Moksha Shastra-Gujarati (English transliteration). Sixth Chapter Pg 389 to 437; Sutra: 1-8 (Chapter 6).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 23 of 36

 

Page 386 of 655
PDF/HTML Page 441 of 710
single page version

a. pa upasanhAr ] [ 38p

bIjA prashnanun samAdhAna–
saghai vastu asahAy jahAn, tahAn nimitta hai kon;
jyon
jahAj par vAhamen, tire sahaj vin paun. 6

artha– pratyek vastu vastantratAthI potAnI avasthAne (-kAryane) prApta kare chhe tyAn nimitta koN? jem vahAN pravAhamAn saheje ja pavan vinA ja tare chhe.

bhAvArtha– jIv ane pudgal dravya shuddha ke ashuddha avasthAmAn svatantrapaNe ja potAnA pariNAmo kare chhe. agnAnI jIv paN svatantrapaNe nimittAdhIn pariNaman kare chhe. koI nimitta tene AdhIn banAvI shaktun nathI. 6.

upAdAn vidhi nirvachan, hai nimitta upadesh;
vase ju jaise deshamen; kare su taise bheSh. 7

bhAvArtha– upAdAnanun kathan ek ‘yogyatA’ shabda dvArA ja thAy chhe. upAdAn potAnI yogyatAthI anek prakAre pariNaman kare chhe tyAre upasthit nimitta par bhinna bhinna kAraNapaNAno Arop (-bheSh) Ave chhe. upAdAnanI vighi nirvachan hovAthI nimitta dvArA A kArya thayun em vyavahArathI kahevAy chhe.

visheShArtha– upAdAn jyAre jevun kArya kare chhe tyAre tevA kAraNapaNAno Arop (-bheSh) nimitta upar Ave chhe. jem koI vajrakAyavALo puruSh sAtamA narakane yogya malin bhAv kare to vajrakAyasharIr upar narakanA kAraNapaNAno Arop Ave chhe ane jo jIv mokShane yogya nirmaLabhAv kare to te ja nimitta par mokShanA kAraNapaNAno Arop Ave chhe. A rIte upAdAnanA kAryAnusAr nimittanAn kAraNapaNAno bhinna bhinna Arop karavAmAn Ave chhe. ethI em siddha thAy chhe ke nimittathI kArya thatun nathI parantu kathan thAy chhe. mATe upAdAn sAchun kAraN chhe ane nimitta Aropitta kAraN chhe. 134 pudgal karma, yog indriyonA bhog, dhan, gharanA mANaso, makAn ityAdi A

jIvane rAg-dveSh pariNAmanAn perarak chhe? 134 nahIn, chhae dravya sarva potAnA svarUpathI sadA asahAy (-svatantra) pariNaman

kare chhe, koI dravya koInun perarak kadI nathI tethI koI paN paradravya rAgadveShanun perarak nathI parantu mithyAtva moharUp madirApAn chhe te ja (anantAnubandhI) rAgadveShanun kAraN chhe. 13p pudgal karmanI jorAvarIthI jIvane rAgadveSh karavA paDe chhe, pudgaladravya karmono


Page 387 of 655
PDF/HTML Page 442 of 710
single page version

386 ] [ mokShashAstra

vesh dhAraN karIne jem jem baL kare chhe tem tem jIvane rAgadveSh adhik thAy chhe e vAt sAchI chhe? 13p nA; kemake jagatamAn pudgalano sang to hameshAn rahe chhe, jo enI baLajorIthI

jIvane rAgAdi vikAr thAy to shuddhabhAvarUp thavAno kadI avasar AvI shake
nahi tethI em samajavun joIe ke shuddha ke ashuddha pariNaman karavAmAn chetan
svayam samartha chhe. (sa. sAr nATak sarvavishuddhadvAr kAvya 61 thI 66)
[nimittanA koI jagyAe perarak ane udAsIn evA be bhed kahyA hoy tyAn

te gaman kriyAvALA athavA ichchhAvALA chhe ke nahi em samajAvavAne mATe chhe parantu upAdAnane mATe to sarva prakAranA nimitta dharmAstikAyavat udAsIn ja kahyA chhe. juo shrI pUjyapAdAchAryakRut IShTopadesh gA. 3p] 136 nimitta naimittik sambandh kone kahe chhe? 136 upAdAn svata kAryarUpe pariName chhe te vakhate bhAvarUp ke abhAvarUp kayA uchit

(-yogya) nimitta kAraNano tenI sAthe sambandh chhe e batAvavAne mATe te
kAryane naimittik kahe chhe. A rIte bhinna padArthonA svatantra sambandhane nimitta-
naimittik sambandh kahe chhe.
[nimitta-naimittik sambandh paratantratAno sUchak nathI parantu naimittikanI sAthe

kyo nimittarUp padArtha chhe tenun gnAn karAve chhe. je kAryane naimittik kahyun chhe tene ja upAdAnanI apekShAe upAdey paN kahe chhe.]

nimitta naimittik sambandhanA draShTAnt- (1) kevaLagnAn naimittik chhe ane lokAlokarUp sarva gneyo nimitta chhe. (pravachanasAr gA. ra6 nI TIkA).

(ra) samyagdarshan naimittik chhe ane samyakgnAnInA upadeshAdi nimitta chhe. (AtmAnushAsan gA. 10 nI TIkA)

(3) siddhadashA naimittik chhe ane pudgal karmano abhAv nimitta chhe. (samayasAr gA. 83 nI TIkA)

(4) “jevI rIte adhakarmathI utpanna ane udeshathI utpanna thayel nimittabhUt (AhArAdi) pudgal dravyano tyAg na karato AtmA (-muni) naimittikabhUt bandhasAdhak


Page 388 of 655
PDF/HTML Page 443 of 710
single page version

a. pa upasanhAr ] [ 387 bhAvanun pratyAkhyAn (tyAg) karato nathI tevI ja rIte samasta paradravyanun pratyAkhyAn na karato AtmA tenA nimittathI thavAvALA bhAvane tyAgato nathI.” AmAn jIvano bandhasAdhakabhAv naimittik chhe ane te paradravya nimitta chhe.

(samayasAr gAthA ra86-87 nI TIkA)
nimitta kartAnun vajan keTalun?

granthAdhirAj panchAdhyAyI shAstramAn nayAbhAsonun varNan chhe temAn ‘jIv sharIranun kAI paN karI shakato nathI-paraspar bandhya-bandhakabhAv nathI’ em kahIne sharIr ane AtmAne nimitta-naimittikabhAvanun prayojan shun chhe? tenA uttaramAn pratyek dravya svayam ane svata nijashaktithI pariNaman kare chhe tyAn nimittapaNAnun kAI prayojan ja nathI evun samAdhAn shlok nan. pa71 mAn kahyun chhe.

अथचेदवश्यमेतन्निमित्त नैमित्तिकत्वमास्तिमिथः। न यतः स्वयं स्वतो वा परिणममानस्य किं निमित्ततया।। ५७१।।

anvayArtha– [अर्थचेत्] jo kadApi em kahevAmAn Ave ke ‘[मिथः] paraspar

[एतन्निमित्तनैमित्तिकत्वं] e bannemAn nimittanaimittikapaNun [अवश्यंअस्ति] avashya chhe’ to A prakAranun kathan paN [ना] barAbar nathI; [यतः] kAraN ke [स्वयं वा स्वतः] svayam athavA svata [परिणममानस्य] pariNamanArI vastune [निमित्ततया] nimittapaNAthI [किम्?] shun phAyado chhe? arthAt svata pariNamanashIl vastune nimittakAraNathI kAI ja prayojan nathI. A viShayamAn spaShTatA mATe panchAdhyAyI bhA. 1 shlok pa6p thI pa8p sudhI dekhavun joIe.

prayojanabhUt

A rIte chha dravyanun svarUp anek prakAre varNavyun. A chha dravyomAn samaye samaye pariNaman thAy chhe, tene ‘paryAy’ (hAlat, avasthA, Condition) kahevAy chhe. dharma-adharma-AkAsh ane kAL e chAr dravyonA paryAy to sadAy shuddha ja chhe; bAkInA jIv ane pudgal e be dravyomAn shuddha paryAy hoy chhe athavA ashuddha paryAy paN hoI shake chhe.

jIv ane pudgal e be dravyomAnthI paN pudgal dravyamAn gnAn nathI, tenAmAn jANapaNun nathI ane tethI tenAmAn gnAnanI UndhAIrUp bhUl nathI; mATe padgalane sukh ke dukh hotAn nathI. sAchA gnAn vaDe sukh ane UndhA gnAn vaDe dukh thAy chhe, parantu pudgal dravyamAn gnAnaguN ja nathI, tethI tene sukhadukh nathI; tenAmAn sukhaguN ja nathI.


Page 389 of 655
PDF/HTML Page 444 of 710
single page version

388 ] [ mokShashAstra Am hovAthI pudgal dravyane to ashuddhadashA ho ke shuddhadashA ho, banne samAn chhe; sharIr pudgaladravyanI avasthA chhe mATe sharIramAn sukh-dukh thatAn nathI. sharIr nIrog ho ke rogI ho, te sAthe sukh-dukhano sambandh nathI.

have bAkI rahyo jANanAro jIv

chhae dravyomAn A ek ja dravya gnAnasAmarthyavAn chhe. jIvamAn gnAnaguN chhe ane gnAnanun phaL sukh chhe, tethI jIvamAn sukhaguN chhe. jo sAchun gnAn kare to sukh hoy, parantu jIv potAnA gnAnasvabhAvane oLakhato nathI ane gnAnathI judI anya vastuomAn sukhanI kalpanA kare chhe. A tenA gnAnanI bhUl chhe ane te bhUlane lIdhe ja jIvane dukh chhe. agnAn te jIvano ashuddha paryAy chhe. jIvano ashuddha paryAy te dukh hovAthI te dashA TALIne sAchA gnAn vaDe shuddha dashA karavAno upAy samajAvavAmAn Ave chhe; kem ke badhAy jIvo sukh ichchhe chhe ane sukh to jIvanI shuddhadashAmAn ja chhe; mATe je chha dravyo jANyAn temAnA jIv sivAyanAn pAnch dravyonA guN-paryAy sAthe to jIvane prayojan nathI; paN potAnA guN-paryAy sAthe ja jIvane prayojan chhe.

e pramANe shrI umAsvAmI virachit mokShashAstranA
pAnchamA adhyAyanI gujarAtI TIkA pUrI thaI.

Page 390 of 655
PDF/HTML Page 445 of 710
single page version

mokShashAstra gujarAtI TIkA
adhyAy chhaThTho

bhUmikA

1. pahelA adhyAyanA chothA sUtramAn sAt tattvo kahyAn chhe ane te tattvonI yathArtha shraddhA te samyagdarshan chhe-em pahelA adhyAyanA bIjA sUtramAn kahyun chhe. bIjAthI pAnchamA adhyAy sudhImAn jIv ane ajIv tattvanun varNan karyun. A adhyAyamAn tathA sAtamAn adhyAyamAn Asrav tattvanun svarUp samajAvavAmAn Avyun chhe. AsravanI vyAkhyA pUrve 14 mA pAne ApI chhe te ahIn lAgu paDe chhe.

ra. sAt tattvonI siddhi
(bRuhat dravyasangrah pA. 71-7r nA AdhAre)

A jagatamAn jIv ane ajIv dravyo chhe ane temanA pariNamanathI Asrav, bandh, samvar, nirjarA ane mokSha tattvo thAy chhe. e rIte jIv, ajIv, Asrav, bandh, samvar, nirjarA ane mokSha e sAt tattvo chhe.

have ahIn shiShya prashna kare chhe ke-he gurudev? (1) jo jIv tathA ajIv e banne dravyo ekAnte (-sarvathA) pariNAmI ja hoy to temanA sanyogaparyAyarUp ek ja padArtha siddha thAy chhe, ane (ra) jo teo sarvathA apariNAmI hoy to jIv ane ajIv dravya evA be ja padArtho siddha thAy chhe. jo Am chhe to AsravAdi tattvo kaI rIte siddha thAy chhe.

shrIguru teno uttar kahe chhe ke-jIv ane ajIv dravyo ‘kathanchit pariNAmI’ hovAthI bAkInAn pAnch tattvonun kathan nyAyayukta siddha thAy chhe.

(1) ‘kathanchit-pariNAmIpaNun’ teno shun artha chhe te kahevAy chhe jem sphaTikamaNi chhe te jo ke svabhAvathI nirmaL chhe topaN jAsud puShpa vagerenI samIpe potAnI lAyakAtanA kAraNe paryAyAntar pariNati grahaN kare chhe; paryAyamAn sphaTikamaNi jo ke upAdhinun grahaN kare chhe topaN nishchayathI potAno je nirmaLasvabhAv chhe tene te chhoDato nathI. tem jIvano svabhAv paN shuddhadravyArthik nayathI to sahaj shuddha chidAnand ekarUp chhe,


Page 391 of 655
PDF/HTML Page 446 of 710
single page version

390 ] [ mokShashAstra parantu anAdi karmabandharUp paryAyane pote vash thavAthI te rAgAdi paradravya upAdhi- paryAyane grahaN kare chhe. paryAyamAn jIv joke par paryAyapaNe (paradravyanA lakShe thatA ashuddha paryAyapaNe) pariName chhe to paN nishchayanayathI shuddhasvarUpane chhoDato nathI. padgaladravyanun paN tem ja thAy chhe. A kAraNe jIv-ajIvanun paraspar apekShAsahit pariNaman hovun te ja ‘kathanchit-pariNAmIpaNun,’ shabdano artha chhe.

(ra) A pramANe ‘kathanchit-pariNAmIpaNun’ siddha thatA jIv ane pudgalanA sanyoganI pariNati (-pariNAm) thI rachAyelAn bAkInAn AsravAdi pAnch tattvo siddha thAy chhe. jIvamAn AsravAdi pAnch tattvonA pariNaman vakhate pudgalakarmarUp nimittano sadbhAv ke abhAv hoy chhe ane pudgalamAn AsravAdi pAnch tattvonA pariNamanamAn jIvanA bhAvarUp nimittano sadbhAv ke abhAv hoy chhe. AthI ja sAt tattvone ‘jIv ane pudgalanA sanyoganI pariNatithI rachAyelAn’ kahevAy chhe; parantu jIv ane pudgalanI bhegI pariNati thaIne bAkInAn pAnch tattvo thAy chhe em na samajavun.

pUrvokta jIv ane ajIv e be dravyone A pAnch tattvomAn meLavatAn kul sAt tattvo thAy chhe. ane temAn puNya-pApane judAn gaNavAmAn Ave to nav padArtho thAy chhe. puNya ane pAp nAmanA be padArthono antarbhAv (samAvesh) abhedanaye Asrav-bandh padArthamAn karavAmAn Ave tyAre sAt tattvo kahevAmAn Ave chhe.

3. sAt tattvonun prayojan
(bRuhat dravyasangrah pA. 72-73 nA AdhAre)

shiShya pharI prashna kare chhe ke-he bhagavan! jo ke jIv-ajIvanun kathanchit- pariNAmIpaNun mAnatAn bhedapradhAn paryAyArthikanayanI apekShAe sAt tattvo siddha thaI gayA, topaN tenAthI jIvanun shun prayojan siddha thayun? - kAraN ke, jem abhedanayathI puNya-pAp e be padArthono sAt tattvomAn antarbhAv pratham karyo chhe te ja pramANe visheSh abhedanayanI vivakShAmAn AsravAdi padArthono paN jIv ane ajIv e be ja padArthomAn antarbhAv karI levAthI e be ja padArtho siddha thaI jashe.

shrIguru te prashnanun samAdhAn kare chhe-kayA tattvo hoy chhe ane kayA tattvo upAdey chhe tenun parignAn thAy e prayojanathI AsravAdi tattvonun nirupaN karavAmAn Ave chhe.

hey, upAdey tattvo kayA chhe te have kahe chhe akShay anant sukh te upAdey chhe; tenun kAraN mokSha chhe; mokShanun kAraN samvar ane nirjarA chhe; tenun kAraN vishuddha


Page 392 of 655
PDF/HTML Page 447 of 710
single page version

a. 6 bhUmikA ] [ 391 gnAnadarshanasvabhAvI nij AtmatattvasvarUpanA samyakshraddhAn-gnAn tathA AcharaNalakShaN svarUp te nishchayaratnatray; te nishchayaratnatrayane sAdhavA mAganAr jIve vyavahAraratnatray shun chhe te samajIne paradravyo tem ja rAg uparathI potAnun lakSha vALavun joIe; e pramANe karatAn nishchayasamyagdarshan pragaTe chhe, ane tenA jore samvar, nirjarA tathA mokSha pragaTe chhe, mATe e traN tattvo upAdey chhe.

have heyatattvo kayA chhe te kahe chhe AkuLatAne utpanna karanArAn evA nigodanarakAdi gatinAn dukh tem ja indriyo dvArA utpanna thayel kalpit sukh te hey (-chhoDavA yogya) chhe; tenun kAraN sansAr chhe; te sansAranun kAraN Asrav tathA bandh e be tattvo chhe, puNya-pAp banne bandhatattva chhe; te Asrav tathA bandhanAn kAraN, pUrve kahelA nishchay tem ja vyavahAraratnatrayathI viparIt lakShaNanAn dhArak evAn mithyAdarshan, mithyAgnAn ane mithyAchAritra e traN chhe. tethI Asrav ane bandh e be tattvo hey chhe.

A pramANe hey upAdey tattvonun gnAn thavA mATe sAt tattvonun svarUp gnAnIo nirUpaN kare chhe.

4. tattvanI shraddhA kyAre thaI kahevAy?

(1) jainashAstromAn kahelA jIvanA tras-sthAvar vagere bhedone, guNasthAn- mArgaNA vagere bhedone, jIv-pudgal vagerenA bhedone tathA varNAdi bhedone to jIv jANe chhe, paN adhyAtmashAstromAn bhedavignAnanA kAraNabhUt ane vItarAgadashA thavAnA kAraNabhUt vastunun jevun nirUpaN karyun chhe tevun je jANato nathI, tene jIv ane ajIvatattvanI yathArtha shraddhA nathI.

(ra) vaLI koI prasangathI bhedavignAnanA kAraNabhUt ane vItarAgadashAnA kAraNabhUt vastunA nirUpaNanun jANavun mAtra shAstrAnusAr hoy parantu potAne potArUp jANIne temAn parano ansh paN (mAnyatAmAn) na meLavavo tathA potAno ansh paN (mAnyatAmAn) paramAn na meLavavo-evun shraddhAn jyAn sudhI jIv na kare tyAn sudhI tene jIv ane ajIvatattvanI yathArtha shraddhA nathI.

(3) jem anya mithyAdraShTi nirdhAr vinA (-nirNay vagar) paryAyabuddhithI (-deh draShTithI) jANapaNAmAn tathA varNAdimAn ahambuddhi dhAre chhe, tem je jIv AtmAshrit gnAnAdimAn tathA sharirAshrit thatI upadesh, upavAsAdi kriyAmAn potApaNun mAne chhe, tene jIv-ajIvatattvanI yathArtha shraddhA nathI. evo jIv koI vakhat shAstrAnusAr sAchI vAt paN bole parantu tyAn tene antarang nirdhArarUp shraddhA nathI, tethI, jem kephI manuShya mAtAne mAtA kahe to paN te shANo nathI tem, A jIv paN samyagdraShTi nathI.


Page 393 of 655
PDF/HTML Page 448 of 710
single page version

392 ] [ mokShashAstra

(4) vaLI te jIv, koI bIjAnI ja vAt karato hoy tem AtmAnun kathan kare chhe, parantu ‘e AtmA hun ja chhun’ evo bhAv tene bhAsato nathI. vaLI jem koI bIjAne bIjAthI bhinna batAvato hoy tem A AtmA ane sharIranI bhinnatA prarUpe chhe; parantu ‘hun e sharIrAdikathI bhinna chhun’ evo bhAv tene bhAsato nathI; tethI tene jIv-ajIvanI yathArtha shraddhA nathI.

(pa) paryAyamAn (-vartamAn dashAmAn) jIv-pudgalanA paraspar nimittathI anek kriyA thAy chhe; te sarvane be dravyonA meLApathI banelI mAne chhe, paN ‘A jIvanI kriyA chhe ane A pudgalanI kriyA chhe’ em bhinna bhinna bhAv tene bhAsato nathI. Avo bhinna bhAv bhAsyA vinA tene jIv-ajIvano sAcho shraddhAnI kahI shakAy nahi, kAraN ke jIv-ajIvane jANavAnun prayojan to e ja hatun; te Ane thayun nahI.

(juo, mokShamArga-prakAshak pA. rara9)

(6) jyAn sudhI AvI yathArtha shraddhA na thAy tyAn sudhI jIv samyagdraShTi thato nathI-em pahelA adhyAyanA batrIsamAn sUtramAn* kahyun chhe. temAn ‘sat’ shabdathI jIv pote trikALI shuddha chaitanyasvarUp shun chhe te samajavA kahyun chhe ane ‘asat’ shabdathI e batAvyun chhe ke-jIvamAn thato vikAr jIvamAnthI TALI shakAy chhe mATe te par chhe. paravastuo ane AtmA bhinna hovAthI koI paranun kAI karI shake nahi; AtmAnI apekShAe paravastuo asat chhe-nAstipaNe chhe Am yathArtha samaje tyAre ja sat- asatnA visheShanun yathArtha gnAn jIvane thAy chhe. jyAn sudhI evun gnAn na thAy tyAn sudhI jIvane Asrav TaLe nahi; jyAn sudhI jIv potAno ane Asravano bhed jANe nahi tyAn sudhI tene vikAr TaLe nahi. tethI e bhed samajAvavA Asravanun svarUp chhaThThA ane sAtamA adhyAyomAn kahyun chhe.

A Asrav–adhikAr chhe; temAn pratham yoganA bhed ane tenun
svarUp kahe chhe–
कायवाङ़्मनःकर्म योगः।। १।।
artha– [कायवाङ़्मनःकर्म] kAy, vachan ane mananA avalambane (-nimitte)

AtmAnA pradeshonun sakamp thavun te [योगः] yog chhe. _________________________________________________________________ *सदसतोरविशेषाद्यद्रच्छोपलब्धेरुन्मत्तवत्।। ३२।।


Page 394 of 655
PDF/HTML Page 449 of 710
single page version

a. 6 sUtra 1-2 ] [ 393

TIkA

1. adhyAy pa, sUtra rar mAn ‘kriyA’ shabda kahyo chhe ane ahIn ‘karma’ shabda kahyo chhe te banneno artha ek ja chhe.

ra. yoga– AtmAnA pradeshonun sakamp thavun te; sUtramAn yoganA je traN prakAr kahyA chhe te nimitta apekShAe chhe. upAdAnarUp yogamAn traN prakAr nathI paN ek ja prakAr chhe. bIjI rIte yoganA be prakAr pADI shakAy chhe-1. bhAvayog ane ra. dravyayog. karma-nokarmane grahaN karavAnI AtmAnI shaktivisheSh te bhAvayog chhe, ane te shaktinA kAraNe Atmapradeshonun parispandan (chanchaL thavun) te dravyayog chhe- (ahIn ‘dravya’ no artha ‘AtmadravyanA pradesho’ thAy chhe).

3. A Asrav adhikAr chhe. yog te Asrav chhe-em bIjA sUtramAn kaheshe. A yoganA be prakAr chhe-1. sakaShAy yog ane ra. akaShAy yog. (juo, sUtra 4.)

4. bhAvayog jo ke ek ja prakArano chhe topaN nimitta apekShAe tenA pandar bhed paDe chhe; jyAre te yog man taraph vaLe chhe tyAre temAn man nimitta hovAthI, yog ane manano nimitta-naimittikasambandh batAvavA mATe, te yogane ‘manoyog’ kahevAmAn Ave chhe. A ja pramANe jyAre vachan tathA kAy taraph vaLe chhe tyAre vachan ane kAyayog kahevAy chhe. temAn manoyoganA chAr prakAr, vachanayoganA chAr prakAr ane kAyayoganA sAt prakAr chhe; e rIte nimittanI apekShAe bhAvayoganA kul pandar bhedo paDe chhe. (jain siddhAnt praveshikA-pra. rara0, 43r, 433)

pa. AtmAnA anant guNomAno ek ‘yog’ guN chhe; te anujIvI guN chhe. te guNanA paryAyamAn be prakAr paDe chhe-1. parispandanarUp eTale ke AtmapradeshonAn kampanarUp ane ra. AtmapradeshonI nishchalatArUp-niShkamparUp. pahelo prakAr te yogaguNano ashuddha paryAy chhe ane bIjo prakAr te yogaguNano shuddha paryAy chhe.

A sUtramAn yogaguNanA kampanarUp ashuddha paryAyane ‘yog’ kahel chhe.
Asravanun svarUp
स आस्रवः।। २।।
artha– [सः] te yog [आस्रवः] Asrav chhe.

Page 395 of 655
PDF/HTML Page 450 of 710
single page version

394 ] [ mokShashAstra

TIkA

1. sakaShAy yog ane akaShAy yog Asrav arthAt AtmAnA vikArabhAv chhe, em AgaL sUtra 4mAn kaheshe.

ra. keTalAk jIvo kaShAyano artha krodh-mAn-mAyA-lobh kare chhe, paN te artha pUrato nathI. mohanA udayamAn joDAtAn jIvane mithyAtva krodhAdibhAv thAy chhe te sarvanun nAm sAmAnyapaNe ‘kaShAy’ chhe (juo, mokShamArga-prakAshak pA. 31.) samyagdraShTine mithyAtvabhAv nathI eTale tene krodhAdibhAv thAy te kaShAy chhe.

3. yoganI kriyA navAn karmanA Asravanun nimittakAraN chhe. A sUtramAn kahelAn ‘Asrav’ shabdamAn dravyaAsravano samAvesh thAy chhe. yoganI kriyA to nimittakAraN chhe; temAn paradravyanA dravyAsravarUp kAryano upachAr karIne A sUtramAn yoganI kriyAne ja Asrav kahel chhe.

ek dravyanA kAraNane bIjA dravyanA kAryamAn meLavIne vyavahAranayathI kathan karavAmAn Ave chhe. te paddhati ahIn grahaN karIne jIvanA bhAvayoganI kriyA kAraNane dravyakarmanA kAryamAn meLavIne A sUtramAn kathan karyun chhe; AvA vyavahAranayane A shAstramAn naigamanaye kathan karyun kahevAy chhe; kem ke yoganI kriyAmAn dravyakarmarUp kAryano sankalpa karavAmAn Avyo chhe.

4. prashna– Asravane jANavAnI shun jarUr chhe? uttara– dukhanun kAraN shun chhe te jANyA sivAy dukh TALI shakAy nahi; mithyAtvAdik bhAv pote ja dukhamay chhe, tene jem chhe tem na jANe to teno abhAv paN jIv na kare ane tethI jIvane dukh ja rahe; mATe Asravane jANavo Avashyak chhe.

(juo, mokShamArga-prakAshak pA. 8r)

pa. prashna– anAdithI jIvanI AsravatattvanI viparIt shraddhA shun chhe? uttara– mithyAtva-rAgAdik pragaT dukhadAyak chhe chhatAn tenun sevan karavAthI sukh thashe em mAnavun te AsravatattvanI viparIt shraddhA chhe.

6. prashna– sUtra 1-ra mAn yogane Asrav kahyo chhe ane anyatra to mithyAtvAdine Asrav kahyAn-teno shun khulAso chhe?

uttara– sakaShAy yog ane akaShAy yog evA be prakArano yog chhe em chothA sUtramAn spaShTa kahyun chhe; mATe sakaShAy yogamAn mithyAtvAdino samAvesh thaI jAy chhe em samajavun.


Page 396 of 655
PDF/HTML Page 451 of 710
single page version

a. 6 sUtra 2-3 ] [ 39p

7. A banne prakAranA yogomAnthI je pade je yog hoy te jIvano vikArI paryAy chhe; tenun nimitta pAmIne navAn dravyakarmo Atmapradeshe Ave chhe, tethI te yog dravyAsravanun nimittakAraN kahevAy chhe.

8. prashna– pahelAn yog TaLe chhe ke mithyAtvAdi TaLe chhe? uttara– sauthI pahelAn mithyAtvabhAv TaLe chhe. yog to chaudamA ayogakevaLI guNasthAne TaLe chhe. teramA guNasthAne gnAn vIryAdi sampUrNa pragaTe chhe topaN yog hoy chhe; mATe pratham mithyAtva TALavun joIe. ane mithyAtva TaLatAn te pUrato yog sahaj TaLe chhe.

9. samyagdraShTine mithyAtva ane anantAnubandhI kaShAy nahi hovAthI tene te prakAranA bhAv-Asravo thatA ja nathI. samyagdraShTine mithyAtva TaLI javAthI anantAnubandhI kaShAyano tem ja anantAnubandhI kaShAyanI sAthe sambandh rAkhatA avirati ane yogabhAvano abhAv thaI jAy chhe (juo, shrI samayasAr pA. rarap). vaLI mithyAtva TaLI javAthI tenI sAthe rahenArI prakRitiono bandh thato nathI ane anya prakRitio sAmAnyasansAranun kAraN nathI. mULathI kapAyelA vRukShanAn lIlAn pAndaDAn jevI te prakRitio shIghra sukAvA yogya chhe. sansAranun mUL arthAt sansAranun kAraN mithyAtva ja chhe. (shrI samayasAr pA. ra17-ra18).।। २।।

yoganA nimittathI AsravanA bhed
शुभः पुण्यस्याशुभः पापस्य।। ३।।
artha– [शुभः] shubhayog [पुण्यस्य] puNyakarmanA AsravamAn kAraN chhe ane

[अशुभः] ashubhayog [पापस्य] pApakarmanA AsravamAn kAraN chhe.

TIkA

1. yogamAn shubh ke ashubh evA bhed nathI, paN AcharaNarUp upayogamAn shubhopayog ane ashubhopayog evA bhed hoy chhe; tethI shubhopayog sAthenA yogane upachArathI shubhayog kahevAy chhe ane ashubhopayog sAthenA yogane upachArathI ashubhayog kahevAy chhe.

2. puNya Asrav ane pAp Asrav sambandhamAn thatI viparItatA
prashna– AsravasambandhI mithyAdraShTi jIvanI shun viparItatA chhe?
uttara– AsravatattvamAn je hinsAdik pApAsrav chhe tene to jIv hey jANe chhe,

Page 397 of 655
PDF/HTML Page 452 of 710
single page version

396 ] [ mokShashAstra paN ahinsAdirUp puNyAsrav chhe tene upAdey mAne chhe; have e banne Asravo hovAthI karmabandhanAn kAraNo chhe, temAn upAdeyapaNun mAnavun e ja mithyAdarshan chhe. sarva jIvone jIvan-maraN, sukh-dukh potapotAnA karmodayanA nimittathI thAy chhe chhatAn jyAn anya jIv anya jIvanAn kAryono kartA thAy em mAnavun e ja mithyA adhyavasAy bandhanun kAraN chhe. anya jIvane jIvADavAno ke sukhI karavAno adhyavasAy thAy te to puNyabandhanA kAraNarUp chhe, ane mAravAno tathA dukhI karavAno adhyavasAy thAy te pApabandhanA kAraNarUp chhe. e sarva mithyA-adhyavasAy chhe, te tyAjya chhe; mATe hinsAdikanI mAphak ahinsAdikane paN bandhanAn kAraNarUp jANIne hey mAnavAn. hinsAmAn sAmA jIvane mAravAnI buddhi thAy paN tenun Ayu pUrNa thayA vinA te mare nahi ane potAnI dveShapariNatithI pote ja pAp bAndhe chhe; tathA ahinsAmAn paranI rakShA karavAnI buddhi thAy paN tenA AyuavasheSh vinA te jIve nahi, mAtra potAnI shubharAg pariNatithI pote ja puNya bAndhe chhe. e pramANe e banne hey chhe. paN jyAn jIv vItarAg thaI draShTA-gnAtArUp pravarte tyAn ja nirbandhatA chhe mATe te upAdey chhe.

evI nirbandhadashA na thAy tyAnsudhI jIvane shubharAg thAy; parantu shraddhAn to evun rAkhavun ke A paN bandhanun kAraN chhe-hey chhe-adharma chhe. jo shraddhAnamAn jIv tene mokShamArga jANe to te mithyAdraShTi ja chhe. (mokShamArga prakAshak pA. rara9-ra30).

3. shubhayog tathA anubhayoganA artho

shubhayoga– panch parameShThInI bhakti, prANIo pratye upakArabhAv, rakShAbhAv, satya bolavAno bhAv, paradhan haraN na karavAno bhAv-ityAdi shubh pariNAmathI rachAyelA yogane shubhayog kahe chhe.

ashubhayoga– jIvonI hinsA karavI; asatya bolavun, paradhan haraN karavun, IrShA karavI-ityAdi bhAvorUp ashubhapariNAmathI rachAyelA yogane ashubhayog kahe chhe.

4 AsravamAn shubh ane ashubh evA bhed shA mATe?

prashna– AtmAne parAdhIn karavAmAn puNya ane pAp banne samAn kAraN chhe- suvarNanI sAnkaL ane loDhAnI sAnkaLanI jem puNya ane pAp te banne AtmAnI svatantratAno abhAv karavAmAn sarakhAn chhe- to pachhI temAn shubh ane ashubh evA bhed kem kahyA?

uttara– temanA kAraNe maLatI iShTa-aniShTa gati, jAti vagerenI rachanAnA bhedanun


Page 398 of 655
PDF/HTML Page 453 of 710
single page version

a. 6 sUtra 3 ] [ 397 gnAn karAvavA mATe temAn bhed kahyo chhe, -eTale ke sansAr apekShAe bhed chhe, dharma apekShAe bhed nathI arthAt banne prakAranA bhAv ‘adharma’ chhe.

pa. shubh tem ja ashubh banne bhAvothI sAt ke ATh karmo
bandhAy chhe chhatAn ahIn tem kem kahyun nathI?

prashna– Ayu sivAyanA sAte karmano Asrav rAgI jIvane nirantar thAy chhe chhatAn shubhapariNAmane puNyaAsravanun ja kAraN ane ashubh pariNAmane pApaAsravanun ja kAraN A sUtramAn kem kahyun chhe?

uttara– joke sansArI rAgI jIvane sAte karmano Asrav nirantar thAy chhe, topaN sankalesh (ashubh) pariNAmathI dev, manuShya ane tiryanch AyuShya sivAy ekaso pIstAlIs prakRitionI sthiti vadhI jAy chhe ane mand (shubh) pariNAmathI te samasta karmanI sthiti ghaTI jAy chhe ane uparyukta traN AyunI sthiti vadhI jAy chhe.

vaLI tIvra kaShAyathI shubhaprakRitino ras to ghaTI jAy chhe ane asAtAvedanIyAdik ashubhaprakRitino ras vadhI jAy chhe. mand kaShAyathI puNyaprakRitimAn ras vadhe chhe ane pApaprakRitimAn ras ghaTe chhe; mATe sthiti tathA ras (anubhAg) nI apekShAe shubh pariNAmane puNyAsrav kahyA ane ashubh pariNAmane pApAsrav kahyA chhe.

6. shubh–ashubh karmo bandhAvAnA kAraNe shubh–ashubhayog evo bhed nathI

prashna– shubh pariNAmanA kAraNe shubhayog ane ashubh pariNAmanA kAraNe ashubh yog chhe- em mAnavAne badale shubh-ashubh karmo bandhAvAnA nimitte A yoganA shubh-ashubh bhed paDe chhe em mAnavAmAn shun vAndho chhe?

uttara– jo karmanA bandh anusAr yog mAnavAmAn Avashe to shubhayog ja raheshe nahi, kem ke shubhayoganA nimitte gnAnAvaraNAdi ashubhakarmo paN bandhAy chhe; tethI shubh-ashubhakarmo bandhAvAnA kAraNe shubh-ashubhayog evA bhed nathI. parantu mandakaShAyanA kAraNe shubh yog ane tIvra kaShAyanA kAraNe ashubh yog chhe-em mAnavun te nyAyasar chhe.

7. shubhabhAvathI pApanI nirjarA thatI nathI.

prashna– shubhabhAvathI puNyano bandh thAy e kharu; paN tenAthI pApanI nirjarA thAy em mAnavAmAn shun doSh chhe?


Page 399 of 655
PDF/HTML Page 454 of 710
single page version

398 ] [ mokShashAstra

uttara– A sUtramAn kahelI tattvadraShTithI jotAn e mAnyatA bhUl bharelI chhe; shubhabhAvathI puNyano bandh thAy chhe, bandh te sansAr chhe, ane samvarapUrvak nirjarA te dharma chhe. jo shubhabhAvathI pApanI nirjarA ma mAnIe to te (shubhabhAv) dharma thayo; dharmathI bandh kem thAy? mATe shubhabhAvathI jUnAn pApakarmanI nirjarA thAy (AtmapradeshethI pApakarma kharI jAy) -e mAnyatA sAchI nathI. nirjarA shuddhabhAvathI ja thAy chhe eTale ke tattvadraShTi vagar samvar pUrvak nirjarA thAy nahi.

8. trIjA sUtrano siddhAnt

shubhabhAv ane ashubhabhAv banne kaShAy chhe, tethI te sansAranun kAraN chhe. shubhabhAv vadhatAn vadhatAn tenAthI shuddhabhAv thAy ja nahi. jyAre shuddhanA lakShe shubh TALe tyAre shuddhatA thAy. jeTalA anshe shuddhatA pragaTe teTalA anshe dharma chhe. shubh ke ashubhamAn dharmano ansh paN nathI em mAnavun te yathArtha chhe; te mAnyatA karyA vinA samyagdarshan kadI thAy nahi. shubhayog te samvar chhe em keTalAk mAne chhe-te asatya chhe em batAvavA A sUtramAn banne yogane spaShTapaNe Asrav kahyA chhe. ।। 3।।

Asrav sarve sansArIone samAn phaLano hetu thAy chhe ke temAn
visheShatA chhe teno khulAso

सकषायाकषाययोः साम्परायिकेर्यांपथयोः।। ४।।

artha– [सकषायस्य साम्परायिकस्य] kaShAyasahit jIvane sansAranA kAraNarUp

karmano Asrav thAy chhe ane [अकषायस्य ईर्यापथस्य] kaShAyarahit jIvane sthitirahit karmano Asrav thAy chhe.

TIkA

1. kaShAyano artha mithyAdarshanarUp-krodhAdi thAy chhe. samyagdraShTi jIvone mithyAdarshanarUp kaShAy hoto nathI eTale samyagdraShTi jIvone lAgu paDato kaShAyano artha ‘potAnI nabaLAIthI thatA krodh-mAn-mAyA-lobh vagere’ evo samajavo. mithyAdarshan eTale AtmAnA svarUpanI mithyAmAnyatA-UndhI mAnyatA.

ra. sAmparAyik Asrav– A Asrav sansAranun ja kAraN chhe. mithyAtvabhAvarUp Asrav anant sansAranun kAraN chhe; mithyAtvano abhAv thayA pachhI thato bhAvAsrav alpa sansAranun kAraN chhe.


Page 400 of 655
PDF/HTML Page 455 of 710
single page version

a. 6. sUtra pa ] [ 399

3. IryApath Asrav– A Asrav sthiti ane anubhAg rahit chhe, ane te akaShAyI jIvone 11, 12 ane 13mA guNasthAne hoy chhe. chaudame guNasthAne vartanA jIv akaShAyI ane ayogI banne chhe, tethI tyAn Asrav chhe ja nahin.

4. karmabandhanA chAr prakAr

karmabandhanA chAr bhed chhe prakRiti, pradesh, sthiti ane anubhAg. temAn pahelA be prakAranA bhedanun kAraN yog chhe ane chhellA be bhedanun kAraN kaShAy chhe. kaShAy te sansAranun kAraN chhe ane tethI kaShAy hoy tyAn sudhInA Asravane sAmparAyik Asrav kahe chhe; ane kaShAy TaL‌yA pachhI ekalo yog rahe chhe; kaShAyarahit yogathI thatA Asravane iryApath Asrav kahe chhe; AtmAno te vakhatano pragaTato bhAv te bhAv- iryApath chhe ane dravyakarmano Asrav te dravya-iryApath chhe. A pramANe bhAv ane dravya evA be bhed sAmparAyik AsravamAn paN samajI levA. 11 thI 13 mAn guNasthAn sudhI iryApath Asrav hoy chhe. te pahelAnAn guNasthAnoe sAmparAyik Asrav hoy chhe.

jem vaDanun phaL vagere vastrane kaShAyelA ranganun nimitta thAy chhe tem mithyAtva-krodhAdik AtmAne karma-rang lAgavAnun nimitta chhe, tethI te bhAvone kaShAy kahevAmAn Ave chhe. jem korA ghaDAne raj aDIne chAlI jAy tem kaShAyarahit AtmAne karma-raj aDIne te ja vakhate chAlI jAy chhe-Ane iryApath Asrav kahevAmAn Ave chhe.

sAmparAyik AsravanA 39 bhed
इन्द्रियकषायाव्रतक्रियाः पंचचतुःपंचपंचविंशतिसंख्याः
पूर्वस्य भेदाः।। ५।।
artha– [इन्द्रियाणि पंच] sparsha vagere pAnch indriyo, [कषायाः चतुः] krodh

vagere chAr kaShAy, [अव्रतानि पंच] hinsA vagere pAnch avrat ane [क्रियाःपंचविंशति] samyaktva vagere pachIs prakAranI kriyAo [संख्या भेदाः] e pramANe kul 39 bhed [पूर्वस्य] pahelA (sAmparAyik) AsravanA chhe, arthAt e sarva bhedo dvArA sAmparAyik karmano Asrav thAy chhe.

TIkA

1. indriy– bIjA adhyAyanA 1p thI 19 sUtramAn indriyano viShay AvI gayo chhe. pudgal-indriyo paraddhavya chhe, tenAthI AtmAne lAbh ke nukashAn thAy nahi; mAtra


Page 401 of 655
PDF/HTML Page 456 of 710
single page version

400 ] [ mokShashAstra bhAvendriyanA upayogamAn te nimitta thAy. ‘indriy’ no artha bhAvendriy dravya-indriy ane indriyanA viShayo-em thAy chhe, e traNe gneyo chhe; gnAyak AtmA sAthe teonA ekatvanI mAnyatA te (mithyAtvabhAv) gneyagnAyakasankaradoSh chhe.

(juo, shrI samayasAr gAthA 31. TIkA pA. pa7-pa8)

kaShAy–rAg-dveSharUp AtmAnI pravRutti te kaShAy chhe. te pravRutti tIvra ane mand em be prakAranI hoy chhe.

avrat– hinsA, jU Thun, chorI, maithun ane parigrah-em pAnch prakAranAn avrat chhe. ra. kriyA– AtmAnA pradeshonA parispandanarUp yog te kriyA chhe; temAn man, vachan ane kAyA nimitta hoy chhe. A kriyA sakaShAy yogamAn dashamA guNasthAn sudhI hoy chhe. paudgalik man, vachan ke kAyAnI koI paN kriyA AtmAnI nathI ane te AtmAne lAbhakArak ke nukashAnakArak nathI. AtmA jyAre sakaShAy yogarUpe pariName ane navAn karmono Asrav thAy tyAre AtmAno sakaShAy yog te pudgal-AsravamAn nimitta chhe ane pudgal pote te Asravanun upAdAnakAraN chhe, bhAvAsravanun upAdAnakAraN AtmAnI te te avasthAnI lAyakAt chhe ane nimitta jUnAn karmono uday chhe.

3. pachIs prakAranI kriyAnAn nAm tathA tenA artha
[nondha– pachIs prakAranI kriyAnA varNanamAn ‘kriyA’ no artha upar nan. ra mAn kahyo te pramANe

karavo - arthAt AtmAnA pradeshonI parispandanarUp kriyA- em karavo.]

(1) samyaktva kriyA– chaitya, guru, pravachananI pUjA vagere kAryothI samyaktvanI vRuddhi thAy chhe tethI te samyaktvakriyA chhe. ahIn man, vachan, kAyAnI je kriyA thAy chhe te samyaktvI jIvane shubhabhAvamAn nimitta chhe; teo shubhabhAvane dharma mAnatA nathI, tethI te mAnyatAnI draDhatA vaDe temane samyaktvanI vRuddhi thAy chhe; mATe te mAnyatA Asrav nathI, paN je sakaShAy (shubhabhAvasahit) yog chhe te bhAv- Asrav chhe; dravyakarmanA AsravamAn te sakaShAyayog mAtra nimittakAraN chhe.

(2) mithyAtva kriyA– kudev, kuguru ane kushAstranAn stavanAdirUp mithyAtvanA kAraNavALI kriyAmAn abhiruchi te mithyAtva kriyA chhe.

(3) prayog kriyA– hAth, pag vagere chalAvavAnA bhAvarUp kriyA te prayog kriyA chhe.

(4) samAdAn kriyA– sanyamI puruShanun asanyam sanmukh thavun te samAdAn kriyA chhe.


Page 402 of 655
PDF/HTML Page 457 of 710
single page version

a. 6 sUtra pa ] [ 401

(pa) iryApath kriyA– samAdAn kriyAthI UlaTI kriyA eTale ke sanyam vadhAravA mATe sAdhu je kriyA kare te iryApath kriyA chhe. iryApath pAnch samitirUp chhe; temAn je shubhabhAv chhe te iryApath kriyA chhe. [samitinun svarUp navamA adhyAyanA pAnchamA sUtramAn kahevAshe.]

have bIjI pAnch kriyAo kahevAmAn Ave chhe; temAn parahinsAnA
bhAvanI mukhyatA chhe.

(6) prAdoShik kriyA–krodhanA AveshathI dveShAdikarUp buddhi karavI te prAdoShik kriyA chhe.

(7) kAyikI kriyA–uparyukta pradoSh utpanna thatAn hAthathI mAravun, mukhathI gALo devI-ityAdi pravRuttino bhAv te kAyiki kriyA chhe.

(8) adhikaraNikI kriyA–hinsAnA sAdhanabhUt bandUk, chharI vagerenun levun, rAkhavun te sarve adhikaraNikI kriyA chhe.

(9) paritAp kriyA– bIjAne dukh devAmAn lAgavun te paritAp kriyA chhe. (10) prANAtipAt kriyA–bIjAnAn sharIr, indriy ke shvAsoshvAsane naShTa karavA te prANAtipAt kriyA chhe.

nondha– vyavahAr-kathan chhe, teno artha em samajavo ke jIv potAmAn A prakAranA ashubhabhAv kare chhe, tyAre A kriyAmAn batAvelI paravastuo brAhya nimittarUpe svayam hoy chhe. jIv parapadArthonun kAI karI shake ke parapadArtho jIvanun kAI karI shake em mAnavun nahi.

have 11 thI 1p sudhInI pAnch kriyAo kahe chhe; teno sambandh
indriyanA bhogo sAthe chhe.

(11) darshan kriyA– saudanrya jovAnI ichchhA te darshan kriyA chhe. (12) sparshan kriyA–koI chIjane sparsha karavAnI InchhA te sparshan kriyA chhe (AmAn bIjI indriyo sambandhI vAnchhAno samAvesh samajI levo).

(13) prAtyayikI kriyA– indriyanA bhogonI vRuddhi mATe navI navI sAmagrI ekaThI karavI ke utpanna karavI te prAtyayikI kriyA chhe.


Page 403 of 655
PDF/HTML Page 458 of 710
single page version

402 ] [ mokShashAstra

(14) samantAnupAn kriyA–strI, puruSh tathA pashuone besavA-uThavAnA sthAno maL-mUtrathI kharAb karavAn te samantAnupAt kriyA chhe.

(1p) anAbhog kriyA–bhUmi joyA vagar ke yatnathI shodhyA vagar besavun, UThavun, sUvun ke kAI nAnkhavun te anAbhog kriyA chhe.

have 16 thI 20 sudhInI pAnch kriyAo kahe chhe, te UnchA
dharmAcharaNamAn dhakako pahonchADanArI chhe

(16) svahasta kriyA–je kAm bIjAne lAyak hoy te pote karavun te svahasta kriyA chhe.

(17) nisarga kriyA– pApanAn sAdhano levA-devAmAn sammati ApavI te nisarga kriyA chhe.

(18) vidAraN kriyA–ALasane vash thaI sArAn kAmo na karavAn ane bIjAnA doSho jAher karavA te vidAraN kriyA chhe.

(19) AgnA vyApAdinI kriyA–shAstranI AgnAnun pote pAlan na karavun ane tenA viparIt artha karavA tathA viparIt upadesh Apavo te AgnA vyApAdinI kriyA chhe.

(20) anAkAnkShA kriyA–unmattapaNun ke ALasane vash thaI pravachanamAn (-shAstromAn) kahelI AgnAo pratye Adar ke peram na rAkhavo te anAkAnkShA kriyA chhe.

have chhellI pAnch kriyAo kahe chhe; tenA hovAthI dharma
dhAravAmAn vimukhatA rahe chhe.

(21) Arambh kriyA– nukasAnakArI kAryomAn rokAvun, chhedavun, toDavun, bhedavun ke bIjA koI tem kare to harShit thavun te Arambh kriyA chhe.

(22) parigrah kriyA–parigrahano kAI paN dhvans na thAy evA upAyomAn lAgyA rahevun te parigrah kriyA chhe.

(23) mAyA kriyA–gnAnAdi guNone mAyAchArathI chhupAvavA te mAyA kriyA chhe. (24) mithyAdarshan kriyA–mithyAdraShTionI tem ja mithyAtvathI bharelAn kAmonI prashansA karavI te mithyAdarshan kriyA chhe.

(2p) apratyAkhyAn kriyA–je tyAg karavA lAyak hoy teno tyAg na karavo


Page 404 of 655
PDF/HTML Page 459 of 710
single page version

a. 6 sUtra 6-7 ] [ 403 te apratyAkhyAn kriyA chhe. (pratyAkhyAnano artha tyAg chhe, viShayo pratyenI Asaktino tyAg karavAne badale temAn Asakti karavI te apratyAkhyAn chhe.)

nondh– nan. 10 nI kriyA nIche je nondh chhe te nan. 11 thI 2p sudhInI kriyAne paN lAgu paDe chhe.

nan. 6 thI 2p sudhInI kriyAomAn AtmAno ashubhabhAv chhe; ashubhabhAvarUp kaShAy yog te bhAv-Asrav chhe, parantu jaD man, vachan ke sharIranI kriyA te kAI bhAv Asravanun kAraN nathI. bhAvAsravanun nimitta pAmIne jaD rajakaNarUp karmo jIv sAthe ekakShetrAvagAharUpe Ave chhe. indriy, kaShAy tathA avrat kAraN chhe ane kriyA tenun kArya chhe.।। pa।।

AsravamAn visheShatA (–hInAdhikatA) nun kAraN
ताव्रमन्दज्ञाताज्ञातभावाधिकरणवीर्यविशेषेभ्यस्तद्विशेषः।। ६।।
artha– [तीव्र मन्द ज्ञात अज्ञातभाव] tIvrabhAv, mandabhAv, gnAtabhAv,

agnAtabhAv, [अधिकरणछीर्यविशेषेभ्यः] adhikaraN visheSh ane vIrya visheShathI [तत् विशेषः] AsravamAn visheShatA-hInAdhikatA thAy chhe.

TIkA
tIvrabhAv–atyant vadhelA krodhAdi dvArA je tIvrarUp bhAv thAy chhe te tIvrabhAv chhe.
mandabhAv– kaShAyonI mandatAthI je bhAv thAy chhe te mandabhAv chhe.
gnAtabhAv–jANIne IrAdApUrvak karavAmAn AvatI pravRutti te gnAtabhAv chhe.
agnAtabhAv–jANyA vinA asAvadhAnatAthI pravartavun te agnAtabhAv chhe.
adhikaraN–je dravyano Ashray levAmAn Ave te adhikaraN chhe.
vIrya– dravyanI shakti visheSh te vIrya-baL chhe.
।। 6।।
adhikaraNanA bhed
अधिकरणं जीवाऽजीवाः।। ७।।
artha– [अधिकरणं] adhikaraN [जीवाऽजीवाः] jIvadravya ane ajIvadravya

em be bhedarUp chhe; teno spaShTa artha e chhe ke AtmAmAn je karmAsrav thAy chhe temAn be prakAranAn nimitto chhe ek jIvanimitta ane bIjun ajIvanimitta.


Page 405 of 655
PDF/HTML Page 460 of 710
single page version

404 ] [ mokShashAstra

TIkA

1. ahIn adhikaraNano artha nimitta thAy chhe. chhaThThA sUtramAn AsravanI tAratamyatAnA kAraNamAn ek kAraN ‘adhikaraN’ kahyun chhe. te adhikaraNanA prakAr batAvavA mATe A sUtramAn jIv ane ajIv karmAsravamAn nimitta chhe em jaNAvyun chhe.

ra. jIv ane ajIvanA paryAyo adhikaraN chhe em batAvavA mATe sUtramAn dvivachan nahi vAparatAn bahuvachan vAparel chhe. jIv-ajIv sAmAnya adhikaraN nathI paN jIv-ajIvanA visheSh paryAyo adhikaraN thAy chhe. jo jIv-ajIv nA sAmAnyane adhikaraN kahevAmAn Ave to sarve jIv ane sarve ajIv adhikaraN thAy. paN tem thatun nathI, kem ke jIv-ajIvanA visheSh-visheSh paryAy ja adhikaraN svarUp thAy chhe. ।। 7।।

jIv–adhikaraNanA bhed
आद्यं संरंभसमारंभारंभयोगकृतकारितानुमतकषाय–
विशेषैस्त्रिस्त्रिस्त्रिश्चतुश्चैकशः।। ८।।
artha– [आद्यं] pahelo arthAt jIv adhikaraN-Asrav [संरम्भ समारम्भ

आरंभ] sanrambh-samArambh-Arambh [योग] man-vachan-kAyarUp traN yog [कृत कारित अनुमत] kRut-kArit-anumodanA tathA [कषायविशेषैःच] krodhAdi chAr kaShAyonI visheShatAthI [त्रिः त्रिः त्रिः चतुः] × 3 × 3 × 3 × 4 [एकशः] 108 bhedarUp chhe.

TIkA

sarammbhAdi traN prakAr chhe; te darekamAn man-vachan-kAy e traN bol lagADavAthI nav bhed thayA; te darek bhedamAn kRut-kArit-anumodanA e traN bol lagADavAthI sattAvIs bhed thayA ane te darekamAn krodh-mAn-mAyA-lobh e chAr bol lagADavAthI kul ekaso ATh bhed thAy chhe. A badhA bhed jIv-adhikaraN AsravanA chhe.

sUtramAn shabda anantAnubandhI, apratyAkhyAn, pratyAkhyAn ane sanjvalan

kaShAyanA chAr prakAr sUchave chhe.

anantAnubandhI kaShAy–je kaShAyathI jIv potAnA svarUpAcharaN chAritranun grahaN na karI shake tene anantAnubandhI kaShAy kahevAy chhe arthAt AtmAnA svarUpAcharaN chAritrane je ghAte tene anantAnubandhI kaShAy kahevAy chhe.

anant sansAranun kAraN hovAthI mithyAtvane ‘anant’ kahevAmAn Ave chhe; tenI sAthe je kaShAyano bandh thAy chhe tene anantAnubandhI kaShAy kahevAy chhe.