Moksha Shastra-Gujarati (English transliteration). Sutra: 19-40 (Chapter 9).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 32 of 36

 

Page 566 of 655
PDF/HTML Page 621 of 710
single page version

a. 9 sUtra 18 ] [ pa67

3. chhaThThA guNasthAnanI dashA

sAtamA guNasthAnathI to nirvikalpadashA hoy chhe. chhaThThA guNasthAne munine AhAr vihArAdino vikalpa hoy chhe tyAre paN temane traN kaShAy nahi hovAthI samvar-nirjarA thAy chhe ane shubhabhAvano alpa bandh thAy chhe; je vikalpa uThe chhe te vikalpanA svAmItvano temane nakAr varte chhe ane akaShAyadraShTie jeTale darajje rAg TaLe chhe teTale darajje samvaranirjarA chhe, tathA jeTalo shubhabhAv thAy chhe teTalun bandhan chhe. (juo, mokShamArga-prakAshak pA. ra3p)

4. chAritranun svarUp

keTalAk jIvo mAtra hinsAdik pApanA tyAgane chAritra mAne chhe ane mahAvratAdirUp shubhopayogane upAdeyapaNAthI grahaN kare chhe. paN te yathArtha nathI. A shAstranA sAtamA adhyAyamAn Asrav padArthanun nirUpaN karavAmAn Avyun chhe, tyAn mahAvrat ane aNuvratane AsravarUp mAnyAn chhe, to te upAdey kevI rIte hoy? Asrav to bandhanun kAraN chhe ane chAritra to mokShanun kAraN chhe, mATe te mahAvratAdirUp AsravabhAvone chAritrapaNun sambhavatun nathI; paN je sarva kaShAyarahit udAsIn bhAv chhe tenun ja nAm chAritra chhe. samyagdarshan thayA pachhI jIvanA k kbhAv vItarAg thayA hoy chhe ane k kbhAv sarAg hoy chhe; temAn je ansh vItarAgarUp chhe te ja chAritra chhe ane te samvaranun kAraN chhe.

(juo, mokShamArga - prakAshak pA. 231-233)
pa. chAritramAn bhedo shA mATe batAvyA?

prashna– vItarAgabhAv te chAritra chhe ane vItarAgabhAv to ek ja prakArano chhe, to pachhI chAritranA bhedo shA mATe kahyA?

uttara– vItarAgabhAv ek prakArano chhe parantu te ek sAthe Akho pragaTato nathI paN krame krame pragaTe chhe tethI temAn bhed paDe chhe. jeTale anshe vItarAgabhAv pragaTe chhe teTale anshe chAritra pragaTe chhe, mATe chAritranA bhedo kahyA chhe.

prashna– jo em chhe to chhaThThA guNasthAne je shubhabhAv chhe tene paN chAritra kem kaho chho?

uttara– tyAn shubhabhAvane kharun chAritra kahevAmAn Avatun nathI paN te shubhabhAv vakhate je anshe vItarAgabhAv chhe, tene kharun chAritra kahevAmAn Ave chhe.

prashna– shubhabhAvarUp samiti, gupti, mahAvratAdine paN keTalek ThekANe chAritra kahe chhe, tenun shun kAraN?


Page 567 of 655
PDF/HTML Page 622 of 710
single page version

pa68 ] [ mokShashAstra

uttara– tyAn tene vyavahAr chAritra kahyun chhe. vyavahAr eTale upachAr; chhaThThA guNasthAne je vItarAgachAritra hoy chhe tenI sAthe mahAvratAdi hoy chhe, evo sambandh jANIne e upachAr karyo chhe. eTale ke te nimitta apekShAe arthAt vikalpanA bhedo batAvavA mATe kahyun chhe, paN kharI rIte to niShkaShAyabhAv te ja chAritra chhe, shubharAg te chAritra nathI.

prashna– nishchayamokShamArga to nirvikalpa chhe, te vakhate savikalpa (-sarAg, vyavahAr) mokShamArga nathI hoto, to pachhI te savikalpa mokShamArgane sAdhak kem kahI shakAy?

uttara– bhutanaigamanayanI apekShAe te savikalpapaNAne mokShamArga kahyo chhe, eTale ke bhUtakALamAn te vikalpo (rAgamishrit vichAro) thayA hatA, te vartamAnamAn nathI, chhatAn paN ‘te vartamAn chhe’ em bhutanaigamanayanI apekShAe gaNI shakAy chhe, tethI te nayanI apekShAe savikalpa mokShamArgane sAdhak kahyo chhe em samajavun. (juo, paramAtmaprakAsh pA. 142 a. 2 gAthA-14 sanskRit TIkA tathA A granthamAn chhelle parishiShTa 1 mAn Apel ‘mokShamArganun be prakAre kathan’ -e viShay.)

6. sAmAyikanun svarUp

prashna– mokShanA kAraNabhUt sAmAyikanun svarUp shun chhe? uttara– je sAmAyik samyagdarshan-gnAn-chAritrasvabhAvavALA paramArtha gnAnanA bhavanamAtra (pariNamanamAtra) chhe, ekAgratA lakShaNavALI chhe te sAmAyik mokShanA kAraNabhUt chhe. (juo, samayasAr gAthA 1pa4 pA. 200)

shrI niyamasAr gAthA 12p thI 133 mAn kharI sAmAyikanun svarUp Apyun chhe te A pramANe chhe-

je koI muni ekendriyAdi prANIonA samUhane dukh devAnA kAraNarUp je sampUrNa pApabhAv sahit vepAr, tenAthI alag thaI man, vachan ane kAyAnA shubh ashubh sarva vyApArone tyAgIne traN guptirUp rahe tathA jitendriy rahe chhe tevA sanyamIne kharun sAmAyik vrat hoy chhe. (gAthA-12p)

je sarva tras ane sthAvar prANIomAn samatAbhAv rAkhe chhe, madhyastha bhAvamAn ArUDh chhe, tene ja kharI sAmAyik hoy chhe (gAthA-1ra6).

sanyam pALatAn, niyam karatAn tathA tap dharatAn jene ek AtmA ja nikaT vartI rahyo chhe, tene kharI sAmAyik hoy chhe. (gA. 127).

jene rAg-dveSh vikAr pragaT nathI thatAn tene kharI sAmAyik hoy chhe (gAthA 1ra8).


Page 568 of 655
PDF/HTML Page 623 of 710
single page version

a. 9 sUtra 18 bhUmikA ] [ pa69

je Artta ane raudradhyAnane TALe chhe, tene kharun sAmAyik vrat thAy chhe. (gAthA. 129).

je puNya ane pAp e banne bhAvone nitya chhoDe chhe tene kharI sAmAyik hoy chhe. (gAthA. 130).

je jIv nityadharmadhyAn tathA shukladhyAnane dhyAve chhe tene kharI sAmAyik hoy chhe (gAthA 133).

sAmAyik chAritrane. param samAdhi paN kahevAmAn Ave chhe. 7. prashna– A adhyAyanA chhaThThA sUtramAn samvaranA kAraN tarIke je das prakAranA dharma kahyA chhe temAn sanyam AvI jAy chhe ane sanyam te ja chAritra chhe, chhatAn ahIn pharIthI chAritrane samvaranA kAraN tarIke kem kahyun?

uttara– jo ke sanyamadharmamAn chAritra AvI jAy chhe topaN A sUtramAn chAritranun kathan nirarthak nathI. chAritra te mokShaprAptinun sAkShAt kAraN chhe em jaNAvavA mATe ahIn antamAn chAritranun kathan karyun chhe. chaudamA guNasthAnane ante chAritranI pUrNatA thatAn ja mokSha thAy chhe tethI mokShaprApti mATe chAritra sAkShAt hetu chhe-evun gnAn karAvavA mATe A sUtramAn te judun jaNAvyun chhe.

8. vrat ane chAritra vachche taphAvat.

shubh-ashubhanI nivRutti te samvar chhe, ane Asrav adhikAramAn (a. 7. sU. 1 mAn) hinsA, anRut, adattAdAn vagerenA tyAgathI ahinsA, satya, dattAdAn vagere kriyAmAn shubh pravRutti chhe tethI (tyAn avratonI jem vratomAn) paN karmono pravAh chAle chhe, paN te vratothI karmonI nivRutti thatI nathI. e apekShA lakShamAn rAkhIne gupti vagere samvarano parivAr kahyo chhe. jeTalI AtmAnA svarUpamAn abhedatA thAy chhe teTalo samvar chhe. shubhAshubhabhAvano tyAg te nishchay vrat athavA vItarAg chAritra chhe. je shubhabhAvarUp vrat chhe te vyavahArachAritrarUp rAg chhe ane te samvaranun kAraN nathI. (juo, shrI sarvArthasiddhi, adhyAy 7, pA. pa thI 7)।। 18।।

bIjA sUtramAn kahelAn samvaranAn chha kAraNonun varNan ahIn pUrun thayun. e rIte samvaratattvanun varNan pUrun thayun. have nirjarA tattvanun varNan kare chhe.

nirjarAtattvanun varNan
bhUmikA
1. pahelAn aDhAr sUtromAn samvaratattvanun varNan karyun; have ogaNIsamA sUtrathI

Page 569 of 655
PDF/HTML Page 624 of 710
single page version

pa70 ] [ mokShashAstra nirjarAtattvanun varNan sharU thAy chhe. jene samvar thAy tene nirjarA thAy. pratham samvar to samyagdarshan chhe, tethI je jIv samyagdarshan pragaT kare tene ja samvar-nirjarA thaI shake. mithyAdraShTine samvar-nirjarA hoy nahi.

2. ahIn nirjarAtattvanun varNan karavun chhe ane nirjarAnun kAraN tap chhe (juo, adhyAy 9. sUtra 3) tethI tapanun ane tenA bhedonun varNan karyun chhe. tapanI vyAkhyA 19 mA sUtranI TIkAmAn ApI chhe ane dhyAnanI vyAkhyA ra7mA sUtramAn ApI chhe.

3. nirjarAnA kAraNo sambandhI thatI bhUlo ane tenun nirAkaraN

(1) keTalAk jIvo anashanAdi tapathI nirjarA mAne chhe paN teto bAhyatap chhe. have pachhInAn sUtra 19-20mAn bAr prakAranAn tap kahyAn chhe te badhAn bAhyatap chhe, paN teo ek bIjAnI apekShAe bAhya abhyantar chhe; tethI tenAn bAhya ane abhyantar evA be bhed kahyAn chhe. kevaL bAhya tap karavAthI nirjarA thAy nahi. jo ghaNA upavAsAdi karavAthI ghaNI nirjarA thAy ane thoDA karavAthI thoDI thAy em hoy to nirjarAnun kAraN upavAsAdik ja Thare, paN tevo niyam nathI. ichchhAno nirodh te tap chhe; tethI svAnubhavanI ekAgratA vadhatAn shubhAshubh ichchhA TaLe chhe, tene tap kahevAy chhe.

(2) ahIn anashanAdikane tathA prAyashchittAdikane tap kahyAn chhe tenun kAraN e chhe ke-jo jIv anashanAdi tathA prAyashchittAdirUp pravarte ane rAgane TALe to vItarAgabhAvarUp satya tap poShI shakAy chhe, tethI te anashanAdi tathA prAyashchittAdine upachArathI tap kahyAn chhe. jo koI jIv vItarAgabhAvarUp satya tapane to na jANe ane te anashanAdine ja tap jANI sangrah kare to te sansAramAn ja bhramaN kare.

(3) ATalun khAs samajI levun ke-nishchay dharma to vItarAgabhAv chhe, anya anek prakAranA je bhedo kahevAy chhe te bhedo bAhya nimitta apekShAe upachArathI kahyAn chhe, tene vyavahAramAtra dharma sangnA jANavI. A rahasyane je jIv jANato nathI tene nirjarAtattvanI sAchI shraddhA nathI.

tap te nirjarAnun kAraN chhe, tethI tenun varNan kare chhe. temAn pratham tapanA prakAro kahe chhe-

bAhya tapanA chha prakAro
अनशनावमौदर्यवृत्तिपरिसंखानरसपरित्यागविविक्त–
शय्यासनकायक्लेशा बाह्यं तपः।। १९।।
artha– [अनशन अवमौदर्य वृत्तिपरिसंखयान] samyak prakAre anashan, samyak

Page 570 of 655
PDF/HTML Page 625 of 710
single page version

a. 9 sUtra 19 ] [ pa71 avamaudarya, samyak vRuttiparisankhyAn, [रसपरित्याग विविक्तशय्यासन कायकलेशाः] samyak rasaparityAg, samyak vivikta shayyAsan ane samyak kAyakalesh [बाह्यं तपः] e chha prakAranA bAhya tap chhe.

nondha– A sUtramAn ‘samyak’ shabdanun anusandhAn A adhyAyanA chothA sUtrathI Ave chhe. anashanAdi chhae prakAramAn ‘samyak’ shabda lAgu paDe chhe.

TIkA
1. sUtramAn kahelA shabdonI vyAkhyA
(1) samyak anashan– samyagdraShTi jIvane AhAr tyAgano bhAv thatAn viShay
kaShAyano bhAv TaLI, antarang pariNAmonI je shuddhatA thAy chhe te.
(2) samyak avamaudarya– samyagdraShTi jIvane rAg bhAv dUr karavA mATe bhUkh
hoy te karatAn ochhun bhojan karavAno bhAv thatAn, antarang
pariNAmonI je shuddhatA thAy chhe te.
(3) samyak vRuttiparisankhyAn– samyagdraShTi jIvane sanyamanA hetue nirdoSh
AhAranI bhikShA mATe jatI vakhate, bhojananI vRutti toDanAro
niyam karatAn, antarang pariNAmonI je shuddhatA thAy chhe te.
(4) samyak ras parityAg– samyagdraShTi jIvane indriyo uparanA rAganun daman
karavA mATe ghI, dUgh, dahIn, tel, mIThAI, lavaN vagere rasono
yathAshakti tyAg karavAno bhAv thatAn, antarang pariNAmonI je
shuddhatA thAy chhe te.
(pa) samyak vivikta shayyAshan– samyagdraShTi jIvane svAdhyAy, dhyAn
vagerenI prApti mATe koI ekAnt nirdoSh sthAnamAn pramAdarahit sUvA-
besavAnI vRutti thatAn antarang pariNAmonI je shuddhatA thAy chhe te.
(6) samyak kAyakalesh–samyagdraShTi jIvane sharIr uparanI Asakti ghaTADavA
Atapan vagere yog dhAraN karatI vakhate antarang pariNAmonI je
shuddhatA thAy chhe te.

2. ‘samyak’ shabda em sUchave chhe ke samyagdraShTine ja A tap hoy chhe, mithyAdraShTine tap hotun nathI.

3. samyagdraShTi jIv anashananI pratignA kare chhe te vakhate nIche pramANe jANe chhe-

Page 571 of 655
PDF/HTML Page 626 of 710
single page version

pa72] [ mokShashAstra

(1) AhAr na levAno je rAg mishrit vichAr Ave chhe te shubhabhAv chhe ane tenun phaL paNya-bandhan chhe; hun teno svAmI nathI.

(2) anna, pANI vagere par vastuo chhe; AtmA tene koI prakAre grahI ke chhoDI shake nahi. paN jyAre samyagdraShTi jIv paravastu uparano te prakArano rAg chhoDe chhe tyAre pudgal parAvartananA niyam pramANe evo nimitta-naimittikasambandh hoy chhe ke teTalo vakhat tene anna. pANI vagereno sambandh hoto nathI.

(3) anna, pANI vagereno sanyog na thayo te par dravyanI kriyA chhe, tenAthI AtmAne dharma ke adharma thato nathI.

(4) samyagdraShTine rAganun svAmItva nahi hovAthI je samyak mAnyatA chhe te draDh thAy chhe, ane tethI sAchA abhiprAyapUrvak je anna, pANI vagere levAno rAg TaL‌yo te samyak anashan tap chhe, te vItarAgatAno ansh chhe tethI te dharmano ansh chhe. temAn jeTale anshe antarang pariNAmonI shuddhatA thaI ane shubhAshubh ichchhAno nirodh thayo teTale anshe samyaktap chhe, ane te ja nirjarAnun kAraN chhe.

chha prakAranA bAhya ane chha prakAranA antarang e bAre prakAranA tap sambandhamAn upar pramANe samajI levun.

samyak tapanI vyAkhyA
(1) स्वरुपविश्रांतनिस्तरंगचैतन्यप्रतपनात् तपः eTale ke svarUpanI

sthiratArUp tarang vagaranun (-nirvikalpa) chaitanyanun pratapan (dedIpyamAn thavun) te tap chhe. (juo, shrI pravachanasAr a. 1. gA. 14 nI TIkA.)

(2) सहजनिश्चयनयात्मकपरस्वभावात्मपरमात्मनि प्रतपनं तपः eTale ke

sahaj-nishchayanayarUpaparamasvabhAvamay paramAtmAnun pratapan (arthAt draDhatA thI tanmay thavun) te tap chhe. (niyamasAr. pap TIkA)

(3) प्रसिद्धशुद्धकारणपरमात्मतत्त्वे सदान्तर्मुखतया प्रतपन यत्तत्तपः eTale

ke prasiddha-shuddhakAraNaparamAtmatattvamAn sadA antaramukhapaNe je pratapan (arthAt lInatA) te tap chhe. (niyamasAr TIkA, gAthA. 188 nun mathALun)

(4) आत्मानमात्मना संधत्त इत्यध्यात्मं तपनं eTale ke AtmAne AtmadvArA

dharavo te adhyAtma tap chhe. (niyamasAr gA. 123 TIkA)

(pa) इच्छानिरोधः तपः eTale ke shubhAshubh ichchhAno nirodh te tap chhe.

Page 572 of 655
PDF/HTML Page 627 of 710
single page version

a. 9 sUtra 19] [ pa73

pa. tapanA bhedo shA mATe?

prashna– jo tapanI vyAkhyA upar pramANe chhe to te tapanA bhed paDI shake nahi, chhatAn ahIn tapanA bAr bhed kem kahyA chhe?

uttara– shAstronun kathan koI vAr upAdAn (-nishchay) nI apekShAe ane koIvAr nimitta (-vyavahAr) nI apekShAe hoy chhe. nimitta judA judA hovAthI temAn bhed paDe, paN upAdAn to AtmAno shuddha svabhAv hovAthI temAn bhed paDe nahi. ahIn tapanA je bAr bhed jaNAvyA chhe te bhedo nimitta apekShAe chhe. A shAstra mukhyapaNe paryAyArthikanayathI kathan karatun hovAthI te bhedo jaNAvyA chhe.

6. je jIvane samyagdarshan na hoy te jIv vanamAn rahe, chomAsAmAn jhAD nIche rahe. garamImAn atyant tIvra kiraNothI santapta parvatanA shikhar upar Asan lagAve, shiyALAmAn khullA medAnamAn dhyAn kare, bIjA anek prakAranA kAyakalesh kare, ghaNA upavAso kare, shAstro bhaNavAmAn ghaNo chatur hoy, maunavrat dhAre ityAdi badhun kare paN tenun te badhun vRuthA chhe- sansAranun kAraN chhe, tenAthI dharmano ansh paN thato nathI. je jIv samyagdarshanathI rahit hoy te jIv anashanAdi bAr tapo kare topaN tenA kAryanI siddhi thatI nathI. mATe he jIv! AkuLatArahit samatAdevInun kuLamandir je potAnun Atmikatattva tenun ja tun bhajan kar (juo, shrI niyamasAr, gAthA 124). ।। 19।।

abhyantar tapanA chha prakAro
प्रायश्रित्तविनयवैयावृत्यस्वाध्यायव्युत्सर्गध्यानान्युत्तरम्।। २०।।
artha– [प्रायश्चित्त विनय वैयावृत्य] samyak prakAre prAyashchitta, samyak vinay,

samyak vaiyAvRutya, [स्वाध्याय व्युत्सर्ग ध्यानानि] samyak svAdhyAy, samyak vyutsarga ane samyak dhyAn [उत्तरम्] e chha prakAr Abhyantar tapanA chhe.

nondha– A sUtramAn ‘samyak’ shabdanun anusandhAn A adhyAyanA chothA sUtrathI Ave chhe; prAyashchittAdi chha e prakAramAn te lAgu paDe chhe. jo ‘samyak’ shabdanun anusandhAn na levAmAn Ave to nATak vagere sambandhI abhyAs karavo te paN svAdhyAy tap Tharashe. parantu ‘samyak’ shabda vaDe teno niShedh thAy chhe.

TIkA
1. uparanA sUtranI je TIkA chhe te ahIn paN lAgu paDe chhe.

Page 573 of 655
PDF/HTML Page 628 of 710
single page version

pa74] [ mokShashAstra

2. sUtromAn kahelA shabdonI vyAkhyA
(1) samyak prAyashchitta– pramAd athavA agnAnathI lAgelA doShonI shuddhi
karatAn vItarAg svarUpanA lakSha vaDe antarang pariNAmonI je shuddhatA
thAy chhe te.
(2) samyakvinay– pUjya puruShono Adar karatAn vItarAg svarUpanA lakSha
vaDe antarang pariNAmonI je shuddhatA thAy chhe te.
(3) samyak vaiyAvRutya–sharIr tathA anya vastuothI munionI sevA karatAn
vItarAg svarUp lakSha vaDe antarang pariNAmonI je shuddhatA thAy te.
(4) samyak svAdhyAy–gnAnanI bhAvanAmAn ALas na karavI-temAn vItarAg
svarUpanA lakSha vaDe antarang pariNAmonI je shuddhatA thAy chhe te.
(pa) samyak vyutsarga– bAhya ane Abhyantar parigrahanA tyAganI bhAvanAthI
vItarAg svarUpanA lakSha vaDe antarang pariNAmonI je shuddhatA thAy chhe te.
(6) samyak dhyAn–chittanI chanchaLatAne rokIne tattvanA chintavanamAn lAgavun,
temAn vItarAg svarUpanA lakSha vaDe antarang pariNAmonI je shuddhatA
thAy chhe te.

3. A chhae prakAranAn tap samyagdraShTine ja hoy chhe. A chhae prakAramAn samyagdraShTine potAnA svarUpanA lakShe jeTalI antarang pariNAmonI shuddhatA thAy teTalun ja tap chhe. shubh vikalpa chhe tene upachArathI tap kahevAy chhe, paN kharekhar to te rAg chhe, tap nathI. ।। 20।।

Abhyantar tapanA peTA bhedo

नवचतुर्दशपंचद्विभेदा यथाक्रमं प्राग्ध्यानात्।। २१।।

artha– [प्राक् ध्यानात्] dhyAn pahelAnnA pAnch tapanA [यथाक्रमं नव चतुः

दश पंच द्विभेदा] anukrame nav, chAr, das, pAnch ane be bhedo chhe, arthAt samyak prAyashchittanA nav, samyak vinayanA chAr, samyak vaiyAvRutyanA das, samyak svAdhyAyanA pAnch ane samyak vyutsarganA be bhed chhe.

nondha– Abhyantar tapano chhaThTho prakAr dhyAn chhe tenA bhedonun varNan ra8mA sUtramAn Avashe. ।। 21।।


Page 574 of 655
PDF/HTML Page 629 of 710
single page version

a. 9 sUtra 22] [ pa7p

samyak prAyashchittatapanA nav bhedo
आलोचनप्रतिक्रमणतदुभयविवेकव्युत्सर्गतपश्छेद–
परिहारोपस्थापनाः।। २२।।
artha– [आलोचना प्रतिक्रमण तदुभय] AlochanA, pratikramaN, tadubhay

[विवेक व्युत्सर्ग तपः] vivek vyutsarga, tap, [छेदपरिहार उपस्थापनाः] chhed, parihAr ane upasthApan- A nav bhedo prAyashchittatapanA chhe.

TIkA
1. sUtromAn AvelA shabdonI vyAkhyA
prAyashchitta– prAya= aparAdh, chitta = shuddhi; aparAdhanI shuddhi karavI te prAyashchitta chhe.
(1) AlochanA–pramAdathI thayelA doShone guru pAse jaIne niShkapaT rIte

kahevA te.

(2) pratikramaN– pote karelA aparAdh mithyA thAo-evI bhAvanA.
(3) tadubhay–te banne arthAt AlochanA ane pratikramaN banne karavAn te.
(4) vivek– AhAr-pANIno niyamit samay sudhI tyAg karavo te.
(pa) vyutsarga–kAyotsarga karavo.
(6) tap–upavAsAdi karavA te.
(7) chhed– ek divas, pakhavADiyun, mahino vagere vakhat sudhI dIkShAno chhed karavo te.
(8) parihAr– ek divas, pakhavADiyun, mahino vagere niyamit samay sudhI
sanghathI pRuthak karavo te.

(9) upasthApan– dIkShAno sampUrNa chhed karIne pharIthI navI dIkShA devI te. 2. A badhA bhedo vyavahAraprAyashchittanA chhe. je jIvane nishchayaprAyashchitta pragaTayun hoy te jIvanA A nav prakAranA prAyashchittane vyavahAraprAyashchitta kahevAy; paN jo nishchayaprAyashchitta na pragaTayun hoy to te vyavahArAbhAs chhe.

3. nishchayaprAyashchittanun svarUp

potAnA ja AtmAnA je utkRuShTa bodh, gnAn tathA chitta chhe tene je jIv nitya dhAraN kare chhe tene ja prAyashchitta hoy chhe. (bodh, gnAn ne chittano artha ek ja chhe.)


Page 575 of 655
PDF/HTML Page 630 of 710
single page version

pa76] [ mokShashAstra prAya = prakRuShTapaNe ane chitta = gnAn; prakRuShTapaNe je gnAn te ja prAyashchitta chhe. krodhAdivibhAvabhAvano kShay karavAnI bhAvanAmAn vartavun tathA potAnA Atmik guNonI chintA karavI te kharun prAyashchitta chhe. potAnA AtmikatattvamAn ramaNarUp je tapashcharaN te ja shuddhanishchayaprAyashchitta chhe (juo, shrI niyamasAr gAthA 113 thI 121).

4. nishchayapratikramaNanun svarUp

vachananI rachanAne chhoDIne tathA rAgadveShAdi bhAvonun nivAraN karIne je koI potAnA AtmAne dhyAve chhe tene pratikramaN hoy chhe. sarve virAdhanA arthAt aparAdhane chhoDIne je mokShArthI jIv svarUpanI ArAdhanAmAn vartan kare chhe tene kharun pratikramaN chhe.

(niyamasAr gAthA 83-84).
pa. nishchayaAlochanAnun svarUp

je jIv potAnA AtmAne nokarma, dravyakarma tathA vibhAv guNaparyAyathI rahit dhyAve chhe tene kharI AlochanA hoy chhe. samatAbhAvamAn potAnA pariNAmane dharIne potAnA AtmAne dekhavo te kharI AlochanA chhe. (juo, shrI niyamasAr gAthA 107 thI 112). ।। 22।।

samyak vinayatapanA chAr bhed
ज्ञानदर्शनचारित्रोपचाराः।। २३।।
artha– [ज्ञान दर्शन चारित्र उपचाराः] gnAnavinay, darshanavinay,

chAritravinay ane upachAravinay-A chAr bhed vinayatapanA chhe,

(1) gnAnavinay– AdarapUrvak yogyakALamAn satshAstrano abhyAs karavo;

mokShane mATe gnAnanun grahaN-abhyAs-sansmaraN vagere karavun te gnAnavinay chhe.

(2) darshanavinay– shankA, kAnkShA vagere doSharahit samyagdarshanane dhAraN karavun te

darshanavinay chhe.

(3) chAritravinay– chAritrane nirdoSh rIte pALavun te chAritravinay chhe.
(4) upachAravinay–AchArya vagere pUjya puruShone dekhIne UbhA thavun,
namaskAr karavA e vagere upachAravinay chhe. A badhA bhedo
vyavahAravinayanA chhe.

Page 576 of 655
PDF/HTML Page 631 of 710
single page version

a. 9. sUtra 24-2p ] [ pa77

nishchayavinayanun svarUp

shuddhabhAv te nishchayavinay chhe. potAnA akaShAyabhAvamAn abhedapariNaman sahit shuddhatArUpe Takavun te nishchayavinay chhe; tethI ja kahevAy chhe ke ‘vinayavant bhagavAn kahAvai, nahi kisIko shiSh namAve’ (Atmasiddhi-pravachano pA. 173), arthAt bhagavAn vinayavant kahevAy chhe paN koIne shiSh namAvatA nathI. ।। 23।।

samyak vaiyAvRutyatapanA das bhed

आचार्योपाध्ययतपस्विशैक्ष्यग्लानगणकुलसंघसाधुमनोज्ञानाम्।। २४।।

artha– [आचार्य उपाध्याय तपस्वि] AchArya, upAdhyAy, tapasvI, [शैक्ष्य

ग्लान गण कुल] shaikShya, glAn, gaN, kuL, [संघ साधु मनोज्ञानाम्] sangh, sAdhu ane manogna-e das prakAranAn munionI sevA karavI te das prakAr vaiyAvRutyatapanA chhe.

TIkA
1. sUtramAn AvelA shabdonA artha
(1) AchArya- je muni pote pAnch AchArane Achare ane bIjAne AcharaN

karAve te.

(2) upAdhyAy-jenI pAse shAstronun adhyayan karavAmAn Ave te.
(3) tapasvI- mahAn upavAs karanAr sAdhu.
(4) shaikShya- shAstranA adhyayanamAn tatpar muni.
(pa) glAn- rogathI pIDit muni.
(6) gaN- vRuddha munio anusAr chAlanArA muniono samudAy.
(7) kuL- dIkShA denAr AchAryanA shiShyo.
(8) sangh- RuShi, yati, muni ane aNagAr e chAr prakAranA muniono

samUh. (sanghanA bIjA prakAre chAr bhedo A pramANe chhe-sAdhu, arjikA, shrAvak ane shrAvikA.)

(9) sAdhu- jeNe ghaNA kALathI dIkShA lIghI hoy te, athavA ratnatrayabhAvanAthI

potAnA AtmAne sAdhe te.

(10) manogna- lokamAn jenI ghaNI prashansA thaI rahI hoy evA muni. 2. A darekanI sevA karavI te vaiyAvRutya chhe. A vaiyAvRutya shubhabhAvarUp chhe, tethI


Page 577 of 655
PDF/HTML Page 632 of 710
single page version

pa78 ] [ mokShashAstra vyavahAr chhe. vaiyAvRutyano artha sevA chhe. potAnA akaShAyabhAvanI sevA te nishvay vaiyAvRutya chhe. (Atmasiddhi-pravachano pA. 174).

3. sanghanA chAr bhed kahyA tenA artha

RuShi = RuddhidhArI sAdhu. yati = Indriyone vash karanArA sAdhu athavA upasham ke kShapakashreNI mAnDanArA sAdhu. muni = avadhignAnI ke manaparyayagnAnI sAdhu. aNagAr = sAmAnya sAdhu.

vaLI RuddhinA paN chAr bhed chhe- (1) rAjarShi = vikriyA, akShIN RuddhiprApta. (2) brahmarShi = buddhi auShadhayukta Ruddhi prApta. (3) devarShi = gaganagaman RuddhiprApta. (4) paramaRuShi = kevaLagnAnI।। 24।।

samyak svAdhyAyatapanA pAnch bhed

वाचनापृच्छनानुप्रेक्षाम्नायधर्मापदेशाः।। २५।।

artha– [वाचना पृच्छना अनुप्रेक्षा] vAchanA, pUchhavun, anuprekShA, [आम्नाय

धर्मोपदेशाः] AmnAy ane dharmopadesh karavo- A pAnch bhedo svAdhyAyatapanA chhe.

TIkA

vAchanA - nirdoSh granth, tenA artha tathA te bannenun bhavya jIvone shravaN karAvavun te.

pRuchchhanA - sanshayane dUr karavA mATe athavA nishchayane draDh karavA mATe prashna pUchhavA te.

potAnun uchchapaNun pragaT karavA mATe. koIne ThagavA mATe, koIno parAjay karavA mATe, bIjAnun hAsya karavA mATe ItyAdi khoTA pariNAmothI prashna karavA te pRuchchhanA-svAdhyAyatap nathI.

anuprekShA- jANelA padArthonun vAramvAr chintavan karavun te. AmnAy- nirdoSh uchchAraN karIne pATh bolavA te. dharmopadesh- dharmano upadesh karavo te. prashna– A pAnch prakAranAn svAdhyAy shA mATe chhe? uttar- pragnAnI adhikatA, prashansanIy abhiprAy ke Ashay, utkRuShTa udAsInatA, tapanI vRuddhi, atichAranI vishuddhi e vagerenA hetuthI A pAnch prakAranA svAdhyAy kahevAmAn AvyA chhe. ।। 2p।।


Page 578 of 655
PDF/HTML Page 633 of 710
single page version

a. 9. sUtra 26-27 ] [ pa79

samyak vyutsargatapanA be bhed
बाह्याभ्यंतरोपध्योः।। २६।।
artha– [बाह्य आभ्यंतर उपध्योः] bAhya upadhi vyutsarga ane Abhyantar

upadhi vyutsarga- e be bhed vyutsargatapanA chhe.

TIkA

1. bAhya upadhi eTale bAhya parigrah ane Abhyantar upadhi eTale antarang parigrah. das prakAranA bAhya parigrah ane chaud prakAranA antarang parigrahano tyAg vyutsargatap chhe. AtmAnA vikArI pariNAm te antarang parigrah chhe; tene bAhyaparigrah sAthe nimitta-naimittikasambandh chhe.

2. prashna– A vyutsargatap shA mATe chhe? uttar- nisangapaNun, niDaratA, jIvitanI AshAno abhAv, e vagere mATe A tap chhe.

3. je chaud antarang parigrah chhe temAn sauthI pratham mithyAtva TaLe chhe; te TaL‌yA sivAy bIjA koI paN parigrah TaLe ja nahi. e siddhAnt batAvavA mATe A shAstranA pahelA ja sUtramAn mokShamArga tarIke AtmAnA je traN shuddha bhAvonA ekatvanI jarUriyAt batAvI chhe temAn paN pahelAn ja samyagdarshan jaNAvyun chhe. samyagdarshan vagar gnAn ke chAritra paN samyak hotAn nathI. chAritra mATe je ‘samyak’ visheShaN mUkavAmAn Ave chhe te agnAnapUrvakanA AcharaNanI nivRutti sUchave chhe. pahelAn samyak shraddhA-gnAn thayA pachhI je yathArtha chAritra hoy te ja samyakchAritra chhe. mATe mithyAtva TAL‌yA vagar koI prakAranun tap ke dharma thAy nahi. ।। 26।।

A nirjarAtattvanun varNan chAle chhe. nirjarAnun kAraN tap chhe; tapanA bhedonun varNan chAle chhe, temAn Abhyantar tapanA pahelA pAnch bhedonun varNan pUrun thayun. have chhaThTho bhed dhyAn chhe; tenun varNan kare chhe.

samyak dhyAnatapanun lakShaN
उत्तमसंहननस्यैकाग्रचिंतानिरोधोध्यानमान्तर्मुहूर्तात्।। २७।।
artha– [उत्तमसंहननस्य] uttam sanhananavALAne [आ अन्तर्महूर्तात्]

antarmuhUrta sudhI [एकाग्रचिंतानिरोधः ध्यानम] ekAgratA pUrvak chintAno nirodh te dhyAn chhe.


Page 579 of 655
PDF/HTML Page 634 of 710
single page version

pa80 ] [ mokShashAstra

TIkA
1. uttamasanhanan- vajrarShabhanArAch vajranArAch, ane nArAch e traN

uttamasanhanan chhe. temAn mokSha pAmanAr jIvane pahelun sanhanan hoy chhe.

ekAgra- ekAgrano artha mukhya, sahAro, avalamban, Ashray pradhAn athavA
sanmukh thAy chhe. vRuttine anya kriyAthI khenchIne ek ja viShayamAn
rokavI te ekAgra chintAnirodh chhe ane te ja dhyAn chhe. jyAn
ekAgratA nathI tyAn bhAvanA chhe.
2. A sUtramAn dhyAtA, dhyAn, dhyey ane dhyAnano kAL e chAr bAbato

nIche pramANe AvI jAy chhe- 1. uttamasanhananadhArI puruSh te dhyAtA. 2. ekAgrachintAnirodh te dhyAn. 3. je ek viShayane pradhAn karyo te dhyey. 4. antarmuhUrta te dhyAnano utkRuShTa kAL.

muhUrta eTale 48 miniT, ane antarmuhUrta eTale 48 miniTanI andar kAL. 48 miniTamAn ek samay ochho te utkRuShTa antarmuhUrta chhe.

3. uttam sanhananavALAne antarmuhUrta sudhI dhyAn rahI shake chhe em ahIn kahyun chhe, teno artha evo thayo ke anuttam sanhananavALAne sAmAnya dhyAn thAy chhe, eTale ke jeTalo vakhat uttam sanhananavALAne rahe chhe teTalo vakhat tene rahetun nathI. A sUtramAn kALanun kathan karyun chhe temAn A bAbat garbhitapaNe AvI jAy chhe.

4. aShTaprAbhRutamAn mokShaprAbhRutamAn kahyun chhe ke- jIv Aje paN triratnavaDe shuddhAtmAne dhyAvIne svargalokamAn vA laukAntikamAn devapaNun pAme chhe ane tyAnthI chyavIne manuShya thaI mokSha pAme chhe (gAthA-77); mATe panchamakALanA anuttam sanhananavALA jIvone paN dharmadhyAn thaI shake chhe.

pa. prashna– dhyAnamAn chintAno nirodh chhe, ane chintAno nirodh te abhAv chhe, tethI te abhAvanA kAraNe dhyAn paN gadheDAnA shingaDAnI jem asat thayun?

uttar- dhyAn asatrUp nathI. bIjA vichArothI nivRuttinI apekShAe abhAv chhe, parantu svaviShayanA AkAranI apekShAe sadbhAv chhe eTale ke temAn svarUpanI pravRuttino sadbhAv chhe, em ‘ekAgra’ shabdathI nakkI karI shakAy chhe. svarUpanI apekShAe dhyAn vidyamAn-satrUp chhe.


Page 580 of 655
PDF/HTML Page 635 of 710
single page version

a. 9 sUtra 28-29 ] [ pa81

6. A sUtrano evo artha paN thaI shake chhe ke, je gnAn chaLAchaLatA rahit achal prakAshavALun athavA dedipyamAn thAy chhe te dhyAn chhe. ।। 27।।

dhyAnanA bhed
आर्त्तरौद्रधर्म्यशुक्लानि।। २८।।
artha– [आर्त रौद्र धर्म्य शुक्लानि] Artta, raudra, dharma ane shukla- e chAr

bhed dhyAnanA chhe.

TIkA

prashna– A samvar-nirjarAno adhikAr chhe ane ahIn nirjarAnA kAraNonun varNan chAle chhe. Artta ane raudradhyAn to bandhanAn kAraN chhe, to tene ahIn kem lIdhA?

uttar- nirjarAnA kAraNarUp je dhyAn chhe tenAthI A dhyAnane judAn batAvIne, dhyAnanA badhA prakAro samajAvyA chhe.

ArttadhyAn- dukh-pIDA viShe chintavan.
raudradhyAn- nirday-krUr Ashayanun chintavan.
dharmadhyAn- dharmasahit chintavan.
shukladhyAn- shuddha pavitra ujjvaL pariNAmavALun chintavan.
A chAr dhyAnomAn pahelA be ashubh chhe ane bIjAn be dharmarUp chhe.
।। 28।।
mokShanA kAraNarUp dhyAn
परे मोक्षहेतू।। २९।।
artha– [परे] je chAr prakAranAn dhyAn kahyAn temAnthI pAchhaLanAn be arthAt dharma

ane shukladhyAn [मोक्षहेतू] mokShanAn kAraN chhe.

TIkA

pahelAn be-ArttadhyAn ane raudradhyAn-sansAranAn kAraN chhe ane dharma tathA shukladhyAn mokShanAn kAraN chhe.

prashna– chhellAn be dhyAn mokShanAn kAraN chhe e to sUtramAn kahyun chhe; parantu pahelAn be dhyAn sansAranun kAraN chhe evo artha sUtramAnthI shI rIte kADhayo?

uttar- mokSha ane sansAr e be sivAy vachalo koI sAdhavA yogya padArtha nathI.


Page 581 of 655
PDF/HTML Page 636 of 710
single page version

pa82 ] [ mokShashAstra A jagatamAn be ja mArga chhe- mokShamArga ane sansAramArga. A be sivAy trIjo koI sAdhanIy padArtha nathI, tethI A sUtra em paN sthApan kare chhe ke dharmadhyAn ane shukladhyAn sivAyanA Artta ane raudradhyAn sansAranAn kAraN chhe. ।। 29।।

ArttadhyAnanA chAr bhed chhe; tenun varNan have anukrame chAr sUtro dvArA kare chhe.
आर्त्तममनोज्ञस्य संप्रयोगे तद्विप्रयोगाय स्मृतिसमन्वा हारः।। ३०।।
artha– [अमनोज्ञस्य संप्रयोगे] aniShTa padArthano sanyog thatAn [तत्

विप्रयोगाय] tene dUr karavA mATe [स्मृति समन्वाहारः] vAramvAr vichAr karavo te [आर्त्तम्] aniShTa sanyogaj nAmanun ArttadhyAn chhe. ।। 30।।

विपरीतं मनोज्ञस्य।। ३१।।
artha– [मनोज्ञस्य] IShTa padArtha sambandhI [विपरीतं] upar karatAn viparIt

arthAt IShTa padArthano viyog thatAn tenAn sanyog mATe vAramvAr vichAr karavo te ‘IShTa viyogaj’ nAmanun ArttadhyAn chhe. ।। 31।।

वेदनायाश्च।। ३२।।
artha– [वेदनाया च] rogajanit pIDA thatAn tene dUr karavA mATe vAramvAr

chintavan karavun, te vedanAjanya ArttadhyAn chhe. ।। 32।।

निदानं च।। ३३।।
artha– [निदानं च] bhaviShyakAL sambandhI viShayonI prAptimAn chittane tallIn

karI devun te nidAnaj ArttadhyAn chhe. ।। 33।।

guNasthAn apekShAe ArttadhyAnanA svAmI
तदविरतदेशविरतप्रमत्तसंयतानाम्।। ३४।।
artha– (तत्) te ArttadhyAn [अविरत] avirat- pahelA chAr guNasthAn,

[देशविरत] deshavirat- pAnchamun guNasthAn ane [प्रमत्तसंयतानाम्] pramatta sanyat- chhaThThA guNasthAne hoy chhe.

nondh– ‘nidAnaj’ ArttadhyAn chhaThThA guNasthAne hotun nathI.
TIkA

mithyAdraShTi jIv to avirat chhe ane samyagdraShTi jIv paN avirat hoy chhe. jethI


Page 582 of 655
PDF/HTML Page 637 of 710
single page version

a. 9 sUtra 3p ] [ pa83 chAr prakAranA jIvone ArttadhyAn hoy chhe- (1) mithyAdraShTi (2) samyagdraShTi- avirati (3) deshavirat ane (4) pramat sanyat. mithyAdraShTine sauthI kharAb ArttadhyAn hoy chhe ane tyArapachhI pramattasanyat sudhI te kramekrame mand thatun jAy chhe. chhaThThA guNasthAn pachhI ArttadhyAn hotun nathI.

mithyAdraShTi jIv par vastunA sanyog-viyogane ArttadhyAnanun kAraN mAne chhe, tethI tene ArttadhyAn kharekhar mand paN thatun nathI. samyagdraShTi jIvone ArttadhyAn kavachit thAy chhe ane tenun kAraN teonA puruShArthanI nabaLAI chhe; tethI teo potAno puruShArtha vadhArIne krame krame ArttadhyAnano abhAv karIne chhevaTe teno sarvathA nAsh kare chhe. mithyAdraShTi jIvane potAnA gnAnasvabhAvanI aruchi chhe tethI tene sarvatra nirantar dukhamay evun ArttadhyAn varte chhe; samyagdraShTine potAnA gnAnasvabhAvanI akhanD ruchi varte chhe, tethI tene nitya dharmadhyAn varte chhe, mAtra puruShArthanI nabaLAIthI koIk vakhat ashubhabhAvarUp ArttadhyAn hoy chhe, paN te mand hoy chhe. ।। 34।।

raudradhyAnanA bhed ane svAmI
हिंसाऽनृतस्तेयविषयसंरक्षणेभ्योरौद्रमविरतदेशविरतयोः।। ३५।।
artha– [हिंसा अनृत स्तेय विषयसंरक्षणभ्यो] hinsA, asatya, chorI ane

viShay-sanrakShaNanA bhAvathI utpanna thatun dhyAn [रौद्रम्] raudra dhyAn chhe, A dhyAn [अविरत देशविरतयोः] avirat ane deshavirat (pahelethI pAnch) guNasthAnoe hoy chhe.

TIkA

krUr pariNAmothI je dhyAn thAy chhe te raudradhyAn chhe. nimittanA bhedanI apekShAe raudradhyAnanA chAr prakAr paDe chhe. te nIche pramANe-

1. hinsAnandI– hinsAmAn Anand mAnI tenA sAdhan meLavavAmAn tallIn rahevun te. 2. mRuShAnandI– asatya bolavAmAn Anand mAnI tenun chintavan karavun te. 3. chauryAnandI– chorImAn Anand mAnI tenun chintavan karavun te. 4. parigrahAnandI– parigrahanI rakShAnI chintA karavAmAn tallIn thaI javun te.।। 3p।।


Page 583 of 655
PDF/HTML Page 638 of 710
single page version

pa84 ] [ mokShashAstra

dharmadhyAnanA bhed

आज्ञाऽपायविपाकसंस्थानविचयाय धर्म्यम्।। ३६।।

artha– [आज्ञापआयविपाकसंस्थानविचयाय] AgnAvichay, apAyavichay,

vipAkavichay ane sansthAnavichayane mATe chintavan karavun te [धर्म्यम्] dharmadhyAn chhe.

TIkA
1. dharmadhyAnanA chAr prakAr nIche pramANe chhe-
(1) AgnAvichay– AgamanI pramANatAthI arthano vichAr karavo te.
(2) apAyavichay– sansArI jIvonA dukhano ane temAnthI chhUTavAnA

upAyano vichAr karavo te.

(3) vipAkavichay– karmanA phaLano (-udayano) vichAr karavo te.
(4) sansthAnavichay– lokanA AkArano vichAr karavo te.
2. uparyukta chAr prakArano vichAr-
(1) vItarAgaAgnAvichAr, sAdhak dashAno vichAr, hun vartamAnamAn keTalI

bhUmikAmAn chhun e sambandhI vichAr karavo te AgnAvichay chhe.

(2) bAdhakatAno vichAr, vidhna keTalun bAkI chhe teno tathA dukhanA kAraNono

vichAr te apAyavichay chhe.

(3) vipAkano vichAr, karmodayajanya kaShAyabhAvanI asthiratA TALavAno

vichAr karavo te vipAkavichay chhe.

(4) sansthAnavichAr, karmodayanI sattAno kyAre nAsh thashe ane mArA shuddha

Atmadravyanun pragaT nirAvaraN sansthAn kevA puruShArthathI pragaT thAy; shuddhopayoganI AkRuti sahit svabhAv vyanjan paryAyano svayam sthir shuddha AkAr kyAre pragaT thashe; te sambandhI vichAr karavo te sansthAn vichay chhe.

3. prashna– chhaThThA guNasthAne to nirvikalpa dashA hotI nathI to tyAn dharmadhyAn kem sambhave?

uttara– chhaThThA guNasthAne vikalpa hoy chhe kharun, parantu tyAn te vikalpanun svAmitva nathI ane samyagdarshananI draDhatA thaIne ashubharAg TaLato jAy chhe, tethI teTale darajje tyAn dharmadhyAn chhe, ane tenAthI samvar-nirjarA thAy chhe. chothA ane pAnchamA


Page 584 of 655
PDF/HTML Page 639 of 710
single page version

a. 9 sUtra 37 ] [ pa8p guNasthAne paN e ja rIte dharmadhyAn hoy chhe ane tenAthI te guNasthAnane lAyak samvar-nirjarA thAy chhe. je shubhabhAv hoy te to bandhanun kAraN thAy chhe, te kharun dharmadhyAn nathI.

4. dharmadhyAn–(dharma = svabhAv; dhyAn = ekAgratA;) potAnA shuddha svabhAvamAn ekAgratA te nishchayadharmadhyAn chhe; jemAn kriyAkAnDanA sarva ADambarono tyAg chhe evI antarangakriyAnA AdhArarUp je AtmA tene, maryAdArahit tathA traNe kALanA karmonI upAdhirahit evA svarUpe je jANe chhe te gnAnanI visheShapariNati- ke jemAn AtmA potAnA AshrayamAn sthir thAy chhe-te nishchayadharmadhyAn chhe, ane te ja samvar-nirjarAnun kAraN chhe.

vyavahAradharmadhyAn te shubhabhAv chhe; karmanA chintavanamAn man lAgyun rahe e to shubhapariNAmarUp dharmadhyAn chhe. jeo kevaL shubhapariNAmathI mokSha mAne chhe temane samajAvyA chhe ke shubhapariNAmathI arthAt vyavahAradharmadhyAnathI mokSha thato nathI. [juo, shrI samayasAr gAthA 291 TIkA tathA bhAvArtha]. ।। 36।।

shukladhyAnanA svAmI
शुक्ले चाद्ये पूर्वविदः।। ३७।।
artha– [शुक्ले च आद्ये] pahelA be prakAranAn shukladhyAn arthAt

pRuthaktvavitarka ane ekatvavitarka e be dhyAn paN [पूर्वविदः] pUrvagnAnadhArI shrutakevaLIne hoy chhe.

nondha– A sUtramAn shabda chhe te em sUchave chhe ke shrutakevaLIne dharmadhyAn

paN hoy chhe.

TIkA

1. shukladhyAnanA chAr prakAr 39 mA sUtramAn kaheshe. shukladhyAnano pahelo bhed AThamA guNasthAne sharu thAy chhe ane dasamA guNasthAn sudhI rahe chhe; tenA nimitte mohanIyakarmano kShay ke upasham thAy chhe. bIjo bhed bAramA guNasthAne hoy chhe; tenA nimitte bAkInAn ghAtikarmono kShay thAy chhe. agIyAramA guNasthAne pahelo bhed hoy chhe.

2. A sUtramAn pUrvadhArI shrutakevaLIne shukladhyAn hovAnun kahyun chhe te utsarga kathan chhe; temAn apavAd kathanano samAvesh gauNapaNe thaI jAy chhe. apavAd kathan e chhe ke koI jIvane nishchayasvarUpaAshrit ATh pravachanamAtA pUratun samyaggnAn hoy to te puruShArtha vadhArIne potAnA svarUpamAn sthir thaI shukladhyAn pragaT kare chhe. tenun


Page 585 of 655
PDF/HTML Page 640 of 710
single page version

pa86 ] [ mokShashAstra draShTAnt shivabhUti muni chhe; teone visheSh shAstragnAn na hovA chhatAn nishchayasvarUpaAshrit samyaggnAn hatun ane tethI puruShArtha vadhArI shukladhyAn pragaT karIne kevaLagnAn pAmyA hatA.

(juo, tattvArthasAr a. 6. gAthA 46 nI TIkA). ।। 37।।

shukladhyAnanA chAr bhedomAnthI pahelA be bhed kone hoy te jaNAvyun, have bAkInA be bhed kone hoy chhe te jaNAve chhe.

परे केवलिनः।। ३८।।
artha– [परे] shukladhyAnanA chhellA be bhed arthAt sUkShma kriyA pratipAti

ane vyuparatakriyAnivarti e be dhyAn [केवलिनः] kevaLI bhagavAnane hoy chhe.

TIkA

trIjo bhed teramA guNasthAnanA chhellA bhAgamAn hoy chhe; tyArapachhI chaudamun guNasthAn pragaTe chhe. ane chotho bhed chaudamA guNasthAne hoy chhe. ।। 38।।

shukladhyAnanA chAr bhed

पृथक्त्वैकत्ववितर्कसूक्ष्मक्रियाप्रतिपातिव्युपरतक्रियानिवर्तीनि।। ३९।।

artha–[पृथक्त्व एकत्ववितर्क] pRuthakatvavitarka, ekatvavitarka, [सूक्ष्मक्रिया–

प्रतिपातिव्युपरतक्रियानिवर्तीनि] sUkShmakriyApratipAti ane vyuparatakriyAnivarti - e chAr bhed shukladhyAnanA chhe. ।। 39।।

yog apekShAe shukladhyAnanA svAmI
क्र्येकयोगकाययोगायोगानाम्।। ४०।।
artha– [त्रि एकयोग काययोग अयोगानाम्] upar kahelA chAr prakAranA

shukladhyAn anukrame traN yogavALA, ek yogavALA, mAtra kAyayogavALA ane ayogI jIvone hoy chhe.

TIkA

1. pahelun pRuthaktvavitarkadhyAn man, vachan, kAy e traN yoganA dhArak jIvone hoy chhe. (guNasthAn 8 thI 11)

bIjun ekatvavitarkadhyAn traNamAnthI koI ek yoganA dhArakane hoy chhe. (guNasthAn 12)