Moksha Shastra-Gujarati (English transliteration). Sutra: 41-47 (Chapter 9),1 (Chapter 10); Upsanhar (Chapter 9); Tenth Chapter Pg 605 to 642.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 33 of 36

 

Page 586 of 655
PDF/HTML Page 641 of 710
single page version

a. 9 sUtra 40 ] [ pa87

trIjun sUkShmakriyApratipAtidhyAn mAtra kAyayoganA dhArakane hoy chhe. (guNasthAn 13 no chhello bhAg).

chothun vyuparatakriyAnivartidhyAn yogarahit-ayogI jIvone hoy chhe. (guNasthAn 14)

2. kevaLInA manoyogasambandhI spaShTIkaraN

(1) kevaLI bhagavAnane atIndriyagnAn hoy chhe, teno artha evo nathI ke temane dravyaman nathI. dravyamanano temane sadbhAv chhe, paN temane manonaimittik gnAn nathI kemake mAnasik gnAn to kShAyopashamarUp chhe, ane kevaLI bhagavAnane kShAyikagnAn hovAthI teno abhAv chhe.

(2) manoyog chAr prakAranA chhe-1- satya manoyog, 2-mRuShA manoyog, 3- satyamRuShA manoyog, 4-asatyamRuShA manoyog eTale ke jemAn satyapaNun, ane mRuShApaNun e banne nathI, Ane anubhay manoyog paN kahevAy chhe. kevaLI bhagavAnane A chAramAnthI pahelo ane chotho manoyog vachananA nimitte upachArathI kahevAmAn Ave chhe.

prashna– kevaLIne satyamanoyogano sadbhAv hoy te to barAbar chhe, paN temane vastunun yathArtha gnAn chhe ane sanshay tathA anadhyavasAyarUp gnAnano abhAv chhe tethI temane anubhay arthAt asatyamRuShA manoyog kevI rIte sambhave chhe?

uttara– sanshay ane anadhyavasAyanA kAraNarUp je vachan tenun nimittakAraN man hoy chhe, tethI temAn shrotAnA upachArathI anubhayadharma rahI shake chhe, mATe sanyogI jinane anubhay manoyogano sadbhAv upachArathI kahevAmAn Ave chhe. A rIte sayogI jinane anubhayamanoyog svIkAravAmAn kAI virodh nathI. kevaLInA gnAnanA viShayabhUt padArtho anant hovAthI, ane shrotAne AvaraNakarmano kShayopayam atishayarahit hovAthI kevaLInA vachanonA nimitte sanshay ane anadhyavasAyanI utpatti thaI shake chhe. tethI anubhay manoyogano sadbhAv upachArathI kahevAmAn Ave chhe. (shrI dhavalA pustak 1 pA. 282 thI 284 tathA 308)

3. kevaLIne be prakAranA vachanayog

kevaLI bhagavAnane kShAyopashamikagnAn (bhAvaman) nahi hovA chhatAn temane satya ane anubhay e be prakAranA manoyoganI utpatti kahevAmAn AvI chhe te upachArathI kahevAmAn AvI chhe. upachArathI manadvArA e banne prakAranAn vachanonI utpattinun vidhAn karavAmAn Avyun chhe. jem be prakAranA manoyog kahyA chhe tem be prakAranA vachanayog paN kahevAmAn AvyA chhe, te paN upachArathI chhe kem ke kevaLI bhagavAnane bolavAnI ichchhA nathI, sahajapaNe divyadhvani chhe. (shrI dhavalA pustak 1 pA. 283 tathA 308)


Page 587 of 655
PDF/HTML Page 642 of 710
single page version

pa88 ] [ mokShashAstra 4. kShapak tathA upashamak jIvone chAre manoyog kaI rIte chhe

shankA–kShapak (-kShapakashreNIvALA) ane upashamak (-upashamashreNIvALA) jIvone satyamanoyog ane anubhavamanoyogano sadbhAv bhale ho, paN bAkInAn be- asatyamanoyog ane ubhayamanoyogano sadbhAv shI rIte chhe? kem ke te bannemAn rahevAvALo apramAd te asatya ane ubhayamanoyoganA kAraNabhUt pramAdano virodhI chhe arthAt kShapak ane upashamak pramAdarahit hoy chhe, mATe tene asatyamanoyog ane ubhayamanoyog kaI rIte hoy?

samAdhAna– AvaraN karmayukta jIvone viparyay ane anadhyavasAyarUp agnAnanA kAraNabhUt manano sadbhAv mAnavAmAn ane tethI asatya tathA ubhayamanoyog mAnavAmAn kAI virodh nathI; parantu te kAraNe kShapak ane upashamak jIvo pramatta mAnI shakAy nahi, kem ke pramAd mohano paryAy chhe.

(shrI dhavalA pu. 1, pA. 28p-286)

nondha– samanaska (-manasahit) jIvone gnAnanI utpatti manoyogathI thAy chhe-em mAnavAmAn doSh chhe. kem ke em mAnavAmAn kevaLagnAnathI vyabhichAr Ave chhe paN samanaska jIvone kShAyopashamikagnAn thAy chhe temAn manoyog nimitta chhe-e vAt sAchI chhe. badhAn vachano thavAmAn man nimitta chhe em mAnavAmAn doSh chhe, kem ke em mAnavAthI kevaLIbhagavAnane man nimitta nathI tethI temane vachanano abhAv thashe.

(shrI dhavalA pu. 1. pA. 287-288)

pa. kShapak ane upashamak jIvonA vachanayog sambandhI

shankA– jemane kaShAy kShIN thaI gayA chhe te jIvone asatyavachanayog kem hoI shake?

samAdhAna– asatyavachananun kAraN agnAn chhe, te bAramA guNasthAn sudhI hoy chhe, te apekShAe asatyavachanano sadbhAv bAramA guNasthAn sudhI hoy chhe; ane tethI ubhayasanyogaj satyamRuShAvachan paN bAramA guNasthAn sudhI hoy chhe, temAn kAI virodh nathI.

shankA– vachanaguptinun pUrI rIte pAlan karanArA kaShAyarahit jIvone vachanayog kem sambhave?

samAdhAna– kaShAyarahit jIvomAn antarjalpa hovAmAn kAI virodh nathI.
(shrI dhavalA pu. 1 pA. 280).।। 40।।

Page 588 of 655
PDF/HTML Page 643 of 710
single page version

a. 9 sUtra 41-42-43-44] [ pa89

shukladhyAnanA pahelA be bhedonI visheShatA
एकाश्रये सवितर्कवीचारे पूर्वे।। ४१।।
artha– [एकाश्रये] ek (shrutagnAnI) nA Ashraye rahenArAn [पूर्वे]

shukladhyAnanA pahelA be bhedo [सवितर्कवीचारे] vitarka ane vichArasahit chhe. parantu-

अवीचारं द्वितियम्।। ४२।।
artha– [द्वितीयम्] upar kahelAn be shukladhyAnamAnthI bIjun [अवीचारं]

vIchArathI rahit chhe, (paN savitarka hoy chhe).

TIkA

1. 42 mun sUtra 41 mA sUtranA apavAdarUp chhe, eTale ke shukladhyAnano bIjo bhed vIchArarahit chhe. jemAn vitarka ane vIchAr banne hoy te pahelun pRuthaktvavitarka shukladhyAn chhe, ane je vIchArarahit tathA vitarkasahit, maNinA dIpakanI samAn achal chhe te bIjun-ekatvavitarka shukladhyAn chhe; temAn artha, vachan ane yoganun palaTavun dUr thayun hoy chhe eTale ke te sankrAntirahit chhe. vitarkanI vyAkhyA 43 mAn sUtramAn ane vIchAranI vyAkhyA 44 mA sUtramAn Avashe.

2. sUkShma kAyayoganA avalambanathI je dhyAn thAy chhe tene sUkShmakriyApratipAti (trIjun) shukladhyAn kahevAy chhe; ane jemAn AtmapradeshomAn parispand pedA karavAvALI shvAsochchhvAsAdi samasta kriyAo nivRut thaI jAy chhe tene vyuparatakriyAnivarti (chothun) shukladhyAn kahevAy chhe. ।। 41-42।।

vitarkanun lakShaN
वितर्कः श्रुतम्।। ४३।।
artha– [श्रुतम्] shrutagnAnane [वितर्कः] vitarka kahevAy chhe.

nondha– ‘shrutagnAn’ shabda shravaNapUrvak gnAnanun grahaN sUchave chhe. matignAnanA bhedarUp chintAne paN tarka kahevAy chhe, te ahIn grahaN karavo nahIn. ।। 43।।

vIchAranun lakShaN
वीचारोऽर्थव्यंजनयोगसंक्रान्तिः।। ४४।।
artha– [अर्थ व्यंजन योगसक्रान्तिः] artha, vyanjan ane yoganI sankrAnti (-

badalavun) te [वीचारः] vIchAr chhe.


Page 589 of 655
PDF/HTML Page 644 of 710
single page version

pa90 ] [ mokShashAstra

TIkA
arthasankrAnti–artha eTale dhyAn karavA yogya padArtha ane sankrAnti eTale
badalavun te, dhyAn karavA yogya padArthamAn dravyane chhoDI paryAyane dhyAve
athavA paryAyane chhoDI dravyane dhyAve te arthasankrAnti chhe.
vyanjanasankrAnti–vyanjan eTale vachan ane sankrAnti eTale badalavun te. shrutanA
koI ek vachanane chhoDIne anyanun avalamban karavun tathA tene
chhoDIne koI anyanun avalamban karavun tathA tene chhoDIne koI
anyanun avalamban karavun te vyanjanasankrAnti chhe.
yogasankrAnti–kAyayogane chhoDIne manoyog ke vachanayogane grahaN karavo ane
te chhoDIne anya yogane grahaN karavo te yog sankrAnti chhe.

e lakShamAn rAkhavun ke je jIvane shukladhyAn varte chhe te jIv nirvikalpadashAmAn ja chhe, tethI tene A sankrAntinI khabar nathI; paN te dashAmAn tevI palaTanA chhe te kevaLagnAnI jANe chhe.

upar kahel sankrAnti-parivartanane vIchAr kahevAy chhe. jyAn sudhI e vIchAr rahe tyAn sudhI te dhyAnane savIchAr (arthAt pahelun pRuthaktvavitarka) kahevAy chhe. pachhI dhyAnamAn draDhatA thAy chhe tyAre te parivartan bandh thaI jAy chhe, te dhyAnane avIchAr (arthAt bIjun ekatvavitarka kahevAy chhe.)

prashna– kevaLIbhagavAnane dhyAn hoy? uttara– dhyAnanun lakShaN‘ekAgra chintAnirodh’ chhe. ek ek padArthanun chintavan to kShayopashamagnAnIne hoy, kevaLIbhagavAnane to yugapat sakal padArthonun gnAn pratyakSha kare chhe; evo koI padArtha bAkI rahyo nathI ke jenun teo dhyAn kare. kevaLIbhagavAn kRutakRutya chhe, temane kAI karavAnun bAkI rahyun nathI; AthI temane kharekhar dhyAn nathI. topaN Ayu pUrNa thatAn tathA anya traN karmonI sthiti pUrNa thatAn yogano nirodh ane karmonI nirjarA svayamev thAy chhe, ane dhyAnanun kArya paN yogano nirodh ane karmanI nirjarA thavI te chhe, tethI kevaLIbhagavAnane dhyAn jevun kArya dekhIne upachArathI temane shukladhyAn kahevAy chhe. kharekhar dhyAn temane nathI. ।। 44।।

ahIn dhyAnatapanun varNan pUrun thayun.
anuprekShA tathA dhyAn

jo ke anuprekShA ane dhyAnamAn kAI antar nathI, paN tenA phaL apekShAe bhinnatA


Page 590 of 655
PDF/HTML Page 645 of 710
single page version

a. 9. sUtra 44 ] [ pa91 chhe. anuprekShAnun phaL e chhe ke temAn anityatA vagerenun chintavan karavAthI upekShAbuddhi utpanna karI shakAy chhe ane tene vadhArI shakAy chhe. dhyAnanun phaL e chhe ke temAn chittane anek viShayothI haTAvIne ek viShayamAn sthir karI shakAy chhe. A kAraNe anuprekShA pachhI dhyAnanun svarUp, lakShaN tathA bhed varNavIne te bannene judA lakhavAmAn AvyA chhe. (tattvArthasAr adhyAy 7. gAthA 43. TIkA)

A navamA adhyAyanA pahelA aDhAr sUtromAn samvar ane tenA kAraNonun varNan karyun. tyArapachhI nirjarA ane tenA kAraNonun varNan sharU karyun. nirjarA tapathI thAy chhe (तपसा निर्जरा च-sUtra 3), tethI sU. 19-20 mAn tapanA bAr prakAr varNavyA, tyArapachhI chha prakAranA antarangatapanA bhedonun varNan ahIn sudhI karyun.

vrat, gupti, samiti, dharma, anuprekShA; pariShahajay, bAr prakAranA tap

vagere sambandhI khAs lakShamAn rAkhavA lAyak spaShTIkaraN

1. keTalAk jIvo kevaL vyavahAranayanun ja avalamban kare chhe, temane paradravyarUp bhinna sAdhanasAdhyabhAvanI draShTi chhe, tethI teo vyavahAramAn ja khedakhinna rahe chhe. teo nIche pramANe varte chhe-

shraddhA sambandhamAn– dharmadravyAdi paradravyonI shraddhA kare chhe.
gnAn sambandhamAn–dravyashrutanA paThan pAThanAdi sanskArothI anek prakAranA vikalpa

jALathI kalankit chaitanyavRuttine dhAraN kare chhe.

chAritra sambandhamAn–yatinA samasta vratasamudAyarUp tap (sAdhu) -pravRuttirUp

karmakAnDone achalitapaNe Achare chhe, temAn koI veLA puNyanI ruchi kare chhe, kadAchit dayAvant thAy chhe.

darshanAchAr sambandhamAn–koI vAr prashamatA, koI vAr vairAgya, koIvAr

anukampA ane koIvAr AstitakyamAn varte chhe; tathA shankA, kAnkShA, vichikitsA, mUDhadraShTi Adi bhAvo utpanna na thAy tevI shubhopayogarUp sAvadhAnI rAkhe chhe; kevaL vyavahAranayarUp upabRunhaN, sthitikaraN, vAtsalay, prabhAvanA e angonI bhAvanA chintave chhe ane te bAbatano utsAh vAramvAr vadhAre chhe.

gnAnAchAr sambandhamAn– svAdhyAyano kAL vichAre chhe, ghaNA prakAranA vinayamAn
pravarte chhe, shAstranI bhakti arthe durdhar upadhAn kare chhe- Arambh kare chhe,
shAstranun rUDA prakAre bahumAn kare chhe, guru vageremAn upakArapravRuttine
bhUlatA nathI, artha, vyanjan ane te bannenI shuddhatAmAn sAvadhAn rahe chhe.

Page 591 of 655
PDF/HTML Page 646 of 710
single page version

pa92 ] [ mokShashAstra

chAritrAchAr sambandhamAn–hinsA, asatya, chorI, strIsevan ane parigrah; e

badhAthI viratirUp panchamahAvratamAn sthiravRutti dhAraN kare chhe; yog (- man-vachan-kAy) nA nigraharUp guptionAn avalambanano udyog kare chhe; iryA, bhAShA, eShaNA, AdAnanikShepaN ane utsarga e pAnch samitimAn sarvathA prayatnavant chhe.

tapAchAr sambandhamAn–anashan, avamaudarya, vRuttiparisankhyAn, rasaparityAg,

viviktashayyAsan ane kAyakaleshamAn nirantar utsAh rAkhe chhe; prAyashvit, vinay, vaiyAvRutya, vyutsarga, svAdhyAy ane dhyAnane arthe chittane vash kare chhe.

vIryAchAr sambandhamAn– karmakAnDamAn sarvashaktipUrvak varte chhe. A jIvo upar pramANe karmachetanAnI pradhAnatApUrvak ashubhabhAvanI pravRutti chhoDe chhe, paN shubhabhAvanI pravRuttine AdaravA yogya mAnIne angIkAr kare chhe; tethI sakal kriyAkAnDanA ADambarathI par, darshan-gnAn-chAritranI aikya pariNatirUp gnAnachetanAne teo koI paN kALe pAmatA nathI.

teo ghaNA puNyanA bhArathI garbhit chittavRutti dhArI rahe chhe tethI svargalokAdi kleshaprApti karIne paramparAe lAmbA kAL sudhI sansAr-sAgaramAn paribhramaN kare chhe. (juo, shrI panchAstikAy, gAthA 172 TIkA)

2. prashna– A adhikAramAn je je kAryo samvar-nirjarArUp kahyAn chhe te kAryone kevaL vyavahArAlambI jIv paN Adare chhe, chhatAn tene samvar-nirjarA kem thatAn nathI?

uttara– A adhikAramAn je kAryo samvar-nirjarArUp kahyAn chhe te vyavahAralambI jIvanA shubhabhAvarUp nathI. kevaL vyavahArAlambI to mithyAdraShTi chhe, kemake shubhabhAvane dharma mAne chhe tathA tene dharmamAn madadagAr mAne chhe, tethI tene shuddhatA pragaTe nahi ane samvar-nirjarA thAy nahi. je jIvone shuddha nishchayanayanun Alamban hoy teo samyagdraShTi chhe, teo shubh bhAvane dharma mAnatA nathI. temane rAgadveSh TALavAno puruShArtha karatAn ashubh TaLIne je shubh rahI jAy chhe tene teo dharma mAnatA nathI; tethI kramekrame vItarAgabhAv vadhArIne, te shubhabhAvane paN teo TALe chhe. evA jIvonA vyavahArane A adhikAramAn upachArathI samvar-nirjarAnun kAraN kahel chhe.

A upachAr paN gnAnInA shubhabhAvarUp vyavahArane lAgu paDe chhe, kem ke temane te vyavahAranI heyabuddhi hovAthI tene TALe chhe. agnAnI to vyavahArane ja dharma mAnIne Adare chhe tethI shubharAgane to upachArathI paN samvar-nirjarAnun kAraN kahevAy nahi.


Page 592 of 655
PDF/HTML Page 647 of 710
single page version

a. 9. spaShTIkaraN ] [ pa93

kharI rIte to shuddhabhAv ja samvar-nirjarArUp chhe. jo shubhabhAv kharekhar samvar- nirjarAnun kAraN hoy to kevaL vyavahArAlambIne badhA prakArano niratichAr vyavahAr chhe tethI tene shuddhatA pragaTavI joIe. parantu rAg samvar nirjarAnun kAraN chhe ja nahi. agnAnI shubhabhAvane dharma mAnato hovAthI tathA shubh karatAn karatAn dharma thashe em mAnato hovAthI ane shubh-ashubh banne TALatAn dharma thashe em nahi mAnato hovAthI teno tamAm vyavahAr nirarthak chhe, tethI tene vyavahArAbhAsI kahevAmAn Ave chhe.

Avo vyavahAr (-je kharekhar vyavahArAbhAs chhe te) bhavya temaj abhavya jIvoe anantavAr karyo chhe ane tenA phaLamAn anantavAr navamI greveyake gayA chhe, paN tenAthI dharma thayo nathI. dharma to shuddha nishchayasvabhAvanA Ashraye thatA samyagdarshan-gnAn-chAritra ja thAy chhe.

shrI samayasArajImAn kahyun chhe ke-
वदसमिदीगुत्तीओ सीलतवं जिणवरेहि पण्णत्तं।
कुव्वंता वि अभव्वो अण्णाणी मिच्छदिठ्ठी दुण।। २७३।।

jinavarakahelAn vrat, samiti, gupti vaLI tap–shIlane, karatAn chhatAy abhavya jIv agnAnI ane mithyAdraShTi chhe. 273.

artha– jinavaroe kahelAn vrat, samiti, gupti, shIl, tap karavA chhatAn paN abhavya jIv agnAnI ane mithyAdraShTi chhe.

TIkA– shIl ane tapathI paripUrNa, traN gupti ane pAnch samiti pratye sAvadhAnI bharelun, ahinsAdi pAnch mahAvratarUp vyavahArachAritra abhavya paN kare chhe arthAt pALe chhe; to paN te nishchAritra (-chAritrarahit) agnAnI ane mithyAdraShTi ja chhe kAraN ke nishchayachAritranA kAraNarUp gnAn shraddhAnathI shUnya chhe.

bhAvArtha– abhavya jIv mahAvrat, samiti, guptirUp chAritra pALe topaN nishchayasamyaggnAn-shraddhA vinA te chAritra ‘samyakchAritra’ nAm pAmatun nathI; mATe te agnAnI, mithyAdraShTi ane nishchAritra ja chhe. (shrI samayasAr pA. 33p-336)

nondha– ahIn abhavya jIvano dAkhalo Apyo chhe, paN A siddhAnt vyavahArano Ashray lenAr badhA jIvone ek sarakhI rIte lAgu paDe chhe.

3. shuddha AtmAno anubhav te sAcho mokShamArga chhe. tethI tene nishchay kahyo chhe. vrat, tapAdi kAI sAcho mokShamArga nathI paN nimittAdinI apekShAe upachArathI tene


Page 593 of 655
PDF/HTML Page 648 of 710
single page version

pa94 ] [ mokShashAstra mokShamArga kahyo, tethI tene vyavahAr kahevAy chhe. e pramANe bhUtArtha mokShamArgapaNA vaDe nishchayanay ane abhUtArtha mokShamArgapaNA vaDe vyavahAranay kahyA chhe em jANavun. paN e bannene sAchA mokShamArga jANIne tene upAdey mAnavA te to mithyAbuddhi ja chhe. (juo, shrI mokShamArga-prakAshak. pA. 2pa4)

4. nishchay-vyavahAranun yathArtha svarUp samajyA vagar koI jIvane dharma ke samvar-nirjarA thAy nahi, shuddha AtmAnun yathArtha svarUp samajyA vagar nishchay- vyavahAranun yathArtha svarUp samajAy nahi; mATe AtmAnun yathArtha svarUp samajavAnI pahelI jarUr chhe.

pAtranI apekShAe nirjarAmAn thatI nyUnAdhikatA

सम्यग्द्रष्टिश्रावकविरतानन्तवियोजकदर्शनमोहक्षपकोपशमकोपशान्त

मोहक्षपकक्षीणमोहजिनाः क्रशोऽसंख्येयगुणनिर्जराः।। ४५।।
artha– [सम्यग्द्रष्टि श्रावक विरति] samyagdraShTi, pancham guNasthAnavartI shrAvak,

virat muni, [अनन्तवियोजक दर्शनमोहक्षपक] anantAnubandhInun visanyojan karanAr, darshanamohano kShay karanAr, [उपशमक उपशान्तमोह] upashamashreNI mAnDanAr, upashAntamoh, [क्षपक क्षीणमोह] kShapakashreNI mAnDanAr, kShINamoh ane [जिनाः] jin- e sarvene (antarmuhUrtaparyant pariNAmonI vishuddhatAnI adhikatAthI, Ayukarmane chhoDIne) pratisamay [क्रमशः असंख्येयगुणनिर्जराः] kramathI asankhyAtaguNI nirjarA thAy chhe.

TIkA

(1) ahIn pratham samyagdraShTinI-chothA guNasthAnanI dashA jaNAvI chhe. je asankhyAtaguNI nirjarA kahI chhe te, samyagdarshan pAmyA pahelAnI tadna najIkanI AtmAnI dashAmAn thatI nirjarA karatAn asankhyAtaguNI samajavI. prathamopasham samyaktvanI utpati pahelAn traN karaN thAy chhe temAn anivRuttikaraNanAant samayamAn vartatI vishuddhatAthI vishuddha je samyaktva sanmukh mithyAdraShTi tene Ayu sivAyanA sAt karmonI je nirjarA thAy chhe tenA karatAn asankhyAtaguNI nirjarA asanyatasamyagdraShTi guNasthAn prApta karatAn antarmuhUrtaparyant samaye samaye thAy chhe eTale ke samyaktva sanmukh mithyAdraShTinI nirjarA karatAn samyagdraShTine guNashreNI nirjarAmAn asankhyaguNA dravya chhe. A chothA guNasthAnavALA avirati samyagdraShTinI nirjarA chhe.

(2) te jIv jyAre pAnchamun guNasthAn-shrAvakapaNun pragaT kare tyAre antarmuhUrtaparyant nirjarA thavA yogya karmapudgalarUp guNashreNI nirjarAdravya chothA guNasthAn karatAn asankhyAtaguNA chhe.


Page 594 of 655
PDF/HTML Page 649 of 710
single page version

a. 9 sUtra 4p ] [ pa9p

(3) pAnchamAthI asankhyAtaguNI nirjarA sakaLasanyamarUp apramattasanyat (sAtamun) guNasthAn pragaTe tyAre thAy chhe. pAnchamA pachhI pratham sAtamun guNasthAn pragaTe chhe ane pachhI vikalpa uThatAn chhaThThun pramatta guNasthAn Ave chhe. sUtramAn ‘virat’ shabda kahyo chhe temAn sAtamun ane chhaThThun banne guNasthAnavALA jIvono samAvesh thAy chhe.

(4) traN karaNanA prabhAvathI chAr anantAnubandhI kaShAyane bAr kaShAy tathA nav nokaShAyarUp pariNamAvI de te jIvone antarmuhUrtaparyant samaye samaye asankhyAtaguNI dravyanirjarA thAy chhe. anantAnubandhInI A visanyojanA chothun, pAnchamun, chhaThThun ane sAtamun e chAr guNasthAnomAn thAy chhe; te chAre guNasthAnamAn je anantaviyojak chhe te potAnA guNasthAnamAn potAnI pUrvanI nirjarAthI asankhyAtaguNI nirjarA kare chhe.

(pa) anant viyojakathI asankhyAtaguNI nirjarA darshanamohanA kShapakane (te ja jIvane) thAy chhe. pahelAn anantAnubandhInI visanyojanA karyA pachhI darshanamohanA trikane kShapAve evo kram chhe.

(6) darshanamohanA kShapak karatAn ‘upashamak’ ne asankhyAtaguNI nirjarA thAy chhe. prashna– upashamakanI vAt darshanamohanA kShapak pachhI kem karI? uttara– kShapakano artha kShAyik thAy chhe, ahIn kShAyik samyagdarshananI vAt chhe; ane ‘upashamak’ kahetAn dvitIyopasham samyaktvayukta upashamashreNIvALo jIv samajavo. kShAyikasamyagdraShTi karatAn upashamashreNIvALAne asankhyAtaguNI nirjarA thAy chhe tethI pahelAn kShapakanI vAt karI chhe ane kShapak pachhI upashamakanI vAt karI chhe. kShAyak samyagdarshan chothe, pAnchame, chhaThThe ane sAtame guNasthAne pragaTe chhe ane je jIv chAritramohano upasham karavAne udyamI thayel chhe. tene AThamun, navamun ane dasamun guNasthAn hoy chhe.

(7) upashamak jIv karatAn asankhyAtaguNI nirjarA agIyAramA upashAntamoh guNasthAne hoy chhe.

(8) upashAntamohavALA jIv karatAn kShapakashreNIvALAne asankhyAt guNI nirjarA hoy chhe; A jIvane AThamun, navamun ane dashamun guNasthAn hoy chhe.

(9) kShapakashreNIvALA jIv karatAn bAramA kShINamoh guNasthAne asankhyAtaguNI nirjarA hoy chhe.

(10) bAramA guNasthAn karatAn jinane (teramA ane chaudamA guNasthAne) asankhyAtaguNI nirjarA hoy chhe. jinanA traN bhed chhe- (1) svasthAn kevaLI,


Page 595 of 655
PDF/HTML Page 650 of 710
single page version

pa96 ] [ mokShashAstra (2) samudghAt kevaLI ane (3) ayog kevaLI. A traNemAn paN vishuddhatAnA kAraNe uttarottar asankhyAtaguNI nirjarA chhe. atyant vishuddhatAne kAraNe samudghAt kevaLIne nAm, gotra ane vedanIyakarmanI sthiti Ayukarma samAn thaI jAy chhe.

A sUtrano siddhAnt

A sUtramAn nirjarA mATe pratham pAtra samyagdraShTi jaNAvel chhe, tethI em siddha thAy chhe ke samyagdarshanathI ja dharmanI sharUAt thAy chhe.

A sUtramAn nirjarAnA das pAtrono je anukram Apyo chhe teno artha em na samajavo ke virat guNasthAnavALA jIv ke jene trIjA pAtramAn mUkel chhe tenA karatAn chothA ane pAnchamAn pAtramAn mUkelA chothA ke pAnchamA guNasthAnavartI anantAnubandhInA visanyojakane ke darshanamohanA kShapakane vadhAre nirjarA thAy chhe. paN em samajavun ke te te guNasthAnavartI jIv jo anantaviyojak thAy ke darshanamoh kShapak thAy to te jIvane pahelAn karatAn asankhyAtaguNI dravyanirjarA thAy chhe. ।। 4p।।

nirgranth (–sAdhuo) nA bhed

पुलाकबकुशकुशीलनिर्ग्रंथस्नातका निर्ग्रंथा।। ४६।।

artha– [पुलाक बकुश कुशील निर्ग्रंथ स्नातकाः] pulAk, bakush, kushIl,

nirgranth ane snAtak- e pAnch prakAranA [निर्ग्रथाः] nirgranth (-sAdhu) chhe.

TIkA
1. sUtramAn AvelA shabdonI vyAkhyA

(1) pulAk–je uttaraguNonI bhAvanAthI rahit hoy ane koI kShetra tathA kALamAn koI mULaguNamAn paN atichAr lagADe, tathA jene alpa vishuddhatA hoy tene pulAk kahe chhe. (juo, sUtra 47 mAn Apel pratisevanAnI vigat)

(2) bakush–je mULaguNonun nirdoSh pAlan kare chhe paN sharIr tathA upakaraNonI shobhA vadhAravA mATe dharmAnurAganA kAraNe k kichchhA rAkhe chhe tene bakush kahe chhe.

(3) kushIl– tenA be prakAr chhe-1. pratisevanA kushIl ane 2. kaShAy kushIl. jene sharIrAdi tathA upakaraNAdithI pUrNa viraktatA na hoy, ane mULaguN tathA uttaraguNanI paripUrNatA hoy, parantu uttaraguNamAn k kvirAdhanA koI vAr thatI hoy tene pratisevanA kushIl kahe chhe. ane jemaNe sanjvalan sivAy bIjA kaShAyone jItI lIdhA hoy tene kaShAy kushIl kahe chhe.


Page 596 of 655
PDF/HTML Page 651 of 710
single page version

a. 9 sUtra 46-47 ] [ pa97

(4) nirgrantha– jemane mohakarma kShIN thaI gayun chhe tathA jemane mohakarmanA udayano abhAv chhe evA bAramA tathA agIAramA guNasthAnavartI munine nirgranth kahe chhe.

(pa) snAtaka– samasta ghAtIkarmono nAsh karanAr kevaLI bhagavAnane snAtak kahe chhe. (AmAn teramun tathA chaudamun banne guNasthAn samajavA.)

2. paramArtha nirgranth ane vyavahAranirgranth

bAr, ter ane chaudamA guNasthAne birAjatA jIvo paramArthanirgranth chhe, kem ke temane samasta mohano nAsh thayo chhe; teone nishchayanirgranth kahevAy chhe. bIjA sAdhuo jo ke samyagdarshan ane niShparigrahapaNAne lIdhe nirgranth chhe arthAt teo mithyAdarshan tathA vastra, AbharaN, hathiyAr, kaTak, dhan-dhAnya vagere parigrahathI rahit hovAthI nirgranth chhe, topaN temane mohanIyakarmano anshe sadbhAv chhe, tethI teo vyavahAranirgranth chhe.

3. keTalAk khulAsA

(1) prashna– pulAk munine koI avasaramAn koI ek vratano bhang kShetra- kALane vash hoy chhe, chhatAn tene nirgranth kahyA, to shrAvakane paN nirgranthapaNun kahevAno prasang Avashe?

uttara– pulAk muni samyagdraShTi chhe ane paravashathI ke jabarajastIthI vratamAn kShaNik doSh thaI jAy chhe;paN yathAjAtarUp chhe tethI naigamanaye te nirgranth chhe; shrAvakane yathAjAtarUp (nagnapaNun) nathI tethI tene nirgranthapaNun kahevAy nahi.

(2) prashna– jo yathAjAtapaNAne lIdhe ja pulAk munine nirgranth kahesho to ghaNA mithyAdraShTio paN nagna rahe chhe, temane paN nirgranth kahevAno prasang Avashe?

uttara– temane samyagdarshan nathI. ekalun nagnapaNun to gAnDAne, bALakane tathA tiryanchone paN hoy chhe, parantu tethI tene nirgranth kahevAy nahi. je samyagdarshan- gnAnapUrvak sansAr ane deh bhogathI virakta thaI nagnapaNun dhAre tene nirgranth kahevAy, bIjAne nahi. ।। 46।।

pulAkAdi muniomAn visheShatA

संयमश्रुतप्रतिसेवनातीर्थलिंगलेश्योपपादस्थानविकल्पतःसाध्याः।। ४७।।

artha– upar kahelA munio [संयम श्रुत प्रतिसेवना तीर्थ] sanyam, shrut,

pratisevanA, tIrtha, [लिंग लेश्या उपपाद स्थान] ling leshyA upapAd ane sthAn-e


Page 597 of 655
PDF/HTML Page 652 of 710
single page version

pa98] [ mokShashAstra ATh anuyogodvAr [विकल्पतः साध्या] bhedarUpathI sAdhya chhe arthAt A ATh prakArathI te pulAkAdi muniomAn visheSh bhed paDe chhe.

TIkA

(1) sanyama– pulAk, bakush ane pratisevanAkushIl sAdhune sAmAyik ane chhedopasthApan e be sanyam hoy chhe; kaShAyakushIl sAdhune sAmAyik, chhedopasthApan, parihAravishuddhi ane sUkShmasAmparAy e chAr sanyam hoy chhe; nirgranth ane snAtakane yathAkhyAtachAritra hoy chhe.

(2) shruta– pulAk, bakush ane pratisevanAkushIl sAdhu vadhAremAn vadhAre sampUrNa das pUrvadhArI hoy chhe; pulAkane jaghanya AchArangamAn AchAravastunun gnAn hoy chhe ane bakush tathA pratisevanA kushIlane jaghanya ATh pravachanamAtAnun gnAn hoy chhe eTale ke AchArAnganA 18000 padomAnthI pAnch samiti ane traN guptinA paramArtha vyAkhyAn sudhI A sAdhuonun gnAn hoy chhe; kaShAyakushIl ane nirgranthane utkRuShTagnAn chaudapUrvanun hoy chhe ane jaghanya gnAn ATh pravachanamAtAnun hoy chhe. snAtak to kevaLagnAnI chhe tethI teo shrutagnAnathI par chhe.

(3) pratisevanA (=virAdhanA) -pAnchamahAvrato ane rAtribhojanano tyAg e chhamAnthI koI ekanI virAdhanA pulAkamunine paravashathI ke jabarajastIthI thaI jAy chhe. mahAvratomAn tathA rAtribhojan tyAgamAn kRut, kArit, anumodanAthI pAnche pApono tyAg chhe temAn koI prakAramAn sAmarthyanI hInatAthI dUShaN lAge chhe; upakaraN-bakush munine kamanDaL, pInchhI, pustakAdi upakaraNanI shobhAnI abhilAShAnA sanskAranun sevan hoy chhe te virAdhanA jANavI, tem ja sharIr-bakushamunine sharIranA sanskArarUp virAdhanA hoy chhe; pratisevanAkushIlamuni pAnch mahAvratanI virAdhanA karatA nathI paN uttaraguNamAn koI ekanI virAdhanA kare chhe; kaShAyakushIl, nirgranth ane snAtakane virAdhanA hotI nathI.

(4) tIrtha– A pulAkAdi pAnche prakAranA nirgrantho samasta tIrthankaronA dharmashAsanamAn thAy chhe.

(pa) ling– tenA be prakAr chhe-1-dravyaling ane 2-bhAvaling. bhAvalingI pAnche prakAranA nirgrantho hoy chhe. teo samyagdarshanasahit sanyam pALavAmAn sAvadhAn chhe. bhAvalingane dravyaling sAthe nimittanaimittikasambandh chhe. yathAjAtarUp lingamAn koIne bhed nathI paN pravRuttirUp lingamAn pher hoy chhe jem ke-koI AhAr kare chhe, koI anashanAdi tap kare chhe, koI upadesh kare chhe, koI adhyayan kare


Page 598 of 655
PDF/HTML Page 653 of 710
single page version

a. 9 sUtra 47 ] [ pa99 chhe, koI tIrthamAn vihAr kare chhe, koI anek AsanarUp dhyAn kare chhe; koI dUShaN lAgyA hoy tenun prAyashchitta le chhe, koI dUShaN lagADatA nathI, koI AchArya chhe, koI upAdhyAy chhe, koI pravartak chhe, koI niryApak chhe, koI vaiyAvRutya kare chhe, koI dhyAnamAn shreNIno prArambh kare chhe; ItyAdi rAgavikalparUp dravyalingamAn munigaNone bhed hoy chhe. muninA shubhabhAvane dravyaling kahevAmAn Ave chhe. tenA prakAro ghaNA chhe; te prakArone dravyalingo kahevAmAn Ave chhe.

(6) leshyA– pulAkamunine traN shubh leshyAo hoy chhe. bakush tathA pratisevanAkushIl munine chhae leshyA paN hoy chhe. kaShAyathI anuranjit yog- pariNati te leshyA chhe.

prashna– bakush tathA pratisevanAkushIl munine kRuShNAdi traN ashubh leshyAo kaI rIte hoy?

uttara– te banne prakAranA munine upakaraNanI k kAsakit hovAthI koIk vakhate ArttadhyAn paN thaI jAy chhe ane tethI temane kRuShNAdi ashubhaleshyA paN hoI shake chhe.

kaShAyashIlamunine kApot, pIt, padma ane shukla e chAr leshyAo hoy chhe. sUkShmasAmparAy guNasthAnavartIne tathA nirgranthane shuklaleshyA hoy chhe. snAtakane upachArathI shuklaleshyA chhe; ayogakevaLI leshyArahit chhe.

(7) upapAd (=janma)-pulAk munino utkRuShTa janma aDhAr sAgaranA Ayu sAthe bAramA sahastrAr kalpamAn thAy chhe; bakush ane pratisevanAkushIlano utkRuShTa janma bAvIs sAgaranA Ayu sAthe pandaramA AraN ane soLamA achyUt svargamAn thAy chhe. kaShAyakushIl ane nirganrathano utkRuShTa janma tetrIs sAgar Ayu sAthe sarvArthasiddhimAn thAy chhe. A sarveno jaghanya janma saudharma svargamAn be sAgar Ayu sAthe thAy chhe. snAtak kevaLI bhagavAn chhe temano upapAd nirvANamokShapaNe thAy chhe.

(8) sthAna- tIvra ke mand kaShAy hovAnA kAraNe asankhyAt sanyamalabdhisthAno hoy chhe; temAn sauthI nAnun sanyam-labdhisthAn pulAk munine ane kaShAyakushIlane hoy chhe. e banne yugapat asankhyAt1 labdhisthAno prApta kare chhe; e asankhyAt labdhisthAno pachhI AgaLanAn labdhisthAno pulAk muni prApta karI shakatA nathI. kaShAyakushIl muni tenAthI AgaL asankhyAt2 labdhisthAno prApta kare chhe.

ahIn bIjI vAr kahelA A asankhyAt labdhisthAnathI kaShAyakushIl, pratisevanAkushIl ane bakush muni e traN yugapat (-ekasAthe) asankhyAt3 labdhisthAno prApta kare chhe.


Page 599 of 655
PDF/HTML Page 654 of 710
single page version

600 ] [ mokShashAstra

A trIjI vAr kahelA asankhyAt labdhisthAne bakush muni aTakI jAy chhe- AgaLanAn sthAno prApta karI shakatAn nathI, pratisevanAkushIl tyAnthI AgaL asankhyAt4 labdhisthAno prApta karI shake chhe.

A chothI vAr kahelAn asankhyAt labdhisthAnothI AgaL asankhyAtpa

labdhisthAno kaShAyakushIl prApta karI shake chhe, tethI AgaLanAn sthAno prApta karI shakatAn nathI.

A pAnchamIvAr kahelA labdhisthAnothI AgaL kaShAyarahit sanyam labdhisthAnone nirgranth muni prApta karI shake chhe. te nirgranthamuni paN AgaLanA asankhyAt labdhisthAnonI prApti karI shake chhe, pachhI aTakI jAy chhe. tyAr pachhI ek sanyamalabdhisthAnane prApta karIne snAtak nirvANane prApta kare chhe.

A pramANe sanyamalabdhinAn sthAno chhe, temAn avibhAgapratichchhedonI apekShAe sanyamanI prApti anant-anantaguNI thAy chhe. ।। 47।।

upasanhAr

1. A adhyAyamAn AtmAnI dharmapariNatinun svarUp kahyun chhe; te pariNatine ‘jin’ kahevAmAn Ave chhe.

2. apUrvakaraN pariNAmane pAmelA prathamopasham samyaktvasanmukh jIvone ‘jin’ kahevAmAn Ave chhe. (gommaTasAr-jIvakAnD gAthA 1, TIkA, pAnun 16) tyAnthI sharU thaIne pUrNa shuddha prApta karanArA badhA jIvo sAmAnyapaNe ‘jin’ kahevAy chhe. shrI pravachanasAranA trIjA adhyAyanI pahelI gAthAmAn shrI jayasenAchArya kahe chhe ke-“bIjA guNasthAnathI bAramA guNasthAn sudhInA jIvo ‘ekadesh jin’ chhe, kevaLIbhagavAn ‘jinavar’ chhe ane tIrthankarabhagavAn ‘jinavaravRuShabh’ chhe.” mithyAtva, rAgAdine jItavAthI asanyat samyagdraShTi shrAvak tathA munine ‘jin’ kahevAmAn Ave chhe; temAn gaNadharAdi shreShTha chhe tethI temane ‘shreShTha jin’ athavA ‘jinavar’ kahevAy chhe ane tIrthankaradev temanAthI paN pradhAn chhe tethI temane ‘jinavaravRuShabh’ kahevAy chhe. (juo, dravyasangrah gAthA 1 TIkA) shrI samayasArajInI 31 mI gAthAmAn paN samyagdraShTine ‘jitendriy jin’ kahyA chhe.

samyaktvasanmukh mithyAdraShTi ane adhakaraN, apUrvakaraN tathA anivRuttikaraNanun svarUp shrI mokShamArgaprakAshak pA. 262 thI 270 sudhImAn Apyun chhe. guNasthAnonun svarUp shrI jainasiddhAntapraveshikAnA chhellA adhyAyamAn Apyun chhe, tyAnthI samajI levun.

3. samyagdarshanathI dharmanI sharUAt thAy chhe. em batAvavA A shAstramAn pahelA adhyAyanun pahelun ja sUtra ‘सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः’ mUkayun chhe. dharmamAn


Page 600 of 655
PDF/HTML Page 655 of 710
single page version

a. 9 upasanhAr ] [ 601 pratham samyagdarshan pragaTe chhe ane samyagdarshan pragaT thatI vakhatanA apUrvakaraNathI samvar-nirjarAnI sharUAt thAy chhe. A adhikAranA bIjA sUtramAn samyagdarshanane samvaranirjarAnA kAraN tarIke judun kahyun nathI, tenun kAraN e chhe ke A adhyAy 4p mA sUtramAn teno samAvesh thaI jAy chhe.

4. ‘jinadharma’ no artha ‘vastusvabhAv’ thAy chhe. jeTale anshe AtmAnI svabhAvadashA (-shuddhadashA) pragaTe teTale anshe jIvane ‘jinadharma’ pragaTayo kahevAy. jinadharma e koI sampradAy, vADo ke sangh nathI paN AtmAnI shuddhadashA chhe; ane AtmAnI shuddhatAmAn tAratamyatA hovA chhatAn shuddhapaNun to ek ja prakAranun hovAthI jinadharmamAn phAnTAo hoI shake nahi. jainadharmanA nAme je vADAo jovAmAn Ave chhe tene kharI rIte ‘jinadharma’ kahI shakAy nahIn. jinadharma bharatakShetramAn pAnchamA ArAnA chheDA sudhI rahevAno chhe eTale tyAnsudhI potAnI shuddhatA pragaT karanArA manuShyo A kShetre hoy ja, ane temane shuddhatAnA upAdAnakaraNanI taiyArI hovAthI AtmagnAnI guru ane satshAstronun nimitta paN hoy ja. jainadharmanA nAme kahevAmAn AvatA shAstromAnthI kayA shAstro param satyanA upadeshak chhe teno nirNay dharma karavA mAgatA jIvoe avashya karavo joIe. jyAn sudhI pote yathArtha parIkShA karIne satshAstro kayA chhe teno nirNay jIv na kare tyAn sudhI gRuhItamithyAtva TaLe nahi; gRuhItamithyAtva TaL‌yA vagar agRuhItamithyAtva TaLIne samyagdarshan to thAy ja shI rIte? tethI potAmAn jinadharma pragaT karavA mATe arthAt sAchA samvar-nirjarA pragaT karavA mATe jIvoe samyagdarshan pragaT karavun ja joIe.

pa. samyagdraShTi jIv AtmasvabhAvanun bhAn karIne, agnAnamohane jItIne rAg-dveShanA svAmI thatA nathI; te hajAro rANIonA sanyog vachche hovA chhatAn ‘jin’ chhe. chothA ane pAnchamA guNasthAne vartatA jIvonun Avun svarUp chhe. samyagdarshananun mAhAtmya kevun chhe e batAvavA mATe anant gnAnIoe A svarUp kahyun chhe. te samyagdraShTi jIvone potAnA shuddhaparyAyanA pramANamAn samvar-nirjarA thAy chhe.

6. samyagdarshananA mAhAtmyane nahi samajanArA mithyAdraShTi jIvonI bAhya sanyogo ane bAhya tyAg upar draShTi hoy chhe, tethI teo uparanA kathanano Ashay samajI shakatA nathI, ane samyagdraShTinA antar pariNamanane teo jANI shakatA nathI. mATe dharma karavA mAgatA jIvoe sanyogadraShTi chhoDIne vastusvarUp samajavAnI ane yathArtha tattvagnAn pragaT karavAnI AvashyakatA chhe. samyagdarshan-samyaggnAn ane te pUrvakanA samyakchAritra vinA samvar-nirjarA pragaT karavAno bIjo koI upAy nathI. A navamA adhyAyanA 19 mA sUtranI TIkA uparathI mAlum paDashe ke mokSha ane sansAr e be sivAy vachalo koI


Page 601 of 655
PDF/HTML Page 656 of 710
single page version

602 ] [ mokShashAstra sAdhavAyogya padArtha nathI. A jagatamAn be ja mArga chhe-mokShamArga ane sansAramArga.

7. samyaktva te mokShamArganun mUL chhe ane mithyAtva te sansAramArganun mUL chhe. jeo sansAramArgathI vimukh thAy te jIvo ja mokShamArga (arthAt dharma) pAmI shake chhe. samyagdarshan vagar jIvane samvar-nirjarA thAy nahIn; tethI bIjA sUtramAn samvaranA kAraNo jaNAvatAn temAn pratham gupti jaNAvyA pachhI bIjAn kAraNo kahyAn chhe.

8. e khAs dhyAnamAn rAkhavAyogya chhe ke A shAstramAn AchArya mahArAje mahAvrato ke deshavratone samvaranA kAraNo tarIke gaNAvyAn nathI; kem ke sAtamA adhyAyanA pahelA sUtramAn jaNAvyA pramANe te shubhAsrav chhe. mahAvrat te samvaranun kAraN nathI em 18 mA sUtranI TIkAmAn jaNAvyun chhe.

9. gupti, samiti, anuprekShA, dash prakAranA dharma, pariShahajay ane chAritra e sarve samyagdarshan vagar hoy nahi-em samajAvavA mATe chothA sUtramAn ‘सम्यक्’ shabda vAparavAmAn Avyo chhe.

10. dharmanA das prakAr chhaThThA sUtramAn batAvyA chhe. temAn ‘उतम’ visheShaN vAparyun

chhe; te em sUchave chhe ke te dharmanA prakAro samyagdarshanapUrvak ja hoI shake. tyAr pachhI anuprekShAnun svarUp sAtamA sUtramAn ane pariShahajayanun svarUp 8 thI 17 sudhInA sUtromAn kahyun chhe. nokarma ane bIjI bAhya vastuonI je avasthAne loko pratikUL gaNe chhe tene ahIn pariShah kahevAmAn AvyA chhe. AThamA sUtramAn ‘परिसोढव्याः’ shabda vAparIne te pariShahone sahan karavAno upadesh Apyo chhe. nishchayathI pariShah shun chhe ane upachArathI pariShah shun kahevAy-e nahi jANanArA jIvo sUtra 10-11 no Ashray laI (-kutarka vaDe) em mAne chhe ke-‘kevaLIbhagavAnane kShudhA ane tRuShAnA vyAdhirUp nishchayapariShah hoy chhe, ane chhadmastha rAgI jIvonI mAphak kevaLIbhagavAn paN kShudhA ane tRuShAno vyAdhI TALavA ashan-pAn grahaN kare chhe. ane rAgI jIvonI mAphak bhagavAn paN atRupta rahe chhe.’ parantu temanI e mAnyatA khoTI chhe. sAtamA guNasthAnathI ja AhArasangnA hotI nathI (gommaTasAr jIvakAnD gAthA-139 moTI TIkA. pA. 3pa1-3pa2). em chhatAn jeo bhagavAnane ashan-pAn mAne chhe teo bhagavAnane AhArasangnAthI paN par thayelA mAnatA nathI (juo, sUtra 10-11 nI TakA)

11. bhagavAn jyAre munipade hatA tyAre to karapAtrI hovAthI pote ja AhAr mATe nIkaLatA ane dAtAr shrAvak jo yogya bhakti-pUrvak te vakhate vinanti kare to UbhA rahI karapAtramAn teo AhAr letA. parantu vItarAgI thayA pachhI paN asahya vedanAnA kAraNe bhagavAn AhAr le chhe em jeo mAne chhe teone ‘bhagavAnane koI


Page 602 of 655
PDF/HTML Page 657 of 710
single page version

a. 9 upasanhAr] [ 603 gaNadhar ke muni AhAr lAvI de chhe, teo pote jatA nathI’ em mAnavun paDe chhe. have chhadmasthadashAmAn to bhagavAn AhAr mATe koI pAse mAgaNI kare nahi ane vItarAg thayA pachhI AhAr lAvavA mATe shiShyo pAse mAgaNI kare-e to ghaNI tAjUbI bharelI vAt chhe. vaLI bhagavAnane ashan-pAnanA sIdhA dAtAr to te AhAr lAvanAr muni thayA. bhagavAn keTalo AhAr leshe, shun shun leshe, pote je kAI laI jashe te badhun bhagavAn leshe, temAnthI kAI vadhArashe ke nahi?- e vagere bAbat bhagavAn pote prathamathI nakkI karIne munine kahe, ke AhAr lAvanAr muni pote nakkI kare? te paN vichAravA lAyak prashno chhe. vaLI nagna muni pAse pAtra to hoy nahi tethI te to AhAr lAvavA mATe nirupayogI chhe tethI, bhagavAn pote munidashAmAn nagna hatA chhatAn teo vItarAg thayA pachhI temanA gaNadharAdine pAtra rAkhanArAn eTale ke parigrahadhArI kalpavA paDe ane bhagavAn te pAtradhArI munine AhAr lAvavAnI AgnA karI em mAnavun paDe. paN e badhun asangat chhe.

12. vaLI jo bhagavAn jAte ashan-pAn karatA hoy to bhagavAnanI dhyAnamudrA TaLI jAy kem ke adhyAnamudrA sivAy pAtromAn rahelo AhAr jovAnun, tenA kaTakA karavAnun, koLiyA levAnun, dAntathI chAvavAnun, gaLe utAravAnun-e vagere kriyAo thaI shake nahi. have jo bhagavAnane adhyAnamudrA ke uparanI kriyAo svIkArIe to te pramAd dashA thAy chhe. vaLI AThamA sUtramAn pariShaho ‘परिसोढव्याः’ evo upadesh Ape chhe, ane bhagavAn pote ja tem karI shakatA nathI eTale ke bhagavAn ashakya kAryono upadesh Ape chhe evo teno artha thatAn bhagavAnane mithyA upadeshI kahevA paDe.

13. 46 mA sUtramAn nirgranthonA bhed jaNAvyA chhe temAn ‘bakush’ nAmano ek prakAr jaNAvyo chhe; temane dharma prabhAvanAnA rAgathI sharIr uparano tathA shAstra, kamanDaL, pInchhI uparano mel kADhavAno rAg thaI Ave chhe. te uparathI keTalAk em kahevA mAge chhe ke te ‘bakush’ munine vastra hovAmAn vAndho nathI. parantu temanun e kathan nyAyaviruddha chhe, em chhaThThA adhyAyanA teramA sUtranI TIkAmAn jaNAvyun chhe (juo, pAnun 412). vaLI muninun svarUp nahi samajanArA em paN kahevA mAge chhe ke munine sharIranI rakShA mATe vastranI bhAvanA hoy topaN teo kShapakashreNI mAnDIne kevaLagnAn pragaT karI shake chhe. e vAt paN khoTI chhe. A adhyAyanA 47 mA sUtranI TIkAmAn sanyamalabdhisthAnonun svarUp Apyun chhe te uparathI mAlum paDashe ke bakushamuni trIjIvAranA sanyamalabdhisthAne aTakI jAy chhe ane kaShAyarahit dashA prApta karI shakatA nathI; to pachhI Rutu vagerenI viShamatAthI sharIranI rakShAne mATe rAkhavAmAn AvatI vastra vagere


Page 603 of 655
PDF/HTML Page 658 of 710
single page version

604 ] [ mokShashAstra vastuo pratye rAgavALA samyagdraShTi to munipad prApta karI shake nahi ane sarvathA akaShAyadashAnI prApti to teo na ja karI shake e dekhItun ja chhe.

14. gupti, samiti, dharma, anuprekShA, pariShahajay ane chAritranA svarUp sambandhamAn thatI bhUlo ane tenun nirAkaraN te te viShayone lagatA sUtronI TIkAmAn Apyun chhe, tyAnthI samajI levun. keTalAk jIvo AhAr na levo tene tap mAne chhe; paN te mAnyatA yathArtha nathI. tapanI te vyAkhyAmAn thatI bhUlo TALavA mATe samyaktapanun svarUp 19 mA sUtranI bhUmikAmAn tathA TIkA-pArA pa mAn Apyun chhe, te samajavun.

1p. mokShamArga pragaT karavA mATe mumukShu jIvoe uparanI bAbatono yathArtha vichAr karIne samvar-nirjarAtattvonun svarUp barAbar samajavun joIe. je jIvo anya pAnch tattvo sahit A samvar tathA nirjarAtattvanI shraddhA kare chhe, jANe chhe te potAnA chaitanyasvarUp svabhAvabhAv taraph vaLIne samyagdarshan pragaT kare chhe tathA sansArachakrane toDI nAkhIne alpakALamAn vItarAgachAritrane pragaT karI nirvAN pAme chhe.

16. A adhyAyamAn samyakchAritranun svarUp kahetAn tenA anusandhAnamAn dharmadhyAn ane shukladhyAnanun svarUp paN jaNAvyun chhe. (juo, sUtra 36-39) chAritranA vibhAgamAn yathAkhyAtachAritra paN samAI jAy chhe; chaudamA guNasthAnanA chhellA samaye param yathAkhyAtachAritra pragaT thatAn chAritranI pUrNatA thAy chhe, ane te ja samaye jIv nirvAN dashA pAme chhe-mokSha pAme chhe. 49 mA sUtramAn sanyamalabdhisthAnanun kathan karatAn temAn nirvANapad prApta thavA sudhInI dashAnun varNan jaNAvyun chhe. e rIte A adhyAyamAn sarve prakAranI ‘jin’ dashAnun svarUp ghaNAn TUnkA sUtrodvArA AchAryabhagavAne jaNAvyun chhe.

e pramANe shrI umAsvAmI virachit mokShashAstranI
gujarAtI TIkAmAn navamo adhyAy pUro thayo.

Page 604 of 655
PDF/HTML Page 659 of 710
single page version

mokShashAstra–gujarAtI TIkA
adhyAy dasamo

bhUmikA

1. A shAstra sharU karatAn AchAryadeve pahelA adhyAyanA pahelA ja sUtramAn kahyun hatun ke samyagdarshan-gnAn-chAritranI ekatA te mokShamArga-kalyANamArga chhe. tyAr pachhI sAt tattvonI yathArtha shraddhA te samyagdarshan chhe em jaNAvIne te sAt tattvonAn nAm jaNAvyA ane das adhyAyamAn te sAt tattvonun varNan karyun. temAn A chhellA adhyAyamAn mokShatattvanun varNan karIne A shAstra pUrun karyun chhe.

2. mokSha samvar-nirjarApUrvak thAy chhe; tethI navamA adhyAyamAn samvar-nirjarAnun svarUp kahyun; ane apUrvakaraN pragaT karanArA samyakatvasanmukh jIvothI sharU karIne chaudamA guNasthAne birAjatA kevaLI bhagavAn sudhInA tamAm jIvone samvar-nirjarA thAy chhe em temAn jaNAvyun. te nirjarAnI pUrNatA thatAn jIv param samAdhAnarUp nirvANapadamAn birAje chhe; te dashAne mokSha kahevAy chhe. mokShadashA pragaT karanAr jIvoe sarva kArya siddha karyun hovAthI ‘siddha bhagavAn’ kahevAy chhe.

3. kevaLIbhagavAnane (teramA tathA chaudamA guNasthAne) samvar nirjarA thatA hovAthI temano ullekh navamA adhyAyamAn karavAmAn Avyo chhe; paN tyAn kevaLagnAnanun svarUp jaNAvyun nathI. kevaLagnAn te bhAvamokSha chhe ane te bhAvamokShanA baLe dravyamokSha (siddhadashA) thAy chhe. (juo, pravachanasAr a. 1. gA. 84. jayasenAchAryanI TIkA) tethI A adhyAyamAn pratham bhAvamokSharUp kevaLagnAnanun svarUp jaNAvIne pachhI dravyamokShanun svarUp jaNAvyun chhe.

kevaLagnAnanI utpattinun kAraN
मोहक्षयाज्ज्ञानदर्शनावरणान्तरायक्षयाच्च केवलम्।। १।।
artha– [मोहक्षयात्] mohano kShay thavAthI (antarmuhUrtaparyant kShINakaShAy nAmanun

guNasthAn pAmyA bAd) [ज्ञानदर्शनावरण अंतराय क्षयात् च] gnAnAvaraN, darshanAvaraN


Page 605 of 655
PDF/HTML Page 660 of 710
single page version

606 ] [ mokShashAstra ane-antarAy-e traNe karmono ekI sAthe kShay thavAthI [केवलम्] kevaLagnAn- utpanna thAy chhe.

TIkA

1. jIv dravya ek pUrNa akhanD hovAthI tenun gnAnasAmarthya sampUrNa chhe. sampUrNa vItarAg thatAn sampUrNa sarvagnatA pragaTe chhe. jyAre jIv sampUrNa vItarAg thAy tyAre karma sAtheno nimittanaimittikasambandh evo hoy chhe ke mohakarma jIvanA pradeshe sanyogarUpe rahe ja nahi, ene mohakarmano kShay thayo kahevAy chhe. jIvanI sampUrNa vItarAgatA pragaT thayA pachhI alpakALamAn turat ja sampUrNa gnAn pragaTe chhe tene kevaLagnAn kahevAy chhe, kAraN ke te gnAn shuddha, nirbheL, akhanD, rAg vagaranun chhe. te dashAmAn jIvane ‘kevaLI bhagavAn’ kahevAy chhe. bhagavAn samasta padArthone jANe chhe tethI kAI teo kevaLI kahevAtA nathI, parantu ‘kevaL’ arthAt shuddha AtmAne jANatA anubhavatA hovAthI teo ‘kevaLI’ kahevAy chhe. bhagavAn yugapad pariNamatA samasta chaitanyavisheShovALA kevaLagnAn vaDe anAdinidhan niShkAraN asAdhAraN svasamvedhamAn chaitanyasAmAnya jeno mahimA chhe tathA chetak svabhAv vaDe ekapaNun hovAthI je kevaL (-ekalo, nirbheL, shuddha akhanD) chhe evA AtmAne AtmAthI AtmAmAn anubhavavAne lIdhe kevaLI chhe. (juo, shrI pravachanasAr gAthA 33)

2. AtmasiddhishAstramAn kahyun chhe ke-
kevaL nij svabhAvanun akhanD varte gnAn,
kahIye kevaLagnAn te, deh chhatAn nivArNa. 133.

bhagavAn parane jANe chhe-e vyavahAr kathan chhe. vyavahAre kevaLagnAn lokAlokane yugapat jANe chhe em kahevAy chhe; kem ke bhagavAn sampUrNa gnAnapaNe pariNamatA hovAthI koI paN dravya, guN ke paryAy temanA gnAn bahAr nathI. nishchayathI to kevaLagnAn potAnA shuddhasvabhAvane ja akhanDapaNe jANe chhe.

3. kevaLagnAn svarUpathI utpanna thayun chhe, svatantra chhe tathA akram chhe. te gnAn pragaT thAy tyAre gnAnAvaraNakarmano kAyamane mATe kShay thAy chhe, tethI te gnAnane kShAyik gnAn kahevAy chhe. kevaLagnAn pragaT thAy te ja samaye kevaLadarshan ane sampUrNa vIrya paN pragaTe chhe ane darshanAvaraN tathA antarAyakarmano sarvathA kShay thAy chhe.

4. kevaLagnAn thatAn bhAvamokSha thayo kahevAy chhe (A arihantadashA chhe) ane AyuShyanI sthiti pUrI thatAn chAr aghAtikarmano abhAv thaIne dravyamokSha thAy chhe;