Moksha Shastra-Gujarati (English transliteration). Contents List; First Chapter Pg. 1 to 170 Contents; Second Chapter Pg. 171 to 236 Contents; Third Chapter Pg. 237 to 269 Contents; Fourth Chapter Pg. 271 to 306 Contents; Fifth Chapter Pg. 311 to 389 Contents; Sixth Chapter Pg. 389 to 437 Contents; Seventh Chapter Pg. 439 to 490 Contents; Eighth Chapter Pg. 491 to 519 Contents; Nineth Chapter Pg. 521 to 604 Contents; Tenth Chapter Pg. 605 to 642 Contents; Swadhyaay Mangalaacharan; First Chapter Pg. 1 to 170; Mangalaacharan; Short Note on Shastra.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 36

 

Page -14 of 655
PDF/HTML Page 41 of 710
single page version

shrI mokShashAstra–gujarAtI TIkA
viShayAnukramaNikA

sUtra nan.viShaypAnun sUtra nan.viShaypAnun

mangalAcharaN16samyagdarshanAdi tathA tattvone
shAstranA viShayonun sankShipta avalokan1jANavAno upAy19
*pratham adhyAya pAnun 1 thI 170pramANanI vyAkhyA19

1mokShaprAptino upAy4nayanI vyAkhyA19

pahelA sUtrano siddhAntpayuktira0

rasamyagdarshananun lakShaN6anekAnt tathA ekAntra0

tattva’ shabdano marma7samyak ane mithyA anekAntanun svarUpra0
samyagdarshananun mAhAtmya7samyak ane mithyA anekAntanA draShTAntora1
samyagdarshananun baL10samyak ane mithyA ekAntanun svarUprar
samyagdarshananA traN bhedo10samyak ane mithyA ekAntanA draShTAntorar
samyagdarshananA bIjI rIte be bhedo11pramANanA prakArorar
sarAg samyagdraShTine prashamAdi bhAvo11nayanA prakArora3
samyagdarshanano viShay-lakSha1rdravyArthikanayaane paryAyArthikanay eTale shun?ra3
bIjA sUtrano siddhAnt1rguNArthikanay shA mATe nahira3

3samyagdarshananA utpatti apekShAe bhedo13dravyArthikanay ane paryAyArthikanayanA

trIjA sUtrano siddhAnt13 bIjAn nAmo24

4tattvonAn nAm14samyagdraShTinAn bIjA nAmora4

sAt tattvonun svarUp1pmithyAdraShTinAn bIjA nAmora4
chothA sUtrano siddhAnt16gnAn banne nayonun karavun, paN paramArthe

pasAt tattvo, samyagdarshanAdi tathA AdaraNIy nishchayanay chhe-evI shraddhA karavI ra4

bIjA shabdonA arthavyavahAr ane nishchayanun phaLrap
samajavAnI rIt17shAstromAn banne nayonun grahaN karavunrap
nikShepanA bhedonI vyAkhyA17 kahyun chhe te kaI rIte?
sthApanAnikShep ane dravyanikShepjain shAstronA artha karavAnI paddhatirap
vachcheno bhed18nishchayAbhAsInun svarUpra6
pAnchamA sUtrano siddhAnt19vyavahArAbhAsInun svarUpra6

Page -13 of 655
PDF/HTML Page 42 of 710
single page version

[40]

sUtra nan.viShaypAnun sUtra nan.viShaypAnun

nayanA be prakAro (rAgarahit anejinabimbadarshan ityAdi samyagdarshananAn
rAgasahit)26 kAraNo sambandhI prashnottar3p-36
pramAN saptabhangI ane nay saptabhangIra6sUtra 4 thI 8no ekandar siddhAnt37
A shAstramAn mukhyapaNe vyavahAranayanun9samyaggnAnanA bhedo37
kathan chhe26matignAn vagere pAnch prakAranun svarUp37
vItarAgI vignAnanun pratipAdanra7navamA sUtrano siddhAnt38
mithyAdraShTinAn nayora710kayA gnAno pramAN chhe?38–39
samyagdraShTinAn nayora8sUtra 9-10 no siddhAnt40
ratnatrayano viShayra811parokSha pramANanA bhed40
nItinun svarUpra8samyakmatignAnI jIv samyagdarshan-gnAn
parigrahanun svarUpra8 hovAnun jANI shake chhe.40
nishchay ane vyavahArano bIjo artha28mati ane shrutagnAnane ahIn parokSha kahyAn
AtmAnun svarUp samajavA mATe chhe te sambandhe visheSh khulAso41
nay vibhAg2912pratyakSha pramANanA bhed43
nishchayanay ane dravyArthikanay, tathA13matignAnanAn bIjAn nAmo43
vyavahAranay ane paryAyArthikanay14matignAnanI utpatti samaye nimitta4p
judA judA arthamAn paN vaparAy chhe29matignAnamAn gneyapadArtha ane
chhaThThA sUtrano siddhAnt30 prakAsh nimitta kem nathI?46

7samyagdarshanAdi tathA tattvoneupAdAn-nimitta sambandhI khulAso47

jANavAnA amukhya (gauN) upAy30upAdAn-nimitta kAraNo47
samyagdarshananun nirdesh tathA svAmitva301pmatignAnanA bhedo ane teno kram48
samyagdarshananun sAdhan30avagrah, IhA, avAy ane dhAraNAnun svarUp 49
samyagdarshananun adhikaraN, tathA sthitiAtmAnun gnAn thavAmAn avagrahAdi
ane vidhAn30 kaI rIte chhe?49

8samyagdarshanAdine jANavAnA bIjA16avagrahAdi matignAnanA

paN amukhya upAy32 viShayabhUt padArtho49
sat. sankhyA vagere ATh bolanI vyAkhyA 3rbahu, bahuvidh ityAdi bAr
sat ane nirdeshamAn taphAvat33 prakAronI vyAkhyApa0
A sUtramAn ‘sat’ shabda vAparavAnundarek indriyadvArA thatA bAr prakAranA
kAraN33matignAn ane te sambandhI keTalAk
sankhyA ane vidhAnamAn taphAvat34 shankA-samAdhAnpar-pa7
kShetra ane adhikaraNamAn taphAvat3417upar kahelA bahu, bahuvidhAdi
kShetra ane sparshanamAn taphAvat34bhedo konA chhe?pa7
kAL ane sthitimAn taphAvat34
sUtramAn vistAr batAvavAnun kAraN3p

Page -12 of 655
PDF/HTML Page 43 of 710
single page version

[41]

sUtra nan.viShaypAnun sUtra nan.viShaypAnun 18avagrahagnAnamAn visheShatApa7rarkShayopashamanaimittik avadhignAnanA

arthAvagrah ane vyanjanAvagrahanAn draShTAnto pa8 bhed tathA tenA svAmI67
avyakta ane vyaktano arthapa8avadhignAnanA anugAmI Adi chha
avyakta ane vyaktagnAn arthAt bhedonI vyAkhyA67
vyanjanAvagrah ane arthAvagrahpa8avadhignAnanA anya prakAro67
IhA, avAy ane dhAraNAnun visheSh svarUp pa9dravya, kShetra, kAL ane bhAv apekShAe
avagrahAdi gnAnomAn ek pachhI avadhignAnano viShay68
bIjun gnAn thAy ja ke kem?pa9kShayopashamano artha69
‘ihA’ gnAn satya ke mithyA?pa9guNapratyay avadhignAn sambandhI69
dhAraNA ane sanskAr sambandhI khulAso60sUtra ra1-rarano siddhAnt69
avagrahAdi chAr bhedonI visheShatA60ra3manaparyayagnAnanA bhed70

19vyanjanAvagrahagnAn netra anedravya, kShetra, kAL ane bhAvanI apekShAe

manathI thatun nathI61 manaparyay-gnAnano viShay70

ra0shrutagnAn, tenI utpattino kram‘manaparyay’ tathA Rujumati vipul

ane tenA bhed61 -matinI vyAkhyA71
shrutagnAnanI utpattinAn draShTAnto61dravya, kShetra, kAL ane bhAv apekShAe
shrutagnAnanI utpattimAn matignAnRujumatimanaparyay tathA vipulamati
nimittamAtra chhe62manaparyayano viShay71
matignAn samAn shrutagnAn shAra4Rujumati ane vipulamati
mATe nahi?62 manaparyayagnAnamAn antar72
ek shrutagnAn lambAine bIjun shrutagnAnrapavadhignAn ane manaparyayagnAnamAn
thAy tene matipUrvak kaI rIte kahevAy? 62 visheShatA (–taphAvat)72
bhAvashrut ane dravyashrut63ra6mati ane shrutagnAnano viShay73
anakSharAtmak ane akSharAtmak shrutagnAn63ra7avadhignAnano viShay73
pramANanA be prakAr63ra8mana paryayagnAnano viShay74
‘shrutano’ artha63sUtra ra7-ra8no siddhAnt74
angapraviShTa ane angabAhya arthAtra9kevaLagnAnano viShay7p
bAr ang ane chaud pUrva64kevaLI bhagavAnane ek ja gnAn hoy
mati ane shrutagnAn vachche bhed64 ke pAnch?7p
mati ane shrutagnAn sambandhIsUtra ra9no siddhAnt76
visheSh khulAso6p30ek jIvane ek sAthe keTalAn gnAn
sUtra 11 thI ra0 sudhIno siddhAnt66 hoI shake chhe?76

ra1avadhignAnanun varNan66

bhavapratyay ane guNapratyay avadhignAn 66

Page -11 of 655
PDF/HTML Page 44 of 710
single page version

[42]

sUtra nan.viShaypAnun sUtra nan.viShaypAnun

sUtra 9 thI 30 sudhIno siddhAnt77 (1) samyagdarshananI jarUriyAt90

31mati, shrut ane avadhignAnamAn (ra) samyagdarshan shun chhe?90

mithyApaNun paN hoy chhe.77 (3) shraddhAguNanI mukhyatAe nishchay-

3rjem samyagdraShTi padArthone jANe samyagdarshananI vyAkhyA90

chhe tem mithyAdraShTi paN jANe chhe (4) gnAnaguNanI mukhyatAe nishchay
chhatAn tenA gnAnane mithyAgnAn samyagdarshananI vyAkhyA91
shA mATe kaho chho? e sambandhI (pa) chAritraguNanI mukhyatAe
prashna ane teno uttar78 nishchayasamyagdarshananI vyAkhyA93
atyAr sudhInA kathanano TUnk sAr79 (6) darshan-gnAn-chAritra sambandhI
sat asatnA bhedagnAn vaDe mithyAtva anekAntasvarUp93
TALavun joIe79 (7) darshan (shraddhA), gnAn, chAritra
gnAnamAn traN prakAranI viparItatA ane e traNe guNonI abhedadraShTie
te TALavAno upAy80 nishchayasamyagdarshananI vyAkhyA94
samyaggnAn thatAn traN prakAranI
viparItatA
(8) nishchayasamyagdarshananun chAritranI
TaLe chhe tenun varNan81 bhed apekShAe kathan9p
sat ane asatnI vyAkhyA81 (9) nishchayasamyagdarshan sambandhe prashnottar9p
gnAnanun kArya8r(10) vyavahAr samyagdarshananI vyAkhyA96
viparIt gnAnanA draShTAnto8r(11) vyavahArAbhAs samyagdarshanane

33pramANanun svarUp pUrun thatAn, have koI vAr vyavahAr samyagdarshan

shrutagnAnanA ansharUp nayanun paN kahe chhe.96
svarUp kahe chhe83(1r) samyagdarshan pragaT karavAno upAy97
anekAnt, syAdvAd ane nayanI vyAkhyA 83(13) nirvikalpa anubhavanI sharuAt99
naigam Adi sAt nayonun svarUp83-84 (14) samyaktva paryAy hovA chhatAn
nayanA traN prakAr-gnAn, shabda ane
arthanay
84 guN kem kahevAy chhe?99
shrImad rAjachandrajIe AtmA sambandhamAn(1p) badhA samyagdraShTionun samyagdarshan
utArelA sAt nayonA artha8p samAn chhe!99
kharA bhAvo laukik bhAvothI viruddha(16) samyagdarshananA bhed shA mATe?100
hoy chhe.86(17) samyaktvanI nirmaLatAnun svarUp100
gnAn sambandhI visheSh khulAso (sUtra 8) 86(18) samyaktvanI nirmaLatAmAn pAnch bhed101
pratham adhyAyanun parishiShTa–1(19) samyagdraShTi jIv potAne samyakatva
samyagdarshan sambandhI keTalIk pragaTayAnun shrutagnAn vaDe barAbar jANe chhe 101
jANavA jevI vigato90–1ra3 (ra0) samyagdarshan sambandhI keTalAk prashnottar10r-111

Page -10 of 655
PDF/HTML Page 45 of 710
single page version

[43]

sUtra nan.viShaypAnun sUtra nan.viShaypAnun (ra1) gnAnachetanAnA vidhAnamAnprabhAvanAnun sAchun svarUp133

pher kem chhe?111kharI dayAnun (-ahinsAnun)

(rar) samyagdarshan sambandhamAn bhagavAne kahelun svarUp133

vichAravA lAyak nav viShayo111Anand pragaTAvavAnI

(ra3) samyagdarshan ane gnAnachetanAmAn pher1ra1 bhAvanAvALo shun kare?133 (ra4) chAritra na paLAy topaNshrutagnAnanun avalamban e

samyakshraddhA karavI ja joIe121 ja pahelI kriyA134

(rap) nishchayasamyagdarshanano bIjo artha1rardharma kyAn chhe ane kem thAy?13p

.... e vAt dharmanI maryAdA bahAr chhe1ra3sukhano upAya gnAn ane satsamAgam136
pratham adhyAyanun parishiShTa–raje taraphanI ruchi te taraphanun gholan137
* samyagdarshana pA. 1ra4 thI 130 *shrutagnAnanA avalambananun phaLa
samyagdarshan shun ane tene konun AtmAnubhav138
avalamban12psamyagdarshan thayA pahelAn139
bhedanA vikalpa Ave kharA chhatAndharma mATe pahelAn shun karavun?140
tenAthI samyagdarshan nathI126sukhano rasto sAchI samajaNa
vikalpa rAkhIne svarUpano anubhav vikAranun phaL jaD141
thaI shake nahi127asAdhya koN ane shuddhAtmA koN?141
samyagdarshan ane samyaggnAnano sambandhdharmanI ruchivALA jIv kevA hoy?14r
konI sAthe chhe?128upAdAn-nimitta ane kAraN-kArya14r
shraddhA ane gnAn kyAre samyak thayAn?1ra8antar anubhavano upAy arthAt
samyagdarshanano viShay shun? gnAnanI kriyA142
-mokShanun paramArtha kAraN koN?1ra9gnAnamAn bhav nathI143
samyagdarshan e ja shAntino upAy chhe130A rIte anubhavamAn Avato
sansArano abhAv samyagdarshanathI130 shuddhAtmA kevo chhe?144
ja thAy chhe.nishchay ane vyavahAr144
pratham adhyAyanun parishiShTa–3samyagdarshan thatAn shun thAy?144
jignAsue dharma shI rItevAramvAr gnAnamAn ekAgratAno
karavo? 131 thI 146 abhyAs karavo14p
pAtra jIvanun lakShaN131chhellI bhalAmaNo146
samyagdarshananA upAy mATepratham adhyAyanun parishiShTa–4
gnAnIoe batAvelI kriyA131bIjA sUtramAn ‘tattvArtha shraddhAn’ ne
shrutagnAn kone kahevun?13rsamyagdarshananun lakShaN kahyun,
shrutagnAnanun vAstavik lakShaN anekAnta13rtemAn avyApti, ativyApti
bhagavAn paN bIjAnun karI shakyA nahi 133ane asambhav doShano parihAra 147 thI
1pa7

Page -9 of 655
PDF/HTML Page 46 of 710
single page version

[44]

sUtra nan.viShaypAnun sUtra nan.viShaypAnun

avyAptidUShaNano parihAr147parishiShTa nan. pa kevaLagnAnanun
ativyAptidUShaNano parihAr1pa0 svarUp1pa9-170
asambhavadUShaNano parihAr141ShaTkhanDAgam–dhavalA TIkA tathA
samyagdarshananun lakShaN tattvArthashraddhAnpravachanasAr nA AdhAr
kahyun te sambandhI visheSh khulAso1pa1-1pa7
* bIjo adhyAya pA. 171 thI 236 *

sUtra nan.viShaypAnun sUtra nan.viShaypAnun 1jIvanA asAdhAraN bhAvo171anAdi agnAnI jIvane kayA bhAvo

aupashamikAdi pAnch bhAvonI vyAkhyA171 kadI thayA nathI?186
A pAnch bhAvo shun batAve chhe?17raupashamikAdi traN bhAvo kayA
pAnch bhAvo sambandhI keTalA prashnottar173 vidhithI pragaTe?186
aupashamikabhAv kyAre thAy?17ppAnch bhAvomAnthI kayA bhAv bandhanarUp chhe
pAnch bhAvo sambandhI keTalunk spaShTIkaraN176 ane kayA bhAvo bandhanarUp nathI?186
jIvanun kartavya1788jIvanun lakShaN187
pAnch bhAvo sambandhI vadhAre khulAso178upayoganun svarUp188
A sUtramAn nay-pramAN vivakShA179AThamA sUtrano siddhAnt188

rapAnch bhAvonA bhedo1809upayoganA bhedo188 3aupashamikabhAvanA be bhed180‘darshan’ shabdanA judAjudA artho ane

aupashamik samyaktva ane aupashamik ahIn lAgu paDato artha189
chAritranI vyAkhyA180darshan upayoganun svarUp189

4kShAyikabhAvanA nav bhedo181sAkAr ane nirAkAr sambandhI khulAso190

kevaLagnAnAdi nav kShAyikabhAvonI vyAkhyA 181AkAr sambandhI visheSh khulAso190

pakShAyopashamikabhAvanA aDhAr bhedo18rdarshan ane gnAn vachche bed191

kShAyopashamik samyakatva-chAritra ane darshananI vyAkhyA sambandhI
sanyamAsanyamanI vyAkhyA182 shankA-samAdhAn191

6audayikabhAvanA ekavIs bhedo183darshan ane gnAn vachcheno bhed

‘gati’ne audayikabhAvamAn kem gaNI?183 kaI apekShAe chhe?191
leshyAnun svarUp ane bhedo183abhed apekShAe darshan ane gnAnano
artha
19r

7pAriNAmikabhAvanA traN bhedo184darshan ane gnAn upayog kevaLIprabhune

bhavyatva, abhavyatva, jIvatva tathA yugapat ane chhadmasthane krame hoy chhe192
pAriNAmikano artha18410jIvanA bhed19r
te sambandhI visheSh khulAso18p‘sansAr’no artha193

Page -8 of 655
PDF/HTML Page 47 of 710
single page version

[4p]

sUtra nan.viShaypAnun sUtra nan.viShaypAnun

mithyAtvane kAraNe thatA panch-30vigrahagatimAn AhArak - anAhArakanI
parAvartananun svarUp194 vyavasthA213
asankhyAt ane anantanI samajaN19931janmanA bhedra14
manuShyabhav saphaL karavA mATe khAs3ryonionA bhedra14
lakShamAn rAkhavA lAyak viShayo199-ra01 33garbha janma kone hoy chhe?ra1p

11sansArI jIvonA bhed (sangnI-asangnI)ra0134upapAd janma kone hoy chhe?ra16

dravyaman ane bhAvaman sambandhIra0r3psammUrchhan janma kone hoy chhe?ra16

1rsansArI jIvonA bIjA prakAre36sharIranA audArikAdi pAnch bhedora17

bhed (tras, sthAvar)20237sharIronI sUkShmatAnun varNanra17
halanachalan apekShAe tras ke38-39 sharIranA pradesho
sthAvarapaNun nathI201 (-paramANuo) nI sankhyA218
13sthAvar jIvonA bhedra0140-41-4rtejas ane kArmaN sharIranI
14tras jIvonA bhedra0r visheShatAora18-rara0
1pindriyonI sankhyAra0343ek jIvane ek sAthe keTalAn
16indriyonA mUL bhed (dravya ane
bhAv)
ra04 sharIrano sambandh hoy chhe?220
17dravyendriyanun svarUpra0444kArmaNasharIranI visheShatArara0
18bhAvendriyanun svarUpra0p4paudArikasharIranun lakShaNrara1
labdhi ane upayog sambandhI khulAsora0p46vaikriyikasharIranun lakShaNrarar
A sUtrano siddhAntra0647dev ane nArakI sivAy
19pAnch indriyonAn nAm ane teno bIjAne vaikriyik sharIr hoy?222
anukram20648vaikriyik sivAy bIjA koi
ra0indriyonA viShayra07 sharIrane labdhinun nimitta chhe?222
A jIv adhikAr hovA chhatAn
pudgalanI
49AhArak sharIranA svAmI tathA
vAt kem lIdhI?207 tenun lakShaNrara3-ra4
sparsha, ras, gandh, varNa ane shabdanA
bhedo
ra08pa0-pa1-par kayA jIvone kayun ling (ved)
ra1manano viShayra08 hoy chhe tenun kathan22p
rar-ra3 kayA jIvone keTalI indriyo hoy
chhe?ra09pa3konun AyuShya apavartan ( - akALamRutyu)
ra4sangnI kone kahe chhe?ra10 rahit chhe?226
rapvigrahagatimAn man vagar karmAsravupasanhAra rara7thIra36
thavAnun kAraN210(1)bIjA adhyAyanA viShayonun
ra6vigrahagatimAn jIv ane pudgalanun TUnk avalokan227
gaman kevI rIte thAy chhe?211(ra)pAriNAmikabhAv sambandhIrara8
ra7muktajIvonI gati kevI rIte thAy chhe?ra11(3)utpAd ane vyay paryAyrara9
ra8sansArI jIvonI gati ane teno samay ra1r(4)pAnchabhAvonun gnAn dharma karavAmAn shI
ra9avigrahagatino samayra1r rIte upayogI chhe?229

Page -7 of 655
PDF/HTML Page 48 of 710
single page version

[46]

sUtra nan.viShaypAnun sUtra nan.viShaypAnun

(pa) upAdAnakAraN ane nimittakAraN
sambandhI229(7)nimitta-naimittik sambandhra34
(6) pAnchabhAvo A adhyAyanA sUtrono
sambandh231(8)tAtparyara36
trIjo adhyAya pA. 237 thI 269
bhUmikA ( pahelA chAr adhyAyanA viShayonun sankShipta avalokan)

sUtra nan.viShaypAnun sUtra nan.viShaypAnun

adholokanun varNan ra38 thI ra4416-18parvato uparanA sthir sarovaranA nAm
1sAt narak pRithvIora39 tathA tenun mAp ane te sarovaranI
traN lokanI rachanA (nakasho)ra39 vachchenA kamaLanun pramAN247
rate sAt pRithvIonA bilonIra3919sarovaranAn chha kamaLomAn rahenArI
sankhyA narakagatinI sAbitIra39 chha devIo247
3-4-panArakIonAn dukhanun varNanra4020-22sAt kShetronI chaud mahAnadIonun
6narakanA utkRuShTa Ayunun pramANra4r varNan248
narakamAn paN samyagdarshan thAy chhera4r23te chaud mahA nadIonI sahAyak
nadIo
ra49
narakamAn chothA guNasthAn uparanI24-26 bharatakShetrano tathA AgaLanAn kShetra
ane
bhUmikA kem nahi?243 parvatono vistAr2pa0
samyagdraShTine narakamAn kevun dukh hashe?ra4327bharat ane erAvat kShetromAn kALachakranun
narakamAnthI nIkaLelA jIvonI pAtratA parivartan2pa1
keTalI?244aDhAI dvIpano nakashorapar
koIk samyagdraShTio paNbharat - airAvat kShetranA manuShyanun
AyuShya
narakamAn shA mATe jAy chhe?244 UnchAI ane AhArasambandhI koShTak2pa2
‘sAgar’ kALanun mApra4pra7-31 anya bhUmionI kAL avasthA tathA
madhyalokanun varNan pA. ra4p thI ra66 AyuShyanummAp2pa2-2pa3
7-8 keTalAnk dvIp-samudronAn nAmo, vistAr3rbharatakShetranA vistAranun bIjI rIte
mAp
rapa4
ane AkAr24p33dhAtakIkhanDanun varNanrapa4
jambudvIpano nakashora4p34puShkarArddhadvIpanun varNanrapa4
9jambudvIpano vistAr tathA AkArra4p3pmanuShyakShetranI hadrapap
10jambudvIpanA sAt kShetronAn nAmra4636manuShyonA bhed (Arya ane malechchha)rapap
11te sAt vibhAg karanAr chha parvatonAnRuddhiprApta AryanI ATh prakAranI
nAm246 Ruddhionun varNanrapap-ra61
1r-13 chha kulAchal (-parvat) nA ranganRuddhiprApta AryanA pAnch prakAranun
varNan
ra61
vagerenun varNan247mlechchha manuShyonun varNanra63

Page -6 of 655
PDF/HTML Page 49 of 710
single page version

[47]

sUtra nan.viShaypAnun sUtra nan.viShaypAnun

37karmabhUminun varNanra63kShetranA mApanun koShTakra6p
38manuShyonun utkRuShTa tathA jaghanya AyuShyara64madhyalokanA varNananun TUnk
avalokan
ra66
tiryanchonI Ayusthiti ane tenun
koShTak
ra64upasanhArra68
chotho adhyAya pA. 271 thI 306
bhUmikA (pahelA chAr adhyAyanun TUnk avalokan)

sUtra nan.viShaypAnun sUtra nan.viShaypAnun

Urdhvalokanun varNana pA. 271 thI 29pra8-34bhavanavAsI ane vaimAnik devo
1devonA bhedra71 AyuShyanun varNanra91-ra93
rapahelA traN prakAranA devonI leshyAra7r3p-36nArakIonA jaghanya AyuShyanun
3chAr prakAr devonA peTA bhedora7r varNan293
4-pachAr prakAranA devonA sAmAnyapaNe37bhavanavAsI devonun jaghanya AyuShyara94
indra vagere bhedora7338-4r vyantar, jyotiShi ane laukAntik
6devomAn indranI vyavasthAra74 devonA AyuShyanun varNan294
7-8-9devomAn kAmasevan sambandhI varNanra74upasanhAra pA. ra9p thI 310
navamA sUtrano siddhAntra77jIvanA svarUpasambandhI saptabhangI
(syAt
10bhavanavAsI devonun varNanra77 asti-syAtnAsti)29p
11vyantaradevonun varNanra79sAdhak jIvane asti-nAstinA gnAnathIra96
1r-1p jyotiShI devonA pAnch bhedo tathA thatun phaL
tenun varNanra79bIjAthI chothA adhyAy sudhImAn
batAvelun
16-ra1vaimAnik devonun varNanra81-ra83 asti-nAstinun svarUp297
shubhapariNAmane lIdhe thatA puNyabandhathIsaptabhangInA bAkInA pAnch bhangonI
koN kyAn upaje?ra84 samajaN298
devamAnthI chyavIne koN kevI paryAyjIvamAn utaratI saptabhangIra99
dhAraN kare?ra86saptabhangImAn tathA ‘asti’mAn lAgu
ekavIsamA sUtrano siddhAntra86 paDatA nayo299
shun devagatimAn sukh chhe? teno khulAsora87pramAN, nikShep ane svagney300
2rvaimAnik devomAn leshyAnun varNanra88
ra3kalpasangnA kyAn sudhI chhe?ra88anekAnta pA. 301 thI 310
ra4-raplaukAntik devonun varNanra89saptabhangI ane anekAnt301
ra6anudish ane anuttaravAsI devonAnay30r
avatArano niyamra89adhyAtmanA nay30r
ra7tiryanch koN chhe?ra90upachAr nay303

Page -5 of 655
PDF/HTML Page 50 of 710
single page version

[48]

sUtra nan.viShaypAnun sUtra nan.viShaypAnun

samyagdraShTinun ane mithyAdraShTinun gnAn304mumukShuonun kartavya306
anekAnta shun batAve chhe?304devagatinI vyavasthA sambandhI jANavA
shAstronA artha karavAnI paddhati30p yogya vigatonun koShThak307-310
adhyAy pAnchamo pA. 311 thI 389

sUtra nan.viShaypAnun sUtra nan.viShaypAnun

bhUmikA311ra0-ra1 jIvono upakAr tathA kALadravyano
1chAr ajIvakAy tattvonun varNan31r upakAr sUtra-17 thI rar
rate ajIvakAy shun chhe? tenun varNan313 sudhIno siddhAnt332
3dravyamAn jIvanI gaNanA313ra3-ra4-rappudgalanAn lakShaNo,
4pudgal sivAyanAn dravyonI visheShatA314 paryAyo ane bhedo33r-36
papudgal dravyanun rUpIpaNun316ra6-ra7-ra8skandhonI tathA aNunI
6dharma, adharma ane AkAsh-e traNe utpattinun kAraN338
dravyonI sankhyA317ra9dravyonun sAmAnya lakShaN339
7te traN dravyonun gamanarahitapaNun31730satnun lakShaN341
8-9-10dharmAdi pAnch dravyonA pradeshonIutpAd-vyay-dhruvanun svarUp34r
sankhyA318-19agnAnInA vichAr ane tene
11aNu apradeshI chhe3ra0 satyamArgano upadesh343-4p
dravyonun anekAntasvarUp3ra031nityanun lakShaN34p
anekAntamAn sanshay nathI paN banne3rek vastumAn be viruddhadharmo kevI rIte
rahe
pakSha nishchit chhe322 chhe teno khulAso34p
dravyaparamANu tathA bhAvaparamANunoarpit-anarpit kathanadvArA
bIjo artha322 anekAntasvarUp ane tenA draShTAnto346
1rsamasta dravyone rahevAnun sthAn3ra3anekAntanun prayojan349
13-16dharma, adharma, pudgal ane jIvanAek dravya bIjA dravyanun kAI paN karI
avagAhanun varNan3ra4-ra6 shake-e mAnyatAmAn AvatA
17dharma ane adharma dravyono jIv-pudgal doShonun varNan349
sAtheno visheSh sambandh327sankar, vyatikar, adhikaraN,
18AkAshano bIjA dravyo sAtheno parasparAshray, sanshay, anavasthA,
nimitta-naimittik sambandh328 apratipatti, virodh ane abhAv e
19pudgal dravyano jIv sAthe nav doShanun varNan3pa0-3par
nimitta-naimittik sambandh329arpit ane anarpitanI
ra0jIvadravyano pudgalanI sAthe (mukhya ane gauNanI)
nimitta-naimittik sambandh329 visheSh samajaN3pa2

Page -4 of 655
PDF/HTML Page 51 of 710
single page version

[49]

sUtra nan.viShaypAnunsUtra nan.viShaypAnun 33paramANuomAn bandh thavAnun kAraN3parupAdAn-nimittasambandhI siddhAnt368 34-3pparamANuomAn bandh kyArete siddhAntanA AdhAre jIv-pudgal

thato nathI?3pa3 sivAyanA chAr dravyonI siddhi369

36bandh kyAre thAy chhe?3papchha dravyonA hovApaNAnI anya373 37bandh thatAn navI avasthA kevI prakAre siddhi

thAy chhe?3pa6chha dravyo viShe keTalIk mAhitI37p

38dravyanun anya lakShaN3pa6TopI uparathI chha dravyonI siddhi376

guN ane paryAyanI vyAkhyA3pa6-pa7manuShyasharIr uparathI chha dravyonI

39-40kALadravyanun varNan3pa7 siddhi377 41‘guN’nun lakShaN3pa8karmo uparathI chha dravyonI siddhi379 4r‘paryAy’nun lakShaN3pa9dravyonI svatantratA379

A sUtrano siddhAnt360utpAd-vyay-dhruv379
upasanhAra 360 thI 388dravyanI shakti (-guN)380
pAnchamA adhyAyamAn levAmAn AvelAchha sAmAnyaguN380-381
viShayo (upasanhAr)360chha kArak381
chhae dravyone lAgu paDatun svarUp360laghu jain siddhAnt praveshikA
jIvanun svarUp361 prashna nan. 126 thI 136381-387
ajIv dravyonun svarUp361kAraN-kArya upAdAn-nimittanA
syAdvAd siddhAnt363 sAt dohA383-387
astikAy364nimittakartAnun vajan keTalun387
jIv ane pudgal dravyanI siddhi364chha dravyamAnthI prayojanabhUt387
adhyAy chhaThTho pA. 389 thI 437

sUtra nan.viShaypAnunsUtra nan.viShaypAnun

bhUmikA389AsravamAn shubh ane ashubh evA
sAt tattvonI siddhi389 bhed shA mATe?396
sAt tattvonun prayojan390shubh ke ashubh banne bhAvothI sAt
tattvanI shraddhA kyAre thaI kahevAy?391 ke ATh karmo bandhAy chhe chhatAn ahIn

1yoganA bhedonun svarUp392 tem kem kahyun nathI?397 2Asravanun svarUp393shubh-ashubh karmo bandhAvAnA kAraNe 3yoganA nimittathI AsravanA shubh-ashubhayog evA bhed nathI397

[puNya pAp-evA be] bhedo39pshubhabhAvathI pApanI nirjarA thatI nathI397
puNya Asrav ane pAp Asrav trIjA sUtrano siddhAnt398
sambandhamAn thatI viparItatA39pAsrav sarva sansArIne samAn phaLano
shubhayog tathA ashubhayoganA artho396 hetu thAy chhe ke visheShatA chhe?398

Page -3 of 655
PDF/HTML Page 52 of 710
single page version

[pa0]

sUtra nan.viShaypAnunsUtra nan.viShaypAnun

karma bandhanA chAr prakAr399A sUtrano siddhAnt418
sAmparAyik AsravanA 39 bhed39914chAritramohanIyanA Asravanun kAraN419
samyaktvAdi pachIs prakAranI1pnarakAyunA Asravanun kAraN421
kriyAnun varNan400Arambh-parigrahanI vyAkhyA421

6AsravamAn visheShatA16tiryanchAyunA Asravanun kAraN422

(-hInAdhikatA) nun kAraN40317-18manuShyAyunA Asravanun kAraN423-2p

7AsravanAn adhikaraNanA bhed40319badhA AyuonA Asravanun kAraN42p 8jIv-adhikaraNanA bhed40420-21devAyunA Asravanun kAraN426-27

anantAnubandhI Adi chAr22ashubh nAmakarmanA Asravanun kAraN4ra7
prakAranA kaShAyanI vyAkhyA40423shubh nAmakarmanA Asravanun kAraN428

9ajIv-adhikaraN AsravanA bhedo40p24tIrthankar nAmakarmanA 10gnAnAvaraN ane darshanAvaraNanA Asravanun kAraN429

Asravanun kAraN406darshanavishuddhi Adi soL

11asAtAvedanIyanA Asravanun kAraN408 bhAvanAnun svarUp429-433 12sAtAvedanIyanA Asravanun kAraN410tIrthankaronA traN prakAr433 13anant sansAranun kAraN jearihantonA sAt prakAr433

darshanamoh tenA Asravanun kAraN412A sUtrano siddhAnt434
kevaLI bhagavAnanA avarNavAdanun svarUp4132p-26gotra karmanA Asravanun
shrutanA avarNavAdanun svarUp416 kAraN434-3p
sanghanA avarNavAdanun svarUp41727antarAy karmanA
dharmanA avarNavAdanun svarUp417 Asravanun kAraN43p
devanA avarNavAdanun svarUp418upasanhAr436-437
adhyAy sAtamo pA. 439 thI 490
sUtra nan.viShaypAnunsUtra nan.viShaypAnun
bhUmikA4392vratanA bhed448

1vratanun lakShaN440A sUtramAn kahelA tyAganun svarUp

AsravatattvanI bhUl ane te ane te sambandhI draShTAnto449
bhUl TALavA mATe khAs3vratomAn sthiratAnAn kAraNo4pa1
shAstrAdhAre prayojan bhUt4ahinsAvratanI pAnch bhAvanAo4pa1
spaShTIkaraN441-448pasatyavratanI pAnch bhAvanAo4par
A sUtra siddhAnt4486achauryavratanI pAnch bhAvanAo4pa3

Page -2 of 655
PDF/HTML Page 53 of 710
single page version

[pa1]

sUtra nan.viShaypAnunsUtra nan.viShaypAnun 7brahmacharyavratanI pAnch bhAvanAo4pa421aNuvratanA sahAyak sAt shIlavrato472 8parigrahatyAgavratanI pAnch bhAvanAo4pa4 traN guNavrat ane chAr 9-10 hinsA vagerethI virakta thavA shikShAvratanun svarUp473

mATenI bhAvanA4paplakShamAn rAkhavA lAyak siddhAnt474

11vratadhArI samyagdraShTinI bhAvanA4pa722vratIne sanllekhanA dhAraN 1rvratonI rakShA arthe samyagdraShTi karavAno upadesh474

visheSh bhAvanA4pa823samyagdarshananA pAnch atichAronun
jagatano svabhAv4pa8 svarUp47p
sharIrano svabhAv460shankA, kAnkShA Adi pAnch atichAronun
samveg tathA vairAgyanun svarUp461 svarUp476
jIv na hoy tyAre sharIr kem24-36pAnchavrat tathA sAt shIl e
chAlatun nathI teno khulAso462 darekanA pAnch pAnch atichAronun

13hinsA-pApanun lakShaN463 varNan477-482

teramA sUtrano siddhAnt46437sanllekhanAnA pAnch atichAr482

14asatyanun svarUp46p38dAnanun svarUp482

satyanun paramArtha svarUp46639dAnamAn visheShatA48p

1pstey (-chorI) nun svarUp467navadhA bhaktinun svarUp48p 16kushIl (-abrahmacharya) nun svarUp468dravyavisheSh, dAtRuvisheSh ane pAtra- 17parigrahanun svarUp469 visheShanun svarUp486 18vratInI visheShatA469dAn sambandhI jANavA yogya visheSh487

dravyalingInun anyathApaNun470upasanhAr
aDhAramA sUtrano siddhAnt471ahinsAdi vrato Asrav chhe.

19vratInA bhed472samvar-nirjarA nathI.487 thI 490

sAgAranun lakShaN472
adhyAy AThamo 491 thI pa19

sUtra nan.viShaypAnunsUtra nan.viShaypAnun

bhUmikA491mithyAdarshananA be prakAr ane
1bandhanAn kAraNo491 tenI vyAkhyA496
bandhanAn kAraNo TALavAno kram492 gRuhItamithyAtvanA
(ekAntamithyAtvAdi) pAnch bhedonun
svarUp
497
bandhanA pAnch kAraNonA antarang bhAv
oLakhavA joIe
492avirati, pramAd ane kaShAyanun
mithyAdarshananun svarUp493 svarUppa00
mithyAdarshananI TUnkI vyAkhyAo494yoganun svarUppa00

Page -1 of 655
PDF/HTML Page 54 of 710
single page version

[pa2]

sUtra nan.viShaypAnun sUtra nan.viShaypAnun

kyA guNasthAne keTalA prakAranA bandhpa-13gnAnAvaraNAdi ATh karmanA peTA
hoy?pa01bhedonun varNanpa06-12
mahApAp-mithyAtvapa0114 thI 20gnAnAvaraNAdi ATh karmonI
A sUtrano siddhAntpa01sthitinun varNanpa13

2bandhanun lakShaNpa0121-22anubhAg bandhanun varNanpa14

jIv ane pudgalanA nimitta-naimittik23phaL ApyA pachhI karmonun shun thAy chhe?pa14
sambandhanun spaShTIkaraNpa02nirjarAnA chAr prakAronun varNanpa1p

3bandhanA chAr bhed ane tenI vyAkhyApa0424pradeshabandhanun svarUppa1p 4prakRitibandhanA ATh mUL bhedo2p-26puNyaprakRitionAn tathA pAp-

(-gnAnAvaraNAdi) nun varNanpa0pprakRitionAn nAmpa16-pa17
upasanhArpa18-pa19
adhyAy navamo pA. pa21 thI 604
bhUmikA pa21 thI8pariShah sahan karavAno upadeshpa46
samvar-nirjarA sambandhI lakShamAn rAkhavAdas-agIyAr ane bAramA
yogya keTalIk bAbatopa24guNasthAne pariShah sambandhI
nirjarAnun svarUppa26keTalok khulAsopa47

1samvaranun lakShaNpa28pariShahanun svarUp ane 2samvaranAn kAraNopa30te sambandhI thatI bhUlpa48

guptinun svarUppa309pariShahanA bAvIs prakAr

3nirjarA ane samvaranun kAraNpa31ane tenun svarUppa49-papa2

tapanun svarUp ane te sambandhInavamA sUtrano siddhAntpapa3
thatI bhUlo
tapanA phaL sambandhI khulAso
pa32
pa33
10dasamAthI bAramA guNasthAn

4guptinun lakShaN ane bhedpa34sudhInA pariShahonun varNanpapap pasamitinun svarUp ane11teramA guNasthAn pariShahopapa6

tenA pAnch bhedopa3p-pa37kevaLI bhagavAnane AhAr hoy nahi
dharmanun svarUp ane tete sambandhI keTalAk khulAsApapa8
sambandhI bhUlpa39karmasiddhAnt pramANe kevaLIne

6uttamakShamAdi dash dharmaannAhAr hoy ja nahipa60

ane tenun svarUppa40sUtra 6 thI 10 no siddhAnt ane

7anityAdi bAr anuprekShAsUtra 8 sAthe sambandhpa61

ane tenun svarUppa41-pa4612chhaThThAthI navamA guNasthAn
sudhInA pariShaho
pa62

Page 0 of 655
PDF/HTML Page 55 of 710
single page version

[pa3]

sUtra nan.viShaypAnunsUtra nan.viShaypAnun 13-16kyA karmanA udayathI2psamyaksvAdhyAyatapanA pAnch bhedpa78

kyA kyA pariShaho thAy chhe26samyakvyutsargatapanA be bhedpa79
tenun varNanpa62-pa6p 27samyakdhyAnatapanun lakShaNpa79

17ek jIvane ek sAthe28dhyAnanA chAr bhedpa81

thatA pariShahonI sankhyApa6p29mokShanA kAraNarUp dhyAnpa81

18chAritranA sAmAyikAdi pAnch30-33 ArttadhyAnanA chAr

prakAro ane tenI vyAkhyApa6pprakAronun varNanpa82
chhaThThA guNasthAnanI dashApa6734guNasthAn apekShAe
chAritranun svarUppa67ArttadhyAnanA svAmIpa82
chAritramAn bhed shA mATe batAvyA?pa673praudradhyAnanA chAr bhed
sAmAyikanun svarUppa68tathA tenA svAmIpa83
vrat ane chAritra vachche taphAvatpa6936dharmadhyAnanA chAr bhedpa84
nirjarAtattvanun varNan37-38shukladhyAnanA svAmIpa8p
bhUmikApa6939shukladhyAnanA chAr bhedpa86
nirjarAnA kAraNo sambandhI40yog apekShAe shukladhyAnanA svAmIpa86
thatI bhUlo ane tenun nirAkaraNpa70kevaLInA manoyogasambandhI spaShTIkaraNpa87

19bAhya tapanA chha prakAropa70kevaLIne be prakAranA vachanayogpa87

samyakanashan AdikShapak tathA upashamak jIvone chAre
chha prakAranun svarUppa71manoyog kaI rIte chhe?pa88
samyaktapanI vyAkhyApa72kShapak tathA upashamak jIvonA vachan
tapanA bhedo shA mATe?pa73yog sambandhIpa88

20Abhyantar tapanA chha prakAropa7341-42 shukladhyAnanA pahelA be bhedonI

samyak prAyashchittAdi chhavisheShatApa89
prakAronI vyAkhyApa7443vitarkanun lakShaNpa89

21Abhyantar tapanA peTA bhedopa7444vichAranun lakShaNpa89 22samyakprAyashchitta tapanA nav bhedopa7pyogasankrAnti vagerenun svarUppa90

nishchayaprAyashchittanun svarUppa7panuprekShA tathA dhyAnpa91
nishchayapratikramaNanun svarUppa76vrat, gupti, samiti dharma, anuprekShA,
nishchayaAlochanAnun svarUppa76pariShahajay, bAr prakAranA tap vagere

23samyakvinay tapanA chAr bhedpa76sambandhI khAs lakShamAn rAkhavA lAyak

gnAnavinayAdinun svarUp
nishchayavinayanun svarUp
pa76
pa77
spaShTIkaraNpa92-pa93

24samyakvaiyAvRutyatapanA das bhedpa774ppAtra apekShAe nirjarAmAn thatI

das prakAranA munionI vyAkhyApa77nyUnAdhikatApa94
sanghanA chAr bhed tathA tenA arthapa78A sUtrano siddhAntpa96
46nirgranth (-sAdhuo) nA bhedpa96

Page 1 of 655
PDF/HTML Page 56 of 710
single page version

[pa4]

sUtra nan.viShaypAnunsUtra nan.viShaypAnun

pulAk, bakush vagere munionIupasanhAra 600 thI 604
vyAkhyApa96-97‘jin’nA svarUp sambandhI spaShTIkaraN600
paramArthanirgranth ane vyavahArarnirgranthpa97‘jinadharma’601
pulAkamuni sambandhI keTalAk khulAsAपरिसोढव्या’ shabda uparathI pariShah

47pulAkAdi muniomAn ATh prakAresambandhI spaShTIkaraN603

visheShatApa98-99bakushamunine paN vastra hotAn nathI
-te bAbat spaShTIkaraN
603
adhyAy dasamo pA 60p thI 642

sUtra nan.viShaypAnunsUtra nan.viShaypAnun

bhUmikA60pbandh te jIvano svAbhAvik dharma nathI623

1kevaLagnAnanI utpattinun kAraN60psiddhonun lokAgrathI sthAnAntar thatun nathI624

‘kevaLI’ kaI rIte kahevAy chhe tenoadhik jIvo thoDA kShetramAn rahe chhe.624
khulAso606siddha jIvone AkAr hoy chhe62p
bhAvamokSha ane dravyamokSha606-07parishiShTa 1. pA. 616 thI 637
kevaLagnAn thatAn ja mokSha kem thato
nathI?
608

2mokShanun kAraN ane lakShaN608

[mokShashAstranA AdhAre shrI
amRutachandrasUrie je tattvArthasAr shAstra
rachyun chhe, tenA upasanhAramAn 23 gAthA
dvArA Apelo granthano sArAnsh
]
mokSha yatnathI sAdhya chhe610gAthA (1) granthano sArAnsh626

3-4 mokSha dashAmAn kyA kyA bhAvono(ra) mokShamArganun be prakAre kathan627

abhAv thAy chhe?612mokShamArga be nathI627

pamukta jIvonun sthAn612(3-4) nishchay tathA vyavahAr 6mukta jIvanA Urdhvagamananun kAraN613mokShamArganun svarUp627-28 7pUrvaprayogAdi chAr prakAranAn draShTAnto613(pa-6) vyavahArI tathA nishchayI 8mukta jIvo lokAgrathI AgaL nahi614muninun svarUp628

javAnun kAraN(7) nishchayInun abhedasamarthan628

9mukta jIvomAn vyavahAranaye bhed61p(8-20) nishchayaratnatrayanun kartA, karma

siddhomAn kShetra vagere bAr tathA bIjAvagere sAthe abhedapaNun630
11 bhedanun varNan61p-618(21) nishchay vyavahAr
upasanhAra pA. 618 thI 62pmAnavAnun tAtparya630-33
mokSha tattvanI mAnyatA sambandhI thatI(22) tattvArthasAr granthanun prayojan634
bhUl ane tenun nirAkaraN618(23) granthanA kartA pudgalo chhe,
anAdi karmabandh naShTa thavAnI siddhi
AtmAne bandhan chhe tenI siddhi
619
612
AchArya nathI634-63p
mukta thayA pachhI pharI bandh ke janma
na thAy
622

Page 2 of 655
PDF/HTML Page 57 of 710
single page version

[pap]

sUtra nan.viShaypAnunsUtra nan.viShaypAnun

parishiShTa–2 636–637adhyAtmanun rahasya639
[svatantratAno DhanDhero]vastusvabhAv ane temAn
dravyanI lAyakAtkaI taraph DhaLavun640
sambandhI spaShTIkaraN636-637parishiShTa–4 pA. 641 thI 642
parishiShTa–3 pA. 638 thI 640shAstrano TUnkasAr641-642
[sAdhak jIvanI draShTinun saLang
dhoraN]kakkavAr sUchipatrak643 thI6pa4

Page 3 of 655
PDF/HTML Page 58 of 710
single page version

श्रीसर्वज्ञवीतरागाय नमः
शास्त्र–स्वाध्यायका प्रारम्भिक मंगलाचरण
*
ओंकारं बिन्दुसंयुक्तं नित्यं ध्यायन्ति योगिनः।
कामदं मोक्षदं चैव
OMकाराय नमो नमः।। १ ।।
अविरलशब्दघनौघप्रक्षालितसकलभूतलकलङ्का।
मुनिभिरुपासिततीर्था सरस्वती हरतु नो दुरितान्।। २ ।।
अज्ञानतिमिरान्धानां ज्ञानाञ्जनशलाकया।
चक्षुरुन्मीलितं येन तस्मै श्रीगुरवे नमः।। ३ ।।
।। श्रीपरमगुरवे नमः, परम्पराचार्यगुरवे नमः ।।

सकलकलुषविध्वंशकं, श्रेयसां परिवर्धकं, धर्मसम्बन्धकं,

भव्यजीवमनःप्रतिबोधकारकं, पुण्यप्रकाशकं पापप्रणाशकमिदं
शास्त्रं श्री मोक्षशास्त्र नामधेयं, अस्य मूलग्रंथकर्तारः
श्रीसर्वज्ञदेवास्तदुत्तरग्रंथकर्तारः श्रीगणधरदेवाः प्रतिगणधरदेवा–
स्तेषां वचनानुसारमासाद्य आचार्यश्रीउमास्वामीआचार्यदेव–
विरचितं, श्रोतारः सावधानतया श्रृण्वन्तु।।
मंगलं भगवान् वीरो, मंगलं गौतमो गणी।
मंगलं कुन्दकुन्दार्यो जैनधर्मोऽस्तु मंगलम्।। १ ।।
सर्वमङ्गलमांगल्यं सर्वकल्याणकारकं।
प्रधानं सर्वधर्माणां जैनं जयतु
शासनम्।। २ ।।

Page 4 of 655
PDF/HTML Page 59 of 710
single page version

OM
shrI sarvagna vItarAgAy nama
shrI sadgurudevAy nama
shrI umAsvAmI virachit
mokShashAstra–gujarAtI TIkA
pratham adhyAy
(mangalAcharaN)
मोक्षमार्गस्य नेतार भेत्तारं कर्मभूभृताम्।
ज्ञातारं विश्चतत्त्वानां वन्दे तद्गुणलब्धये।।

artha– mokShamArganA pravartAvanAr arthAt chalAvanAr, karmarUpI parvatonA bhedanAr arthAt nAsh karanAr. vishvanA arthAt badhAn tattvonA jANanAr tene te guNonI prApti mATe hun praNAm karun chhun–vandan karun chhun.

sankShipta avalokan

(1) A shAstra sharU karatAn pahelAn A shAstrano viShay shun chhe te TUnkamAn jaNAvavAnI jarUr chhe.

(ra) AchArya bhagavAne A shAstranun nAm ‘mokShashAstra’ athavA tattvArthasUtra rAkhyun chhe. jagatanA jIvo anant prakAranA dukho bhogavI rahyA chhe, te dukhothI hammeshane mATe mukta thavA eTale ke avinAshI sukh meLavavA teo aharnish upAyo karI rahyA chhe; paN teonA te upAyo khoTA hovAthI jIvone dukh maTatun nathI, ek ke bIjA prakAre dukh chAlyA ja kare chhe. dukhonI paramparAthI jIvo shI rIte mukta thAy teno upAy ane tenun vItarAgI vignAn A shAstramAn batAvavAmAn AvyAn chhe tethI tenun nAm ‘mokShashAstra’ rAkhavAmAn Avyun chhe mULabhUt bhUl vinA dukh hoy nahi ane te bhUl TaLatAn sukh thayA vagar rahe ja nahi evo abAdhit siddhAnt chhe. vastunun sAchun svarUp samajyA vinA e bhUl TaLe nahi; tethI vastunun sAchun svarUp


Page 5 of 655
PDF/HTML Page 60 of 710
single page version

2] [mokShashAstra A shAstramAn samajAvavAmAn Avyun hovAthI tenun nAm tattvArthasUtra paN ApavAmAn Avyun chhe.

(3) vastunA sAchA svarUp sambandhI jIvane jo khoTI mAnyatA (Wrong

Belief) na hoy to gnAnamAn bhUl thAy nahi. jyAn mAnyatA sAchI hoy tyAn gnAn sAchun ja hoy. sAchI mAnyatA ane sAchA gnAnapUrvak je kAI vartan thAy te yathArtha ja hoy; tethI sAchI mAnyatA ane sAchA gnAnapUrvak thatA sAchA vartan dvArA ja jIvo dukhathI mukta thaI shake chhe e siddhAnt AchArya bhagavAne A shAstranI sharUAt karatAn pahelA adhyAyanA pahelA ja sUtramAn jaNAvyo chhe.

(4) ‘pote koN chhe’ te sambandhI jagatanA jIvonI mahAn bhUl chAlI Ave chhe. ghaNA jIvo sharIrane potAnun svarUp mAne chhe, tethI sharIranI sambhAL rAkhavA teo satat prayatna anek prakAre karyA kare chhe. sharIrane jIv potAnun mAne chhe tethI sharIranI sagavaD je chetan ke jaD padArtho taraphathI maLe chhe em te mAne te taraph tene rAg thAy ja; ane je chetan ke jaD padArtho taraphathI agavaD maLe chhe em te mAne te taraph tene dveSh thAy ja. jIvanI A mAnyatAthI jIvane AkuLatA rahyA ja kare chhe.

(pa) jIvanI A mahAn bhUlane shAstramAn ‘mithyAdarshan’ kahevAmAn Ave chhe; jyAn mithyA mAnyatA hoy tyAn gnAn ane chAritra paN mithyA hoy ja; tethI mithyAdarshanarUp mahAn bhUlane mahApAp paN kahevAmAn Ave chhe. mithyAdarshan e mahAn bhUl chhe ane te sarva dukhanun mahA baLavAn mULiyun chhe, evun jIvone lakSha nahi hovAthI te lakSha karAvavA ane te bhUl TALI jIvo avinAshI sukh taraph pagalAn mAnDe te hetuthI AchArya bhagavAne A shAstramAn pahelo ja shabda ‘samyagdarshan’ vAparyo chhe. samyagdarshan pragaT thatAn ja te ja samaye gnAn sAchun thAy chhe tethI bIjo shabda ‘samyaggnAn’ vAparyo chhe; ane samyagdarshan-gnAnapUrvak ja samyakchAritra hoI shake tethI ‘samyakchAritra’ e shabda trIjo mUkyo chhe. e pramANe traN shabdo vAparatAn ‘sAchun sukh meLavavAnA rastA traN chhe’ em jIvo na mAnI bese mATe e traNenI ekatA e ja mokShamArga chhe em pahelA ja sUtramAn jaNAvI dIdhun chhe.

(6) jIvane sAchun sukh joItun hoy to pratham samyagdarshan pragaT karavun ja joIe; jagatamAn kayA kayA padArtho chhe, tenun svarUp shun chhe, tenAn kArya-kShetra shun chhe, jIv shun chhe, jIv kem dukhI thAy chhe-tenI yathArtha samajaN hoy to ja samyagdarshan pragaT thAy; tethI sAt tattvo dvArA AchArya bhagavAne vastusvarUp das adhyAyomAn jaNAvyun chhe.

(7) A shAstranA das adhyAyomAn nIchenA viShayo levAmAn AvyA chhe-