Page 466 of 655
PDF/HTML Page 521 of 710
single page version
466 ] [ mokShashAstra
(ra) laukik satya bolavAnA bhAv jIve ghaNIvAr karyA chhe, paN paramArtha satyanun svarUp samajyo nathI, tethI jIvanun bhavabhramaN maTatun nathI. samyagdarshan pUrvakanA abhyAsathI paramArtha satya bolavAnun thaI shake chhe, ane tenA visheSh abhyAsathI sahaj upayog rahyA kare chhe. mithyAdraShTinA kathanamAn kAraN viparItatA, svarUp viparItatA ane bhedAbhed viparItatA hoy chhe tethI, laukik apekShAe te kathan satya hoy topaN, paramArthathI tenun sarva kathan asatya chhe.
(3) je vachan prANIone pIDA ApavAnA bhAv sahit hoy te paN aprashasta chhe, pachhI bhale vachano anusAr vastusthiti vidyamAn hoy topaN te asatya chhe.
(4) potAnA dravya-kShetra-kAL-bhAvathI astitvarUp vastune anyathA kahevI te asatya chhe. vastunA dravya-kShetra-kAL-bhAvanun svarUp nIche pramANe chhe-
dravya–je sat chhe arthAt jenI sattA (hovApaNun) nitya TakI rahe chhe; dravyanun sat lakShaN chhe, te utpAd-vyay-dhruvapaNA sahit chhe. guN-paryAyanA samudAyanun nAm dravya chhe.
kShetra–potAnA je pradeshamAn dravya sthit hoy te tenun kShetra chhe. kAL–je paryAyarUpe dravya pariName te teno kAL chhe. bhAv–dravyanI nijashakti-guN te teno bhAv chhe. A chAr prakArathI dravya je rIte chhe te rIte na mAnatAn anyathA mAnavun eTale ke-jIv pote sharIr vagere paradravyo paNe thaI jAy, potAnI avasthA karma ke sharIr vagere paradravya karAve ke karI shake ane potAnA guN bIjAthI thAy agar to dev- guru-shAstranA avalambane ughaDe-ityAdi prakAre mAnavun tathA te mAnyatAnusAr bolavun te asatyavachan chhe. potAnAn dravya-kShetra-kAL-bhAvamAn par vastuo nAstirUp chhe, tenun pote kAI karI shake evI mAnyatApUrvak bolavun te paN asatya chhe.
(pa) AtmA koI svatantra padArtha nathI athavA paralok nathI em kahevun te asatya chhe te banne padArtho AgamathI, yuktithI temaj anubhavathI siddha thaI shake chhe, chhatAn tenun astitva na mAnavun te asatya chhe; ane je rIte AtmAnun svarUp na hoy te rIte kahevun te paN asatyavachan chhe.
(6) badhA pAponun kAraN pramAd chhe; pramAd ahitanun mUL chhe. pramAdathI bolavAvALA jIvanA sukh-chaitanyarUp bhAvaprANano ghAt thAy chhe, tethI pramAdathI bolavun te asatyavachan chhe ane pAp chhe.
Page 467 of 655
PDF/HTML Page 522 of 710
single page version
a. 7 sUtra 14-1p ] [ 467
3. prashna– vachan te to pudgal dravyanI paryAy chhe, jIv tene karI shakato nathI, chhatAn asatyavachanathI jIvane kem pAp lAge chhe?
eTale ke pramAdanA sanyogathI ja pAp lAge chhe ane bandhan thAy chhe. asatya vachan jaD chhe te to mAtra nimitta chhe. jyAre jIv asatya bolavAnA bhAv kare tyAre jo pudgal paramANuo vachanarUpe pariNamavA lAyak hoy to asatya vachanarUpe ja pariName. jIv asatya bolavAnA bhAv kare chhatAn tyAn pudgal paramANuo vachanarUpe na paN pariName; em thAy to paN jIvano vikArIbhAv te ja pAp chhe ane te bandhanun kAraN chhe.
pramAd bandhanun kAraN chhe em AThamA adhyAyanA pahelA sUtramAn kaheshe. 4. samyagdraShTi jIvone chothA guNasthAne anantAnubandhI kaShAy pUrvakano pramAd TaLI jAy chhe; pAnchamA guNasthAne anantAnubandhI tathA apratyAkhyAn kaShAy pUrvakano pramAd TaLI jAy chhe; chhaThThA guNasthAne anantAnubandhI, apratyAkhyAn ane pratyAkhyAn kaShAy pUrvakano pramAd TaLI jAy chhe, paN sanjvalananA tIvra kaShAy pUrvakano pramAd hoy chhe. Am uttarottar pramAd TaLato jAy chhe, ane bAramA guNasthAne sarva kaShAyano nAsh thAy chhe.
pa. ujjval vachan, vinay vachan ane priy vachanarUp bhAShAvargaNA samasta lokamAn bharelI chhe, tenun kAI kamIpaNun nathI, kAI kimmat ApI lAvavI paDatI nathI, vaLI mIThAn komaLarUp vachano bolavAthI jIbh dukhatI nathI, sharIramAn kaShTa upajatun nathI-Am samajIne, asatya vachanane dukhanun mUL jANI shIghra teno tyAg karavo joIe ane satya tathA priy vachananI ja pravRutti karavI joIe. ।। 14।।
karavI te [स्तेयम्] chorI chhe.
prashna– karmavargaNA ane nokarmavargaNAonun grahaN te chorI kahevAy ke nahi? uttara– te chorI na kahevAy; jyAn levA-devAno sambhav hoy tyAn chorIno vyavahAr thAy chhe-e hetuthI ‘अदत्त’ shabda mUkyo chhe.
Page 468 of 655
PDF/HTML Page 523 of 710
single page version
468 ] [ mokShashAstra
prashna– munirAjane gAm-nagar vageremAn paryaTan karatAn sherI-daravAjA vageremAn pravesh karavAthI adattAdAn thAy ke kem?
uttara– te adattAdAn na kahevAy, kem ke te jagyA badhAne AvavA javA mATe khullI chhe. vaLI sherI vageremAn pravesh karatAn munine pramattayog hoto nathI.
bAhya vastunun grahaN thAy ke na thAy, topaN chorI karavAno bhAv hoy te ja chorI chhe ane te ja bandhanun kAraN chhe. paravastune kharekhar koI grahaN karI shakatun ja nathI, potAne paravastu grahaN karavAno je pramAdayukta bhAv chhe te ja doSh chhe. ।। 1p।।
1. maithuna– chAritramohanIyanA udayamAn joDAvAthI rAg-pariNAm sahit strI- puruShonI paraspar sparsha karavAnI IchchhA te maithun chhe. (A vyAkhyA vyavahAr maithunanI chhe.)
maithun be prakAranun chhe-nishchay ane vyavahAr. AtmA pote brahmasvarUp chhe; AtmAnI potAnA brahmasvarUpamAn lInatA te kharun brahmacharya chhe ane rAg ke kaShAy sAthe joDAN thavun te abrahmacharya chhe. A ja nishchay maithun chhe. vyavahAr maithunanI vyAkhyA upar ApI chhe.
Ave chhe; tethI, strI-puruShanA yugalasambandhI ratisukhane mATe je cheShTA (pramAd pariNAm) karavAmAn Ave te maithun chhe-em samajavun.
3. jenA pAlanathI ahinsAdik guNo vRuddhi pAme te brahma chhe ane je brahmathI viruddha chhe te abrahma chhe. abrahma (maithun) mAn hinsAdik doSh puShTa thAy chhe; vaLI temAn tras-sthAvar jIvo paN haNAy chhe, mithyAvachan bolAy chhe, vinA dIdhelI vastune grahaN karavAnun bane chhe ane chetan tathA achetan parigrahanun grahaN paN thAy chhe-mATe te abrahma chhoDavA lAyak chhe. ।। 16।।
Page 469 of 655
PDF/HTML Page 524 of 710
single page version
a. 7 sUtra 17-18 ] [ 469
1. antarang parigrah chaud prakAranA chhe-ek mithyAtva, chAr kaShAy ane nav nokaShAy.
bAhya parigrah das prakAranA chhe-kShetra, makAn, chAndI, sonun, dhan, dhAnya, dAsI, dAs, kapaDAn ane vAsaN.
ra. paradravyamAn mamatvabuddhi te mUrchhA chhe. bAhya sanyog vidyamAn na hovA chhatAn paN ‘A mArun chhe’ evo sankalpa je jIv kare chhe te parigrah sahit chhe; bAhya dravya to nimittamAtra chhe.
3. prashna– ‘A mArun chhe’ evI buddhine jo tame mUrchhA kahesho to samyaggnAn vagere paN parigrah Tharashe, kem ke te mArAn chhe evI buddhi gnAnIne paN thAy chhe?
uttara– paradravyamAn mamatvabuddhi te parigrah chhe. svadravyane potAnun mAnavun te parigrah nathI. samyaggnAnAdi to AtmAno svabhAv hovAthI teno tyAg hoI shake nahi mATe tene potAnAn mAnavA te aparigrahapaNun chhe.
rAgAdimAn ‘A mArAn chhe’ evo sankalpa karavo te parigrah chhe kem ke rAgAdithI ja sarva doSh utpanna thAy chhe.
samyagdarshan-gnAn-chAritravAn jIvane jeTalA anshe pramAd-bhAv na hoy teTalA anshe aparigrahIpaNun chhe. ।। 17।।
1. shalya–sharIramAn bhonkAyelA bAN, kAnTA vagere shastranI mAphak je manamAn bAdhA kare te shalya chhe athavA AtmAne kAnTAnI mAphak je dukh Ape te shalya chhe.
mithyAdarshanashalya–AtmAnA svarUpanI shraddhAno abhAv te mithyAdarshanashalya chhe.
Page 470 of 655
PDF/HTML Page 525 of 710
single page version
470 ] [ mokShashAstra
nidAnashalya–AgAmI viShay-bhoganI vAnchhA te nidAnashalya chhe. ra. mithyAdraShTi jIv shalya sahit ja chhe tethI tene sAchAn vrat hoy nahi, bAhyavrat hoy. dravyalingI mithyAdraShTi chhe tethI te paN kharo vratI nathI. mAyAvI- kapaTInA badhAn vrat juThThAn chhe. indriyajanit viShayabhogonI vAnchhA te to AtmagnAnarahit rAg chhe; te rAgasahitanA vrat te paN agnAnInAn vrat chhe, te dharma mATe niShphaL chhe. sansAr mATe saphaL chhe. mATe shalyarahit paramArthathI ja vratI thaI shakAy chhe.
prashna– dravyalingI muni jinapraNIt tattvone to mAne chhe, chhatAn tene mithyAdraShTi kem kaho chho?
uttara– tene viparIt abhinivesh hovAthI sharIrAshrit kriyAkAnDane te potAnA mAne chhe (te ajIvatattvamAn jIvatattvanI shraddhA thaI). Asrav-bandharUp shIl-sanyamAdi pariNAmone te samvar-nirjarArUp mAne chhe. te jo ke pApathI virakta thAy chhe. parantu puNyamAn upAdeyabuddhi rAkhe chhe tethI tene tattvArthanI yathArtha shraddhA nathI; mATe te mithyAdraShTi chhe.
prashna– dravyalingInA dharma sAdhanamAn anyathApaNun shun chhe? uttara– (1) sansAramAn narakAdikanAn dukh jANI tathA svargAdimAn paN janma- maraNAdinA dukh jANI sansArathI udAs thaI te mokShane ichchhe chhe; have, e dukhone to badhAy dukh jANe chhe. paN indra ahamindrAdik viShayAnurAgathI indriyajanit sukh bhogave chhe tene paN dukh jANI nirAkuL avasthAne oLakhI tene je mokSha jANe chhe te samyagdraShTi chhe.
(ra) viShay sukhAdikanA phaL narakAdik chhe, sharIr ashuchimay ane vinAshik chhe, te poShaN karavA yogya nathI, tathA kuTumbAdik svArthanAn sagAn chhe-ityAdi par dravyonA doSh vichArI teno tyAg kare chhe. par dravyonA doSh jovA te to mithyAtva sahit dveSh chhe.
(3) vratAdinun phaL svarga-mokSha chhe, tapashcharaNAdik pavitra phaL ApanAr chhe, e vaDe sharIr shoShavA yogya chhe tathA dev-guru-shAstrAdi hitakArI chhe-ityAdi paradravyonA guN vichArI tene angIkAr kare chhe. paradravyane hitakArI mAnavun te mithyAtva sahit rAg chhe.
(4) e vagere prakAre koI paradravyone bUrAn jANI aniShTarUp shraddhA kare chhe tathA koI paradravyone bhalAn jANI iShTarUp shraddhA kare chhe; paradravyamAn iShTa-aniShTarUp shraddhAn karavun te mithyAtva chhe. vaLI e ja shraddhAnathI tenI udAsInatA paN dveSharUp hoy chhe, kem ke koI paradravyone bUrAn jANavAn tenun nAm dveSh chhe.
Page 471 of 655
PDF/HTML Page 526 of 710
single page version
a. 7 sUtra 18 ] [ 471
(pa) vaLI jem pahelAn sharIrAshrit pAp kAryomAn te kartApaNun mAnato hato te ja pramANe have te sharIrAshrit puNyakAryomAn potAnun kartApaNun mAne chhe. e pramANe paryAyAshrit (-sharIrAshrit) kAryomAn ahambuddhi mAnavAnI samAnatA thaI; jem ke-hun jIvane mArun chhun, parigrahadhArI chhun-ityAdirUp mAnyatA pahelAn hatI, te ja pramANe hun jIvonI rakShA karun chhun, hun parigraharahit nagna chhun-evI mAnyatA have thaI, te mithyA chhe.
(1) agnAn andhakArathI AchchhAdit thayA thakA jeo AtmAne (parano) kartA mAne chhe teo mokShane ichchhanArA hoy topaN laukikajanonI mAphak temano paN mokSha thato nathI; evA jIvo bhale muni thayA hoy topaN teo laukikajan jevA ja chhe. lok ishvarane kartA mAne chhe ane te munioe AtmAne paradravyano kartA (paryAyAshrit kriyAno-sharIrano ane tenI kriyAno kartA) mAnyo, em bannenI mAnyatA samAn thaI. tattvane jANanAr puruSh ‘saghaLuy paradravya mArun nathI’ em jANIne, lok ane shramaN (dravyalingI muni) e bannene je A paradravyamAn kartRutvano vyavasAy chhe te temanA samyagdarshanarahitapaNAne lIdhe ja chhe em sunishchitapaNe jANe chhe. je paradravyanun kartApaNun mAne chhe te, laukikajan ho ke munijan ho, -mithyAdraShTi ja chhe.
(ra) prashna– samyagdraShTi paN paradravyone bUrAn jANIne tyAg kare chhe? uttara– samyagdraShTi paradravyone bUrAn jANatAn nathI; paradravyanun grahaN-tyAg thaI shakatun nathI em te jANe chhe. potAnA rAgabhAvane te bUro jANe chhe tethI sarAgabhAvane chhoDe chhe ane tenA nimittarUp paradravyono paN sahaj tyAg thAy chhe. vastu vichAratAn koI paradravya to bhalAn-bUrAn chhe ja nahi. mithyAtvabhAv sauthI bUro chhe te mithyAbhAv to samyagdraShTie pratham chhoDayo ja hoy chhe.
(3) prashna– vrat hoy tene ja vratI kahevA joIe, tene badale ‘nishalya hoy te vratI thAy’ em shA mATe kaho chho?
uttara– shalyano abhAv thayA vinA, hinsAdik pApabhAvonA TaLavA mAtrathI koI jIv vratI thaI shake nahi. shalyano abhAv thatAn vratanA sambandhathI vratIpaNun Ave chhe tethI sUtramAn ‘निःशल्यो’ shabda vAparyo chhe. ।। 18।।
Page 472 of 655
PDF/HTML Page 527 of 710
single page version
472 ] [ mokShashAstra
aNagAr (gRuhatyAgI bhAvamuni)-e pramANe vratInA be bhed chhe.
nondha– mahAvratone pALanArA muni aNagArI kahevAy chhe ane deshavratane pALanArA shrAvak sAgArI kahevAy chhe. ।। 19।।
[अगारी] sAgAr kahevAy chhe.
ahInthI aNuvratadhArIonun visheSh varNan sharU thAy chhe, ane A adhyAy pUro thatAn sudhI te ja varNan chhe. aNuvratanA pAnch bhed chhe. 1. ahinsA aNuvrat ra. satya aNuvrat 3. achaurya aNuvrat 4 brahmacharya ane pa. parigrah parimAN aNuvrat. ।। 20।।
tathA anarthadanDavrat e traN guNavrat ane [सामायिक प्रौषधोपवास उपभोगपरिभोगपरिमाण अतिथिसंविभागव्रत] sAmAyik, prauShadh upavAs, upabhog- paribhoganun parimAN (-maryAdA) tathA atithisamvibhAg vrat-e chAr shikShAvrat [संपन्नः] sahit hoy chhe arthAt vratadhArI shrAvak pAnch aNuvrat, traN guNavrat ane chAr shikShAvrat e rIte bAr vrato sahit hoy chhe.
1. pUrve 13 thI 17 sudhInA sUtromAn hinsAdi pAnch pAponun je varNan karyun chhe temano ekadesh tyAg te pAnch aNuvrat chhe. aNuvratone je puShTi kare te guNavrat chhe ane jenAthI munivrat pAlan karavAno abhyAs thAy te shikShAvrat chhe.
Page 473 of 655
PDF/HTML Page 528 of 710
single page version
a. 7 sUtra 21 ] [ 473
digvrata– maraNaparyant sUkShma pAponI nivRuttine mATe dashe dishAomAn AvavA-
sudhI javA-AvavAnI maryAdA karavI te deshavrat chhe.
karavo te); ra. hinsAdAn (talavAr vagere hinsAnA upakaraNo ApavA
te); 3. apadhyAn (bIjunun bUrun vichAravun te); 4. dushruti (rAg-
dveShane vadhAranArAn khoTAn shAstronun shravaN karavun te) ane pa. pramAdacharyA
(prayojan vagar jyAn-tyAn javun tathA pRithvI vagere khodavun te).
shikAr, jay, parAjay, yuddha, parastrIgaman, chorI vagerenun koIpaN vakhate chintavan karavun nahi, kem ke te mAThAn dhyAnonun phaL pAp ja chhe.
sAmAyika– man, vachan, kAyA vaDe kRut kArit anumodanAthI hinsAdi pAnch
(sAmAyikachAritranun svarUp navamA adhyAyamAn ApavAmAn Avashe.)
sAvadyayogane chhoDI, sarva indriyonA viShayothI virakta thaI
dharmadhyAnamAn rahevun te prauShadhopavAs chhe.
potAnI shakti anusAr bhogaupabhogane chhoDavA te
upabhogaparibhogaparimANavrat chhe.
Page 474 of 655
PDF/HTML Page 529 of 710
single page version
474 ] [ mokShashAstra
anarthadanDavrat nAme AThamA vratamAn dushrutino tyAg kahyo chhe, te sUchave chhe ke- jIvoe dushrutirUp shAstra kyA chhe ane sushrutirUp shAstro kyA chhe teno vivek karavo joIe. je jIvane dharmanA nimitta tarIke dushruti hoy tene samyagdarshan pragaTe ja nahi; ane dharmanA nimitta tarIke jene sushruti (satshAstro) hoy teNe paN teno marma jANavo joIe; jo teno marma samaje to ja samyagdarshan pragaT karI shake, ane jo samyagdarshan pragaT kare to ja aNuvratadhArI shrAvak ke mahAvratadhArI muni thaI shake. je sushAstrano marma jANe te ja jIv, A adhyAyanA pAnchamA sUtramAn satyavrat sambandhI kahelI anuvichI bhAShaN eTale ke shAstranI AgnAnusAr nirdoSh vachan bolavAnI bhAvanA karI shake. sushAstra ane kushAstrano vivek karI shakavA mATe darek manuShya lAyak chhe; mATe mumukShu jIvoe te vivek barAbar karavo joIe. jo sat-asatno vivek jIv nahi samaje to sAcho vratadhArI thaI shake nahi. ।। 21।।
sallekhanAnun [जोषिता] prItipUrvak sevan kare chhe.
1. A lok ke paralok sambandhI kaIpaN prayojananI apekShA karyA vagar sharIr ane kaShAyane kRush karavAn (-samyak prakAre pAtaLAn pADavA) te sallekhanA chhe.
2. prashna– sharIr to par vastu chhe, jIv tene kRush karI shake nahi, chhatAn ahIn sharIrane kRush karavAnun kem kahyun?
uttara– kaShAyane kRush karatAn sharIr tenA potAnA kAraNe ghaNe bhAge kRush thAy chhe evo nimitta-naimittikasambandh batAvavA mATe upachArathI tem kahyun chhe. vAt-pItta- kaph vagerenA prakopathI maraN avasare pariNAmamAn AkuLatA AvavA na devI ane ArAdhanAthI chalAyamAn na thavun te ja kharI kAy sallekhanA chhe; moh-rAg-dveShAdithI potAnA samyagdarshan-gnAn pariNAm maraN avasare malin na thavA devA te kaShAy sallekhanA chhe.
Page 475 of 655
PDF/HTML Page 530 of 710
single page version
a. 7 sUtra 23 ] [ 47p
uttara– rAg-dveSh-mohathI lepAyel jIv jher, shastra vagerethI ghAt kare te AtmaghAt chhe, paN samAdhipUrvak sallekhanA maraN kare temAn rAgAdik nathI ane ArAdhanA chhe tethI tene AtmaghAt nathI. pramattayog rahit ane AtmagnAn sahit je jIv, kalevar avashya vinAshik chhe em jANIne te pratyeno rAg ochho kare chhe tene hinsA nathI. ।। 22।।
संस्तवाः] anyadraShTinI prashansA ane anyadraShTinun sanstav-e pAnch [सम्यग्द्रष्टेः अतीचाराः] samyagdarshananA atichAro chhe.
1. je jIvanun samyagdarshan nirdoSh hoy te vrat barAbar pALI shake chhe tethI ahIn pratham samyagdarshananA atichAro jaNAvyA chhe, ke jethI te atichAr TALI shakAy. aupashamikasamyaktva ane kShAyik samyaktva to nirmaL hoy chhe, temAn atichAr hotA nathI. kShAyopashamik samyaktva chaL, maL ane agADh e doSh sahit hoy chhe eTale temAn atichAr lAge chhe.
ra. samyagdraShTine ATh guN (-ang, lakShaN arthAt AchAr) hoy chhe, tenAn nAm-nishankA, nikAnkShA, nirvichikitsA, amUDhadraShTi, upagUhan, sthitikaraN, vAtsalya ane prabhAvanA.
3. samyagdarshananA pAnch atichAr kahyA temAnthI pahelA traN to nishankitAdi pahelA traN guNomAn AvatA doSho chhe. ane bAkInA be atichArono samAvesh chhellA pAnch guNonA doShamAn thAy chhe. A atichAro chothAthI sAtamA guNasthAnavALA kShAyopashamik samyagdraShTine hoy chhe eTale ke kShAyopashamik samyagdarshanavALA muni, shrAvak ke samyagdraShTi-e traNane A atichAr hoI shake chhe. A atichAramAn samyaktvamohanIyano uday nimitta chhe. anshe bhang thAy (arthAt doSh lAge) tene atichAr kahe chhe, tenA pariNAme samyagdarshan nirmUL thatun nathI, mAtra malin thAy chhe.
Page 476 of 655
PDF/HTML Page 531 of 710
single page version
476 ] [ mokShashAstra sambandhI vyavahAr doSho hovA chhatAn tyAn mithyAtvaprakRitionun bandhan thatun nathI. vaLI bIjA guNasthAne paN samyagdarshan sambandhI vyavahAr doSho hovA chhatAn tyAn paN mithyAtva prakRitinun bandhan nathI.
pa. samyagdarshan e dharmarUpI vRukShanI jaD chhe, mokSha mahelanun pahelun pagathiyun chhe; tenA vinA gnAn ane chAritra samyakpaNAne pAmatA nathI. mATe lAyak jIvone mATe e uchit chhe ke, je prakAre bane te rIte arthAt game tem karIne AtmAnA vAstavik svarUpane samajIne samyagdarshanarUpI ratnathI potAnA AtmAne bhUShit kare ane te samyagdarshanane atichAr rahit banAve. dharmarUpI kamaLanI madhyamAn samyagdarshanarUpI kaLI shobhAyamAn chhe, nishchay vrat, shIl vagere te kaLInAn pAndaDAn chhe. mATe gRuhasthoe ane munioe te samyagdarshanarUpI kaLImAn atichAr AvavA na devo.
shankA– potAnA AtmAne gnAtA-draShTA, akhanD, avinAshI, ane pudgalathI bhinna jANIne paN Alok, paralok, maraN, vedanA, arakShA, agupti ane akasmAt-e sAt bhayane prApta thavun athavA to arhant sarvagna vItarAgadeve kahelA tattvanA svarUpamAn sandeh thavo te shankA nAmano atichAr chhe.
kAnkShA– A lok ke paralok sambandhI bhogomAn tathA mithyAdraShTionA gnAn ke AcharaNAdimAn vAnchhA thaI AvavI te vAnchhA-atichAr chhe. A rAg chhe.
vichikitsA– ratnatray vaDe pavitra paN bAhyamAn malin sharIr-evA dharmAtmA munione dekhIne temanA pratye athavA dharmAtmAnA guNo pratye ke dukhI-dAridrI jIvone dekhIne temanA pratye glAni thaI AvavI te vichikitsA-atichAr chhe. A dveSh chhe.
anyadraShTi prashansA– AtmasvarUpanA ajAN jIvonAn gnAn, tap, shIl, chAritra, dAn vagerene potAmAn pragaT karavAno manamAn vichAr thavo agar to tene sArAn jANavAn te anyadraShTi prashansA-atichAr chhe. (anyadraShTi eTale mithyAdraShTi.)
anyadraShTi sanstav– AtmasvarUpanA ajAN jIvonAn gnAn, tap, shIl, chAritra, dAnAdikanAn phaLane sArun jANIne vachan dvArA tenI stuti thaI javI te anyadraShTi sanstavaatichAr chhe.
7. A badhAn doSho chhatAn samyagdraShTi jIv tene doSh tarIke gaNe chhe ane te doShono tene khed chhe, mATe te atichAr chhe, paN je jIv te doShone doSh tarIke na jANe ane upAdey gaNe tene to te anAchAr chhe eTale ke te to mithyAdraShTi ja chhe.
Page 477 of 655
PDF/HTML Page 532 of 710
single page version
a. 7 sUtra 24-2p ] [ 477 nathI paN AshankA chhe; atichAromAn je shankA doSh kahyo chhe temAn teno samAvesh thato nathI.
prashansA ane sanstavamAn eTalo bhed chhe ke, prashansA man dvArA thAy chhe ane sanstav vachan dvArA thAy chhe. ।। 23।।
[पंच पंच] pAnch pAnch atichAro chhe.
nondha– vrat kahetAn ahinsAdi pAnch aNuvrat samajavA ane shIl kahetAn traN guNavrat tathA chAr shikShAvrat e sAt samajavA. A darekanA pAnch atichAronun varNan havenA sUtromAn kare chhe. ।। 24।।
बंधवधच्छेदातिभारारोपणान्नपाननिरोधाः।। २५।।
lAdavo ane [अन्नपाननिरोधाः] annapAnano nirodh karavo-e pAnch ahinsA- aNuvratanA atichAr chhe.
bandh–prANIone ichchhit sthAnamAn jatAn rokavA mATe rassI vagerethI bAndhavA te. vadh–prANIone lAkaDI vagerethI mAravun te. chhed–prANIonA nAk-kAn vagere ango chhedavA te. atibhAr–AropaN–prANInI shaktithI adhik bhAr lAdavo te. annapAnanirodh–prANIone vakhatasar khAvA-pIvA na devun te. ahIn ahinsA-aNuvratanA atichAr tarIke ‘prANavyaparopaN’ne gaNavun nahi, kem ke prANavyaparopaN te hinsAnun lakShaN chhe eTale te atichAr nathI paN anAchAr chhe. te sambandhI pUrve sUtra 13 mAn kahevAI gayun chhe. ।। 2p।।
Page 478 of 655
PDF/HTML Page 533 of 710
single page version
478 ] [ mokShashAstra
[कूटलेखक्रिया] kUTalekhakriyA, [न्यास अपहार] nyAs apahAr ane [साकारमन्त्रभेदाः] sAkAr mantrabhed-e pAnch satya-aNuvratanA atichAro chhe.
mithyA upadesha– koI jIvane abhyuday agar mokSha sAthe sambandh rAkhavAvALI kriyAmAn sandeh utpanna thayo ane teNe AvIne pUchhayun ke A viShayamAn mAre shun karavun? teno uttar ApatAn samyagdraShTi vratadhArIe potAnI bhUlathI viparItamArgano upadesh Apyo, to te mithyA upadesh kahevAy chhe; ane te satya-aNuvratano atichAr chhe. jANavA chhatAn jo mithyA upadesh kare to te anAchAr chhe. vivAd upasthit thatAn sambandhane ulanghIne asambandharUp upadesh Apavo te paN atichArarUp mithyAupadesh chhe.
rahobhyAkhyAna– koI khAnagI vAt pragaT karavI te. kUTalekhakriyA– par prayoganA vashe (ajANatAn) koI khoTo lekh lakhavo te. nyAs apahAra– koI mANas kAI vastu mUkI gayo ane te pAchhI mAgatI vakhate teNe ochhI mAngI tyAre e pramANe ochhun kahIne tamArun jeTalun hoy teTalun laI jAv e kahevun tathA ochhun pAchhun Apavun te nyAs apahAr chhe.
sAkAr mantrabheda– hAth vagerenI cheShTA uparathI bIjAnA abhiprAyane jANIne te pragaT karI devo te sAkAr mantrabhed chhe.
vratadhArIne A doSho pratye khed hoy chhe tethI te atichAr chhe. paN jIvane jo te pratye khed na hoy to te anAchAr chhe eTale ke tyAn vratano abhAv ja chhe em samajavun. ।। 26।।
batAvavo [तत् आहृत आदान] chore chorelI vastune kharIdavI, [विरुद्ध राज्य अतिक्रम] rAjyanI
Page 479 of 655
PDF/HTML Page 534 of 710
single page version
a. 7 sUtra 28-29 ] [ 479 AgnA viruddha chAlavun, [हीनाधिकमानोन्मान] devA levAnAn mAp ochhAn vadhAre rAkhavAn ane [प्रतिरूपक व्यवहाराः] kimmatI vastumAn halakI (-ochhI kimmatanI) vastu meLavIne asalI bhAve vechavI-A pAnch achaurya-aNuvratanA atichAro chhe.
stenaprayoga– chorane em kahevun ke-‘AjakAl dhandhA vagaranA kem chho? bhojan vagere na hoy to mArI pAsethI laI jajo; tamArI pAsenI chIjano koI kharIdanAr na maLe to hun vechI daIsh’ ityAdi vachanothI chorane chorImAn pravRutta kare, paN pote potAnI kalpanAthI chorI karato nathI to tene achauryavrat TakI rahevAthI vratadhArI kahevAy chhe. chorIne mATe chorane te sahAyak thAy chhe tethI tene stenaprayog atichAr chhe.
[परिगृहीत इत्वरिकागमन] patisahit vyabhichAriNI strIo pAse Avavun-javun, leNadeN rAkhavI, rAg-bhAvapUrvak vAtachIt karavI, [अपरीगृहीत इत्वरिकागमन] patirahit vyabhichAriNI strI (veshyAdi) ne tyAn Avavun-javun, leN deN vagereno vyavahAr rAkhavo, [अनंगक्रीडा] anang krIDA eTale ke kAmasevan mATe nishchit angone chhoDIne anya angothI kAmasevan karavun ane [कामतीव्राभिनिवेशाः] kAmasevananI atyant abhilAShA-e pAnch brahmacharya-aNuvratanA atichAro chhe. ।। 28।।
ullanghan karavun, [हिरण्यसुवर्णप्रमाणातिक्रमाः] chAndI ane sonAnA parimANanun ullanghan karavun. [धनधान्यप्रमाणातिक्रमाः] dhan (pashu vagere) tathA dhAnyanA parimANanun ullanghan karavun, [दासीदासप्रमाणातिक्रमाः] dAsI ane dAsanA parimANanun ullanghan karavun tathA [कृप्यप्रमाणातिक्रमाः] vastra, vAsaN, vagerenA parimANanun ullanghan karavun-e pAnch aparigrah-aNuvratanA atichAro chhe. ।। 29।।
Page 480 of 655
PDF/HTML Page 535 of 710
single page version
480 ] [ mokShashAstra
A rIte pAnch aNuvratonA atichAronun varNan karyun, have traN guNavratonA atichAro varNave chhe.
व्यतिक्रम] mApathI nIchA (kUvo, khAN vagere) sthaLoe utaravun, [तिर्यक् व्यतिक्रम] trAnsA arthAt samAn sthAnanA mApathI vadhAre dUr javun, [क्षेत्रवृद्धि] maryAdA karelA kShretrane vadhAravun ane [स्मृति अन्तराधानानि] maryAdA karelA kShetrane bhUlI javun-e pAnch digvratanA atichAro chhe. ।। 30।।
bahAr nokar vagerene mokalavA, [शब्द अनुपात] khAnsI, shabda vagerethI maryAdA bahAranA jIvone potAno abhiprAy samajAvI devo, [रूपानुपात] potAnun rUp vagere dekhADIne maryAdA bahAranA jIvone isArA karavA ane [पुद्गल क्षेपाः] maryAdA bahAr kAnkarA vagere phenkavA-e pAnch deshavratanA atichAro chhe. ।। 31।।
sharIranI kucheShTA karIne ashIShTa vachan bolavAn [मौखर्य] duShTatApUrvak jarUr karatAn vadhAre bolavun, [असमीक्ष्याधिकरण] prayojan vagar man-vachan-kAyAnI pravRutti karavI ane [उपभोग परिभोग अनर्थक्यानि] bhog-upabhoganA padArthono jarUr karatAn vadhAre sangrah karavo-e pAnch anarthadanDavratanA atichAro chhe. ।। 32।।
A rIte traN guNavratanA atichAronun varNan karyun, have chAr shikShAvratanA atichAro varNave chhe.
Page 481 of 655
PDF/HTML Page 536 of 710
single page version
a. 7 sUtra 33-34-3p ] [ 481
योगदुष्प्रणिधानानादरस्मृत्यनुपस्थानानि।। ३३।।
anyathA pravRutti karavI, vachan sambandhI pariNAmonI anyathA pravRutti karavI, kAyA sambandhI pariNAmonI anyathA pravRutti karavI, [अनादर] sAmAyik pratye utsAharahit thavun ane [स्मृति अनुपस्थानानि] ekAgratAnA abhAvane lIdhe sAmAyikanA pATh vagere bhUlI javA-e pAnch sAmAyik-shikShAvratanA atichAro chhe.
pADIne te traN prakArane traN atichAr gaNavAmAn AvyA chhe.
jamInamAn [उत्सर्ग] maL-mUtrAdinun kShepaN karavun, [आदान] pUjan vagerenAn upakaraNo levAn, [संस्तर उपक्रमण] vastra, chaTAI vagere bichhAvavI, [अनादर] bhUkh vagerethI vyAkuL thaI Avashyak dharmakAryo utsAharahit thaIne karavAn ane [स्मृति अनुपस्थानानि] Avashyak dharmakAryo bhUlI javAn-e pAnch prauShadhopavAs- shikShAvratanA atichAro chhe. ।। 34।।
सचित्तसंबंधसंमिश्राभिषवदुःपक्काहाराः।। ३५।।
sachitta padArthanI sAthe sambandhavALA padArtho, [संमिश्र] sachitta padArthanI sAthe maLelA padArtho, [अभिषव] gariShTa padArtho ane [दुःपक्व] dupakva arthAt ardha pAkel ke mAThI rIte pAkel padArtho-[आहाराः] temano AhAr karavo-e pAnch upabhog paribhog shikShAvratanA atichAro chhe.
Page 482 of 655
PDF/HTML Page 537 of 710
single page version
482 ] [ mokShashAstra
bhog–je vastu ek ja vakhat vaparAy te bhog, jem ke anna; tene paribhog paN kahevAy chhe.
[अपिधान] sachitta vastuthI DhAnkel bhojan devun, [परव्यपदेश] bIjA dAtAranI vastune devI, [मात्सर्य] anAdarapUrvak devun athavA bIjA dAtAranI IrShApUrvak devun ane [कालातिक्रमाः] yogyakALanun ullanghan karIne devun-e pAnch atithisamvibhAg- shikShAvratanA atichAro chhe.
karavI ke vedanAthI vyAkuL thaIne shIghra maravAnI ichchhA karavI, [मित्रानुराग] anurAg vaDe mitronun smaraN karavun, [सुखानुबंध] pUrve bhogavelA sukhonun smaraN karavun ane [निदानानि] nidAn karavun eTale ke bhaviShyamAn viShayo maLe evI ichchhA karavI-e pAnch sallekhanA vratanA atichAro chhe.
A pramANe shrAvakanA atichAronun varNan pUrun thayun. upar kahyA pramANe samyagdarshananA pa, bAr vratanA 60 ane sallekhanAnA pa e rIte kul 70 atichArono je tyAg kare te ja nirdoSh vratI chhe. ।। 37।।
potAnI vastuno tyAg karavo te [दानम्] dAn chhe.
Page 483 of 655
PDF/HTML Page 538 of 710
single page version
a. 7 sUtra 38 ] [ 483
1. anugrah–potAnA AtmAne anusarIne thato upakArano lAbh-em anugrahano artha chhe. potAnA AtmAne lAbh thAy tevA bhAvathI karavAmAn Avatun koI kArya bIjAne lAbhamAn nimitta thAy tyAre te parano anugrah thayo em kahevAy chhe; kharekhar anugrah svano chhe, par to nimittamAtra chhe.
dhan vagerenA tyAgathI kharI rIte potAne shubhabhAvano anugrah chhe, kem ke tethI ashubhabhAv aTake chhe ane potAnA lobhakaShAyano anshe tyAg thAy chhe. jo te vastu (dhan vagere) bIjAne lAbhanun nimitta thAy to bIjAne anugrah (upakAr) thayo em upachArathI kahevAy chhe, paN kharekhar bIjAne je upakAr thayo chhe te tenA bhAvano thayo chhe. teNe potAnI AkuLatA mand karI tethI tene upakAr thayo, paN jo AkuLatA mand na kare ane nArAjI kare athavA to lolupatA karI AkuLatA vadhAre to tene upakAr thAy nahi. darek jIvane potAnA bhAvano upakAr thAy chhe. paradravyathI ke par manuShyathI koI jIvane upakAr thato nathI.
2. shrI munirAjane dAn ApavAnA anusandhAnamAn A sUtra kahevAyun chhe. munine AhAranun ane dharmanA upakaraNonun dAn bhaktibhAvapUrvak ApavAmAn Ave chhe. dAn devAmAn potAno anugrah (-upakAr) to e chhe ke potAne ashubh rAg TaLIne shubh thAy chhe ane dharmAnurAg vadhe chhe; ane parano anugrah e chhe ke dAn lenArA munine samyaggnAn vagere guNonI vRuddhinun nimitta thAy chhe. koI jIv vaDe parano upakAr thayo em kahevun te kathan mAtra chhe.
3. A vAt lakShamAn rAkhavI ke A dAn shubharAgarUp chhe, tenAthI puNyano bandh thAy chhe tethI te dharma nathI; potAne potAnA shuddhasvabhAvanun dAn te ja dharma chhe. jevo shuddhasvabhAv chhe tevI shuddhatA paryAyamAn pragaT karavI tenun nAm shuddhasvabhAvanun dAn chhe.
bIjAo dvArA potAnI khyAti, lAbh ke pUjA thAy evA hetuthI je kAI ApavAmAn Ave te dAn nathI, paN potAnA AtmakalyAN mATe tathA pAtra jIvone ratnatrayInI prApti mATe, rakShA mATe ke puShTi mATe shubhabhAv pUrvak je kAI devAmAn Ave te dAn chhe; AmAn shubhabhAv te dAn chhe, vastu devA-levAnI kriyA te to paradravyanI kriyA chhe.
4. jenAthI potAne tathA parane AtmadharmanI vRuddhi thAy evun dAn te gRuhasthonun ek mukhya vrat chhe; e vratane atithisamvibhAg vrat kahevAy chhe. shrAvakoe pratidin karavA yogya chha kartavyomAn paN dAnano samAvesh thAy chhe.
Page 484 of 655
PDF/HTML Page 539 of 710
single page version
484 ] [ mokShashAstra
pa. A adhikAramAn shubhAsravanun varNan chhe. samyagdraShTi jIvone shuddhatAnA lakShe shubhabhAvarUp dAn kevun hoy te A sUtramAn jaNAvyun chhe. shubhabhAvathI dharma thAy em samyagdraShTio kadI mAnatA nathI, paN potAnA svarUpamAn sthir rahI shakatA nathI tethI shuddhatAnA lakShe ashubhabhAv TALIne shubhabhAv kare chhe. tyAn jeTalo ashubharAg TaLyo teTalo lAbh chhe em samaje ane je shubharAg rahyo te Asrav chhe em samajIne tene paN TALavAnI bhAvanA varte chhe; tethI temane anshe shuddhatAno lAbh thAy chhe. mithyAdraShTi jIvo A prakAranun dAn karI shake nahi; samyagdraShTinA jevI dAnanI bAhya kriyA teo kare paN A sUtramAn kahelun ‘dAn’ teone lAgu paDe nahi kem ke shuddhatAnun tene bhAn nathI ane shubhane te potAnun svarUp mAne chhe. A sUtramAn kahelun dAn samyagdraShTine ja lAgu paDe chhe.
6. A sUtrano sAmAnya artha karavAmAn Ave to te badhA jIvone lAgu paDe; AhAr, pAtra, dharma-upakaraN ke dhan vagere ApavAnI je bAhya kriyA te dAn nathI parantu te vakhate jIvano shubhabhAv te dAn chhe. shrI pUjyapAdasvAmI sarvArthasiddhimAn A sUtranun mathALun bAndhatAn dAnanI vyAkhyA nIche pramANe kare chhe.
‘shIlavidhAnamAn arthAt shikShAvratonA varNanamAn atithisamvibhAgavrat kahevAmAn Avyun, paN temAn dAnanun lakShaN jANavAmAn na Avyun mATe te kahevun joIe, tethI AchArya dAnanA lakShaNanun sUtra kahe chhe.’
uparanA kathanathI jaNAy chhe ke A sUtramAn kahelun dAn samyagdraShTi jIvanA shubhabhAvarUp chhe.
‘potAnI mAlikInI vastu’ em thAy chhe.
karuNAdAn samyagdraShTi ane mithyAdraShTi banne karI shake chhe, paN teonA bhAvamAn mahAn antar hoy chhe. A dAnanA chAr prakAr chhe-1. AhAradAn, ra. auShadhidAn, 3. abhayadAn ane 4. gnAnadAn. jarUrIAtavALA jain, ajain, manuShya ke tiryanch vagere koIpaN prANI pratye anukampAbuddhithI A dAn thaI shake chhe. munine je AhAradAn devAmAn Ave chhe te karuNAdAn nathI paN bhaktidAn chhe. potAthI mahAn guNo dharAvanAr hoy temanA pratye bhaktidAn hoy chhe. A sambandhamAn visheSh hakIkat have pachhInA sUtranI TIkAmAn jaNAvI chhe. ।। 38।।
Page 485 of 655
PDF/HTML Page 540 of 710
single page version
a. 7 sUtra 39 ] [ 48p
visheShatAthI [तत् विशेषः] dAnamAn visheShatA hoy chhe.
dravyavisheSha– tap, svAdhyAy vagerenI vRuddhimAn kAraN evA AhArAdine dravya
AvakAr Apavo te.
(ra) uchchasthAn–temane UnchA sthAn upar besADavA te. (3) pAdodak–garam karelA shuddha jaL vaDe temanA charaN dhovA. (4) archan–temanI bhakti-pUjA karavI. (pa) praNAm– temane namaskAr karavo. (6–7–8) manashuddhi vachanashuddhi ane kAyashuddhi (9) eShaNAshuddhi AhAranI shuddhi A nave kriyAo kramasar hovI joIe; Avo kram na hoy to muni AhAr laI shake nahi.
uttara– hA, strIno karelo ane strInA hAthathI paN sAdhuo AhAr le chhe.