUtra-3]
je je jIvo dharmanI sharUAtamAn pragaT thatun aupashamikasamyaktva, pAriNAmikabhAvanA Ashraye pAme chhe te jIvo potAmAn shuddhi vadhAratAn vadhAratAn chhevaTe sampUrNa shuddhatA pAme chhe,
Page 232 of 655
PDF/HTML Page 287 of 710
single page version
232 ] [ mokShashAstra tethI temane samyaktva ane chAritranI pUrNatA thavA uparAnt gnAn, darshan, dAn, lAbh bhog, upabhog ane vIrya e guNonI pUrNatA pragaTe chhe; e nav bhAvonI prApti kShAyikabhAve paryAyamAn thAy chhe, tethI pharI kadI vikAr thato nathI ane te jIvo samaye samaye sampUrNa Anand anantakAL sudhI bhogave chhe; tethI chothA sUtramAn e nav bhAvo jaNAvyA chhe. tene nav labdhi paN kahevAmAn Ave chhe.
samyaggnAnano ughAD ochho hovA chhatAn samyagdarshan-samyakchAritranA baL vaDe vItarAgatA pragaTe chhe tethI te be shuddha paryAyo pragaT thayA pachhI bAkInA sAt kShAyik paryAyo ek sAthe pragaTe chhe; tyAre samyaggnAn pUrNa thatAn kevaLagnAn paN pragaTe chhe. [sUtra-4]
jIvamAn anAdithI vikAr thAy chhe paN tenA gnAn, darshan ane vIryaguN sarvathA nAsh pAmatA nathI, teno ughAD ochhA ke vadhAre anshe rahe chhe; anAdinun agnAn TALyA pachhI sAdhak jIvane kShAyopashamik samyaktva hoy chhe ane temane krame krame chAritra pragaTe chhe te badhA kShAyopashamikabhAvo chhe. [sUtra-pa]
jIv anek prakArano vikAr kare chhe ane tenA pariNAme chaturgatimAn rakhaDe chhe; temAn tene svarUpanI UndhI mAnyatA, Undhun gnAn ane Undhun vartan hoy chhe, ane tethI tene kaShAy paN thAy chhe; vaLI samyaggnAn thayA pachhI pUrNatA prApta karyA pahelAn anshe kaShAy hoy chhe ane tethI tene judI judI leshyAo thAy chhe. jIv svalakShane chUkIne paralakSha kare chhe tethI A vikAro thAy chhe. tene audayikabhAv kahevAy chhe. mohasambandhI A bhAv ja sansAr chhe. [sUtra-6]
sUtra 7–jIvamAn shuddha ane ashuddha evA be prakAranA pAriNAmikabhAv chhe. [sUtra 7 tathA te nIchenI TIkA]
sUtra 8–9–jIvanun lakShaN upayog chhe. chhadmastha jIvanI anek dashA hovAthI teno gnAn-darshanano upayog ochho ke vadhAre hoy chhe, ane kevaLagnAn pragaT thatAn pUrNa hoy chhe. chhadmastha jIvone gnAn-darshanano upayog kShAyopashamik bhAve chhe ane kevaLI bhagavAnane te upayog kShAyikabhAve chhe. [sUtra 8-9]
sUtra 10–jIvonA sansArI ane mukta evA be prakAr chhe; temAn anAdi agnAnI sansArI jIvane (audayik, kShAyopashamik ane pAriNAmik) traN bhAvo hoy chhe, pratham dharma pAmatAn (audayik, kShAyopashamik, aupashamik ane pAriNAmik) chAr bhAvo thAy chhe. kShAyikasamyaktva pAmyA pachhI upashamashreNI mAnDanAr jIvane e pAnche
Page 233 of 655
PDF/HTML Page 288 of 710
single page version
a. 2. upasanhAr] [ 233 bhAvo hoy chhe ane mukta jIvone kShAyik tathA pAriNAmik e be ja bhAv hoy chhe. [sUtra-10]
sUtra 11– jIve pote je prakAranA gnAn, vIryAdinA ughADanI lAyakAt prApta karI hoy te kShAyopashamikabhAvane anukUL jaD manano sadbhAv ke abhAv hoy chhe; jyAre jIv man taraph potAno upayog vALe chhe tyAre tene vikAr thAy chhe, kemake man paravastu chhe. jyAre jIv potAno puruShArtha man taraph vALI gnAn ke darshanano vyApAr kare chhe tyAre dravyaman upar nimittapaNAno Arop Ave chhe. dravyaman kAI lAbh- nukasAn karatun nathI kemake te paradravya chhe. [sUtra-11]
sUtra 1r thI 20–potAnA kShAyopashamik gnAnAdinA anusAr ane nAmakarmanA uday anusAr ja jIv tras ke sthAvar dashA sansAramAn pAme chhe; A rIte kShAyopashamikabhAv anusAr jIvanI dashA hoy chhe. pUrve je nAmakarma bandhAyelun teno uday thatAn tras ke sthAvarapaNAno tem ja jaD indriyo ane manano sanyog hoy chhe. [sUtra 12 thI 17 tathA 19-20]
sUtra 21 thI pa3–sansArI jIvone audayikabhAv thatAn je karmo ekakShetrAvagAhapaNe bandhAy chhe tenA udayano nimitta-naimittikasambandh jIvanA kShAyopashamik tathA audayikabhAvanI sAthe tem ja man, indriyo, sharIr karma, navA bhav mATenA kShetrAntar, AkAshanI shreNI, gati, nokarmanun samaye samaye grahaN tem ja teno abhAv, janma, yoni tathA Ayu sAthe kevo hoy chhe te batAvel chhe. [sUtra 21 thI 26 tathA 28 thI pa3].
siddhadashA thatAn jIvane AkAshanI kaI shreNInI sAthe nimitta-naimittikasambandh chhe te 27 mA sUtramAn batAvyun chhe. [sUtra-27]
A uparathI samajI levun ke jIvane vikArI avasthAmAn ke avikArI avasthAmAn je je par vastuonI sAthe sambandh thAy chhe te te paravastuone jagatanI bIjI paravastuothI chhUTI oLakhavA mATe te te samay pUratI temane ‘nimitta’ nAm ApIne sambodhavAmAn Ave chhe; paN tethI nimittanI mukhyatAe koI paN vakhate kArya thAy chhe em samajavun nahi. A adhyAyanun 27 mun sUtra A siddhAnt spaShTapaNe sAbit kare chhe. mukta jIv svayam lokAkAshanA agre javAnI lAyakAt dharAve chhe ane tyAre AkAshanI je shreNImAnthI te jIv pasAr thAy te shreNIne AkAshanA bIjA bhAgothI tathA jagatanA bIjA badhA padArthothI judI pADIne oLakhAvavA mATe ‘nimitta’ evun nAm (-Arop) ApavAmAn Ave chhe.
Page 234 of 655
PDF/HTML Page 289 of 710
single page version
234 ] [ mokShashAstra
A sambandh 26-27 sUtramAn ghaNI chamatkArik rIte TUnkAmAn TUnkA shabdothI kahevAmAn Avyo chhe. te ahIn batAvavAmAn Ave chhe-
1. jIvanI siddhAvasthAnA pratham samaye te lokAgre sIdhI AkAshashreNIe moDA lIdhA sivAy jAy chhe em sUtra 26-27 pratipAdan kare chhe. jIv je vakhate lokAgre jAy chhe te vakhate je AkAshashreNImAnthI jAy chhe te ja kShetre dharmAstikAyanA ane adharmAstikAyanA pradesho chhe, anek prakAranI pudgalavargaNAo chhe, chhUTA paramANuo chhe, sUkShma skandho chhe, kAlANudravyo chhe, mahAskandhanA pradesho chhe, nigodanA jIvonA tathA temanAn sharIranA pradesho chhe tathA chhevaTe (siddhashilAthI upar) pUrve mukta thayelA jIvonA keTalAk pradesho chhe; e tamAmamAnthI pasAr thaI te jIv lokAgre jAy chhe. to have temAn te AkAshashreNIne nimittapaNAno Arop Avyo ane bIjAone na Avyo tenun kAraN tapAsavun joIe; te tapAsamAn mAlUm paDe chhe ke te mukta thanAr jIv kaI AkAshashreNImAnthI thaIne jAy chhe tenun gnAn karAvavA mATe te AkAshashreNIne ‘nimitta’ sangnA ApI, kemake pahelA samayanI siddhadashAne AkAsh sAtheno sambandh batAvavA mATe te shreNIno bhAg ja anukUL chhe, paN bIjun dravya, guN ke paryAy te mATe anukUL nathI.
ra. siddha bhagavAnanA te samayanA gnAnanA vyApAramAn Akhun AkAsh tathA bIjAn tamAm dravyo, tenA guNo tathA tenA traNe kALanA paryAyo gney chhe tethI te ja samaye gnAn pUratAn te badhAn gneyo ‘nimitta’ sangnA pAme chhe.
3. siddha bhagavAnanA te samaye pariNamanaguNane kALano te ja (te samaye vartato) samay ‘nimitta’ sangnA pAme chhe, kemake pariNamanamAn te anukUL chhe, bIjA anukUL nathI.
4. siddha bhagavAnanI te samayanI kriyAvatIshaktinA gatipariNAmane tathA UrdhvagamanasvabhAvane dharmAstikAyanA te ja AkAshakShetre rahelA pradesho te ja samaye ‘nimitta’ sangnA pAme chhe, kemake gatimAn te ja anukUL chhe, bIjA anukUL nathI.
pa. siddha bhagavAnanA Urdhvagaman samaye bIjAn dravyo (je te AkAshakShetre chhe te tathA bAkInAn dravyo) paN ‘nimitta’ sangnA pAme chhe, kem ke te badhAn dravyone joke siddhAvasthA sAtheno kAI sambandh nathI topaN vishvane sadA TakAvI rAkhe chhe eTalun batAvavA mATe te anukUL nimitta chhe.
6. siddha bhagavAnane temanI sampUrNa shuddhatA sAthe karmano abhAv sambandh chhe-eTalun anukULapaNun batAvavA mATe karmano abhAv paN ‘nimitta’ sangnA pAme chhe; A rIte
Page 235 of 655
PDF/HTML Page 290 of 710
single page version
a. 2. upasanhAr] [ 23p asti ane nAsti banne prakAre nimittapaNAno Arop karavAmAn Ave chhe. paN nimittane koI paN rIte mukhyapaNe ke gauNapaNe kAryasAdhak mAnavun te gambhIr bhUl chhe, shAstranI paribhAShAmAn tene mithyAtva ane agnAn kahevAmAn Ave chhe.
7. nimitta janak ane naimittik janya chhe em jIv agnAnadashAmAn mAne chhe, tethI agnAnIonI kevI mAnyatA hoy chhe te batAvavA mATe nimittane janak ane naimittikane janya vyavahAre kahevAmAn Ave chhe paN samyaggnAnI jIvo tem mAnatA nathI; emanun te gnAn sAchun chhe em uparanA pAnch pArA batAve chhe, kem ke temAn jaNAvelAn anant nimitto ke temAnun koI anshe paN siddhadashAnun janak thayun nathI. ane te nimitto ke temAnA koInA anantamA anshathI paN naimittik siddhadashA janya thaI nathI.
8. sansArI jIvo judI-judI gatinA kShetroe jAy chhe te paN jIvonI kriyAvatI shaktinA te te samayanA pariNamanane kAraNe jAy chhe; temAn paN uparanA pArA 1 thI pa mAn jaNAvyA mujab nimitto hoy chhe, paN kShetrAntaramAn to dharmAstikAyanA pradeshonA te samayanA paryAy sivAy bIjun koI dravya, guN ke paryAy ‘nimitta’ sangnA pAmatun nathI; te vakhate anek karmono uday hovA chhatAn ek vihAyogati karmano uday ja ‘nimitta’ nAm pAme chhe. gatyAnupUrvI karmanA udayane to jIvanA pradeshonA te samayanA AkAranI sAthe kShetrAntar vakhate nimittapaNun chhe, ane jyAre jIv je kShetre sthir thaI jAy chhe te samaye adharmAstikAyanA te kShetranA pradeshono te samayano paryAy ‘nimitta’ nAm pAme chhe.
sUtra 2p jaNAve chhe ke kriyAvatI shaktinA te samayanA pariNaman vakhate yogaguNano je paryAy varte chhe tene kArmaNasharIr nimitta chhe, kem ke kArmaNasharIrano uday tene anukUL chhe. kArmaNasharIr ane taijasasharIr potAnI kriyAvatI shaktinA te samayanA pariNamananA kAraNe jAy chhe, temAn dharmAstikAy nimitta chhe.
9. A shAstramAn nimittane koI jagyAe ‘nimitta’ nAmathI ja kahel chhe [juo adhyAy 1 sUtra 14] ane koI jagyAe upakAr, upagrah vagere nAmathI kahel chhe, [juo, adhyAy pa sUtra 17-20]; shAstranI paribhAShAmAn teno ek ja artha thAy chhe; paN agnAnI jIvo ek vastuthI bIjI vastunun bhalun-bhUnDun thAy chhe em mAne chhe te batAvavA mATe tene ‘upakAr, sahAyak, balAdhAn, bahirangasAdhan, bahirangakAraN, nimitta, nimittakAraN, e Adi nAmathI sambodhe chhe; paN tethI teo kharekharAn kAraN ke sAdhan chhe em mAnavun nahi. ek dravyane, tenA guNane ke tenA
Page 236 of 655
PDF/HTML Page 291 of 710
single page version
236 ] [ mokShashAstra paryAyane bIjAthI judA pADI bIjA sAtheno teno sambandh batAvavA mATe upar kahelAn nAmothI sambodhavAmAn Ave chhe. indriyone, dharmAstikAyane, adharmAstikAyane vagerene balAdhAnakAraNanA nAmathI paN oLakhavAmAn Ave chhe, parantu te koI paN kharun kAraN nathI; chhatAn ‘koI paN samaye temanI mukhyatAe koI kArya thAy chhe’ em mAnavun te nimittane ja upAdAn mAnavA barAbar athavA to vyavahArane ja nishchay mAnavA barAbar chhe.
10. upAdAnakAraNane lAyak nimitta sanyogarUpe te te samaye avashya hoy chhe, evo sambandh upAdAnakAraNanI (arthAt upAdAnanI) te samayanI pariNamanashaktine, jenA upar nimittapaNAno Arop Ave chhe tenI sAthe chhe. upAdAnane potAnA pariNaman vakhate te te nimitto AvavA mATe rAh jovI paDe ane te na Ave tyAnsudhI upAdAn pariName nahi-evI mAnyatA upAdAn ane nimitta e be dravyone ekarUp mAnavA barAbar chhe.
11. A ja pramANe ghaDAno kumbhAr sAtheno ane roTalIno agni, rasoyA vagere sAtheno nimitta-naimittikasambandh jANI levo. samyaggnAn pragaT karavA mATe jIve pote potAnA puruShArthathI pAtratA meLavI hoy chhatAn tene samyaggnAn pragaTavA mATe sadgurunI rAh jovI paDe-em bane nahi, paN te sanyogarUpe hoy ja; ane tethI ja, jyAre ghaNA jIvo dharma pAmavAne taiyAr hoy tyAre tIrthankar bhagavAnano janma thAy chhe ane teo yogya samaye kevaLagnAn pAme chhe, tathA temano divyadhvani svayam pragaTe chhe-em samajI levun.
tAtparya e chhe ke-A adhyAyamAn kahelA pAnch bhAvo ane temanA bIjAn dravyonI sAthenA nimitta-naimittikasambandhanun gnAn karIne, bIjA badhA uparathI lakSha khenchIne paramapAriNAmikabhAv taraph potAno paryAy vALatAn samyagdarshan thAy chhe ane pachhI tenun baL vadhatAn samyakchAritra thAy chhe, te ja dharmamArga (-mokShamArga) chhe.
Page 237 of 655
PDF/HTML Page 292 of 710
single page version
bhUmikA
A shAstranA pahelA adhyAyanA pahelA sUtramAn ‘samyagdarshan-gnAn-chAritranI ekatA te mokShamArga chhe’ em kahIne bIjo koI mokShamArga nathI em jaNAvyun; tethI emAn em paN jaNAvyun ke puNyathI-shubhabhAvathI ke paravastu anukUL hoy to dharma thaI shake em mAnavun te bhUl chhe. samyagdarshan-gnAn-chAritra te AtmAnA shuddha paryAy chhe. tene ek shabdamAn kahIe to ‘satya puruShArtha’ te mokShamArga chhe. AthI siddha thayun ke AtmAnI potAnI shuddha pariNati te ja dharma chhe; Am jaNAvIne anekAntasvarUp batAvyun. te sUtramAn pahelo shabda ‘samyagdarshan’ kahyo chhe te em sUchave chhe ke dharmanI sharUAt samyagdarshanathI ja thAy chhe. te adhyAyamAn samyagdarshananun lakShaN tattvArthashraddhAn kahyun. tyAr pachhI ‘tattvArtha’nun svarUp samajAvyun ane samyaggnAnanA anek prakAr kahyA tathA mithyAgnAnanun svarUp paN samajAvyun. samyagdarshan-gnAn-chAritranI ekatA te ek ja mokShamArga chhe em pahelA sUtramAn spaShTapaNe jaNAvIne jAher karyun ke-koI vakhate upAdAnanI pariNatinI mukhyatAthI kArya thAy ane koIvakhate sanyogarUp bAhya anukUL nimittanI (ke jene upachArakAraN kahevAmAn Ave chhe tenI) mukhyatAthI kArya thAy-evun anekAntanun svarUp nathI.
bIjA adhyAyathI jIvatattvano adhikAr sharU karyo; temAn jIvanA svatattvarUp - nijatattvarUp pAnch pAnch bhAvo jaNAvyA; te pAnch bhAvomAnthI sakaL nirAvaraN, akhanD, ek, pratyakSha pratibhAsamay, avinashvar, shuddha pAriNAmik paramabhAv (- gnAyakabhAv) nA Ashraye dharma thAy chhe em jaNAvavA mATe, aupashamik bhAv-ke je dharmanI sharUAt chhe tene pahelA bhAv tarIke varNavyo. tyAr pachhI jIvanun lakShaN upayog chhe em jaNAvIne tenA bhedo batAvyA, ane pAnch bhAvonI sAthe paradravyo indriy vagere-no kevo sambandh hoy chhe te jaNAvyun.
jIvano audayikabhAv te ja sansAr chhe. agnAnadashAmAn audayikabhAv hoy tyAre jIvane shubh ane ashubh bhAvo hoy chhe. shubhabhAvanun phaL devapaNun chhe, ashubh bhAvanI tIvratAnun phaL nArakIpaNun chhe, shubhAshubhabhAvanA mishrapaNAnun phaL manuShyapaNun chhe ane mAyAnun phaL tiryanchapaNun chhe. jIv anAdithI agnAnI chhe tethI ashuddhabhAvonA kAraNe
Page 238 of 655
PDF/HTML Page 293 of 710
single page version
238 ] [ mokShashAstra tenun bhramaN thayA kare chhe; te bhramaN kevun hoy chhe te trIjA ane chothA adhyAyamAn batAvyun chhe; te bhramaNamAn (-bhavomAn) sharIr sAthe tem ja kShetra sAthe jIvano kevA prakArano sanyog hoy chhe te ahIn batAvavAmAn Ave chhe. mAns, dArU vagere bhakShaNano bhAv, Akarun jUThun, chorI, kushIl tathA lobh vagerenA tIvra ashubhabhAvane kAraNe jIv narakagati pAme chhe; tenun A adhyAyamAn pratham varNan karyun chhe ane pachhI manuShya tathA tiryanchanA kShetronun varNan karyun chhe.
chothA adhyAyamAn devagatine lagatI vigato ApavAmAn AvI chhe. A be adhyAyano sAr evo chhe ke-jIvanA shubhAshubh vikArI bhAvonA kAraNe jIvane anAdithI A paribhramaN chAlI rahyun chhe, ane tenun mUL kAraN mithyAdarshan chhe; mATe bhavya jIvoe mithyAdarshan TALIne samyagdarshan pragaT karavun. samyagdarshananun baL evun chhe ke tenA jore krame krame samyakchAritra vadhatun jAy chhe ane chAritranI pUrNatA karI AyuShyanA ante jIv siddhagati prApta kare chhe. potAnI bhUlanA kAraNe jIvanI kevI kevI gati thaI; te kevAn kevAn dukho pAmyo ane bahAranA sanyogo kevA tathA keTalA kAL sudhI rahyA te batAvavA mATe adhyAy ra-3-4 kahyA chhe, ane te bhUl TALavAno upAy pahelA adhyAyanA pahelA sUtramAn jaNAvyo chhe.
ghanodadhivAtavalay, ghanavAtavalay, tanuvAtavalay tathA AkAshano AdhAr chhe.
(1) ratnaprabhA pRithvInA traN bhAg chhe-kharabhAg, pankabhAg ane abbahulabhAg. temAnthI uparanA pahelA be bhAgamAn vyantar tathA bhavanavAsIdev rahe chhe ane nIchenA _________________________________________________________________
chhUTA pADIne artha ApavAmAn Avyo nathI paN AkhA sUtrano sIdho artha ApavAmAn Avyo chhe.
Page 239 of 655
PDF/HTML Page 294 of 710
single page version
a. 3 sUtra 2 ] [ 239 abbahulabhAgamAn nArakIo rahe chhe. A pRithvIno kul vistAr ek lAkh ensI hajAr yojan chhe. [2000 kosano ek jojan gaNavo.]
anjanA, pa. ariShTA, 6. maghavI ane 7. mAghavI chhe.
ghanavAtavalay = ghaT havAnun vAtAvaraN.
tanuvAtavalay = pAtaLI havAnun vAtAvaraN.
vAtavalay = vAtAvaraN.
‘AkAsh’ kahetAn ahIn alokAkAsh samajavun.।। 1।।
artha– te pRithvIomAn kramathI pahelImAn trIs lAkh, bIjImAn pachIs lAkh, trIjImAn pandar lAkh, chothImAn das lAkh, pAnchamImAn traN lAkh, chhaThThImAn ek lAkhamAn pAnch ochhA (9999p) ane sAtamImAn pAnch ja narak-bilo chhe. [A bilo jamInamAn khADA karelA DholanI pol samAn chhe; kul 84 lAkh narakavAsA (bIlo) chhe.]
keTalAk jIvo manuShyagati ane tiryanchagati e be ja gati mAne chhe kem ke teo te prakAranA ja jIvone dekhe chhe; temanun gnAn sankuchit hovAthI teo em mAne chhe ke-manuShya ke tiryanchagatimAn tIvradukh te ja narakagati chhe; bIjI koI narakagati teo mAnatA nathI. parantu temanI te mAnyatA khoTI chhe kemake manuShya ane tiryanchagatithI judI evI narakagati te jIvanA ashubhabhAvanun phaL chhe. tenA hovApaNAnI sAbitI nIche mujab chhe-
je jIv mahA AkarAn bhUnDAn duShkRutyo kare chhe ane pApakAryo karatI vakhate sAmA jIvone shun dukh thAy chhe te jovAnI pote dhIraj rAkhato nathI tathA potAne sagavaD thAy tevI ek pakShanI duShTa buddhimAn ekAgra thAy chhe; te jIvane tevA krUr pariNAmonA phaLarUp AntarA vinAnA anant agavaDatA bhogavavAnAn sthAn adholokamAn chhe, tene narakagati kahevAy chhe.
Page 240 of 655
PDF/HTML Page 295 of 710
single page version
240 ] [ mokShashAstra
dev, manuShya, tiryanch ane narak e chAre gati sadAy chhe; te kalpit nathI paN jIvonA pariNAmanun phaL chhe. jeNe bIjAne mArI nAkhavAnA krUr bhAv karyA tenA bhAvamAn, potAnI sagavaDatA sAdhavAmAn vachche agavaDatA karanAr keTalA jIvo mArI nAkhavA te sankhyAnI had nathI, tathA keTalo kAL mAravA te kALanI had nathI, tethI tenun phaL paN had vinAnun anant dukh bhogavavAnun ja hoy, evun sthAn te narak chhe; manuShyalokamAn evun koI sthAn nathI.
je koI bIjAne mArIne agavaDatA TALavA mAge chhe te jeTalA virodhI jaNAy te badhAne mAravA Ichchhe chhe, pachhI agavaDatA karanArA be-pAnch hoy ke ghaNA hoy te badhAyano nAsh karavAnI bhAvanA seve chhe; tenA abhiprAyamAn anant kAL sudhI anant bhav karavAnA bhAv paDayA chhe; te bhavanI anant sankhyAnA kAraNamAn anant jIv mAravAno-sanhAr karavAno bhAv chhe. je jIve kAraNamAn anantakAL sudhI anant jIvane mAravAnA, agavaDatA devAnA bhAv sevyA chhe tenA phaLamAn te jIvane tIvra dukhanA sanyogamAn javun paDe chhe ane te narakagati chhe. lAkho khUn karanArane lAkhavAr phAnsI maLe tevun A lokamAn banatun nathI tethI tene krUr bhAv pramANe pUrun phaL maLatun nathI, tene tenA bhAvanun pUrun phaL maLavAnun sthAn-ghaNo kAL anant dukh bhogavavAnun kShetra-narak chhe; te nIche shAshvat chhe. ।। 2।।
artha– nArakI jIvo hammeshA ja atyant ashubh leshyA, pariNAm, sharIr, vedanA ane vikriyAne dhAraN kare chhe.
(1) leshyA–A dravyaleshyAnun svarUp chhe ke je Ayu sudhI rahe chhe. sharIranA rangane ahIn dravyaleshyA kahI chhe. bhAvaleshyA antarmuhUrtamAn badalAy chhe tenun varNan ahIn nathI. ashubhaleshyAnA traN prakAr chhe. -kApot, nIl ane kRiShNa. pahelI tathA bIjI pRithvImAn kopot leshyA, trIjI pRithvImAn uparanA bhAgamAn kApot ane nIchenA bhAgamAn nIl, chothImAn nIl, pAnchamImAn uparanA bhAgamAn nIl ane nIchenA bhAgamAn kRiShNa ane chhaThThI tathA sAtamI pRithvImAn kRiShNaleshyA hoy chhe.
Page 241 of 655
PDF/HTML Page 296 of 710
single page version
a. 3 sUtra 4-pa ] [ 241
(ra) pariNAm–ahIn sparsha, ras, gandh, varNa ane shabdane ‘pariNAm’ kahel chhe. (3) sharIr–pahelI pRithvImAn sharIranI UnchAI 7 dhanuSh, 3 hAth ane 6 angul chhe. te hunDak AkAre chhe; tyArapachhI nIche nIchenI pRithvInA nArakIonAn sharIranI UnchAI kramathI bamaNI bamaNI chhe.
(4) vedanA–pahelethI chothI narak sudhImAn uShNa vedanA chhe; pAnchamImAn upalA bhAgamAn uShNa ane nIchalA bhAgamAn shIt chhe, tathA chhaThThI ane sAtamI pRithvImAn mahAshIt vedan hoy chhe. nArakIonun sharIr vaikriyik hovA chhatAn tenAn sharIranAn vaikriyik pudgalo maL, mUtra, kaph, vaman, saDel mAns, hAD ane chAmaDIvALAn audArik sharIr karatAn paN atyant ashubh hoy chhe.
(pa) vikriyA–te nArakIone krUr sinh-vyAghrAdirUp anek prakAranA rUpo dhAraN karavArUp vikriyA hoy chhe. ।। 3।।
artha– nArakI jIvo paraspar ekabIjAne dukh utpanna kare chhe. (-teo kUtarAnI mAphak paraspar laDe chhe). ।। 4।।
artha– ane te nArakIo chothI pRithvI pahelAn pahelAn (eTale ke trIjI pRithvI paryant), atyant sankilaShTa pariNAmanA dhArak evA amb-ambariSh Adi jAtinA asurakumAr devo dvArA dukh pAme chhe arthAt amb-ambariSh asurakumAr devo trIjI narak sudhI jaIne nArakI jIvone dukh Ape chhe tathA temane pUrvanun ver smaraN karAvIne andaroandar laDAve chhe ane dukhI dekhI rAjI thAy chhe.
sUtra 3-4-pa mAn nArakInAn dukhonun varNan karatAn tenAn sharIr, tenA rang, sparsha vagerene tathA bIjA nArakIo ane devone dukhanAn kAraNo kahyAn chhe, te upachArakathan chhe; kharekhar te koI parapadArtho dukhanAn kAraNo nathI tem ja teno sanyog te dukh nathI.
Page 242 of 655
PDF/HTML Page 297 of 710
single page version
242 ] [ mokShashAstra parapadArtho pratyenI jIvanI ekatvabuddhi te ja kharun dukh chhe. te dukh vakhate narak gatimAn nimitta tarIke bAhya sanyogo kevA hoy tenun gnAn karAvavA mATe A traN sUtro kahyAn chhe; paN te sharIrAdi dukhanAn kharekhar kAraN chhe em samajavun nahi. ।। pa।।
तेष्वेकत्रिसप्तदशसप्तदशद्वाविंशतित्रयस्त्रिंशत्सागरोपमा
artha– te narakomAn nArakI jIvonI utkRuShTa Ayusthiti kramathI pahelImAn ek sAgar, bIjImAn traN sAgar, trIjImAn sAt sAgar, chothImAn das sAgar, pAnchamImAn sattar sAgar, chhaThThImAn bAvIs sAgar ane sAtamImAn tetrIs sAgar chhe.
(1) nArakImAn bhayAnak dukh hovA chhatAn nArakIonun AyuShya nirupakram hoy chhe-tenun akALamRutyu thatun nathI.
(ra) AyuShyano A kAL vartamAn manuShyanA AyuShyanI apekShAe lAmbo lAge, paN jIv anAdithI chhe ane mithyAdraShTipaNAnA kAraNe Avun nArakIpaNun jIve anantavAr bhogavyun chhe. adhyAy ra, sUtra 10 nI TIkAmAn dravya, kShetra kAL, bhav ane bhAv paribhramaN (parAvartan) nun je svarUp Apyun chhe te jotAn mAlUm paDashe ke A kAL to mahAsAgaranA ek bindumAtra pANI karatAn paN ghaNo ochho chhe.
(3) nArakInA jIvone je bhayAnak dukh chhe te kharI rIte jotAn mAThAn sharIr, vedanA, mArapIT, tIvrauShNatA, tIvrashItatA vagerenA kAraNe nathI; paN mithyAdraShTipaNe te sanyogo pratye aniShTapaNAnI khoTI kalpanA karI jIv tIvra AkuLatA kare chhe tenun dukh chhe. par sanyogo anukUL-pratikUL chhe ja nahi, paN te kharI rIte to jIvanA gnAnanA kShayopashamanA upayog anusAr gney (gnAnamAn jaNAvA lAyak) padArtho chhe; te padArtho dekhIne jyAre agnAnI jIv dukhanI kalpanA kare chhe tyAre paradravyo upar ‘dukhamAn nimitta thayAn’ evo Arop Ave chhe.
(4) sharIr game teTalun kharAb hoy, khAvAnun paN maLatun na hoy, pANI pIvA maLatun na hoy, tIvra garamI ke tIvra ThanDI hoy ane bahAranA sanyogo (agnAnadraShTie) game tevA pratikUL gaNe parantu te sanyogo jIvone samyagdarshan (dharma) karavAmAn bAdhak nIvaDatA nathI, kem ke ek dravya bIjA dravyane kadI bAdhak nathI. narakagatimAn paN
Page 243 of 655
PDF/HTML Page 298 of 710
single page version
a. 3 sUtra 6 ] [ 243 pahelethI sAtamI narak sudhImAn gnAnI puruShanA satsamAgame pUrvabhave sAmbhaLel AtmasvarUpanA sanskAr tAjA karIne nArakI jIvo samyagdarshan pragaT kare chhe. trIjI narak sudhInA nArakI jIvone pUrva bhavano koI samyaggnAnI mitra AtmAnun svarUp samajAvatAn, teno upadesh sAmbhaLI, yathArtha nirNay karI, te jIvo samyagdarshan pragaT kare chhe.
(pa) e uparathI siddha thAy chhe ke, “jIvone sharIr sArun hoy, khAvApIvAnun barAbar maLatun hoy ane bahAranA sanyog anukUL hoy to dharma thaI shake ane te pratikUL hoy to jIv dharma na karI shake”- e mAnyatA sAchI nathI. parane anukUL karavAmAn pratham lakSha rokavun ane te anukUL thayA pachhI dharma samajavo joIe evI mAnyatA bhUlabharelI chhe, kem ke dharma parAdhIn nathI paN svAdhIn chhe ane svAdhInapaNe pragaT karI shakAy chhe.
(6) prashna– jo bAhyasanyogo ane karmono uday dharmamAn bAdhak nathI to nArakI jIvo chothA guNasthAnathI upar kem jatA nathI?
uttara– pUrve te jIvoe potAnA puruShArthanI ghaNI UndhAI karI chhe ane vartamAnamAn potAnI bhUmikA anusAr mand puruShArtha kare chhe tethI upar chaDatAn vAr lAge chhe.
(7) prashna– samyagdraShTine narakamAn kevun dukh hashe? uttara– narak ke koI kShetranA kAraNe koI paN jIvane sukh-dukh thatun nathI, potAnI aNasamajaNanA kAraNe dukh ane potAnI sAchI samajaNanA kAraNe sukh thAy chhe. paravastunA kAraNe sukh-dukh ke lAbh-nukashAn koI jIvane chhe ja nahi. agnAnI nArakI jIvane je dukh thAy chhe te potAnI UndhI mAnyatArUp doShanA kAraNe thAy chhe, bahAranA sanyoganA kAraNe dukh thatun nathI. agnAnI jIvo paravastune kyArek pratikUL mAne chhe ane tethI te potAnI agnAnatAne kAraNe dukhI thAy chhe; ane kya Arek paravastuo anukUL chhe em mAnI sukhanI kalpanA kare chhe; tethI agnAnI jIv paradravyo pratye iShTa-aniShTapaNun seve chhe.
samyagdraShTi nArakI jIvone anant sansAranun bandhan thAy tevo kaShAy TaLyo chhe ane tethI teTalun sAchun sukh temane narakamAn paN chhe. jeTalo kaShAy rahyo chhe tenun alpa dukh hoy chhe. paN thoDAk bhavamAn te alpa dukhano paN te nAsh karashe. teo parane dukhadAyak mAnatA nathI paN potAnI asAvadhAnIne dukhanun kAraN mAne chhe, tethI potAnI asAvadhAnI TALatA jAy chhe. asAvadhAnI be prakAranI chhe-svasvarUpanI mAnyatAnI asAvadhAnI ane svasvarUpanA AcharaNanI asAvadhAnI. temAnthI pahelA
Page 244 of 655
PDF/HTML Page 299 of 710
single page version
244 ] [ mokShashAstra prakAranI asAvadhAnI to samyagdarshan thatAn TaLI chhe, ane bIjA prakAranI asAvadhAnI chhe tene te TALatA jAy chhe.
(8) samyagdarshan pragaT karIne-samyagdraShTi thayA pachhI jIv narak-AyuShyano bandh karato nathI, paN samyagdarshan pragaT karyA pahelAn te jIve narakanun AyuShya bAndhyun hoy to te pahelI narakamAn jAy chhe paN tyAn tenI avasthA pArA (7) mAn jaNAvyA mujabanI hoy chhe.
(9) pahelIthI chothI narak sudhIthI nIkaLIne manuShya thayelA jIvomAnthI lAyak jIvo te bhave mokSha prApta kare chhe, pAnchamI narakathI nIkaLIne manuShya thayelA pAtra jIvo sAchun munipaNun dhAraN karI shake chhe, chhaThThA narakathI nIkaLIne manuShya thayelA pAtra jIvo pAnchamA guNasthAn sudhI jaI shake chhe ane sAtamI narakathI nIkaLelA jIvo krUr tiryanch gatimAn ja jAy chhe. A bhedo jIvonA puruShArthanI tAratamyatAnA kAraNe paDe chhe.
(10) prashna– samyadraShTi jIvono abhiprAy narakamAn javAno hoto nathI, chhatAn koIk samyagdraShTi narakamAn jAy chhe, to tyAn to jaDakarmanun jor chhe ane jaDakarma jIvane narakamAn laI jAy chhe tethI javun paDe chhe-A vAt kharI chhe ke nahi?
uttara– e vAt kharI nathI; ek dravya bIjA dravyane kAI karI shake nahi mATe jaDakarma jIvane narakamAn laI jAy em banatun nathI. samyagdraShTi ke mithyAdraShTi koI jIv narakamAn javA mAgatA nathI chhatAn je je jIvo narakakShetre javA lAyak hoy te te jIvo potAnI kriyAvatI shaktinA pariNamananA kAraNe tyAn jAy chhe, te vakhate kArmaN ane taijasasharIr paN temanI potAnI (-pudgal paramANuonI) kriyAvatIshaktinA pariNamananA kAraNe te kShetre jIvanI sAthe jAy chhe.
vaLI abhiprAy to shraddhAguNano paryAy chhe ane IchchhA te chAritraguNano vikArI paryAy chhe. dravyanA darek guNo svatantra ane asahAy chhe, tethI jIvanI IchchhA ke abhiprAy game te jAtanA hovA chhatAn jIvanI kriyAvatIshaktinun pariNaman tenAthI (-abhiprAy ane IchchhAthI) svatantrapaNe, te vakhatanA te paryAyanA dharma anusAr thAy chhe. te kriyAvatIshakti evI chhe ke jIvane kyA kShetre laI javo tenun gnAn hovAnI tene jarUr nathI. narakAdimAn janArA te te jIvo temanA AyuShyaparyant te kShetranA sanyogane lAyak hoy chhe, ane tyAre te jIvonA gnAnano ughAD paN te te kShetramAn rahelA jIvo tathA padArthone jANavA lAyak hoy chhe. narakagatino bhav potAnA puruShArthanA doShathI bandhAyo hato tethI yogya samaye tenA phaLapaNe jIvanI potAnI lAyakAtanA kAraNe