Moksha Shastra-Gujarati (English transliteration). Sutra: 7-37 (Chapter 3).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 16 of 36

 

text version

Page 246 of 655
PDF/HTML Page 301 of 710
single page version

a. 3 sUtra 7-8 ] [ 24p nArakInun kShetra sanyogarUpe hoy chhe; karma tene narakamAn laI jatun nathI. karmanA kAraNe jIv narakamAn jAy chhe em kahevun te to mAtra upachArakathan chhe, jIvano karmanI sAtheno nimitta-naimittikasambandh batAvavA mATe shAstromAn te kathan jaNAvyun chhe, parantu kharekhar jaDakarma jIvane narakamAn laI jAy chhe em batAvavA mATe te kahyun nathI. kharekhar karma jIvane narakamAn laI jAy chhe em mAnavun te mithyA chhe. (11) sAgar kALanun mAp– 1 sAgar = das × kroD × kroD addhApalya. 1 addhApalya = ek goL khADo jeno vyAs (Diameter) 1 yojan (=2000

kos) ane UnDAI paN teTalI ja hoy, te uttam bhogabhUminA sAt divasanA
gheTAnA kUNA vALathI ThAnsIThAnsIne bharyo, temAnthI dar so varShe ek vAL kADhavo. e
pramANe karatAn khADo khAlI thatAn je vakhat lAge te ek vyavahArakalpa chhe, evA
asankhyAt vyavahAr kalpa=ek uddhArakalpa. asankhyAt uddhArakalpa=ek addhAkalpa.
A rIte adholokanun varNan pUrun thayun.
।। 6।।
–madhyalokanun varNan–
keTalAk dvIp–samudronAn nAmo

जम्बुद्वीपलवणोदादयः शुभनामानो द्वीपसमुद्राः ।। ७।।

artha– A madhyalokamAn sArA sArA nAmavALA jambudvIp vagere dvIpo ane lavaNasamudra vagere samudro chhe.

TIkA

sarvathI vachamAn thALInA AkAre jambudvIp chhe-jemAn ApaNe ane shrI sImandharaprabhu vagere rahIe chhIe. tyArapachhI lavaNasamudra chhe. tenI chAre bAju dhAtakIkhanD dvIp chhe. tenI chAre bAju kALodadhisamudra chhe. tenI chAre bAju puShkaravar dvIp chhe ane tenI chAre bAju puShkaravarasamudra chhe; AvI rIte ekabIjAthI gherAyelA asankhyAt dvIpasamudro chhe, sauthI chhello dvIp svayambhUramaN dvIp chhe ane chhello samudra svayambhUramaN samudra chhe. ।। 7।।

dvIpo ane samudrono vistAr ane AkAr
द्विर्द्विर्विष्कम्भाः पूर्वपूर्वपरिक्षेपिणा वलयाकृतयः।। ८।।

artha– pratyek dvIp-samudra bamaNA bamaNA vistAravALA ane pahelA pahelAnA dvIp-samudrane gheratA, chUDI samAn AkAravALA hoy chhe. ।। 8।।


Page 247 of 655
PDF/HTML Page 302 of 710
single page version

246 ] [ mokShashAstra

jambudvIpano vistAr tathA AkAr
तन्मध्ये मेरुनाभिर्वृत्तो योजनशतसहस्रविष्कम्भो जम्बुद्वीपः।। ९।।

artha– te badhA dvIp-samudronI vachamAn jambudvIp chhe, tenI nAbhi samAn sudarshan meru chhe; tathA jambudvIp thALI samAn goL chhe ane ek lAkh yojan teno vistAr chhe.

TIkA

(1) sudarshanamerunI UnchAI ek lAkh yojananI chhe, temAnthI te ek hajAr yojan nIche jamInamAn ane navANun hajAr yojan jamInanI upar chhe. te sivAy 40 yojananI chUlikA chhe. [badhI akRutrim chIjonA mApamAn 2000 kosano yojan levAmAn Ave chhe, te mujab ahIn levo.]

(ra) koI paN goL chIjano paridhi tenA vyAs karatAn traNagaNAthI sahej vadhAre (rar/7) hoy chhe. jambudvIpano paridhi 316227 yojan 3 kos, 128 dhanuSh ane 13।। angulathI k kadhik thAy chhe.

(3) A dvIpanA videhakShetramAn Avel uttarakuru bhogabhUmimAn anAdinidhan pRithvIkAyarUp akRutrim parivAr sahit jambuvRukSha chhe tethI dvIpanun nAm jambudvIp chhe. ।। 9।।

sAt kShetronAn nAm
भरतहैमवतहरिविदेहरम्यकहैरण्यवतैरावतवर्षाःक्षेत्राणि।। १०।।

artha– A jambudvIpamAn bharat, haimavat, hari, videh, ramyak, hairaNyavat ane airAvat e sAt kShetra chhe.

TIkA

bharatakShetramAn ApaNe rahIe chhIe, videhakShetramAn shrI sImandharAdik vIs viharamAn tIrthankar bhagavAno vichare chhe. ।। 10।।

kShetronA sAt vibhAg karanArA chha parvatanAn nAm
तद्विभाजिनः पूर्वापरायता हिमवन्महाहिमवन्निषधनील–
रुक्मिशिखरिणी वर्षधरपर्वताः।। ११।।

artha– te sAt kShetronA vibhAg karanArA pUrvathI pashchim sudhI lAmbA 1- himavat,


Page 248 of 655
PDF/HTML Page 303 of 710
single page version

a. 3 sUtra 12 thI 16 ] [ 247 ra-mahAhimavat, 3-niShadh, 4-nIl, pa-rukim ane 6-shikharin e chha varShadhar- kulAchal-parvat chhe. [varSha = kShetra]।। 11।।

kulAchalono rang
हेमार्जुनतपनीयवैडूर्यरजतहेममयाः।। १२।।

artha– upar kahelA parvato kramathI 1-suvarNa, ra-chAndI, 3-tAvelun sonun, 4- vaiDUrya (nIl) maNi, pa-chAndI ane 6-suvarNa jevA ranganA chhe. ।। 12।।

kulAchalonun visheShasvarUp
मणिविचित्रपार्श्वा उपरि मूले च तुल्यविस्ताराः।। १३।।

artha– A parvatonA taT chitra-vichitra maNionA chhe ane upar, nIche tathA madhyamAn ekasarakhA vistAravALA chhe. ।। 13।।

kulAchalo upar sthir sarovaronA nAm

पद्ममहापद्मतिगिञ्छकेशरिमहापुण्डरीकपुण्डरीका ह्रदाम्तेषामुपरि।। १४।।

artha– e parvatonI upar kramathI 1-padma, -mahApadma, 3-tiginychha, 4-keshari, pa-mahApunDarIk ane 6-punDarIk nAmanA sarovaro chhe. ।। 14।।

pahelA sarovaranI lambAI–pahoLAI
प्रथमो योजनसहस्रायामस्तदर्द्धविष्कम्भो हृदः।। १५।।

artha– pahelun padmasarovar ek hajAr yojan lAmbu ane lambAIthI ardhun arthAt pAnchaso yojan vistAravALun chhe. ।। 1p।।

pahelA sarovaranI jADAI (–UnDAI)
दशयोजनावगाहः।। १६।।
artha– pahelun sarovar das yojan avagAh (jADAI-UnDAI) vALun chhe.।। 16।।
te sarovaranI vachchenA kamaLanun pramAN
तन्मध्ये योजनं पुष्करम्।। १७।।
artha– tenI madhyamAn ek yojan vistAravALun kamaL chhe. ।। 17।।

Page 249 of 655
PDF/HTML Page 304 of 710
single page version

248 ] [ mokShashAstra

mahApadmAdi sarovaro tathA temAnAn kamaLanun pramAN
तद्द्विगुणद्विगुणा ह्रदा पुष्कराणि च।। १८।।

artha– AgaLanAn sarovaro tathA temAnAn kamaL, pahelA sarovar tathA kamaLathI,krame bamaNA bamaNA vistAravALAn chhe.

TIkA

A bamaNA bamaNAno kram tiginchchha nAmanA trIjA sarovar sudhI chhe. pachhI tenI AgaLanAn traN sarovaro tathA temAnAn kamaL dakShiNanAn sarovar ane kamaLo samAn vistAravALAn chhe. ।। 18।।

chha kamaLomAn rahenAr chha devIo
तन्निवासिन्यो देव्यः श्रीह्रीधृतिकीर्तिबुद्धिलक्ष्म्यः पल्योपमस्थितयः
ससामानिकपरिषत्काः।। १९।।

artha– ek palyopamanA AyuShyavALI ane sAmAnik tathA pAriShad jAtanA devo sahit shrI, hrI dhRuti, kIrti, buddhi ane lakShmI nAmanI devIo kramathI e kamaLo par nivAs kare chhe.

TIkA

upar kahelAn kamaLonI karNikAnA madhyabhAgamAn ek kos lAmbun, ardho kos pahoLun ane ek kosathI k kochhun Unchun saphed ranganun bhavan chhe temAn te devIo rahe chhe ane te taLAvomAn je anya parivAr kamaL chhe te upar sAmAnik tathA pAriShad devo rahe chhe. ।। 19।।

chaud mahA nadIonAn nAm
गंगासिंधुरोहिद्रोहितास्याहरिद्धरिकान्तासीतासीतोदा नारीनर–
कान्तासुवर्णरूप्यकूलारक्तारक्तोदाः सरितस्तन्मध्यगाः।। २०।।

artha– (bharatamAn) gangA-sindhu, (haimavatamAn) rohit-rohitAsyA, (harikShetramAn) harit-harikAntA, (videhamAn) sItA-sItodA, (ramyakamAn) nArI- narakAntA, (hairaNyavatamAn) suvarNakUlA-rUpyakUlA ane (airAvatamAn) raktA-raktodA e pramANe jambudvIpanAn upar kahelAn sAt kShetromAn chaud nadIo vachamAn vahe chhe.







Page 255 of 655
PDF/HTML Page 310 of 710
single page version

a. 3 sUtra 29-30-31 ] [ 2pa3

haimavatak vagere kShetromAn AyuShya

एकद्वित्रिपल्योपमस्थितयो हैमवतकहारिवर्षकदेवकुरवकाः।। २९।।

artha– haimavatak, hArivarShak ane videhakShetramAn Avel devakurunA manuShyo, tiryancho kramathI ek palya, be palya ane traN palyanA AyuShyavALA hoy chhe.

TIkA

e traN kShetronA manuShyonI UnchAI anukrame ek, be ane traN kosanI hoy chhe. rang nIl, shukla ane pIt hoy chhe. ।। ra9।।

hairaNyavatakAdi kShetromAn AyuShya
तथोत्तराः।। ३०।।

artha– uttaranAn kShetromAn vasatA manuShyo haimavatakAdinA manuShyonI samAn AyuShyavALA hoy chhe.

TIkA

(1) hairaNyavatak kShetranI rachanA haimavatakanI samAn ramyak kShetranI rachanA harikShetranI samAn ane videhakShetramAn Avel uttarakurunI rachanA devakuru samAn chhe.

(ra) bhogabhUmi - evI rIte uttam, madhyam ane jaghanyarUp traN bhogabhUminAn babbe kShetro chhe. jambudvIpamAn chha bhogabhUmio ane aDhI dvIpamAn kul trIs bhogabhUmio chhe. jemAn sarva prakAranI sAmagrI kalpavRukShomAnthI prApta thAy chhe tene bhogabhUmi kahevAy chha. ।। 3।।

videhakShetramAn AyuShya
विदेहेषु संख्येयकाला।। ३१।।
artha– videhakShetromAn manuShyo ane tiryanchonun AyuShya sankhyAt varShanun hoy chhe.
TIkA
videhakShetramAn UnchAI pAnchaso dhanuSh ane AyuShya ek karoD pUrvanun hoy chhe.।। 31।।

Page 256 of 655
PDF/HTML Page 311 of 710
single page version

2pa4 ] [ mokShashAstra

bharatakShetrano bIjI rIte vistAr

भरतस्य विष्कंमो जम्बूदीपस्य नवतिशतभागः।। ३२।।

artha– bharatakShetrano vistAr jambudvIpanA ekasonevummA bhAg jeTalo chhe.
TIkA

ra4 mA sUtramAn bharatakShetrano vistAr batAvyo chhe, temAn ane AmAn kAI pher nathI, mAtra kathanano prakAr judo chhe. jo ek lAkhanA ekaso nevun hissA karIe to darek hissAnun pramAN para6_6-!-(yojan thAy chhe. [ juo, sUtra 9 ]. ।। 3r।।

dhAtakIkhanDanun varNan
द्विर्धातकीखण्डे।। ३३।।

artha– dhAtakIkhanD nAmanA bIjA dvIpamAn kShetra, kulAchal, meru, nadI vagere badhA padArthonI rachanA jambudvIpathI bamaNI bamaNI chhe.

TIkA

dhAtakIkhanD lavaN samudrane dhere chhe arthAt lavaN samudrane pharato chhe, teno vistAr chAr lAkh yojan chhe. tenA uttarakuru prAntamAn dhAtakI (AmbaLA) nAn vRukSho chhe, tethI tene dhAtakIkhanD kahevAy chhe. ।। 33।।

puShkarArddha dvIpanun varNan
पुष्करार्द्धे च।। ३४।।
artha– puShkarArddha dvIpamAn paN badhI rachanA jambudvIpanI rachanAthI bamaNI bamaNI chhe.
TIkA

puShkaradvIpanA vistAr 16 lAkh yojan chhe, tenI vachamAn chUDInA AkAre mAnuShottar parvat paDelo chhe, jethI te dvIpanA be hissA thaI jAy chhe. pUrvArdhamAn badhI rachanA dhAtakIkhanD samAn chhe ane jambudvIpathI bamaNI chhe. A dvIpano uttarakuru prAntamAn ek puShkar (kamaL) chhe, tethI tene puShkaradvIp kahevAy chhe. ।। 34।।


Page 257 of 655
PDF/HTML Page 312 of 710
single page version

a. 3 sUtra 3p-36 ] [ 2pap

manuShya kShetra
प्राङ्मानुषोत्तरान्मनुष्याः।। ३५।।

artha– mAnuShottar parvat sudhI eTale ke aDhIdvIpamAn ja manuShyo hoy chhe - mAnuShottar parvatathI AgaL RuddhidhArI munIshvar ke vidhAdharo paN jaI shakatA nathI.

TIkA

(1) jambudvIp, lavaNasamudra, dhAtakIkhanD, kAlodadhi ane puShkarArddha - e kShetra aDhI dvIp chhe, teno vistAr 4p lAkh yojan chhe.

(ra) kevaL samudghAt ane mAraNAntik samudghAtanA prasang sivAy manuShyanA Atmapradesho aDhI dvIp bahAr jaI shake nahi.

(3) AgaL chAlatAn AThamo nandIshvaradvIp chhe, temAn chAr dishAmAn chAr anjanagiri parvat, soL dadhimukh parvat ane batrIs ratikar parvat chhe. te upar madhyabhAgamAn jinamandiro chhe. nandIshvaradvIpamAn evAn bAvan jinamandiro chhe. bAramo kunDalavaradvIp chhe. temAn chAr dishAnAn maLIne chAr jinamandiro chhe. teramo ruchakavar nAmano dvIp chhe. tenI vachamAn ruchak nAmano parvat chhe, te parvat upar chAre dishAmAn thaIne chAr jinamandiro chhe; tyAn devo jinapUjan mATe jAy chhe; e parvat upar anek kUT chhe. temAn anek devInA nivAs chhe; te devIo tIrthankaraprabhunA garbha ane janmakalyANakamAn prabhunA mAtAnI anek prakAranI sevA kare chhe. ।। 3p।।

manuShyonA bhed
आर्या मलेच्छाश्च।। ३६।।
artha– Arya ane malechchha evA bhedathI manuShyo be prakAranA chhe.
TIkA
(1) AryanA be prakAr chhe–RuddhiprAptaArya ane anRuddhiprAptaArya.
RuddhiprAptaArya = je AryajIvone visheSh shakti prApta hoy te.
anRuddhiprAptaArya = je AryajIvone visheSh shakti prApta na hoy te.
RuddhiprAptaArya

(ra) RuddhiprAptaAryanA ATh prakAr chhe - 1 - buddhi, ra-kriyA, 3-vikriyA, 4-tap, pa-baL, 6-auShadh, 7-ras, ane 8-kShetra. A ATh Ruddhionun svarUp kahevAy chhe.


Page 258 of 655
PDF/HTML Page 313 of 710
single page version

2pa6 ] [ mokShashAstra

(3) buddhiRuddhi– buddhiRuddhinA aDhAr prakAr chhe -1-kevaLagnAn, ra-avadhignAn, 3-manaparyayagnAn, 4-bIjabuddhi, pa-koShTabuddhi, 6-padAnusAriNI, 7-sambhinnashrotRutva, 8-dUrAsvAdanasamarthanatA, 9-dUradarshanasamarthatA, 10-dUrasparshanasamarthatA, 11- dUradhrANasamarthatA, 12-dUrashrotRusamarthatA, 1r-dashapUrvitva, 14-chaturdashapUrvitva, 1p- aShTAnganimittatA, 16-pragnAshramaNatva 17-pratyekabuddhatA ane 18- vAditva. temanun svarUp nIche mujab chhe-

1–3. kevaLagnAn–avadhignAn–manaparyayagnAn–A traNenun svarUp adhyAy 1, sUtra ra1 thI rap tathA ra7 thI 30 sudhImAn AvI gayun chhe.

4. bIjabuddhi– ek bIjapadane (mULapadane) grahaN karavAthI anek pad ane anek arthanun jANavun te bIjabuddhi chhe.

pa. koShTabuddhi– jem koThAramAn nAkhel dhAnya, bIj vagere ghaNA kAL sudhI jemanAn tem rahe, vadhe ghaTe nahi, paraspar maLe nahi tem paranA upadeshathI grahaN karel ghaNA shabdo, artha, bIj je buddhimAn jem ne tem rahe - ek akShar tathA artha ghaTe vadhe nahi, AgaL-pAchhaL akShar thAy nahi te koShTabuddhi chhe.

6. padAnusAriNIbuddhi–granthanI sharUAt, madhya agar antanun ek padanun shravaN karI samasta granth tathA tenA arthano nishchay karavo te padAnusAriNIbuddhi chhe.

7. sambhinnashrotRutvabuddhi– chakravartInI chhAvaNI bAr yojan lAmbI ane nav yojan pahoLI paDI hoy chhe, temAn hAthI, ghoDA, UnT, manuShyAdinA judAjudA prakAranA akShar- anakSharAtmak shabdo ek vakhate yugapat Upaje chhe; tene tapavisheShanA kAraNe (AtmAnA badhA pradeshoe shrotrendriyAvaraNakarmano kShayomasham thatAn) ek kALe judA judA shravaN kare (sAmbhaLe) te sambhinnashrotRutvabuddhi chhe.

8. dUrAsvAdanasamarthatAbuddhi – tapavisheShatA kAraNe (pragaT thatA asAdhAraN rasanendriy shrutagnAnAvaraN, vIryAntarAyanA kShayopasham ane angopAnganAmakarmanA udayathI) munine rasano je viShay nav yojan pramAN hoy, tenA rasAsvAdanun (rasane jANavAnun) sAmarthya hoy te dUrAsvAdanasamarthatA-buddhi chhe.

9–1r. dUradarshan–sparshan–ghrAN–shrotRusamarthatAbuddhi– upar mujab chakShurindriy, sparshanendriy, ghrANendriy ane shrotrendriyanA viShayanA kShetrathI bahAr ghaNAn kShetranAn rUp, sparsha, gandh ane shabdane jANavAnun sAmarthya hovun te. te te nAmanI chAr prakAranI buddhi chhe.


Page 259 of 655
PDF/HTML Page 314 of 710
single page version

a. 3 sUtra 36 ] [ 2pa7

13. dashapUrvitvabuddhi– mahArohiNI vagere vidyAdevatA traN vAr Ave ane darek potapotAnun, svarUpasAmarthya pragaT kare evI vegavAn vidyAdevatAnA lobhAdithI jenun chAritra chalAyamAn na thAy te dashapUrvitvabuddhi chhe.

14. chaturdashapUrvItvabuddhi– sampUrNa shrutakevaLIpaNun hovun te chaturdashapUrvitvabuddhi chhe. 1p. aShTAnganimittatAbuddhi– antarikSha, bhom, ang, svar, vyanjan, lakShaN, chhinna ane svapna e ATh prakAranun nimittagnAn chhe, tenun svarUp nIche mujab chhe.

sUrya chandra nakShatranA uday-astAdik dekhI atIt-anAgat phaLanun jANavun te antarikShanimittagnAn chhe-1. pRithvInI kaThoratA, komaLatA, chIkAsh ke lUkhAsh dekhI, vichAr karI agar pUrvAdik dishAmAn sUtra paDatAn dekhI hAni-vRuddhi, jay-parAjay vagere jANavun tathA bhUmimAn rahelAn suvarNa, rUpun vagerenun pragaT jANavun te bhomanimittagnAn chhe-ra. ang upAngAdinA darshan-sparshanAdithI trikALabhAvI sukh- dukhAdi jANavun te anganimittagnAn chhe-3. akShar-anakShararUp tathA shubh-ashubhane sAmbhaLI IShTAniShTa phaLanun jANavun te svaranimittagnAn chhe-4. mastak, mukh, Dok vagere ThekANe tal, musal, lAkh ItyAdi lakShaN dekhIne trikAL sambandhI hit-ahitanun jANavun te vyanjan nimittagnAn chhe. -pa. sharIr upar shrIvRukSha, svastik, kalash vagere chihna dekhIne trikAL sambandhI puruShanAn sthAn, mAn, aishvaryAdik viShayonun jANavun te lakShaNanimittagnAn chhe-6. vastra-shastra-Asan-shayanAdikathI, dev-manuShya-rAkShasAdithI tathA shastra-kanTakAdithI chhedAy tene dekhIne trikAlasambandhI lAbh-alAbh, sukh-dukhanun jANavun te chhinnanimitta gnAn chhe-7. vAt, pitta, shleShma rahit puruShane mukhamAn pAchhalI rAtre chandramAn, sUrya pRithvI, parvat ke samudranun praveshAdi thavun - evun svapna te shubhasvapna chhe, ghI-telathI potAno deh lepAyel ane gadheDA-UnT upar chaDhI dakShiN dishAmAn gaman ItyAdi kare-evun svapna te ashubh svapna chhe, tenA darshanathI AgAmI kALamAn jIvan-maraN, sukh-dukhAdinun gnAn thavun te svapnanimittagnAn chhe. A ATh prakAranA nimitta-gnAnanA je gnAtA hoy tene aShTAnganimittabuddhiRuddhi chhe.

16. pragnAshramaNatvabuddhi– koI ati sUkShma arthanA svarUpano vichAr jevo hoy tevo chaud pUrvadhar ja nirUpaN karI shake, anya na karI shake; evA sUkShma arthane je sandeh rahit nirUpaN kare evI prakRuShTa shrutagnAnAvaraN ane vIryAntarAyanA kShayopashamathI pragaT thayelI pragnAshakti te pragnAshramaNatvabuddhi chhe.


Page 260 of 655
PDF/HTML Page 315 of 710
single page version

2pa8 ] [ mokShashAstra

17. pratyekabuddhitAbuddhi–paranA upadesh vinA je potAnI shaktivisheShathI gnAn-sanyamanA vidhAnamAn nipuN hoy te pratyekabuddhatAbuddhi chhe.

18. vAditvabuddhi–indra vagere AvIne vAd kare tene niruttar karI de, pote rokAy nahi ane sAmA vAdInA chhidrane jANI le evI shakti te vAditvabuddhi chhe.

e pramANe ATh RuddhiomAnthI pahelI buddhiRuddhinA aDhAr prakAr chhe. A buddhiRuddhi samyaggnAnano mahAn mahimA jaNAve chhe.

(pa) bIjI kriyARuddhinun svarUp

kiyARuddhi be prakAranI chhe- 1. AkAshagAmitva ane ra. chAraN. 1. chAraNaRuddhi anek prakAranI chhe. jaL upar pag mUkatAn upADatAn jaLakAyik jIvone bAdhA na Upaje te jalachAraNaRuddhi chhe. bhUmithI chAr AngaL UnchA AkAshamAn shIdhratAthI senkaDo yojan gaman karavAmAn samarthatA te janghAcharaNaRuddhi chhe. tem ja tantu-chAraN, puShpachAraN, patrachAraN, shreNIchAraN, agnishikhAchAraN ItyAdi chAraNaRuddhi chhe. puShpa, phaL vagere upar gaman karavAthI te puShpa, phaL vagerenA jIvone bAdhA na thAy te samasta chAraNaRuddhi chhe.

2. AkAshagAmitvavikriyARuddhi– paryankaAsane besI vA kAyotsarga Asan karI, pagane upADayA-melyA vagar AkAshamAn gaman karavAmAn kushaL hoy te AkAsh- gAmitvakriyARuddhinA dhArak chhe.

(6) trIjI vikriyARuddhi nun svarUp

vikriyARuddhinA anek prakAro chhe. 1. aNimA, 2. mahimA, 3. laghimA, 4. garimA, pa. prApti, 6. prAkAmya, 7. ishitva, 8. vashitva, 9. apratighAt, 10. antardhAn, 11. kAmarUpitva vagere anek chhe. tenun svarUp nIche pramANe chhe. -

aNumAtra sharIr karavAnun sAmarthya te aNimARuddhi chhe, te kamaLanA chhidramAn pravesh karI tyAn besI chakravartInI vibhUti rache-1. meruthI paN mahAn sharIr karavAnun sAmarthya te mahimARuddhi -2. pavanathI paN halakun sharIr karavAnun sAmarthya te laghimARuddhi-3. vajrathI paN ati bhAre sharIr karavAnun sAmarthya te garimARuddhi-4. bhUmimAn besI AngaLIne agra karI meruparvatanA shikhar tathA sUrya-vimAnAdine sparshan karavAnun sAmarthya te prAptiRuddhi-pa. jaLamAn jamInane unmajjan (upar lAvavI) tem ja nimajjan (buDADavI) evun sAmarthya te prAkAmyaRuddhi-6. trilokanun prabhupaNun rachavAnun sAmarthya te ishitvaRuddhi-7. dev, dAnav, manuShya vagerene vashIkaraN karavAnun sAmarthya te vashitvaRuddhi.


Page 261 of 655
PDF/HTML Page 316 of 710
single page version

a. 3 sUtra 36 ] [ 2pa9 8. parvatAdikanI andar AkAshanI jem gaman-Agamananun sAmarthya te tighAtaRuddhi- 9. adrashya hovAnun sAmarthya te antardhAnaRuddhi-10. yugapat anek AkArarUp sharIr karavAnun sAmarthya te kAmarUpitvaRuddhi-11. A vagere anek prakAranI vikriyARuddhi chhe.

nondha– ahIn nimitta-naimittikasambandh samajAvyo chhe, parantu jIv sharIranun ke bIjA koI dravyanun kAI kare chhe em na samajavun. ek dravya bIjA dravyane kAI karI shake nahi. sharIrAdi paradravyanI jyAre tevA prakAranI avasthA thavA lAyak hoy tyAre jIvanA bhAv tene anukUL jIvanA kAraNe hoy - eTalo nimitta-naimittikasambandh ahIn batAvyo chhe -em samajavun.

(7) chothI tapaRuddhi

tapaRuddhi sAt prakAranI chhe-1. ugratap, ra. dIptitap, 3. nihAratap, 4. mahAnatap, pa. dhoratap, 6. dhoraparAkramatap ane 7. dhor bradmacharyatap. tenun svarUp nIche mujab chhe-

ek upavAs, be-traN-chAr-pAnch vagere upavAs nimitte koI yogano Arambh thayo to maraNaparyant te upavAsathI ochhA divase pAraNun na kare, koI kAraNathI adhik upavAs thaI jAy to maraNaparyant tenAthI ochhA upavAs karI pAraNun na kare-Avun sAmarthya pragaT hovun te ugratapaRuddhi-1. mahAn upavAsAdik karatAn man-vachan-kAyanun baL vadhatun ja rahe, mukh durgandharahit rahe, kamaLAdikanI sugandh jevo sugandhI shvAs nIkaLe ane sharIranI mahAn dIpti pragaT thAy te dIptitapaRuddhi-ra. tapelI loDhAnI kaDAImAn paDatAn pANInAn TIpAn jem sukAI jAy tem AhAr pachI jAy, sukAI jAy ane maL, rudhirAdirUp na pariName, tethI nihAr na thAy Avun hovun te nihAratapaRuddhi 3. sinhakrIDitAdi mahAn tap karavAmAn tatpar hovun te mahAnatapaRuddhi 4. vAt, pitta, shleShma vagerethI Upajel jvar, udharas, shvAs, shUL, koDh, pramehAdik anek prakAranA rogavALun sharIr hovA chhatAn paN anashan, kAyakaleshAdi chhUTe nahi ane bhayAnak smashAn, parvatanun shikhar, guphA, khanDiyer, ujjaD gAm vageremAn duShTa rAkShas, pishAchAdi pravarte ane mAThA vikAr dhAraN kare tathA shiyALanAn kaThor rudan, sinh-vAgh vagere duShTa jIvonA bhayAnak shabda jyAn nirantar pravarte evA bhayankar sthAnamAn paN nirbhay thaI vase te dhoratapaRuddhi-pa. pUrve kahyun tevun rogasahit sharIr hovA chhatAn ati bhayankar sthAnamAn vasIne yog (svarUpanI ekAgratA) vadhAravAnI tatparatA hovI te dhoraparAkramatapaRuddhi-6. ghaNA kALathI brahyacharyanA dhArak munine atishay chAritranA jorathI (mohanIyakarmano kShayopasham thatAn) khoTAn svapnAnono nAsh thavo te dhorabrahyacharyatapaRuddhi chhe-7. A pramANe sAt prakAranI tapaRuddhi chhe.


Page 262 of 655
PDF/HTML Page 317 of 710
single page version

260 ] [ mokShashAstra

nondha– samyagdarshan-gnAnapUrvak chAritradhArI jIvano kevo ugra puruShArtha hoy chhe te ahIn batAvyun chhe. tapaRuddhinA pAnchamA ane chhaThThA bhedomAn anek prakAranA rogavALun sharIr kahyun chhe te uparathI em siddha thAy chhe ke-sharIr paravastu chhe, te game tevun kharAb hoy topaN AtmAne satya puruShArtha karavAmAn te bAdhak thatun nathI.‘sharIr sArun hoy ane bahAranI sagavaDatA hoy to dharma thaI shake’ e mAnyatA khoTI chhe em siddha thAy chhe.

(8) pAnchamI baLaRuddhinun svarUp

baLaRuddhinA traN prakAr chhe-1. manobaLaRuddhi, ra. vachanabaLaRuddhi ane 3. kAyabaLaRuddhi. tenun svarUp nIche pramANe chhe -prakarSha puruShArthathI manashrutagnAnAvaraN ane vIryAntarAyano kShayopasham thatAn antarmuhUrtamAn sampUrNa shrut arthanA chintavananun sAmarthya te manobaLaRuddhi-1. atishay puruShArthathI man-indriyashrutAvaraN tathA jivhAshrutagnAnAvaraN ane vIryAntarAyano kShayopasham thatAn antarmuhUrtamAn sakaLashrutanun uchchAraN karavAnun sAmarthya hovun tathA nirantar uchchasvarathI bolatAn khed Upaje nahi, kanTh ke svarabhang thAy nahI te vachanabaLaRuddhi-ra. vIryAntarAyanA kShayopashamathI asAdhAraN kAyabaL pragaTe ane ek mAs, chAr mAs ke bAr mAs pratimAyog dhAraN karatAn khedarUp na thAy te kAyabaLaRuddhi -3.

(9) chhaThThI auShadhaRuddhinun svarUp

oShadh Ruddhi ATh prakAranI chhe– 1. AmarSha, ra. kShel, 3. jaL, 4. maL, pa. viT, 6. sarva, 7. AsyAviSh ane 8. draShTiviSh. tenun svarUp nIche pramANe chhe. -

asAdhya rog hoy topaN jenA hAth-charaNAdino sparsha thatAn ja sarva rog jAy te AmarShaauShadhaRuddhi-1. jenAn thUnk, lAL, kaphAdino sparsha thatAn ja rog maTI jAy te kShel auShadhaRuddhi-ra. jenA dehanA parasevAno sparsha thatAn ja rog maTI jAy te jaLaauShadhaRuddhi chhe-3. jenAn kAn, dAnt nAk ane netrano maL ja sarvaroganun nirAkaraN karavAmAn samartha hoy te maLaauShadhiRuddhi-4. jeno vIT-jhADo tathA mUtra ja auShadharUp hoy te vITaauShadhaRuddhi-pa. jenA ang-upAng, nakh, dAnt, keshAdikano sparsha thatAn ja samasta rogane hare te sarvauShadhaRuddhi-6. tIvra jheramAn maLelo AhAr paN jenA mukhamAn jatAn jher rahit thaI jAy tathA viShathI vyApta jIvanun jher jenA vachanathI ja utarI jAy te AsyaviShaauShadhaRuddhi. 7-jene dekhavAthI mahAn viShadhArI jIvanun viSh jatun rahe tathA koIne jher chaDayun hoy to te utarI jAy-evI Ruddhi te draShTiviShaRuddhi chhe- 8. A pramANe ATh prakAranI oShadhaRuddhi chhe.


Page 263 of 655
PDF/HTML Page 318 of 710
single page version

a. 3 sUtra 36 ] [ 261

(10) sAtamI rasaRuddhinun svarUp

rasaRuddhinA chha prakAr chhe-1. AsyaviSh, ra. draShTiviSh, 3. kShIr, 4. madhusrAvI, pa.ghRutasrAvI ane 6. amRutasrAvI. tenun svarUp nIche pramANe chhe-

prakRuShTa tapavALA yogI kadAchit krodhI thaI kahe ke ‘tun marI jA,’ to tatkAL viSh chaDIne marI jAy te AsyaviSharasaRuddhi-1. kadAchit krodharUpI draShTi dekhI marI jAy te draShTiviSharasaRuddhi-ra. vItarAgI munine evun sAmarthya hoy ke teo krodhAdikane prAptan thAy ane temanA hAthamAn Avel virasabhojan kShIrarasarUpe thaI jAy tathA jenun vachan durbalane kShIranI jem puShTa kare te kShIrarasaRuddhi-3. uparanA prasangamAn te bhojan miShTarasarUpe pariNamI jAy te madhusrAvIrasaRuddhi-4. tem ja te bhojanaghRutarasarUpe pariNamI jAy te Ruddhi ghRutastrAvIrasaRuddhi-pa. tem ja te bhojan amRutarasarUpe pariNamI jAy te amRutasrAvIrasaRuddhi-6. A pramANe chha prakAranI rasaRuddhi chhe.

(11) AThamI kShetraRuddhinun svarUp

kShetraRuddhi be prakAranI chhe-1. akShINamahAn ane ra. akShINamahAlay. tenun svarUp nIche pramANe chhe-

lAbhAntarAyanA prakRuShTa kShayopashamathI ati sanyamavAn munine je bhojanamAnthI bhojan Ape te bhojanamAnthI chakravartInun samasta sainya bhojan kare topaN te divase bhojanasAmagrI na ghaTe te akShINamahAnakShetraRuddhi-1. Ruddhisahit muni je sthAnamAn bese tyAn dev, rAjA, manuShyAdik ghaNA AvIne bese to paN kShetra sAnkaDun na paDe, paraspar bAdhA na thAy te akShINamahAlayakShetraRuddhi chhe. A pramANe be prakAranI kShetraRuddhichhe.

A rIte, pahelAn Arya ane mlechchha evA manuShyanA be bhed pADayA hatA, temAnthI AryanA RuddhiprApta ane anRuddhiprApta evA be bhed pADayA hatA. temAnthI RuddhiprAptaAryonI RuddhinAbhedonun svarUp kahyun; have anRuddhiprApta AryonA bhed kahevAmAn Ave chhe.

(1r) anRuddhiprApta Arya

anRuddhiprApta AryanA pAnch prakAr chhe-1. kShetraArya, ra. jAtiArya, 3. karmaArya, 4. chAritraArya ane pa. darshanaArya. tenun svarUp nIche pramANe chhe-

1. kShetraArya– je manuShyo AryadeshamAn janme te kShetraArya chhe.
ra. jAtiArya– je manuShyo IkShvAkuvansh, bhojavanshAdikamAn janme te jAtiArya chhe.
3. karmaArya– tenA traN prakAr chhe-sAvadyakarma Arya, alpasAvadyakarmaArya

Page 264 of 655
PDF/HTML Page 319 of 710
single page version

262 ] [ mokShashAstra ane asAvadyakarmaArya. temAnthI sAvadyakarmaAryanA chha prakAr chhe- asi, masi, kRuShi, vidyA, shilpa ane vANijay.

je taravAr vagere Ayudh dhAraN karI AjIvikA kare te asikarmaArya. je dravyanI Avak tathA kharcha lakhavAmAn nipuN hoy te masikarmaArya. je haL, dAntalA vagere khetInAn sAdhano vaDe khetI karI AjIvikAmAn pravIN hoy te kRuShikarmaArya. Alekhya. gaNitAdi bonter kaLAmAn pravIN hoy te vidyAkarma Arya. dhobI, hajAm, kumbhAr, luhAr, sonI vagere kAryamAn pravIN hoy te shilpakarma Arya chhe. chandanAdi gandh, ghI vagere ras. dhAnya, kapAs, vastra, motI-mANek vagere anek prakAranI vastuono sangrah karI vepAr kare te vANijyakarma Arya.

A chhae prakAranAn karma jIvane aviratadashAmAn (pahelethI chothA guNasthAn sudhI) hoy chhe tethI te sAvadyakarma Arya chhe.

viratAvirat pariNat je shrAvak (pAnchamA guNasthAnavartI) te alpasAvadyakarmaArya chhe.

je sakalasanyamI sAdhu te asAvadyakarma Arya chhe. (asAvadyakarmaArya ane chAritraArya vachche shun bhed chhe te batAvavAmAn Avashe.)

4. chAritraArya–tenA be prakAr chhe - abhigatachAritraArya ane anabhigatachAritraArya.

upadesh vagar ja chAritramohanA upasham ke kShayathI, AtmAnI ujjvaLatArUp chAritrapariNAmane dhAraN kare evA upashAntakaShAy ane kShINakaShAy guNasthAnadhArak muni te abhigatachAritraArya chhe. ane antarangamAn chAritramohanA kShayopashamathI tathA bAhyathI upadeshanA nimittathI sanyamarUp pariNAm dhAre te anabhigatachAritraArya chhe.

asAvadyaArya ane chAritraArya e banne sAdhuo ja hoy, paN te sAdhu jyAre puNyakarmano bandh kare chhe tyAre (-chhaThThA guNasthAne) temane asAvadyaArya kahevAy chhe ane jyAre karmanI nirjarA kare chhe tyAre (-chhaThThA guNasthAnanI upar) temane chAritraArya kahevAy chhe.

pa. darshanaArya– tenA dash prakAr chhe-AgnA, mArga, upadesh, sUtra, bIj, sankShep, vistAr, artha, avagADh ane paramAvagADh. [A das bhedo sambandhI visheSh khulAso mokShamArga prakAshak - gujarAtI pAnun 333 mAnthI jANI levo.]

A pramANe anRuddhiprApta AryanA bhedonun svarUp kahyun. e rIte Arya manuShyonun varNan pUrun thayun. have mlechchha manuShyonun varNan karavAmAn Ave chhe.


Page 265 of 655
PDF/HTML Page 320 of 710
single page version

a. 3 sUtra 37 ] [ 263

(13) mlechchha

mlechchha manuShyo be prakAranA chhe-karmabhUmij ane antardvIpaj. (1) pAnch bharatanA pAnch khanD, pAnch airAvatanA pAnch khanD ane videhanA AThaso khanD em (rap + rap + 800) AThaso pachAs mlechchha kShetro chhe; temAn janmelA manuShyo karmabhUmij chhe; (ra) lavaNasamudramAn aDatAlIs dvIp tathA kALodadhisamudramAn aDatAlIs dvIp e banne maLI chhannun dvIpamAn kubhogabhUmiyA manuShyo chhe tene antardvIpaj mlechchha kahevAy chhe. te antardvIpaj mlechchha manuShyonA chaherA vichitra prakAranA hoy chhe; temane mANasanun sharIr (dhaD) ane te upar hAthI, rInchh, mAchhalAn, vagerenA mAthAn, ghaNAn lAmbA kAn, ek pag, pUchhaDun vagere hoy chhe; temanun AyuShya ek palyanun hoy chhe ane jhADanAn phaL, mATI vagere temano khorAk chhe. ।। 36।।

karmabhUminun varNan
भरतैरावतविदेहाः कर्मभूमयोऽन्यत्र देवकुरूत्तरकुरुभ्याः।। ३७।।

artha– pAnch meru sambandhI pAnch bharat, pAnch airAvat, devakuru tathA uttarakuru e bene chhoDIne pAnch videh e rIte aDhIdvIpamAn kul pandar karmabhUmio chhe.

TIkA

(1) jyAn asi, masi, kRuShi, vANijya, vidyA ane shilpa e chha karmanI pravRutti hoy tene karmabhUmi kahe chhe. videhanA ek meru sambandhI batrIs bhed chhe; ane pAnch videh chhe tethI 3r × pa =160 kShetra pAnch videhanAn thayA, ane pAnch bharat ane pAnch airAvat e das maLIne kul pandar karmabhUmionA 170 kShetro chhe. A pavitratAnAn -dharmanAn kShetro chhe ane mukti prApta karanArA manuShyo tyAn ja janme chhe.

ek merusambandhI himavat, harikShetra, ramyak, hiraNyavat, devakuru ane uttarakuru evI chha bhogabhUmi chhe. e pramANe pAnch meru sambandhI trIs bhogabhUmi chhe. temAn das jaghanya, das madhyam ane das utkRuShTa chhe. temAn das prakAranAn kalpavRukSha chhe. tenA bhog bhogavI jIv sankalesharahit-shAtArUp rahe chhe.

(ra) prashna– karmano Ashray to traNe lokanAn kShetra chhe to karmabhUminAn ekaso sitter kShetra ja kem kaho chho, traNe lokane karmabhUmi kem kahetA nathI?

uttara– sarvArthasiddhi pahonchavAnun shubhakarma ane sAtamI narake pahonchavAnun pApakarma