Page -54 of 655
PDF/HTML Page 1 of 710
single page version
ḥ prakāshakaḥ
Page -53 of 655
PDF/HTML Page 2 of 710
single page version
prāptisthānaḥ (1) pū. shrī kānajīsvāmī smārak ṭrasṭa,
lām roḍ, devalālī (2) shrī digambar jain svādhyāyamandir ṭrasṭa
sonagaḍh-3642pa0 (3) shrī digambar jain svādhyāyamandir ṭrasṭa,
pa, pañchanāth ploṭ, rājakoṭ 360001 (4) shrī sīmandhar jinālay,
Page -52 of 655
PDF/HTML Page 3 of 710
single page version
available on the internet as a token of respect and affection for
Our request to you:
1) We have taken great care to ensure this electronic version of Moksh
Shastra is a faithful copy of the paper version. However if you find any
corrected one.
Page -51 of 655
PDF/HTML Page 4 of 710
single page version
Version NumberDateChanges
Page -49 of 655
PDF/HTML Page 6 of 710
single page version
arpaṇ
Page -48 of 655
PDF/HTML Page 7 of 710
single page version
ā shāstranī gujarātī ṭīkānī chhellī ane bījī āvr̥utti ājathī bāvīsh varṣha pūrve shrī di. jain sva. mandir ṭrasṭa sonagaḍh taraphathī samvat 2019 eṭale ke ī. sa. 1963 mān chhapāel. tyārabād tenī māṅg hovā chhatān ā pustak ī. sa. 1973 thī lagabhag alabhya hatun. phaṇḍanā abhāve tem ja anya prakāshanonī vadhāre lābhadāyak jarūrīāt hovānā aṅge ā shāstrano gujarātī ṭīkā saṅgrah shrī rāmajībhāī rachit āj sudhī punarjanma na pāmī shakayo.
āpaṇā sārā nasībe shrī rāmajībhāīnī janmashatābdī ujavaṇī vakhate judī- judī sansthāo taraphathī bhaṇḍoḷ ubhu karavāmān āvel ane temānthī “mokṣhashāstra” nun prakāshan turat ja karavun tem nakkī thayel chhatān tyārabād traṇ varṣha prasār thaī gayā. parantu koī ne koī kāṇosar “mokṣhashāstra” prakāshit thaī shakayun nahīn.
din pratidin tattva samajavānī ruchivāḷo darek phirakāno ābālavr̥uddha varga vadhato ja jāy chhe ane temane kharekhar jainasiddhānt sugamatāthī samajavā māṭe mātr̥ubhāṣhā (gujarātī) mān āvo granth upalabdha hoy to gharamān vasāvī potāne tyān potānā parivārane lābhanun kāraṇ samaje.
ā dhyeyane lakṣhamān rākhī nīchenā navā ṭrasṭanī rachanā karavāmān āvī chhe ane jemanun pratham kārya bhagavān shrī umāsvāmī virachit mokṣhashāstra (tattvārthasūtra) nun rāmajībhāī māṇekachand doshīnī gujarātī ṭīkā sahit prakāshan karavun em nakkī karel chhe ane tyārabād paṇ bījā aprāpya pustako anukrame prasiddha karavā.
shrī sumati prinṭiṅg prese ā shāstra sāvadhānī pūrvak shīdhra chhāpī āpel chhe te badal temano ābhār mānavāmān āve chhe.
sumanabhāī rāmajībhāī doshī
mathurabhāī gokuladās saṅghavī
Page -47 of 655
PDF/HTML Page 8 of 710
single page version
ā shāstranī gujarātī ṭīkānī chothī āvr̥utti 1200 prat lagabhag chha varṣha pahelān shrī rāmajībhāī vakīl shatābdī sat-sāhitya ṭrasṭa taraphathī chhapāyel je thoḍā ja vakhatamān khalās thaī gaī. jain dharmanā chārey phīrakāo ne mānya evun ā “ tattvārtha sutranī ṭīkā” pustak nī ek paṇ prat upalabdha na hovāthī ane dhaṇī ja māṅg hovāthī pū. shrī kānajīsvāmī smārak ṭrasṭa devalālīnā ṭrasṭīoe ā pustak chhapāvavānun nakkī karyun ane mu. shrī nemachandakākā tathā shrī ramesh bhāīe sabhāmān ā pustakanī upayogītā viṣhenī vāt karī ane lokoe e ja vakhate pūstakanī kimmat ghaṭāḍavā māṭe sundar pratisād āpyo. ḍāô. bhārīlla jeo te vakhate devalālī hatā temaṇe suchan karyun ke jayapur chhapāvasho to dhaṇun sastu paḍashe. tethī ā pustakanī chhapāvavānī javābadārī bhāīshrī akhīl bansalane sompī ane temaṇe saharṣha svīkārī ā pūstak thoḍā samayamān chhapāvī āpyun te badal sansthā temanī ābhārī chhe je je bhāī-bahenoe ā pustakanī kimat ghaṭāḍavā māṭe ārthik sahayog karyo chhe. temano sansthā atyant ābhār māne chhe. temanā sahayog vagar āṭalun jaldī kām thāt nahi. shrī rāmajībhāī vakil shatābdī sat sāhitya ṭrasṭano paṇ puro sahakār maḷyo chhe je badal ṭrasṭa temano paṇ ābhār māne chhe. jayapuranā prese jaldīthī kām sundararīte karī āpyun te badal temano paṇ ābhār mānīe chhīe
Page -46 of 655
PDF/HTML Page 9 of 710
single page version
āpaṇe temane “bāpujī” tarīkhe oḷakhīye chhīe. pū. gurudevanī bāpujī pratye amībharī kr̥upādraṣhṭi hatī.
pū. gurudev bāpujīne vātsalya jharatān madhur shabdomān “bhāī” tarīke sambodhatā.
bāpujīnun sānsārik jīvan pratibhāshāḷī, uttamanītivāḷun, pramāṇik ane nīḍar hatun. e brīṭīsh jamānānā aṅgrejī nyāyādhīshone “dhoḷe divase tārā” dekhāḍanārā vakīl tarīke prakhyāt hatā.
temanun dhārmik jīvan satdharma pratye atiruchivant ane asīm gurubhaktivāḷun chhe. sonagaḍhanī sarva pravr̥uttionā janmadātā, poṣhak ane vardhak pitā tarīke bāpujīnun nām suvarṇapurīnā itihāsamān suvarṇa akṣhare aṅkit raheshe.
pū. bāpujī anek varṣhothī sarvārpaṇapaṇe gurubhaktithī sūkṣhmapaṇe shāstraavagāhan karīne ane sahr̥udayapaṇe niḥsvārtha sevā pū. gurudevanī tapobhūmi sonagaḍhamān āpī rahyā chhe. teoe nītimattā, udāratā, sādāī, nīḍaratā, sajjanatā, ātmārthitā, udyam parāyaṇatā, dharmashraddhā, vidvatā, gurucharaṇ upāsanā, pitātulya vātsalyatā evā anek guṇoethī mumukṣhujanonān hr̥udayo jītī līdhāñchhe.
āje teo 103 mān janma divasamān pravesh kare chhe. temaṇe “mokṣhashāstra” athāg mahenat laīne ghaṇā varaso pahelān banāvelun, tenī chothī āvr̥uttinun prakāshan āje karatān amane ati ānand thāyachhe. pū. bāpujī āpaṇī vachche ghaṇā varaso sudhī rahe ane dhārmik unnattinā uttam udāharaṇ tarīke āpaṇane saune protsāhan āpatā rahe te ja amārī prārthanā chhe.
Page -45 of 655
PDF/HTML Page 10 of 710
single page version
nishchayanay vaḍe je nirūpaṇ karyun hoy tene to satyārtha mānī tenun shraddhān aṅgīkār karavun, tathā vyavahāranay vaḍe je nirūpaṇ karyun hoy tene asatyārtha mānī tenun shraddhān chhoḍavun. shrī samayasār kalash 173 mān paṇ e ja kahyun chhe ke-‘jethī badhāy hinsādi vā ahinsādimān adhyavasāy chhe te badhāy chhoḍavā evun shrī jinadeve kahyun chhe, tethī hun (-āchāryadev) em mānun chhun ke-je parāshrit vyavahār te saghaḷoy chhoḍāvyo chhe; to satpuruṣh ek nishchayane ja bhalā prakāre nishchayapaṇe aṅgīkār karī shuddhagnānaghanarūp potānā mahimāmān sthiti kem karatā nathī? (bhāvārtha-) ahīn vyavahārano to tyāg karāvyo chhe, māṭe nishchayane aṅgīkār karī nijamahimārūp pravartavun yukta chhe. vaḷī aṣhṭaprābhr̥utamān mokṣhaprābhr̥utanī 31 mī gāthāmān kahyun chhe ke ‘je vyavahāramān sūtā chhe te yogī potānā kāryamān jāge chhe tathā je vyavahāramān jāge chhe te potānā kāryamān sūtā chhe, māṭe vyavahāranayanun shraddhān chhoḍī nishchayanayanun shraddhān karavun yogya chhe. vyavahāranay svadravya-paradravyane vā tenā bhāvone vā kāraṇ-kāryādikane koīnā koīmān meḷavī nirūpaṇ kare chhe māṭe evā ja shraddhānathī mithyātva chhe, tethī teno tyāg karavo, vaḷī nishchayanay tene ja yathāvat nirūpaṇ kare chhe tathā koīne koīmān meḷavato nathī, tethī evā ja shraddhānathī samyaktva thāy chhe, māṭe tenun shraddhān karavun.
prashnaḥ– jinamārgamān banne nayonun grahaṇ karavun kahyun chhe, tenun shun kāraṇ? uttaraḥ– jinamārgamān koī ṭhekāṇe to nishchayanayanī mukhyatā sahit vyākhyān chhe, tene to “satyārtha em ja chhe” em jāṇavun, tathā koī ṭhekāṇe vyavahāranayanī mukhyatā sahit vyākhyān chhe tene “em nathī paṇ nimittādinī apekṣhāe ā upachār karyo chhe” em jāṇavun; ane e pramāṇe jāṇavānun nām ja banne nayonun grahaṇ chhe, paṇ banne nayonā vyākhyānane samān satyārtha jāṇī “ā pramāṇe paṇ chhe tathā ā pramāṇe paṇ chhe” evā bhramarūp pravartavāthī to banne nayo grahaṇ karavā kahyān nathī.
Page -44 of 655
PDF/HTML Page 11 of 710
single page version
ā mokṣhashāstranā kartā bhagavān shrī umāsvāmī āchārya chhe. bhagavān shrī kundakundāchāryadevanā teo mukhya shiṣhya hatā ane teo ‘shrī umāsvāti’ nāmathī paṇ oḷakhāy chhe. bhagavān shrī kundakundāchārya pachhī teoshrī āchāryapade birājamān thayā hatā. teoshrī vikram samvatanā bījā saikāmān thaī gayā chhe.
jain samājamān ā shāstra atyant prasiddha chhe. ānī ek e visheṣhatā chhe ke jain āgamomān sanskr̥it bhāṣhāmān sarva pratham ā shāstra rachāyun chhe; ā shāstra upar shrī pūjyapādasvāmī, shrī akalaṅkasvāmī ane shrī vidyānandīsvāmī jevā samartha āchāryadevoe vistr̥ut ṭīkānī rachanā karī chhe. shrī sarvārthasiddhi, rājavārtik, shlokavārtik, arthaprakāshikā ādi grantho ā shāstra uparanī ja ṭīkāo chhe. bāḷakathī māṇḍīne mahāpaṇḍit e sarvene ā shāstra upayogī chhe. ā shāstranī rachanā ghaṇī ja ākarṣhak chhe, ghaṇā alpa shabdomān darek sūtranī rachanā chhe ane te sūtro sahelāīthī yād rākhī shakāy tevān chhe. ghaṇā jaino tenā sūtro moḍhe kare chhe. jain pāṭhashāḷāonā pāṭhay-pustakomān ā ek mukhya chhe. hindīmān ā shāstranī ghaṇī āvr̥uttio chhapāī gaī chhe.
ā shāstramān prayojanabhūt tattvonun varṇan ghaṇī ja khūbīthī āchāryabhagavāne bharī dīdhun chhe. pathabhrānta sansārī jīvone āchāryadeve mokṣhano mārga darshāvyo chhe; sharūātamān ja ‘samyagdarshan-gnān-chāritranī ekatā te mokṣhamārga chhe’ em jaṇāvīne samyagdarshan, samyaggnān ane samyakchāritranun varṇan karyun chhe. e rīte mokṣhamārganun prarūpaṇ hovāthī ā shāstra ‘mokṣhashāstra’ nāmathī oḷakhāy chhe. tem ja āmān jīv-ajīvādi sāt tattvonun varṇan hovāthī ‘tattvārthasūtra’ nāmathī paṇ ā shāstra prasiddha chhe.
ā shāstra kul 10 adhyāyomān vibhakta chhe ane temān kul 3pa7 sūtro chhe. pahelā adhyāyamān 33 sūtro chhe; temān pahelā ja sūtramān samyagdarshan-gnān-chāritra
Page -43 of 655
PDF/HTML Page 12 of 710
single page version
e traṇenī ekatāne mokṣhamārga tarīke jaṇāvīne pachhī samyagdarshan ane samyaggnānanun vivechan karyun chhe. bījā adhyāyamān pa3 sūtro chhe, temān jīvatattvanun varṇan chhe. jīvanā pāñch asādhāraṇ bhāvo, jīvanun lakṣhaṇ tathā indriy, yoni, janma, sharīrādi sāthenā sambandhanun vivechan karyun chhe. trījā adhyāyamān 39 sūtro chhe tathā chothā adhyāyamān 42 sūtro chhe. ā banne adhyāyomān sansārī jīvane rahevānān sthānarūp adho, madhya ane ūrdhva e traṇ lokanun varṇan chhe ane narak, tiryañch, manuṣhya tathā dev e chār gationun vivechan chhe. pāñchamā adhyāyamān 42 sūtro chhe ane temān ajīvatattvanun varṇan chhe; tethī pudgalādi ajīvadravyonun varṇan karyun chhe; e uparānt dravya, guṇ, paryāyanā lakṣhaṇanun varṇan ghaṇun ṭūṅkāmān vishiṣhṭa rīte jaṇāvyun chhe-e ā adhyāyanī khās visheṣhatā chhe. chhaṭhṭhā adhyāyamān 27 tathā sātamā adhyāyamān 39 sūtro chhe; ā banne adhyāyomān āsravatattvanun varṇan chhe. chhaṭhṭhā adhyāyamān pratham āsravanun svarūp varṇavīne pachhī āṭhe karmonā āsravanān kāraṇo jaṇāvyān chhe. sātamā adhyāyamān shubhāsravanun varṇan chhe, temān bār vratonun varṇan karīne tenā āsravanā kāraṇamān samāvesh karyo chhe, ā adhyāyamān shrāvakāchāranā varṇanano samāvesh thaī jāy chhe. āṭhamā adhyāyamān 26 sūtro chhe ane temān bandhatattvanu varṇan chhe. bandhanā kāraṇonun tathā tenā bhedonun ane sthitinun varṇan karyun chhe. navamā adhyāyamān 47 sūtro chhe ane temān samvar tathā nirjarā e be tattvonun ghaṇun sundar vivechan chhe; tathā nirgranth munionun svarūp paṇ jaṇāvyun chhe. eṭale ā adhyāyamān samyakchāritranā varṇanano samāvesh thaī jāy chhe. pahelā adhyāyamān samyagdarshan tathā samyaggnānanun varṇan karyun hatun ane ā navamā adhyāyamān samyakchāritranun (-samvar, nirjarānun) varṇan karyun. e rīte samyagdarshan-gnān-chāritrarūp mokṣhamārganun varṇan pūrun thatān chhelle dashamā adhyāyamān navasūtro dvārā mokṣhatattvanun varṇan karīne shrī āchāryadeve ā shāstra pūrṇa karyun chhe.
saṅkṣhepathī jotān ā shāstramān samyagdarshan-samyaggnān-samyakchāritrarūp mokṣhamārga, pramāṇ-nay-nikṣhep, jīv-ajīvādi sāt tattvo, ūrdhva madhya-adho-e traṇ lok, chār gatio, chha dravyo ane dravya-guṇ-paryāy-e badhānun svarūp āvī jāy chhe. e rīte āchāryabhagavāne ā shāstramān tattvagnānano bhaṇḍār ghaṇī khūbīthī bharī dīdho chhe.
ā shāstramān paryāyārthikanayanī mukhyatāthī vastusvarūpanun kathan karavāmān āvyun chhe, tethī temān ek dravyano bījā dravyanī sāthe sambandh paṇ jaṇāvyo chhe, parantu vartamān jain samājamān ‘nay’-sambandhīnā yathārthagnānanī prāyaḥ shūnyatā dekhāy chhe, tethī
Page -42 of 655
PDF/HTML Page 13 of 710
single page version
samājano moṭo bhāg ā shāstranā sāchā marmathī agnāt chhe. ek dravya bījā dravyanun kāī karī shake nahi-evun vastusvarūp chhe, tethī jyān jyān ek dravyane bījā dravyanī sāthe sambandh jaṇāvavāmān āve tyān tyān em samajavun ke te sambandh mātra nimitta- naimittikapaṇāno chhe, paṇ judān dravyone kartākarmasambandh jarā paṇ hoī shakto nathī. jyān paryāyanun ane tenā nimittanun gnān karāvavun hoy tyān ghaṇī vār nimittanī mukhyatāthī kathan karavāmān āve chhe. paṇ nimittathī koī kārya thatun nathī. ā shāstramān paṇ ghaṇī jagyāe nimittanī mukhyatāthī kathan karavāmān āvyun chhe. sādhak dashānī bhūmikānusār amuk prakārano ja rāg ane nimitta-naimittikano meḷ hoy chhe. enāthī viruddha hoy nahīn em gnān karāvavā māṭe vyavahāranay ane teno viṣhay jāṇavā māṭe tenun kathan hoy chhe. ane tevā sūtronī ṭīkāmān te kathananā bhāvone spaṣhṭa karavāmān āvyo chhe. tenā abhyāsathī dharma jignāsuone satyasvarūp samajavun sugam thashe.
(pa) ā shāstranī gujarātī ṭīkānā ādhārabhūt shāstro
ā ṭīkāno saṅgrah mukhyapaṇe shrī sarvārthasiddhi, shrī tattvārtharājavārtik; shrī shlokavārtik, shrī arthaprakāshikā, shrī samayasār, shrī pravachanasār, shrī pañchāstikāy, shrī niyamasār, shrī dhavalāshāstra, tathā shrī mokṣhamārga-prakāshak vagere anek satshāstronā ādhāre karavāmān āvel chhe.
(6) param upakārī pūjya gurudevashrīnī kr̥upānun phaḷ
paramapūjya satpuruṣh adhyātmayogī paramasatya jainadharmanā marmanā pāragāmī ane advitīy upadeshak shrī kānajīsvāmīne, ā granthanun lakhāṇ taiyār karyā pachhī vāñchī javā māṭe men vinanti karatān teoshrīe te svīkāravā kr̥upā karī; tenā phaḷarūpe teoshrīe je je sudhārāo sūchavyā te dākhal karī ā granthanun lakhāṇ presamān mokalavāmān āvyun hatun. e rīte ā granth teoshrīnī kr̥upānun phaḷ chhe-em jaṇāvavā rajā laun chhun. teoshrīnī ā kr̥upā māṭe teoshrīno jeṭalo upakār mānīe teṭalo ochho chhe em kahevānī bhāgye ja jarūr chhe.
mumukṣhuoe ā granthano sūkṣhmadraṣhṭithī ane madhyasthapaṇe abhyās karavo. satshāstrano dharmabuddhi vaḍe abhyās karavo te samyagdarshananun kāraṇ chhe, ā uparānt shāstrābhyāsamān nīchenī bābato khās lakṣhamān rākhavīḥ-
Page -41 of 655
PDF/HTML Page 14 of 710
single page version
1. samyagdarshanathī ja dharmanī sharūāt thāy chhe. 2. samyagdarshan pragaṭ karyā sivāy koī paṇ jīvane sāchān vrat, sāmāyik, pratikramaṇ, tap, pratyākhyān vagere kriyāo hoy nahi, kem ke te kriyāo pratham pāñchamā guṇasthāne shubhabhāvarūpe hoy chhe.
3. shubhabhāv gnānī ane agnānī bannene thāy chhe, paṇ agnānī jīv em māne chhe ke-tenāthī dharma thashe. paṇ gnānīone te heyabr̥uddhie hovāthī, tenāthī dharma thashe em teo kadī mānatā nathī.
4. ā uparathī shubhabhāv karavānī nā pāḍavāmān āve chhe em samajavun nahi; paṇ te shubhabhāvane dharma mānavo nahi, tem ja tenāthī kramekrame dharma thashe em mānavun nahi; kem ke te vikār hovāthī anant vītarāgadevoe tene bandhanun kāraṇ kahyun chhe.
pa. darek vastu dravya-guṇ-paryāyathī svatantra chhe; ek vastu bījī vastunun kāī karī shake nahi, pariṇamāvī shake nahi, preraṇā karī shake nahi. asar-madad ke upakār karī shake nahi, lābh-nukashān karī shake nahi, mārī-jīvāḍī shake nahi, sukh-duḥkh āpī shake nahi-evī darek dravya-guṇ-paryāyanī svatantratā anant gnānīoe pokārī pokārīne kahī chhe.
6. jinamatamān to evī paripāṭī chhe ke pahelān samyaktva hoy pachhī vrat hoy; have samyaktva to sva-paranun shraddhān thatān thāy chhe, māṭe yathārtha shraddhān karī samyagdraṣhṭi thavun.
7. pahelā guṇasthāne jignāsu jīvone gnānī puruṣhanā dharmopadeshanun shravaṇ, nirantar temano samāgam, satshāstrano abhyās, vāñchan-manan, devadarshan, pūjā bhakti, dān vagere shubhabhāvo hoy chhe parantu pahelā guṇasthāne sāchān vrat-tap vagere hotān nathī.
ā shāstra taiyār karavāmān bhāīshrī khīmachand jeṭhālāl sheṭh, tathā brahmachārī gulābachandabhāī vagere bhāīoe anek prakāranī madad āpī chhe te badal te sarveno ābhār mānavānī rajā laun chhun.
Page -40 of 655
PDF/HTML Page 15 of 710
single page version
ā shāstramān āvelā viṣhayo ane tenī sāthe sambandh rākhatā bījā viṣhayonī spaṣhṭatānī jarūriyāt hovāthī ā prastāvanā lakhavāmān āvī chhe.
tattvārthonī yathārtha shraddhā karavā māṭe keṭalāk viṣhayo upar prakāsh 1. a. 1 sūtra 1. “samyagdarshan-gnān-chāritrāṇi mokṣhamārgaḥ” ā sūtranā sambandhamān
‘samyagdarshan-gnān-chāritrāṇi mokṣhamārgaḥ’ evun vachan hovāthī mārga to shuddha
ratnatray chhe. nijaparamātmatattvanān samyakshraddhān-gnān-anuṣhṭhānarūp shuddharatnatray
mārga paramanirapekṣha hovāthī mokṣhano upāy chhe... tethī ā sūtramān shuddharatnatray
arthāt nishchay mokṣhamārganī vyākhyā chhe, vyavahāramokṣhamārganī ā vyākhyā nathī.
ra. sūtra ra. ‘tattvārtha shraddhānam’ samyagdarshanam’ ahīn samyagdarshan shabda chhe te
shāstromān jyāre sāt tattvone bhedarūp dekhāḍavānun prayojan hoy chhe tyāre paṇ
‘tattvārtha shraddhānam’ āvā shabdo lakhelā hoy chhe, tyān teno artha ‘vyavahār
samyagdarshan’ karavo joīe.
ā sūtramān to ‘tattvārthashraddhān’ shabda sāt tattvone abhedarūp dekhāḍavāne māṭe
chhe tethī sūtra ra mān nishchay samyagdarshananī vyākhyā chhe.
pānā 6 thī 1r sudhīmān spaṣhṭapaṇe jaṇāvyān chhe. te jignāsuone sāvadhānī pūrvak vāñchavānī bhalāmaṇ karavāmān āve chhe. 3. prashnaḥ– vastusvarūp anekāntātmak chhe ane jain shāstro anekānta vidyānun
ane bījā sūtramān kahel nishchay samyagdarshanane anekānta kaī rīte ghaṭe chhe?
uttaraḥ– (1) nishchay mokṣhamārga ja kharo mokṣhamārga chhe ane vyavahār mokṣhamārga
samyagdarshan chhe, vyavahār samyagdarshan sāchun samyagdarshan nathī. āvun
anekānta chhe.
Page -39 of 655
PDF/HTML Page 16 of 710
single page version
anekānta chhe.
mānavun te sāchun anekānta nathī paṇ mithyā-anekānta chhe, e
pramāṇe niḥsandeh nirṇay karavo te ja anekānta vidyā chhe.
paraspar viruddhatā lakṣhaṇ sahit chhe te tevun na rahīne) ekamek thaī
jāy ane tethī nishchay ane vyavahār banneno nāsh thaī jāy.
ane nimittamātra chhe. jo temanā āshrayathī ansh mātra paṇ nishchay
dharma pragaṭ thaī shake chhe em mānavāmān āve to te upāyo
amukhya na rahīne, mukhya (nishchay) thaī jāy em samajavun,
amukhya eṭale gauṇ ane gauṇ (upāy) ne hey=chhoḍavāyogya
kahel chhe (juo, pravachanasār gāthā pa3 nī ṭīkā.)
je jīve svasanmukh thaīne nishchay samyagdarshan pragaṭ karyun hoy tevā jīvane nimitta-je amukhya upāy chhe te kevān kevān hoy chhe te ā sūtramān batāvyun chhe. nimitta parapadārtha chhe tene jīv meḷavī shake nahīn; lāvī shake ke grahaṇ karī shake nahīn.
vaḷī ā viṣhayamān mokṣhamārga-prakāshak pānun ra99 (āvr̥utti sāt) em kahyun chhe ke “māṭe je jīv puruṣhārtha karīne mokṣhano upāy kare chhe, tene to sarva kāraṇo maḷe chhe, ane tene avashya mokṣhanī prāpti thāy chhe, em nakkī karavun.”
shrī pravachanasār gā. 16nī ṭīkāmān shrī amr̥utachandrāchāryadev paṇ kahe chhe ke- “nishchayathī par (dravya) sāthe ātmāne kārakatāno sambandh nathī, ke jethī shuddhātmasvabhāvanī prāptine māṭe sāmagrī (bāhya sādhan) gotavānī vyagratāthī jīv (vyartha) paratantra thāy chhe.”
Page -38 of 655
PDF/HTML Page 17 of 710
single page version
(7) ā shāstranā āṭhamā pānāmān niyamasārashāstrano ādhār āpīne nishchay-samyagdarshan-gnān-chāritra paramanirapekṣha chhe em darshāvyun chhe tethī tenun ek aṅg je nishchayasamyagdarshan chhe te paṇ paramanirapekṣha chhe eṭale ke te svātmānā āshraye ja ane parathī nirapekṣha ja thāy chhe em samajavun. ‘ja’ shabda vastusthitinī maryādārūp sācho niyam batāvavāne māṭe chhe.
ā shāstramān nayo sāt kahevāmān āvyā chhe temān pahelo nay naigamanay chhe. e naigamanay traṇ prakārano chhe. bhūtanaigam, vartamānanaigam ane bhāvīnaigam. ā nayonān draṣhṭānto nīche mujab chhe.
1. shrī niyamasār gā. 19nī ṭīkāmān kahyun chhe ke “ahīn bhūtanaigamanayanī apekṣhāe bhagavant siddhone paṇ vyañjanaparyāyavāḷāpaṇun ane ashuddhapaṇun sambhave chhe, kemake pūrva kāḷe te bhagavanto sansārī hatā evo vyavahār chhe.
juo, siddha bhagavanto vartamānamān sansārī nathī paṇ siddha chhe chhatān temane bhūtanaigamanay lāgu pāḍī teo vartamānamān sansārī chhe em kahevāmān āve chhe. tenun prayojan e batāvavānun chhe ke teo bhūtakāḷamān sansārī hatā ane samyagdarshan- gnān-chāritranī ekatā karī, mokṣhamārga pragaṭ karī mokṣha pāmyā. māṭe bhavya jīvoe te nishchayamokṣhamārga aṅgīkār karavo joīe. ra. shrī paramātmaprakāsh a. ra gā. 14nī ṭīkā pr̥u. 1ra9 trījī āvr̥uttimān kahyun chhe keḥ-
“××× athavā sādhak vyavahār mokṣhamārga, sādhya nishchay mokṣhamārga. ahīn shiṣhya kahe chhe ke nishchayamokṣhamārga nirvikalpa chhe, te kāḷe savikalpa mokṣhamārga nathī. nathī te sādhak kevī rīte thāy? tyān teno parihār e chhe ke bhūtanaigamanaye paramparāe chhe.”
juo, ā svarūp barābar dhyānamān rākhavā jevun chhe. shrī tattvagnān-taraṅgiṇī shāstra a. 7 gā. pa mān kahyun chhe ke he ātman! ā vyavahāramārga chintā, kalesh, kaṣhāy ane shokathī jaṭil (muñjhavaṇ bharelo) chhe. dehādi dvārā sādhya hovāthī parādhīn chhe, karmone lāvavānun kāraṇ chhe, atyant vikaṭamay tem ja āshāthī vyāpta chhe ane vyāmoh karavāvāḷo chhe, parantu shuddhanishchayanayarūp mārgamān evī koī vipatti nathī. tethī tun vyavahāranayano tyāg karī shuddhanishchayanayarūp mārganun avalamban kar,
Page -37 of 655
PDF/HTML Page 18 of 710
single page version
kemake ā lokanī to shun vāt! paralokamān paṇ te sukhano devāvāḷo chhe. ane samasta doṣhothī rahit nirdoṣh chhe.
bhāvārthaḥ– vyavahāranayarūp mārgamān gaman karavāthī nānā prakāranī chintāono judī judī jātanān kalesh-kaṣhāy-shokono sāmano karavo paḍe chhe. temān deh indriyaman ādinī āvashyakatā paḍe chhe tethī te parādhīn chhe. shubh–ashubh banne prakāranā karma paṇ vyavahāranayanā avalambanamān āve chhe, atyant viṣham chhe, tene anusaranārā puruṣhone anek prakāranā bhay ane āshāothī utpanna thatun duḥkh bhogavavun paḍe chhe. parantu shuddha nishchayanayarūp mārgamān gaman karatān te svādhīn chhe. temān sharīrādikanī āvashyakatā paḍatī nathī. tenā avalambanamān koī paṇ prakāranān karmono paṇ āsrav thato nathī. temān vikaṭ ane bhay tathā āshājanya duḥkh paṇ bhogavavānun hotun nathī. te vyāmoh paṇ utpanna karato nathī, te banne lokamān sukh devāvāḷo ane nirdoṣh chhe. māṭe evā bhayaṅkar vyavahār mārgane chhoḍī sarvottam nishchay mokṣhamārgamān gaman karavun joīe. pa.”
3. e barābar khyālamān rākhavun joīe ke samyagdraṣhṭi jīvane ānshik shuddha pariṇati sahit upar kahyo tevo vyavahār mokṣhamārga guṇasthānakramamān jabaradastīthī potānī bhūmikā anusār āvyā vinā raheto nathī te pratye tene heyabuddhi hoy chhe- viyogabuddhie atanmayapaṇe hoy chhe. tene te dūrathī oḷaṅgī jaīne, nirvikalpa dashā pragaṭ kare chhe; bījā shabdomān kahīe to teno te parihār kare chhe. (juo, shrī pravachanasār gā. pa nīchenī banne āchāryonī ṭīkā)
4. te samyagdraṣhṭi jīv, vyavahāranun ālamban puruṣhārtha vadhārī chhoḍe chhe ane nirvikalpa dashā pragaṭ kare chhe, tyāre tene te shāstranā nay adhikāranī gā. 16-17 lāgu paḍe chhe.
te gāthāono artha nīche pramāṇe chhe- pa. “je mahānubhāv mokṣharūpī sampattine prāpta thayā-prāpta kare chhe ane karashe te sahue pratham vyavahāranayanun ālamban karyun hatun; kemake vinā kāraṇ, kārya kadāpi thaī shakatun nathī. vyavahāranay kāraṇ chhe ane nishchayanay kārya chhe tethī vinā vyavahār, nishchay paṇ kadāpi hoī shakato nathī. ।। 16-17।।
6. ahīn je jīvone heyabuddhie, je vyavahār mārgarūp sarāg chāritra hatun teno temaṇe abhāv karyo tyāre vyavahārane bhūtanaigamanaye kāraṇ kahyun. jeo vyavahār karatān karatān nishchay pragaṭashe em māne chhe te to vyavahārano tyāg karī shake nahīn,
Page -36 of 655
PDF/HTML Page 19 of 710
single page version
te to vyavahārane dūr oḷaṅgī javā māgatā nathī, te to parādhīnatāmān rahetān rahetān, svādhīnatā pragaṭashe em māne chhe-e mānyatā viparīt hovāthī, temane nirvikalpa dashārūp nishchay chāritra kadī thāy nahīn. -te kadī pragaṭe ja nahīn. mithyā mānyatā sāthe yathārtha vyavahār kadī hoto nathī; tethī tene vyavahārano abhāv thāy nahīn. tethī tevo vyavahār kāraṇ chhe te bhūtanaigamanayanun kathan chhe. te bhūtanaigamanayanun kathan hovāthī, vyavahārano abhāv te kāraṇ chhe ane teno abhāv thāy tyāre vyavahārane bahiraṅg kāraṇ kahevāy chhe. (juo, shrī pañchāstikāy gā. 160, shrī jayasen āchāryakr̥ut ṭīkā)
7. ā gāthāo pahelo vyavahār ane pachhī nishchay em kahe chhe. tyān vyavahārano abhāv thatān thatān nishchay thāy chhe em samajavun. jem pratham bāḷakapaṇun, pachhī yuvānapaṇun-temān je jīv bāḷakapaṇāmān gujarī na jāy tene yuvānapaṇun thatān bāḷakapaṇāno abhāv thāy chhe-tethī bāḷakapaṇun kāraṇ ane yuvānapaṇun kārya-tenī māphak bhūtanaigamanaye paramparāe vyavahār (abhāv thatān) kāraṇ ane nishchay kārya em samajavun.
sāthe hoy chhe.
potānā guṇasthān anusār thayā kare chhe; e pramāṇe pūrṇa vītarāgarūp nishchayadashā bāramā guṇasthānamān hoy chhe, tyān vyavahār chāritrano abhāv hoy chhe; bījā vyavahār hoy chhe te judī vāt chhe.
bhūtanaigamanaye vyavahārasādhan, kāraṇasādhan-bahiraṅgasādhak-nimittakāraṇ kahevāmān āve chhe.
thāy tethī vyavahār vinā nishchay na thāy em kahevāmān āve chhe paṇ kharekhar to vyavahāranā abhāvathī ja nishchayadashāmān vr̥uddhi thāy chhe.
chhe te yathārtha nathī. paṇ bhagavān sarvagnanān gnānamān āvyā pramāṇeno
ja vyavahār (nimittapaṇe-
Page -35 of 655
PDF/HTML Page 20 of 710
single page version
sahacharahetupaṇe) hovo joīe ane ā jātanā vyavahārano abhāv karī nishchayadashānī vr̥uddhi thāy chhe.
kahevāmān āve chhe te bhūtanaigamanayanun kathan chhe. nimitta kāraṇo batāvatān vartamān kāraṇo batāve te to r̥ujusūtranayano viṣhay chhe tathā bhūtakāḷamān vyavahār hato teno vartamānamān abhāv thayo tene batāve te bhūtanaigamanayano viṣhay chhe em be nayanā viṣhayanun gnān karāvavāmān āve to ja nimittakāraṇ (vyavahār) nā viṣhayanun pūrun gnān (-pramāṇagnān) thāy chhe.
shrī tattvārthasūtra a. 10 mān mokṣha adhikāranun varṇan chhe, tenā navamā sūtramān siddha bhagavantone lagatun alpabahutva, kṣhetra-kāḷ ādi bār prakāre sādhya karavānun kahyun chhe. tenī sanskr̥it ṭīkāmān bhūtanaigamanay judā judā bol sambandhī 10 prakāre lāgu pāḍel chhe te mūḷ ṭīkāmānthī tathā pt.. shrī jayachandrajīkr̥ut sarvārthasiddhi vachanikāmānthī joī levā. ahīn tenā vistāranī jarūr nathī.
vartamān naigam ane bhāvīnaigamanayanī charchā jarūrī nathī parantu bhāvī naigamanun svarūp jāṇavā māṭe pravachanasār charaṇānuyog adhikār gā. 7, sīrīal gāthā nan. ra07 nī shrī jayasenāchāryakr̥ut san. ṭīkā vāñchī levī.
kahevāmātra ja chhe.” (mokṣhamārga-prakāshak pr̥u. ra47)
dharmapariṇat jīvane vītarāg bhāvanī sāthe je shubhabhāvarūp ratnatray (vyavahār-darshan-gnān-chāritra) hoy chhe tene vyavahāranay dvārā upachārathī vyavahāramokṣhamārga kahyo chhe. joke te rāgabhāv hovāthī bandhamārga ja chhe evo nirṇay karavo joīe.
(9) vyavahār mokṣhamārga kharekhar bādhak hovā chhatān paṇ tenun nimittapaṇun _________________________________________________________________