Moksha Shastra-Gujarati (English transliteration). Sutra: 1-6 (Chapter 1).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 4 of 36

 

Page 6 of 655
PDF/HTML Page 61 of 710
single page version

mangaLAcharaN] [3

1- A adhyAyamAn mokShano upAy ane jIvanA gnAnanI avasthAonun varNan chhe.
ra- A adhyAyamAn jIvanA bhAvo, lakShaN ane jIvano sharIr sAtheno
sambandh-tenun varNan chhe.
3-4- vikArI jIvane rahevAnAn kShetro; e pramANe pahelA chAr adhyAyomAn
pratham jIvatattvanun varNan karavAmAn Avyun chhe.
pa- A adhyAyamAn bIjA ajIvatattvanun varNan chhe.
6-7- A adhyAyomAn jIvanA navA vikArIbhAvo (Asravo) tathA tenun
nimitta pAmIne jIvane sUkShma jaD karma sAthe thato sambandh jaNAvyo chhe; e
rIte trIjA Asravatattvanun varNan karyun chhe.
8- A adhyAyamAn jIvane jaD karma sAthe kevA prakAre bandh thAy chhe ane jaD

karma keTalo vakhat jIv sAthe rahe chhe te jaNAvyun chhe; e rIte chothA bandhatattvanun A adhyAyamAn varNan karyun chhe.

9- A adhyAyamAn-jIvane anAdithI nahi thayel dharmanI sharUAt samvarathI thAy

chhe, jIvanI A avasthA thatAn tene sAchA sukhanI sharUAt thAy chhe ane kramekrame shuddhi vadhatAn vikAr TaLe chhe tethI nirjarA eTale ke jaD karma sAthenA bandhano anshe anshe abhAv thAy chhe-e jaNAvyun chhe; e rIte pAnchamun ane chhaThThun eTale samvar ane nirjarAtattva navamA adhyAyamAn jaNAvyAn chhe.

10- jIvanI shuddhinI pUrNatA, sarva dukhothI avinAshI mukti ane sampUrNa

pavitratA te mokShatattva hovAthI AchArya bhagavAne sAtamun mokShatattva A adhyAyamAn jaNAvyun chhe.

(8) mangalAcharaNamAn bhagavAnane ‘karmarUpI parvatonA bhedanAr’ kahyA chhe. karma be prakAranA chhe- 1-bhAvakarma, ra-dravyakarma. jIv jyAre samyagdarshan-gnAn-chAritrathI bhAvakarmarUpI parvatone TALe chhe tyAre dravyakarma svayam potAthI TaLI jAy chhe nAsh pAme chhe evo jIvanI shuddhatAne ane karmanA kShayane nimitta-naimittik sambandh chhe- em ahIn batAvyun chhe. jIv jaD karmano paramArthe nAsh karI shake chhe-em kahevAno hetu nathI.

(9) mangalAcharaNamAn namaskAr karatAn tIrthankar bhagavAn pAse devAgaman, samosaraN, chAmar, divya sharIrAdi je puNyanI vibhUti chhe te lIdhI nathI, kemake puNya te guN nathI.

(10) mangalAcharaNamAn guNathI oLakhAN karIne bhagavAnane namaskAr karyA chhe. eTale ke-bhagavAn vishvanA arthAt badhA tattvonA jANanAr chhe, mokShamArganA netA chhe ane temaNe sarva vikArano (doShano) nAsh karyo chhe-em bhagavAnanA guNonun svarUp batAvI guNonI oLakhAN karIne temanI stuti karI chhe.


Page 7 of 655
PDF/HTML Page 62 of 710
single page version

4] [mokShashAstra

mokShaprAptino upAy
सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः।। १।।
artha– [सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि]samyagdarshan, samyaggnAn ane samyakchAritra

e traNe maLIne [मोक्षमार्गः] mokShano mArga chhe arthAt mokShanI prAptino upAy chhe.

–TIkA–
(1) samyak– A shabda prashansAvAchak chhe, te yathArthapaNun sUchave chhe. viparIt
Adi doShono abhAv te ‘samyak’ chhe.
darshan–shraddhA; ‘Am ja chhe-anyathA nathI’ evo pratItibhAv.
samyaggnAn-sanshay, viparyay ane anadhyavasAy rahit potAnA AtmAnun
tathA paranun yathArtha gnAn te samyaggnAn.
sanshay = विरुद्धानेककोटिस्पर्शि ज्ञानं संशयः= ‘A pramANe chhe ke A
pramANe chhe’ evun je paraspar viruddhatApUrvak be prakArarUp gnAn
tene sanshay kahe chhe; jem ke AtmA potAnA kAryane karI shakato
hashe ke jaDanA kAryane karI shakato hashe! evun jANavun te sanshay chhe.
viparyay = विपरीतैककोटि निश्चयो विपर्ययः=vastu svarUpathI viruddhatApUrvak
‘Am ja chhe’ evun ekarUp gnAn tenun nAm viparyay chhe; jemake
sharIrane AtmA jANavo te viparyay chhe.
anadhyavasAy = किमित्यालोचनमात्रमनध्यवसायः– ‘k kchhe’ evo
nirdhArarahit vichAr tenun nAm anadhyavasAy chhe. jem ke
‘hun koIk chhun’ em jANavun te anadhyavasAy chhe.
samyakchAritra-(ahIn ‘samyak’ pad agnAnapUrvakanA AcharaNanI nivRutti mATe
vAparyo chhe.) samyagdarshan-gnAnapUrvak AtmAmAn sthiratA te
samyakchAritra chhe.

A traNe anukrame AtmAnA shraddhA, gnAn ane chAritra e guNonA shuddha paryAyo (hAlato) chhe.

mokShamArga– A shabda ekavachanamAn chhe; te em sUchave chhe ke mokShanA traN mArga
[nondh- ‘jIv’ ane ‘AtmA’ e banne shabdo ek ja arthamAn vaparAy chhe.]

Page 8 of 655
PDF/HTML Page 63 of 710
single page version

a. 1 sUtra 1] [pa

nathI paN A traNanun ekatva te mokShamArga chhe, mokShamArga eTale
potAnA AtmAnI shuddhino panth-rasto-mArga-upAy; tene
amRutamArga, svarUpamArga athavA kalyANamArga paN kahevAy chhe.

(ra) A kathan ‘hakAr’thI chhe, te em sUchave chhe ke AnAthI viruddhabhAvo jevAn ke rAg, puNya vagerethI dharma thAy ke te dharmamAn sahAyarUp thAy evI mAnyatA, gnAn ane AcharaN te mokShamArga nathI.

(3) A sUtramAn “सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि te nishchayaratnatray chhe,

vyavahAraratnatray nathI, tenun kAraN e chhe ke vyavahAraratnatray rAg hovAthI bandharUp chhe.

(4) A sUtramAn mokShamArga shabda nishchayamokShamArga batAvavA mATe kahel chhe em samajavun.

(pa) mokShamArga param nirapekSha chhe- “nij paramAtmatattvanAn samyak shraddhAn- gnAn-anuShThAnarUp shuddharatnatrayAtmakamArga param nirapekSha hovAthI mokShamArga chhe ane te shuddharatnatrayanun phaL nij shuddhAtmAnI prApti chhe.” (niyamasAr gA. ranI TIkA)

A sUtramAn ‘samyagdarshan’ kahyun chhe te nishchayasamyagdarshan chhe e vAt trIjA sUtrathI siddha thAy chhe, temAn ja nisargaj ane adhigamaj evA bhed kahyA chhe te nishchayasamyagdarshananA ja bhed chhe. ane A sUtranI sanskRit TIkA shrI tattvArtha rAjavArttikamAn je kArikA tathA vyAkhyA dvArA varNan karyun chhe te AdhAre A sUtra tathA bIjA sUtramAn kahel samyagdarshan chhe te nishchayasamyagdarshan chhe em siddha thAy chhe.

tathA A sUtramAn “gnAn” kahyun chhe te nishchayasamyaggnAn chhe. adhyAy 1 sUtra 6mAn tenA ja pAnch bhed kahyA chhe, temAn ja manaparyay ane kevaLagnAn paN AvI jAy chhe. tethI siddha thAy ke ahIn nishchayasamyaggnAn kahyun chhe. pachhI A sUtramAn “chAritrANi” shabda nishchay samyakachAritra batAvavA mATe kahel chhe. shrI tattvArtha rAjavArttikamAn A sUtrakathit samyagdarshan-gnAn-chAritrane nishchayasamyagdarshan-gnAn-chAritra mAnel chhe. kemake vyavahAr samyagdarshan-gnAn-chAritra (vyavahAraratnatray) Asrav ane bandharUp chhe, tethI A sUtrano artha karavAmAn A traNe AtmAnI shuddhaparyAy ekatvarUp pariNamel chhe. A prakAre shAstrakAre ja batAvyun chhe em spaShTa thAy chhe.

pahelA sUtrano siddhAnt

(6) agnAnadashAmAn jIvo dukh bhogavI rahyA chhe tenun kAraN e chhe ke-teone potAnA svarUpanI bhramaNA chhe. A bhramaNAne ‘mithyAdarshan’ kahevAmAn Ave chhe.


Page 9 of 655
PDF/HTML Page 64 of 710
single page version

6] [mokShashAstra ‘darshan’ no ek artha mAnyatA thAy chhe, tethI mithyAdarshanano artha khoTI mAnyatA chhe. potAnA svarUpanI khoTI mAnyatA hoy tyAn potAnA svarUpanun gnAn jIvane khoTun ja hoy; te khoTA gnAnane ‘mithyAgnAn’ kahevAmAn Ave chhe. jyAn svarUpanI khoTI mAnyatA ane khoTun gnAn hoy tyAn chAritra paN khoTun ja hoy; A khoTA chAritrane ‘mithyAchAritra’ kahevAmAn Ave chhe. anAdithI jIvone ‘mithyAdarshan-gnAn-chAritra’ chAlyAn Ave chhe tethI jIvo anAdithI dukh bhogavI rahyA chhe.

potAnI A dashA jIv pote karato hovAthI pote tene TALI shake. e TALavAno upAy ‘samyagdarshan-gnAn-chAritra’ ja chhe, bIjo nathI em ahIn kahyun chhe. te uparathI siddha thAy chhe ke bIjA je upAyo jIv satat karyA kare chhe te badhA khoTA chhe. jIv dharma karavA mAge chhe paN tene sAchA upAyanI khabar nahi hovAthI te khoTA upAyo karyA vinA rahe nahi; mATe jIvoe A mahAn bhUl TALavA mATe pratham samyagdarshan pragaT karavun joIe. te vinA dharmanI sharUAt kadI koIne thAy ja nahi. ।। 1।।

samyagdarshananun lakShaN
तत्त्वार्थश्रद्धानं सम्यग्दर्शनम्।। २।।
artha– [तत्त्वार्थश्रद्धानं] tattva (vastu) nA svarUp sahit artha-jIvAdi

padArthonI shraddhA karavI te [सम्यग्दर्शनम्] samyagdarshan chhe.

TIkA

(1) tattvonI sAchI shraddhAnun nAm samyagdarshan chhe. ‘artha’ eTale dravya-guN- paryAy; ‘tattva’ eTale teno bhAv-svarUp; svarUp (bhAv) sahit prayojanabhUt padArthonun shraddhAn te samyagdarshan chhe.

(ra) A gAthAmAn samyagdarshanane oLakhavAnun lakShaN Apyun chhe. samyagdarshan lakShya ane tattvArthashraddhA tenun lakShaN chhe.

(3) koI jIvane ‘A jANapaNun chhe, A shvet varNa chhe’ ityAdi pratIti to hoy, parantu darshan-gnAn AtmAno svabhAv chhe ane hun AtmA chhun tathA pudgal mArAthI bhinna (judo) padArtha chhe, evun shraddhAn na hoy to upar kahelA mAtra ‘bhAv’nun shraddhAn jarApaN kAryakArI nathI.. ‘hun AtmA chhun’ evun shraddhAn karyun paN AtmAnun jevun svarUp chhe tevun shraddhAn karyun nahi, to ‘bhAv’nA shraddhAn vinA AtmAnun shraddhAn kharun nathI; mATe ‘tattva’ ane tenA ‘artha’nun shraddhAn hoy te ja kAryakArI chhe.


Page 10 of 655
PDF/HTML Page 65 of 710
single page version

a. 1 sUtra 2] [7

(4) bIjo artha– jIvAdine jem ‘tattva’ kahevAmAn Ave chhe tem ‘artha’ paN kahevAmAn Ave chhe; je tattva chhe te ja artha chhe, ane tenun shraddhAn te samyagdarshan chhe. je padArtha jem avasthit chhe tem tenun hovun te tattva chhe, ane ‘अर्थते’ kahetAn nishchay karIe te artha chhe. tethI tattvasvarUpano je nishchay te tattvArtha chhe. tattvArthanI shraddhA te samyagdarshan chhe.

(pa) viparIt abhinivesh (UndhA abhiprAy) rahit jIvAdinun tattvArtha shraddhAn te samyagdarshananun lakShaN chhe. samyagdarshanamAn viparIt mAnyatA hotI nathI em batAvavA mATe ‘darshan’ pahelAn’ samyak’ pad vAparyun chhe. jIv, ajIv, Asrav, bandh, samvar, nirjarA ane mokSha e sAt tattvo chhe-em chothA sUtramAn kaheshe.

(6) nishchayathI shuddha AtmAno pratibhAs te samyagdarshananun lakShaN chhe. abhedadraShTimAn AtmA te ja samyagdarshan chhe.

(7) ‘tattva’ shabdano marma

tattva’ shabdano artha tatpaNun-tepaNun’ thAy chhe. darek vastune-tattvane svarUpathI tatpaNun ane pararUpathI atatpaNun chhe. jIv vastu hovAthI tene potAnA svarUpathI tatpaNun chhe ane paranA svarUpathI atatpaNun chhe. jIv chaitanyasvarUp hovAthI te gnAtA chhe ane anya sarva vastuo gney chhe tethI jIv bIjA sarva padArthothI tadna bhinna chhe. jIv potAthI tat hovAthI tenun gnAn tene potAthI thAy chhe; jIv parathI atat hovAthI tene parathI gnAn thaI shake nahi. ‘ghaDAnun gnAn ghaDAnA AdhAre thAy chhe’ -em keTalAk jIvo mAne chhe paN te bhUl chhe. gnAn jIvanun svarUp hovAthI te gnAn potAthI tat chhe ane parathI atat chhe. jIvane darek samaye potAnI lAyakAt anusAr gnAnanI avasthA thAy chhe; paragney sambandhI potAnun gnAn thatI vakhate paragney hAjar hoy chhe, paN te paravastuthI jIvane gnAn thAy chhe em mAnanAre jIvane ‘tattva’ mAnyun nathI. jo ghaDAthI ghaDA sambandhI gnAn thatun hoy to aNasamaju jIv hoy tenI pAse ghaDo hoy tyAre tene te ghaDAnun gnAn thavun joIe, paN tem thatun nathI; mATe gnAn potAthI thAy chhe em samajavun jIvane jo parathI gnAn thAy to jIv ane par ek tattva thaI jAy, paN tem bane nahi.

(8) samyagdarshananun mAhAtmya

ahinsA, satya, achaurya, brahmacharya ane parigrahatyAg e jo mithyAdarshan sahit hoy to guN thavAne badale sansAramAn dIrghakAL sudhI paribhramaN karAvavAvALA doShone utpanna kare chhe. jem jherasahitanA auShadhathI lAbh thato nathI tem mithyAtva sahit


Page 11 of 655
PDF/HTML Page 66 of 710
single page version

8] [mokShashAstra ahinsAdithI jIvano sansArarog maTato nathI. mithyAtva hoy tyAn nishchayathI (kharekhar) to ahinsAdi hotAn ja nathI. “AtmabhrAnti sam rog nahi” e pad khAs lakShamAn rAkhavA lAyak chhe. anAdikALathI jIvane mithyAtvadashA chAlI AvatI hovAthI jIvane samyagdarshan nathI; mATe pahelAn samyagdarshan prApta karavAno prayatna karavA AchArya bhagavAn vAramvAr upadesh kare chhe.

samyagdarshan vinA gnAn, chAritra ane tapamAn samyakpaNun Avatun nathI; samyagdarshan ja gnAn, chAritra, vIrya ane tapano AdhAr chhe. AnkhothI jem moDhAne shobhA-sundaratA prApta thAy chhe tem samyagdarshanathI gnAnAdikamAn samyakpaNun-shobhA- sundaratA prApta thAy chhe.

A sambandhI ratnakaranD shrAvakAchAramAn kahyun chhe ke-
न सम्यक्त्वसमं किचित्त्रैकाल्ये त्रिजगत्यपि।
श्रेयोऽश्रेयश्च मिथ्यात्वसमं नान्यत्तनुभृताम्।। ३४।।

artha– samyagdarshan samAn A jIvane traNakAL traNalokamAn bIjun koI kalyAN nathI ane mithyAtva samAn traNakAL traNalokamAn bIjun koI akalyAN nathI.

bhAvArtha– anantakAL vItI gayo, ek samay vartamAn chAle chhe ane bhaviShyamAn anantakAL Avashe-e traNe kALamAn ane adholok, tathA madhyalok tathA Urdhvalok-e traNe lokamAn jIvane sarvotkRuShTa upakAr karanAr samyaktva samAn bIjun koI chhe nahi, thayun nathI ane thashe nahi. traNalokamAn rahelA indra, ahamindra, bhuvanendra, chakravartI, nArAyaN, balabhadra ke tIrthankar vagere chetan ane maNi, mantra, auShadh vagere jaD dravya-e koI samyaktva samAn upakAr karanAr nathI; ane A jIvanun sauthI mahAn ahit-bUrun jevun mithyAtva kare chhe evun ahit bUrun karanAr koI chetan ke achetan dravya traNakAL traNalokamAn chhe nahi. thayun nathI ane thashe nahi; tethI mithyAtvane chhoDavA mATe param puruShArtha karo. samasta sansAranA dukhano nAsh karanAr, AtmakalyAN pragaT karanAr ek samyaktva chhe; mATe te pragaT karavAno ja puruShArtha karo.

vaLI samyaktva e ja pratham kartavya chhe e sambandhamAn shrI aShTapAhuDamAn nIche pramANe kahyun chhe-

shrAvake pratham shun karavun te kahe chhe-
गहिऊण य सम्मत्तं सुणिम्मलं सुरगिरीव णिक्कंप।
तं
जाणे झाइज्जइ सावय! दुक्खक्खयट्ठाए।।
(mokShapAhuD gAthA 86)

Page 12 of 655
PDF/HTML Page 67 of 710
single page version

a. 1 sUtra 2] [9

artha– pratham to shrAvake sunirmaL eTale ke sArI rIte nirmaL ane meruvat niShkamp, achaL ane chaL, malin tathA agADh dUShaN rahit atyant nishchaL evA samyaktvane grahaN karIne tene (samyaktvanA viShayabhUt ekarUp AtmAne) dhyAnamAn dhyAvavun; shA mATe dhyAvavun? dukhanA kShay arthe dhyAvavun.

bhAvArtha– shrAvake pahelAn to niratichAr nishchaL samyaktvane grahaN karI tenun dhyAn karavun ke je samyaktvanI bhAvanAthI gRuhasthane gRuhakArya sambandhI AkuLatA, kShobh, dukh hoy te maTI jAy, kAryanA bagaDavA-sudharavAmAn vastunA svarUpano vichAr Ave tyAre dukh maTI jAy, samyagdraShTine evo vichAr hoy chhe ke sarvagne jevun vastunun svarUp jANyun chhe tem nirantar pariName chhe, ane tem thAy chhe temAn iShTa-aniShTa mAnI sukhI-dukhI thavun te niShphaL chhe. AvA vichArathI dukh maTe, te pratyakSha anubhavagochar chhe, tethI samyakatvanun dhyAn karavAnun kahyun chhe.

have samyaktvanun dhyAnano mahimA kahe chhe-
सम्मत्तं जो झायइ सम्माइट्ठी हवेइ सो जीवो।
सम्मत्तपरिणदो उण खवेइ दुट्ठट्ठकम्माणि।।
(mokShapAhuD gAthA 87)

artha– je jIv samyakatvane dhyAve chhe te jIv samyagdraShTi chhe; vaLI te samyaktvarUp pariNamatAn duShTa je ATh karmo teno kShay thAy chhe.

bhAvArtha– samyaktvanun dhyAn evun chhe ke, jo pahelAn samyaktva na thayun hoy to paN, tenA svarUpane jANI tene dhyAve to te samyagdraShTi thaI jAy chhe. vaLI samyaktva prApta thaye jIvanAn pariNAm evAn hoy chhe ke sansAranA kAraNarUp je duShTa ATh karmo teno kShay thAy chhe; samyaktva thatAn ja karmanI guNashreNI nirjarA thatI jAy chhe. anukrame muni thAy tyAre, chAritra ane shukladhyAn tenA sahakArI hoy tyAre sarva karmono nAsh thAy chhe.

have te vAtane sankShepamAn kahe chhe-
कि बहुणा भणिण्णं जे सिद्धा णरवरा गए काले।
सिज्झिहहि जे वि भविया तं जाणइ सम्ममाहप्पं।।
(mokShapAhuD gAthA 88)

artha– shrI kundakundAchAryadev kahe chhe ke- “ ghaNun kahevAthI shun sAdhya chhe? je narapradhAn bhUtakALamAn siddha thayA tathA bhaviShyamAn siddha thashe te samyaktvanun ja mAhAtmya jANo!”


Page 13 of 655
PDF/HTML Page 68 of 710
single page version

10] [mokShashAstra

bhAvArtha– A samyaktvanun evun mAhAtmya chhe ke ATh karmono nAsh karI je bhUtakALamAn mukti-prApta thayA chhe tathA bhaviShyamAn thashe, te A samyakatvathI ja thayA chhe ane thashe; tethI AchArya dev kahe chhe ke visheSh shun kahevun? sankShepamAn samajo ke muktinun pradhAn kAraN A samyakatva ja chhe. em na jANo ke gRuhasthIone shun dharma hoy! A samyakatva-dharma evo chhe ke je sarvadharmanA angane saphaL kare chhe.

je nirantar samyakatva pALe chhe te dhanya chhe-em have kahe chhe-
ते धण्णा सुकयत्था ते सूरा ते वि पंडिया मणुया।
सम्मतं
सिद्धियरं सिविणे वि ण मइलियं जेहिं।।
(mokShapAhuD gAthA 89)

artha– je puruShane mukitanun karavAvALun samyakatva chhe, ane te samyakatvane svaprAvasthA viShe paN malin karyun nathI-atichAr lagAvyo nathI, te puruSh dhanya chhe, te ja manuShya chhe, te ja kRutArtha chhe, te ja shUravIr chhe ane te ja panDit chhe.

bhAvArtha– lokamAn kaI dAnAdik kare tene dhanya kahIe tathA vivAh, yagnAdik kare chhe tene kRutArtha kahIe, yuddhamAn pAchho na phare tene shUravIr kahIe, ghaNAn shAstro bhaNe tene panDit kahIe-A badhun kathanamAtra chhe. mokShanun kAraN je samyakatva tene je malin na kare, niratichAr pALe te ja dhanya chhe, te ja kRutArtha chhe, te ja shUravIr chhe, te ja panDit chhe, te ja manuShya chhe; e (samyakatva) vinA manuShya pashusamAn chhe. evun samyakatvanun mAhAtmya kahyun chhe.

(9) samyagdarshananun baL

kevaLI ane siddha bhagavAn rAgAdirUp pariNamatA nathI ane sansAr avasthA ichchhatA nathI, te A samyagdarshananun ja baL jANavun.

(10) samyagdarshananA bhedo

gnAnAdikanI hInatA-adhikatA hovA chhatAn paN, tiryanchAdikanA (Dhor vagerenA) ane kevaLI tathA siddha bhagavAnanA samyagdarshanane samAn kahyun chhe, teone AtmAnI pratIti ek ja prakAranI hoy chhe; paN svaparyAyanI lAyakAtanI apekShAe samyagdarshananA traN bhed paDe chhe, tenAn nAm-(1) aupashamik samyagdarshan, (ra) kShAyopashamik samyagdarshan, (3) kShAyik samyagdarshan.

aupashamik samyagdarshan– te dashAmAn mithyAtvakarmanAn tathA anantAnubandhI kaShAyanA jaD rajakaNo svayam upashamarUp hoy chhe, jem melA pANImAnthI mel nIche besI jAy chhe tem,


Page 14 of 655
PDF/HTML Page 69 of 710
single page version

a. 1 sUtra 2] [11 athavA jem agnine rAkhathI DhAnkyo hoy tem; AtmAnA puruShArtha vaDe jIv pratham samyagdarshan pragaT kare chhe tyAre aupashamik samyagdarshan ja hoy chhe.×

kShAyopashamik samyagdrarshan- te dashAmAn mithyAtva ane mishramithyAtva karmanA rajakaNo AtmapradeshothI chhUTA paDatAn tenun phaL Avatun nathI, ane samyakamohanIy karmanA rajakaNo udayarUpe hoy chhe, tathA anantAnubandhI kaShAyakarmanA rajakaNo visanyojanarUpe hoy chhe.

kShAyik samyagdrarshan– te dashAmAn mithyAtvaprakRitinA (traN peTA vibhAgonA) rajakaNo AtmapradeshethI tadna khasI jAy chhe, tethI mithyAtva tathA anantAnubandhInI sAte prakRitino kShay thayo kahevAy chhe.

(11) samyagdarshananA bIjA prakAre bhedo

sarva samyagdraShTi jIvone AtmAnI-tattvanI pratIt ek sarakhI hoy chhe to paN chAritradashAnI apekShAe teomAn be bhedo paDe chhe (1) vItarAg samyagdarshan, (ra) sarAg samyagdarshan.

samyagdraShTi jIv jyAre potAnA AtmAmAn sthir hoy chhe tyAre tene nirvikalpa dashA hoy chhe; tyAre rAg sAthe buddhipUrvak joDAN hotun nathI; jIvanI A dashAne ‘vItarAg samyagdarshan’ kahevAmAn Ave chhe; ane jyAre samyagdraShTi jIv potAmAn sthir na rahI shake tyAre rAgamAn tenun anitya-joDAN thatun hovAnA kAraNe te dashAne ‘sarAg samyagdarshan’ kahevAmAn Ave chhe. shubharAgathI dharma thAy ke dharmamAn sahAy thAy em samyagdraShTi jIv kadI mAnatA nathI-e khAs lakShamAn rAkhavun.

(1r) sarAg samyagdraShTine prashamAdi bhAvo

samyagdraShTine rAg sAthe joDAN hoy tyAre chAr prakAranA shubhabhAv hoy chhe; tenAn _________________________________________________________________ × nondh- anAdi mithyAdraShTine aupashamik samyagdarshan thatAn mithyAtva ane anantAnubandhInI chAr, em pAnch prakRiti upashamarUp hoy chhe. ane sAdimithyAdraShTine aupashamik samyagdarshan thatAn, jene mithyAtvanI traN prakRiti sattArUpe hoy chhe tene, mithyAtvanI traN ane anantAnubandhInI chAr, em sAt prakRiti upashamarUpe hoy chhe; ane je sAdi mithyAdraShTine ek mithyAtva prakRiti ja sattAmAn hoy chhe tene mithyAtvanI ek ane anantAnubandhInI chAr em pAnch prakRiti upashamarUpe hoy chhe.


Page 15 of 655
PDF/HTML Page 70 of 710
single page version

12] [mokShashAstra nAm-(1) prasham (ra) samveg (3) anukampA ane (4) Astikay.

prasham = krodh-mAn-mAyA-lobhasambandhI rAg-dveShAdikanun mandapaNun,
samveg = sansAr eTale ke vikArI bhAvano bhay.
anukampA = pote ane par em sarva prANIo par dayAno prAdurbhAv.
Astikay = jIvAdi tattvonun jevun astitva chhe tevun Agam ane yukti
vaDe mAnavun te Astikay.

sarAg samyagdraShTine A chAr prakAranA rAgamAn joDAN hoy chhe, tethI e chAr bhAvone upachArathI samyagdarshananAn lakShaN kahevAmAn Ave chhe. jIvane samyagdrarshan na hoy to te shubhabhAvo prashamAbhAs, samvegAbhAs, anukampAbhAs ane AstikayAbhAs chhe em samajavun. prashamAdi samyagdarshananAn kharAn (nishchay) lakShaN nathI, tenun kharun lakShaN potAnA shuddhAtmAnI pratIti chhe.

(13) samyagdarshanano viShay–lakSha

prashna– samyagdraShTi potAnA AtmAne kevo mAne chhe? uttara– samyagdraShTi potAnA AtmAne paramArthe trikALI shuddha, dhruv, akhanD chaitanyasvarUp mAne chhe.

prashna– te vakhate jIvanI vikArI avasthA to hoy chhe tenun shun? uttara– vikArI avasthA samyaggnAnano viShay chhe tethI tene samyagdraShTi jANe chhe kharA paN samyagdraShTinun lakSha avasthA (paryAy, bhed) upar hotun nathI; kAraN ke avasthAnA lakShe jIvane rAg thAy chhe ane dhruvasvarUpanA lakShe shuddha paryAy pragaTe chhe.

(14) bIjA sUtrano siddhAnt

sansAr-samudrathI ratnatrayarUpI (samyagdarshan-gnAn-chAritrarUpI) jahAjane pAr karavA mATe samyagdarshan chatur khevaTiyo (nAvik) chhe. je jIv samyagdarshan pragaT kare chhe te anant sukhane pAme chhe; je jIvane samyagdarshan nathI te puNya kare to paN te anant dukh bhogave chhe; mATe kharun sukh prApta karavA jIvoe tattvanun svarUp yathArtha samajI samyagdarshan pragaT karavun. tattvanun svarUp samajyA vinA koI jIvane samyagdarshan thAy nahi; je jIvo tattvanun svarUp yathArthapaNe samaje tene samyagdarshan thAy ja-em A sUtra pratipAdan kare chhe. ।। ra।।


Page 16 of 655
PDF/HTML Page 71 of 710
single page version

a. 1 sUtra 3] [13

samyagdarshananA utpattinI apekShAe bhedo
तन्निसर्गादधिगमाद्वा।। ३।।
artha– [तत्] te samyagdarshan [निसर्गात्] svabhAvathI [वा] athavA

[अधिगमात्] paranA upadesh vagerethI utpanna thAy chhe.

TIkA

(1) utpattinI apekShAe samyagdarshananA be bhed chhe- (1) nisargaj (ra) adhigamaj.

nisargaj-je paranA upadesh vinA ApoAp (pUrvanA sanskArathI) utpanna
thAy tene nisargaj samyagdarshan kahe chhe.
adhigamaj-paranA upadeshAdithI je samyagdarshan thAy tene adhigamaj
samyagdarshan kahe chhe.

(ra) je jIvane samyagdarshan pragaTe chhe te jIve te vakhate athavA pUrva bhave samyaggnAnI AtmA pAsethI upadesh sAmbhaLel hoy chhe, (tene deshanAlabdhi kahevAmAn Ave chhe.) te vinA koIne samyagdarshan thAy nahi; A uparathI em na samajavun ke te upadesh samyagdarshanane utpanna kare chhe. samyagdarshan to jIv potAthI ja potAnAmAn pragaT kare chhe, gnAnIno upadesh to nimittamAtra chhe. agnAnIno upadesh sAmbhaLIne koI samyagdarshan pragaT karI shake nahi. vaLI, jo sadguruno upadesh samyagdarshan utpanna karato hoy to, je je jIvo te upadesh sAmbhaLe tene tene te thavun joIe, paN tem thatun nathI; sadgurunA upadeshathI samyagdarshan thayun em kahevun te vyavahAr chhe- nimittanun gnAn karAvavA mATenun kathan chhe.

(3) adhigamanun svarUp A adhyAyanA chhaThThA sUtramAn ApavAmAn Avyun chhe, tyAn jaNAvyun chhe ke ‘pramAN ane nayavaDe adhigam thAy chhe’ (pramAN ane nayanun svarUp te sUtranI TIkAmAn Apyun chhe, mATe tyAnthI jANI levun.)

(4) trIjA sUtrano siddhAnt

jIvane potAnI bhUlanA kAraNe anAdithI potAnA svarUpanI bhramaNA chhe; tethI jyAre te bhramaNA pote TALe tyAre samyagdarshan utpanna thAy chhe. jIv jyAre potAnun sAchun svarUp samajavAnI jignAsA kare chhe tyAre tene AtmagnAnI puruShanA upadeshano yog maLe chhe; te upadesh sAmbhaLI jIv potAnA svarUpano yathArtha nirNay kare to tene samyagdarshan


Page 17 of 655
PDF/HTML Page 72 of 710
single page version

14] [mokShashAstra thAy chhe, koI jIvane AtmagnAnI puruShano upadesh sAmbhaLe tyAre turat samyagdarshan utpanna thAy chhe ane koIne te bhavamAn lAmbe vakhate ke pachhInA bhavamAn utpanna thAy chhe; jene turat samyagdarshan utpanna thAy chhe tene adhigamaj samyagdarshan thayun em kahevAmAn Ave chhe, ane jene pUrvanA sanskArathI utpanna thAy chhe tene nisargaj samyagdarshan thayun em kahevAmAn Ave chhe.

jem vaidak sambandhInun gnAn meLavavun hoy to vaidakanA gnAnI gurunI shikShA dvArA te prApta karI shakAy, paN vaidakanA agnAnI dvArA prApta karI shakAy nahi; tem AtmagnAnI gurunA upadesh dvArA samyagdarshan prApta karI shakAy chhe, paN AtmAnA agnAnI evA gurunA upadesh dvArA prApta karI shakAtun nathI; mATe sAchA sukhanA umedavAr jIvoe upadeshakanI pasandagI karavAmAn kALajI rAkhavAnI jarUr chhe. jo upadeshakanI pasandagI karavAmAn bhUl kare to jIv samyagdarshan pAmI shake nahi-em samajavun. ।। 3।।

tattvonAn nAm

जीवाजीवास्त्रवबन्धसंवरनिर्जरामोक्षास्तत्त्वम्।। ४।।

artha– [जीवाजीवास्त्रवबन्धसंवरनिर्जरामोक्षाः] 1-jIv, ra-ajIv, 3-

Asrav, 4-bandh, pa-samvar, 6-nirjarA ane 7-mokSha e sAt [तत्त्वम्] tattva chhe.

TIkA

1. jIva– jIv eTale AtmA, te sadAy jANanAro, parathI judo ne trikAL TakanAro chhe. jyAre te paranimittanA shubh avalambanamAn joDAy chhe tyAre tene shubhabhAv (puNya) thAy chhe; ashubh avalambanamAn joDAy chhe tyAre ashubhabhAv (pAp) thAy chhe; ane jyAre svAvalambI thAy tyAre shuddhabhAv (dharma) thAy chhe.

ra. ajIva– jemAn chetanA-jANapaNun nathI; tevAn dravyo pAnch chhe. temAn dharma, adharma, AkAsh ane kAL te chAr arUpI chhe ane pudgal rUpI-sparsha, ras, gandh, varNa sahit chhe.

ajIv vastuo AtmAthI judI chhe tem ja anant AtmAo paN ekabIjAthI svatantra-judA chhe. par lakSha vagar jIvamAn vikAr thAy nahi; par taraph valaN karatAn jIvane puNya-pApanI shubhAshubh vikArI lAgaNI thAy chhe.

3. Asrava– vikArI shubhAshubh bhAvapaNe arUpI avasthA jIvamAn thAy te bhAvaAsrav ane te samaye navAn karma yogya rajakaNonun Avavun (AtmA sAthe ekakShetre rahevun) te dravya-Asrav chhe.


Page 18 of 655
PDF/HTML Page 73 of 710
single page version

a. 1 sUtra 4] [1p

puNya-pAp e banne AsravanA peTA bhAg chhe. puNya– dayA, dAn, bhakti, pUjA, vrat vagerenA shubhabhAv jIvanI paryAyamAn thAy chhe te arUpI vikArI bhAv chhe-te bhAvapuNya chhe, ane te samaye karma yogya jaD paramANuono jaththo svayam (potAnA kAraNe potAthI) ekakShetrAvagAh sambandhe jIvanI sAthe bandhAy chhe te dravyapuNya chhe. (temAn jIvanI ashuddha paryAy nimittamAtra chhe.)

pApa– hinsA, asatya, chorI, avrat vagerenA ashubhabhAv te bhAvapAp chhe ane te samaye karma yogya jaDanI shaktithI paramANuono jaththo svayam bandhAy te dravya-pAp chhe. (temAn jIvanI ashuddha paryAy nimittamAtra chhe.) paramArthe-kharekhar A puNya-pAp (shubhAshubhabhAv) AtmAne ahitakar chhe, AtmAnI kShaNik ashuddha dashA chhe, AtmAnun asalI svarUp nathI. dravya puNya-pAp pudgal dravyanI ashuddha avasthA chhe te AtmAnun hit-ahit karI shake nahIn.

4. bandha– AtmAnun agnAn, rAg-dveSh, puNya-pApanA bhAvamAn aTakI javun te bhAvabandh chhe ane te samaye karma yogya pudgalanun svayam karmarUp bandhAvun te dravyabandh chhe. (temAn jIvanI ashuddha paryAy nimittamAtra chhe.)

pa. samvara– puNya-pApanA vikArI bhAvane (Asravane) AtmAnA shuddhabhAv dvArA rokavA te bhAvasamvar chhe ane te anusAr navAn karma bandhAtAn aTake te dravyasamvar chhe.

6. nirjarA– akhanDAnand shuddha AtmasvabhAvanA avalambananA baLathI svarUp sthiratAnI vRuddhi vaDe ashuddha (shubhAshubh) avasthAno anshe nAsh karavo te bhAvanirjarA ane te samaye kharavA yogya jaD karmonun anshe kharI javun te dravyanirjarA chhe.

7. mokSha– samasta karmonA kShayanA kAraNabhUt tathA nishchayaratnatrayasvarUp param vishuddha pariNAmo te bhAvamokSha chhe ane potAnI yogyatAthI svayam svata dravyakarmono AtmapradeshothI atyant abhAv thavo te dravyamokSha chhe, jIv atyant shuddha thaI jAy te dashAne mokShatattva kahe chhe.

(1) A pramANe jevun sAt tattvonun (puNya-pApane AsravanA peTAmAn gaNyA chhe tethI ahIn sAt tattvo kahyAn chhe) svarUp chhe tevun je jIv shubhabhAvathI vichAre chhe tene shuddhanun lakSha hoy to vyavahAr-samakit chhe. vratAdinA shubhabhAv samvar-nirjarAmAn gaNe to AsravatattvanI shraddhAmAn bhUl Ave. vyavahArashraddhAmAn koI paDakhe bhUl na Ave tem sAt tattvamAnthI shuddhanay vaDe ekarUp akhanD gnAyakasvabhAvI AtmAne tAravI


Page 19 of 655
PDF/HTML Page 74 of 710
single page version

16] [mokShashAstra levo (tenun lakSha karavun) te paramArthashraddhA eTale ke samyagdarshan chhe. [samayasAr pravabhAg 1, pRuShTha 461 thI 463]

(ra) sAt tattvomAn pahelAn be tattvo-‘jIv’ ane ‘ajIv’ e dravyo chhe, ane bIjAn pAnch tattvo temanA (jIv ane ajIvanA) sanyogI ane viyogI paryAyo (visheSh avasthAo) chhe. Asrav ane bandh te sanyogI chhe tathA samvar, nirjarA ane mokSha te jIv-ajIvanA viyogI paryAy chhe, jIv ane ajIv tattvo sAmAnya chhe ane bIjA pAnch tattvo, paryAyo hovAthI visheSh kahevAy chhe.

(3) jenI dashAne ashuddhamAnthI shuddha karavI chhe tenun nAm to jarUr pratham dekhADavun ja joIe, tethI ‘jIv’ tattva pratham kahyun; pachhI je taraphanA lakShe ashuddhatA arthAt vikAr thAy chhe tenun nAm Apavun jarUrI chhe tethI ‘ajIv’ tattva kahyun. ashuddhadashAnAn kAraN-kAryanun gnAn karavA mATe ‘Asrav’ ane ‘bandh’ tattva kahyAn. e kahyA pachhI muktinun kAraN kahevun joIe; ane muktinun kAraN te ja thaI shake ke je bandh ane bandhanA kAraNathI UlaTA prakAre hoy; tethI Asravano nirodh thavo te ‘samvar’ tattva kahyun. ashuddhatA-vikAranA nIkaLI javAnA kAryane ‘nirjarA’ tattva kahyun. jIv atyant shuddha thaI jAy te dashA ‘mokSha’ tattva chhe-e kahyun. A tattvo samajavAnI atyant jarUr chhe mATe te kahyAn chhe. tene samajavAthI jIv mokSha-upAyamAn lAgI shake chhe. mAtra jIv-ajIvane jANanArun gnAn upayogI thatun nathI, mATe jeo kharA sukhanA mArgamAn pravesh karavA mAge chhe temaNe A tattvo yathArthapaNe jANavAn joIe.

(4) sAt tattvo hovA chhatAn A sUtramAn chheDe ‘तत्त्वम्’ evo ekavachan

batAvanAr shabda vAparyo chhe te em batAve chhe ke A sAt tattvonun gnAn karI, bhed uparanun lakSha TALI, jIvanA trikALI gnAyakabhAvano Ashray karavAthI jIv shuddhatA pragaT karI shake chhe.

(pa) chothA sUtrano siddhAnt

A sUtramAn sAt tattvo kahyAn chhe; temAn puNya ane pApano samAvesh Asrav ane bandh tattvomAn thaI jAy chhe. je vaDe sukh Upaje ane dukhano nAsh thAy e kAryanun nAm prayojan chhe. jIv ane ajIvanA visheSho (bhed) ghaNA chhe, temAn je visheShosahit jIv-ajIvanun yathArtha shraddhAn karatAn sva-paranun shraddhAn thAy, rAgAdik dUr karavAnun shraddhAn thAy ane tethI sukh Upaje, tathA jenun ayathArtha shraddhAn karatAn sva- paranun shraddhAn na thAy, rAgAdik dUr karavAnun shraddhAn na thAy ane tethI dukh Upaje, e visheShosahit jIv-ajIv padArtha prayojanabhUt samajavA. Asrav ane bandh dukhanAn


Page 20 of 655
PDF/HTML Page 75 of 710
single page version

a. 1 sUtra pa] [17 kAraNo chhe, tathA samvar, nirjarA ane mokSha e sukhanAn kAraNo chhe; mATe jIvAdi sAt tattvonun shraddhAn karavAnI jarUriyAt chhe. A sAt tattvonI shraddhA vagar shuddhabhAv pragaT thaI shake nahi. ‘samyagdarshan’ te jIvanA shraddhAguNanI shuddha avasthA chhe; mATe te shuddhabhAv pragaT karavA mATe sAt tattvonAn shraddhA-gnAn anivArya chhe. je jIv A sAt tattvonI shraddhA kare te ja potAnA jIv eTale shuddhAtmAne jANI te taraph potAno puruShArtha vALI samyagdarshan pragaTAvI shake chhe. A sAt (athavA puNya-pAp sahit nav) tattva sivAy bIjAn koI ‘tattva’ nathI-em samajavun. .।। 4।।

sAt tattvo, samyagdarshanAdi tathA bIjA shabdonA artha samajavAnI rIt
नामस्थापनाद्रव्यभावतस्तन्न्यासः।। ५।।
artha– [नामस्थापनाद्रव्यभावतः] nAm, sthApanA, dravya ane bhAvathI [तत्

न्यासः] te sAt tattvo tathA samyagdarshanAdino lokavyavahAr thAy chhe.

TIkA

(1) bolanAranA mukhathI nIkaLelA shabdonA, apekShAnA vashe judAjudA artho thAy chhe; te arthomAn vyabhichAr (doSh) na Ave ane sAcho artha kem thAy te batAvavA A sUtra kahyun chhe.

(ra) e arthonA sAmAnya prakAr chAr karavAmAn AvyA chhe. padArthanA bhedane nyAs athavA nikShep kahevAmAn Ave chhe. (pramAN ane nayanA anusAre prachalit thayelA lokavyavahArane nikShep kahe chhe) gney padArtha akhanD chhe chhatAn tene jANatAn gney padArthanA je bhed (-ansh, paDakhAn) karavAmAn Ave chhe tene nikShep kahe chhe. te anshane jANanAr gnAnane nay kahe chhe. nikShep nayano viShay chhe. nay nikShepano viShay karanAr (viShayI) chhe.

(3) nikShepanA bhedonI vyAkhyA

nAmanikShepa– guN, jAti ke kriyAnI apekShArahit mAtra IchchhAnusAr koInun nAm rAkhavun te nAmanikShep chhe. jem koInun nAm ‘jinadatta’ rAkhyun, tyAn joke te jinadevano dIdhelo nathI to paN lokavyavahAr (oLakhavA) mATe tenun ‘jinadatta’ nAm rAkhavAmAn Avyun chhe. ek vastunI oLakhAN thaI jAy teTalA ja mATe mAtra je sangnA ApavAmAn AvI hoy tene nAmanikShep kahevAmAn Ave chhe.

sthApanAnikShepa– anupasthit (hAjar na hoy evI) koI vastuno bIjI upasthit vastumAn sambandh yA manobhAvanA joDIne Arop karI devo ke ‘A te ja


Page 21 of 655
PDF/HTML Page 76 of 710
single page version

18] [mokShashAstra chhe’-evI bhAvanAne sthApanA kahevAmAn Ave chhe. A Arop jyAn thAy chhe tyAn jIvone evI manobhAvanA thavA lAge chhe ke ‘A te ja chhe.’

sthApanA be prakAranI thAy chhe-tadAkAr ane atadAkAr. je padArthano jevo AkAr hoy tevo AkAr tenI sthApanAmAn karavo te ‘tadAkAr sthApanA’ chhe ane game te AkAr karavAmAn Avyo hoy te ‘atadAkAr sthApanA’ chhe. sadrashatAne sthApanA nikShepanun kAraN samajavun nahi, paN kevaL manobhAvanA ja tenun kAraN chhe. janasamudAyanI e mAnasik bhAvanA jyAn thAy chhe tyAn sthApanAnikShep mAnavo joIe. vItarAg-pratimA jotAn ghaNA jIvone bhagavAn ane temanI vItarAgatAnI manobhAvanA thAy chhe, mATe te sthApanAnikShep chhe. ×

dravyanikShepa– bhUt, bhaviShya paryAyanI mukhyatA laI tene vartamAnamAn kahevI- jANavI te dravyanikShep chhe. jem shreNIk rAjA bhaviShyamAn tIrthankar thavAnA chhe tene vartamAnamAn tIrthankar kahevA-jANavA, ane mahAvIr bhagavAnAdi bhUtakALamAn thayelA tIrthankarone vartamAn tIrthankaro gaNI stuti karavI te dravyanikShep chhe.

bhAvanikShepa– kevaL vartamAn paryAyanI mukhyatAthI je padArtha vartamAn je dashAmAn chhe te-rUp kahevo-jANavo te bhAvanikShep chhe. jem sImandhar bhagavAn vartamAn tIrthankarapade mahAvidehamAn birAje chhe temane tIrthankar kahevA-jANavA, ane mahAvIr bhagavAn hAl siddha chhe temane siddha kahevA-jANavA te bhAvanikShep chhe.

(4) ‘samyagdarshanAdi’ ke ‘jIvAjIvAdi’ evA shabdo jyAn vAparyA hoy tyAn kyo nikShep lAgu paDe chhe te nakkI karI jIve sAcho artha samajI levo joIe.

(pa) sthApanAnikShep ane dravyanikShep vachcheno bhed

"In Sthapna the connotation is merely attributed. It is never there it cannot be there. In Dravya it will be there or has been there. The common factor between the two is that it is not there now, and to that extent connotation is fictitious in both. " (English Tatvarth Sutram page-11)

artha– sthApanAnikShepamAn batAvaNI mAtra Aropit chhe, temAn te (mUL vastu) kadI nathI, te tyAn kadI hoI shakatI nathI. dravyanikShepamAn te (mUL vastu) bhaviShyamAn pragaTashe athavA bhUtamAn hatI. be vachchenun sAmAnyapaNun eTalun chhe ke- _________________________________________________________________

× nondha– nAmanikShep ane sthApanAnikShepamAn e antar chhe ke nAmanikShepamAn pUjya- apUjyano vyavahAr thato nathI, paN sthApanAnikShepamAn pUjyano vyavahAr thAy chhe.


Page 22 of 655
PDF/HTML Page 77 of 710
single page version

a. 1 sUtra 6] [19 vartamAnakALamAn te bannemAn vidyamAn nathI, ane teTale darajje bannemAn Arop chhe. (Inglish tattvArthasUtra pAnun-11)

(6) pAnchamA sUtrano siddhAnt

bhagavAnanA nAmanikShep ane sthApanAnikShep te shubhabhAvanAn nimitta chhe, tethI vyavahAr chhe; dravyanikShep te nishchayapUrvak vyavahAr hovAthI potAno shuddha paryAy thoDA vakhatamAn pragaTashe em sUchave chhe. bhAvanikShep te nishchayapUrvak potAno shuddha paryAy hovAthI dharma chhe, em samajavun. nishchay ane vyavahAranayano khulAso have pachhInA sUtranI TIkAmAn karavAmAn Avyo chhe. ।। pa।।

samyagdarshanAdi tathA tattvone jANavAno upAy
प्रमाणनयैरधिगमः।। ६।।
artha– samyagdarshanAdi ratnatray ane jIvAdi tattvonun [अधिगमः] gnAn

[प्रमाणनयैः] pramAN ane nayothI thAy chhe.

TIkA

(1) pramANa– sAchA gnAnane-nirdoSh gnAnane arthAt samyaggnAnane pramAN kahe chhe. anant guN yA dharmanA samudAyarUp potAnun tathA paravastunun svarUp pramAN dvArA jANavAmAn Ave chhe. pramAN vastunA sarva deshane (badhAn paDakhAnne) grahaN kare chhe- jANe chhe.

(ra) naya– pramAN dvArA nakkI thayelI vastunA ek deshane je gnAn grahaN kare tene nay kahe chhe. pramAN dvArA nakkI thayel anant dharmAtmak vastunA ek ek anganun gnAn mukhyapaNe karAve te nay chhe. vastuomAn dharma anant chhe tethI tenA avayavo anant sudhI thaI shake chhe, ane tethI avayavanA gnAnarUp nay paN anant sudhI thaI shake chhe. shrutapramANanA vikalpa, bhed ke anshane nay kahevAmAn Ave chhe. shrutagnAnamAn ja nayarUp ansh paDe chhe. je nay chhe te pramANasApekSharUp hoy chhe. (mati, avadhi ke mana- paryayagnAnamAn nayanA bhed paDatA nathI.)

(2) “Right belief is not identical with blind faith. Its authority is neither external nor autocratic. It is reasoned knowledge. It is a sort of a sight of a thing. You cannot doubt its testimony. So long as there is doubt, there is no right belief. But doubt must not be suppressed, it must be destroyed. Things


Page 23 of 655
PDF/HTML Page 78 of 710
single page version

20] [mokShashAstra have not to be taken on trust. They must be tested and tried by every one him-self. This Sutra lays down the mode in which it can be done. It refers the inquirer to the first laws of thought and to the universal principles of all reasoning, that is to logic under the names of PRAMAN and NAYA.” (English Tatvarth Sutram page-15)

artha– samyagdarshan te AndhaLI shraddhA sAthe ekarUp nathI, teno adhikAr AtmAnI bahAr ke svachchhandI nathI; te yuktipUrvakanA gnAn sahit hoy chhe; teno prakAr (vastunA darshan) dekhavA samAn chhe. jyAnsudhI (svasvarUpanI) shankA chhe tyAn sudhI sAchI mAnyatA nathI. te shankAne dabAvavI na joIe parantu teno nAsh karavo joIe. (koIne) bharose vastu grahaN karavAnI nathI. dareke pote potAthI tenI parIkShA karI tene mATe yatna karavo joIe. te kyA prakAre thaI shake chhe te A sUtra batAve chhe. vichAraNAnA prAthamik niyamo tathA tamAm yuktione lagatA vishvanA siddhAntone pramAN ane nayanun nAm ApI teno Ashray levA satyanA shodhakane A sUtra sUchave chhe.

(Inglish tattvArthasUtra pAnun-1p)
(3) yukti

pramAN ane nay te yuktino viShay chhe. satshAstranun gnAn te AgamagnAn chhe. AgamamAn jaNAvelA tattvonun yathArthapaNun yukti dvArA nakkI karyA sivAy tattvonA bhAvonun yathArtha bhAsan thAy nahi, mATe ahIn yukti dvArA nirNay karavA jaNAvyun chhe.

(4) anekAnta–ekAnt

jainashAstromAn anekAnta ane ekAnt e shabdo khUb vAparavAmAn Ave chhe; tethI tenun TUnk svarUp ahIn jaNAvavAmAn Ave chhe.

anekAnta = (anek+ant) anek dharmo; ekAnt = (ek+ant) ek dharma; anekAnta ane ekAnt e bannenA babbe bhedo chhe; anekAntanA be bhedo (1) samyak anekAnta, ane (ra) mithyA anekAnta; tathA ekAntanA be bhedo (1) samyak ekAnt, ane (ra) mithyA ekAnt; samyak anekAnta te pramAN chhe ane mithyA anekAnta te pramANAbhAs chhe. samyak ekAnt te nay chhe ane mithyA ekAnt te nayAbhAs chhe.

(pa) samyak ane mithyA anekAntanun svarUp
pratyakSha, anumAn tathA AgamapramANathI aviruddha ek vastumAn je anek dharmo

Page 24 of 655
PDF/HTML Page 79 of 710
single page version

a. 1 sUtra 6] [21 chhe tene nirUpaN karavAmAn tatpar chhe te samyak anekAnta chhe. darek chIj potApaNe chhe ane parapaNe nathI. AtmA svasvarUpe chhe-parasvarUpe nathI; par tenA svarUpe chhe ane AtmAnA svarUpe nathI-A pramANe jANavun te samyak anekAnta chhe. ane tat-atat svabhAvanI je khoTI kalpanA karavAmAn Ave te mithyA anekAnta chhe. jIv potAnun karI shake ane bIjA jIvanun paN karI shake-emAn jIvanun potAthI ane parathI em bannethI tatpaNun thayun tethI te mithyA-anekAnta chhe.

(6) samyak ane mithyA anekAntanA draShTAnto
1-AtmA potApaNe chhe ane parapaNe nathI em jANavun te samyak (sAchun)
anekAnta; AtmA potApaNe chhe ane parapaNe paN chhe em jANavun te
mithyA anekAnta.
ra-AtmA potAnun karI shake chhe ane sharIrAdi par vastuonun kAI karI shakato
nathI-em jANavun te samyak anekAnta;
AtmA potAnun karI shake chhe ane sharIrAdi paranun paN karI shake chhe em
jANavun te mithyA anekAnta.
3-AtmAne shuddhabhAvathI dharma thAy ane shubhabhAvathI dharma na thAy em
jANavun te samyak anekAnta;
AtmAne shuddhabhAvathI dharma thAy ane shubhabhAvathI paN dharma thAy em
jANavun te mithyA anekAnta.
4-nishchayasvarUpane Ashraye dharma thAy ane vyavahAranA Ashraye dharma na thAy
em jANavun te samyak anekAnta;
nishchayasvarUpane Ashraye dharma thAy ane vyavahAranA Ashraye paN dharma thAy
em jANavun te mithyA anekAnta.
pa-vyavahArano abhAv thatAn nishchay pragaTe em jANavun te samyak anekAnta;
vyavahAr karatAn karatAn nishchay pragaTe em jANavun te mithyA anekAnta.
6-AtmAne potAnI shuddha kriyAthI lAbh thAy ane sharIranI kriyAthI lAbh ke
nukashAn na thAy em jANavun te samyak anekAnta; AtmAne potAnI shuddha
kriyAthI lAbh thAy ane sharIranI kriyAthI paN lAbh thAy em jANavun te
mithyA anekAnta.
7-ek vastumAn paraspar be virodhI shaktio (sat-asat, tat-atat,
nitya-anitya, ek-anek vagere) prakAshIne vastune siddha kare te samyak
anekAnta;

Page 25 of 655
PDF/HTML Page 80 of 710
single page version

22] [mokShashAstra ek vastumAn bIjI vastunI shakti prakAshIne, ek vastu be vastunun kArya kare em mAnavun te mithyA anekAnta; athavA to samyak anekAntathI vastunun je svarUp nishchit chhe tenAthI viparIt vastusvarUpanI kevaL kalpanA karI, temAn na hoy tevA svabhAvonI kalpanA karavI te mithyA anekAnta chhe.

8-jIv potAnA bhAv karI shake ane paravastune kAI na karI shake em
jANavun te samyak anekAnta;
jIv sUkShma pudgalonun kAI na karI shake paN sthUL pudgalonun karI shake
em jANavun te mithyA anekAnta.
(7) samyak ane mithyA ekAntanun svarUp

potAnA svarUpe hovApaNun ane pararUpe nahi hovApaNun-Adi vastunun je svarUp chhe tenI apekShA rAkhIne pramAN dvArA jANel padArthanA ek deshano (ek paDakhAnno) viShay karanAr nay te samyak ekAnt chhe; ane koI vastunA ek dharmano nishchay karI te vastumAn rahelA anya dharmono niShedh karavo te mithyA ekAnt chhe.

(8) samyak ane mithyA ekAntanAn draShTAnto
1-‘siddha bhagavAno ekAnt sukhI chhe’-em jANavun te samyak ekAnt chhe,
kemake ‘siddha jIvone bilakul dukh nathI’ em garbhitapaNe temAn AvI
jAy chhe. sarva jIvo ekAnt sukhI chhe-em jANavun te mithyA ekAnt chhe,
kemake temAn agnAnI jIvo vartamAn dukhI chhe teno nakAr thAy chhe.
ra-‘ekAnt bodhabIjarUp jIvano svabhAv chhe’ em jANavun te samyak ekAnt
chhe, kemake ‘chhadmastha jIvanI vartamAn gnAnaavasthA ochhA ughADavALI chhe’-
em temAn garbhitapaNe AvI jAy chhe.
3-‘samyaggnAn te dharma chhe’-em jANavun te samyak ekAnt chhe. kemake
‘samyaggnAnapUrvak vairAgya hoy chhe-’ em garbhitapaNe temAn AvI jAy chhe;
samyaggnAn vinAno ‘tyAg te ja dharma chhe’-em jANavun te mithyA ekAnt
chhe, kemake te samyaggnAn vinAno hovAthI mithyA tyAg chhe.
(9) pramANanA prakAro
pramANanA be prakAr chhe-parokSha ane pratyakSha.
parokSha– je IndriyothI sparshAI pravarte tathA je chakShu ane manathI vagar sparshye