Moksha Shastra-Gujarati (simplified iso15919 transliteration).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 36

 

Page -34 of 655
PDF/HTML Page 21 of 710
single page version

[19]

batāvavāne māṭe tene vyavahāranayathī sādhak kahyun chhe. ā kathan uparathī keṭalāk (jīvo) em māne chhe ke-nishchay mokṣhamārgathī vyavahār mokṣhamārga viparīt (viruddha) nathī paṇ banne hitakārī chhe, to teonī ā mānyatā jūṭhī chhe. ā sambandhamān mokṣhamārga-prakāshak pānun ra43 mān kahyun chhe ke-

“mokṣhamārga to be nathī paṇ mokṣhamārganun nirūpaṇ be prakārathī chhe. jyān sāchā mokṣhamārgane mokṣhamārga nirūpaṇ karyo chhe te nishchay mokṣhamārga chhe. tathā jyān je mokṣhamārga to nathī parantu mokṣhamārganun nimitta chhe vā sahachārī chhe tene upachārathī mokṣhamārga kahīe te vyavahār mokṣhamārga chhe kāraṇ ke nishchayavyavahāranun sarvatra evun ja lakṣhaṇ chhe. arthāt sāchun nirūpaṇ te nishchay tathā upachār nirūpaṇ te vyavahār. māṭe nirūpaṇanī apekṣhāe be prakāre mokṣhamārga chhe, paṇ ek nishchay mokṣhamārga chhe tathā ek vyavahār mokṣhamārga chhe, em be mokṣhamārga mānavā mithyā chhe.

‘vaḷī te nishchay-vyavahār bannene upādey māne chhe te paṇ bhram chhe, kāraṇ ke nishchay-vyavahāranun svarūp to paraspar virodhatā sahit chhe.’ shrī samayasār (gāthā 11mān) paṇ em kahyun chhe ke-

‘ववहारोऽभूयत्थो, भूयत्थो देसिदो दु सुद्धणओ’

arthaḥ– vyavahār abhūtārtha chhe, satyasvarūpane nirūpato nathī paṇ koī apekṣhāe upachārathī anyathā nirūpe chhe; tathā shuddhanay chhe te nishchay chhe, bhūtārtha chhe. kāraṇ ke te jevun vastunun svarūp chhe tevun nirūpe chhe; e pramāṇe e bannenun (be nayonun) svarūp to viruddhatā sahit chhe. (mo mārga pra. pānun ra43) be nayo samakakṣha nathī paṇ “pratipakṣha chhe” (samayasār gā. 14 bhāvārtha).

pravachanasār gāthā ra73-ra74mān tathā ṭīkāmān paṇ kahyun chhe ke‘mokṣhatattvanun sādhanatattva ‘shuddha ja chhe’ ane te ja chāre anuyogono sār chhe.

(10) nishchay samyagdarshan-gnān-chāritrathī to mithyā darshanagnān-chāritra viruddha chhe ja, parantu nishchay samyagdarshan-gnān-chāritrathī vyavahār samyagdarshan-gnān- chāritranun svarūp tathā phaḷ paṇ paraspar viruddha chhe. āno nirṇay karavāne māṭe keṭalāk ādhāro nīche āpavāmān āve chhe-

1. shrī niyamasārajī (gujarātī) pānun 149 nishchay pratikramaṇ adhikāranī
gāthā 77 thī 81 nī bhūmikā,
ra. niyamasār gāthā 91 pānun 173 kaḷash 1rar
3. niyamasār gāthā 9r pānun 17p ṭīkā

Page -33 of 655
PDF/HTML Page 22 of 710
single page version

[20]
4. niyamasār gāthā 109 pānun ra1p kalash 1pap nīchenī ṭīkā,
pa.
” 1ra1 ” ra44 ṭīkā,
6. ” 1ra3 ” ra49 ”
7. ” 1ra8 ” 1pa9, 60 ṭīkā tathā phūṭanoṭ,
8. ” 141 ” ra8r gāthā 141nī bhūmikā,
shrī pravachanasār
9. gāthā 11 ṭīkā, 10. gāthā 4-pa 11. gāthā 13 nī bhūmikā tathā ṭīkā,

1r. gāthā 78 ṭīkā, 13. gāthā 9r ṭīkā.

14. gāthā 1pa9 tathā ṭīkā pānun ra71 (tathā shrī rāyachandra jainashāstramāḷānā

ā granthanī ā gāthāmān nīche pt.. shrī hemarājajīnī ṭīkā pānun nan. rara0)

1p. gāthā ra48 tathā ṭīkā (tathā shrī rā. shāstramāḷānā ā granthanī te

gāthāmān nīche pt.. hemarājajīnī ṭīkā)

16. gāthā ra4p tathā ṭīkā,
17. gāthā 1pa6 tathā ṭīkā,

shrī amr̥utachandrāchārya kr̥ut samayasār kaḷash upar shrī rājamallajīnī ṭīkā (sūratathī prakāshit) puṇya-pāp adhikār kaḷash 4 pānun 103-104 kaḷash, pa pānun 104-10p. kaḷash, 6 pānun 106 (āmān dharmīnā shubh bhāvane bandhamārga kahyo chhe.) kaḷash, 8 pānun 108 kaḷash, 9 pānun 109 kaḷash, 11 pānun 11r-113 ā badhā kaḷasho shrī samayasār puṇya-pāp adhikāramān chhe, te vāñchavānī vāñchakone bhalāmaṇ karavāmān āve chhe.

18. yogendradevakr̥ut yogasār dohā nan. 71mān (puṇyane paṇ nishchayathī pāp

kahyun chhe)

19. yogendradevakr̥ut yogasār dohā nan. 3r, 33, 34, 37,
ra0. shrī kundakundāchāryakr̥ut mokṣhapāhuḍ gāthā 31
ra1. samādhi shatak gāthā 19
rar. puruṣhārtha siddhiupāyagāthā rara0

Page -32 of 655
PDF/HTML Page 23 of 710
single page version

[21]
ra3. pañchāstikāy gāthā 16p, 166-67-68-69,
ra4. shrī samayasārajī kaḷash upar pt.. banārasī nāṭakamān puṇya-pāp adhikār

kaḷash, 1r pr̥u. 131, 3r kaḷash 7 pānun rara6-27 kaḷash 8 pānun rara7-ra8

rap. shrī samayasārajī mūḷ gāthā ṭīkā gāthā 69-70-71-7r-74-9r

gāthā 38 tathā ṭīkā, gāthā ra10, ra14, ra76, ra77-ra97 gāthā ṭīkā sahit vāñchavī.

ra6. gāthā 14p thī 1pa1. 181 thī 183 pānun ra9p (paraspar atyanta

svarūpaviparītatā hovāthī...)

ra7. gāthā 306-7, (shubhabhāv vyavahārachāritra nishchayathī viṣhakumbh), ra97

gāthāmān shrī jayasenāchāryanī ṭīkāmān paṇ spaṣhṭa khulāso chhe,

ra8. shrī mokṣhamārga-prakāshak (gujarātī) pānun nan. 3, ra7-ra8-30-31-3r-
33-3p-36-37-38, ra40, ra43 thī ra47 (ra47 thī rapa1 sudhī
khās vāt chhe) ra63, ra69, ra99, 308-309.
vyavahār nayanā svarūpanī maryādā

(11) samayasār gāthā 8 nī ṭīkāmān kahyun chhe ke “vyavahāranay mlechchha bhāṣhānā sthāne hovāthī paramārthane kahenār chhe māṭe, vyavahāranay sthāpit karavā yogya chhe parantu te vyavahāranay anusaravā yogya nathī.” pachhī gā. 11 nī ṭīkāmān kahyun ke vyavahāranay badhoy abhūtārtha chhe māṭe te avidyamān, asatya arthane, abhūt arthane pragaṭ kare chhe; shuddha nay ek ja bhūtārtha hovāthī satya, bhūt arthane pragaṭ kare chhe. pachhī kahyun ke tethī jeo shuddhanayano āshray kare chhe teo ja samyak avalokan karavāthī samyagdraṣhṭi chhe, anya samyagdraṣhṭi nathī māṭe karmothī bhinna ātmāne dekhanārāo māṭe vyavahāranay anusaravā yogya nathī.”

11mī gāthānā bhāvārthamān pt.. jayachandrajīe kahyun chhe ke- prāṇīone bhedarūp vyavahārano pakṣha to anādi kāḷathī chhe ja, ane eno upadesh paṇ bahudhā sarva prāṇīo paraspar kare chhe. ane jinavāṇīmān vyavahār nayano upadesh shuddhanayano hastāvalamban (sahāyak) jāṇī bahu karyo chhe; parantu tenun phaḷ sansār ja chhe. shuddhanayano pakṣha to āvyo ja nathī ane teno upadesh paṇ viral chhe, shāstromān koī koī ṭhekāṇe ja chhe. tethī upakārī shrīgurue shuddhanayanā grahaṇanun phaḷ mokṣha jāṇī teno upadesh pradhānatāthī āpyo


Page -31 of 655
PDF/HTML Page 24 of 710
single page version

[22]

chhe, ke–“shuddhanay bhūtārtha chhe, satyārtha chhe; eno āshray karavāthī (jīv) samyagdraṣhṭi thaī shake chhe; ene jāṇyā vagar jyānsudhī jīv vyavahāramān magna chhe tyānsudhī ātmānun gnān–shraddhānarūp nishchay samyagdrarshan thaī shakatun nathī.” evo āshay samajavo joīe.

(1r) amuk jīvo em māne chhe ke pahelān vyavahāranay pragaṭ thāy chhe, pachhī vyavahāranayanā āshraye nishchayanay pragaṭ thāy chhe; athavā to pratham vyavahāradharma karatān nishchayadharma pragaṭ thāy chhe. to te mānyatā ṭhīk nathī, kāraṇ ke nishchay vyavahāranun svarūp to paraspar viruddha chhe. (juo, mo. mā. pra. pānun ra43).

(1) nishchay samyaggnān vagar ā jīve anantavār munivratonun pālan karyun parantu te munivratanā pālanane nimitta kāraṇ paṇ kahevāmān āvatun nathī kāraṇ ke satyārtha kārya pragaṭ thayā vagar sādhak (nimitta) kone kahevun?

prashnaḥ– dravyaliṅgī muni mokṣhanā arthe gr̥uhasthapaṇun chhoḍī tapashcharaṇādri kare chhe, tyān teṇe puruṣhārtha to karyo, chhatān kārya siddha na thayun, māṭe puruṣhārtha karavāthī to kāī siddhi nathī?

tenun samādhānaḥ– anyathā puruṣhārtha karī phaḷ ichchhe chhe paṇ tethī kevī rīte phaḷ siddhi thāy? tapashcharaṇādi vyavahār sādhanamān anurāgī thaī pravartavānun phaḷ te shāstramān shubhabandh kahyun chhe, ane ā tenāthī mokṣha ichchhe chhe te kevī rīte siddha thāy? e ja to bhram chhe (mo. mā. pra. pānun ra99)

(ra) mithyātvanī avasthāmān koī paṇ jīvane kadī ‘samyag shrutagnān’ hotun nathī, jene ‘samyag shrutagnān’ pragaṭ thayun hoy tene ja ‘nay’ hoy chhe, kāraṇ ke ‘nay’ gnān te samyak shrutagnānano ek ansh chhe; anshī vinā ansh kevo? “samyak shrutagnān” (bhāvashrutagnān) thatān ja banne nayo ekī sāthe hoy chhe. pratham ane pachhī nahīn em sāchā jainīo māne chhe.

(3) vastusvarūp to em chhe ke chothā guṇasthānathī ja nishchay samyagdarshan pragaṭ thāy chhe ane te ja samaye samyak shrutagnān pragaṭ thāy chhe. samyak shrutagnānamān banne nayonā anshano sadbhāv ekī sāthe chhe, āgaḷapāchhaḷ nahīn. nij ātmānā āshraye jyāre bhāvashrutagnān pragaṭ thayun tyāre potāno gnāyakasvabhāv tathā utpanna thayel je shuddha dashā te ātmā sāthe abhed rūp chhe tethī te nishchayanayano viṣhay chhe, ane potānī paryāyamān je ashuddhatā ane alpatā bākī chhe te vyavahār nayano viṣhay chhe. e pramāṇe banne nayo jīvane ekī sāthe hoy chhe tethī pratham vyavahār-


Page -30 of 655
PDF/HTML Page 25 of 710
single page version

[23]

nay athavā vyavahāradharma ane te pachhī nishchayanay athavā nishchayadharma ām vastusvarūp nathī.

(13) prashnaḥ– nishchayanay ane vyavahāranay samakakṣhī chhe em mānavun barābar chhe? uttaraḥ– nahīn, samayasār gā. 11 mān e vāt spaṣhṭa karel chhe; gā. 14 nā bhāvārthamān be nayone pratipakṣhī kahel chhe. banne nayone samakakṣhī mānanār ek bījo sampradāy* chhe, teo bannene samakakṣhī ane banne nayonā āshrayathī dharma thāy chhe em nirūpaṇ kare chhe. parantu shrī kundakundāchāryadev to spaṣhṭapaṇe pharamāve chhe ke bhūtārthanā (nishchayanā) āshraye ja hameshān dharma thāy chhe parāshraye (vyavahārathī) kadī anshamātra paṇ satyadharma-hitarūpadharma thato nathī. hā, banne nayonun tathā temanā viṣhayonun gnān avashya karavun joīe. guṇasthān anusār kevā bhed āve chhe te jāṇavun prayojanavān chhe. parantu banne (nayo) samān chhe-samakakṣhī chhe em kadī nathī, kāraṇ ke banne nayonā viṣhayamān ane phaḷamān paraspar virodh chhe māṭe vyavahāranayanā āshraye kadī paṇ dharmanī utpatti, vr̥uddhi ane ṭakavun banatun ja nathī evo draḍh nirṇay karavo joīe. bhagavān kundakundāchāryakr̥ut samayasāranī gāthā 11 mīne sāchā jain dharmanā prāṇ kahel chhe māṭe te gāthā ane ṭīkānun manan karavun joīe te gāthā nimnokta chheḥ-

“vyavahār nay abhūtārtha darshit, shuddhanay bhūtārtha chhe;
bhūtārthane āshrit jīv
sudraṣhṭi nishchay hoy chhe. ।। 11।।

_________________________________________________________________

*te sampradāyanī vyavahāranayanā sambandhamān kevī mānyatā chhe? juo (1) shrī meghavijayajī gaṇī kr̥ut yuktiprabodh nāṭak (ā gaṇījī kavivar shrī banārasīdāsajīnā samakālīn hatā.) temaṇe vyavahāranayanā ālamban vaḍe ātmahit thāy chhe em kahīne shrī samayasār nāṭak tathā shrī digambar jainamatanā siddhāntonun khaṇḍan karyun chhe, (jeo lagabhag 16mī shatīmān thayā) vaḷī shrī yashovijyajī mahāmah upādhyāye ‘gurjar sāhitya saṅgrah’mān pānun ra07, ra19, rarar, pa84, pa8pamān di. jain dharmanā khās siddhāntonun ugra (kaḍak) bhāṣhā vaḍe khaṇḍan karyun chhe, teo moṭā granthakār-vidvān hatā; temaṇe digambar āchāryono mat ā pramāṇe batāvyo chhe keḥ-

(1) nishchayanay thayā pachhī ja vyavahāranay hoī shake chhe vyavahāranay pratham hoī shakato nathī.
(ra) pratham vyavahāranay tathā vyavahāradharma ane pachhī nishchayanay tathā nishchayadharma-em nathī.
(3) nishchayanay ane vyavahāranay banne samakakṣhī nathī-paraspar viruddha chhe, temanā viṣhay

ane phaḷamān viparītatā chhe.

(4) nimittano prabhāv paḍato nathī. upar mujab digambar āchāryono mat chhe. ā mūḷ siddhāntonun te sampradāye ugratāthī, jorathī khaṇḍan karyun chhe-māṭe dharma jignāsuone vinanti karavāmān āve chhe ke temān kyo mat sācho chhe, teno nirṇay sāchā shraddhānane māṭe karo, ke je prayojanavān chhe, jarūrī chhe.


Page -29 of 655
PDF/HTML Page 26 of 710
single page version

[24]

(14) prashnaḥ– vyavahār mokṣhamārgane mokṣhanun paramparā kāraṇ kahyun chhe to tyān shun prayojan chhe?

samādhānaḥ– (1) samyagdraṣhṭi jīv potānā shuddhātmadravyanā avalamban vaḍe potānī shuddhatā vadhārīne jem jem shuddhatā vaḍe guṇasthānamān āgaḷ vadhashe tem tem ashuddhatāno (shubhāshubhano) abhāv thashe ane krame krame shubhabhāvano abhāv karīne shukladhyān vaḍe kevaḷagnān pragaṭ karashe em batāvavāne māṭe vyavahār mokṣhamārgane paramparā (nimitta) kāraṇ kahel chhe. ahīn nimittane dekhāḍavānun prayojan hovāthī vyavahār nayanun kathan chhe.

(ra) gnānīno shubhabhāv paṇ āsrav (bandhanun kāraṇ) hovāthī te nishchay nay paramparāe paṇ mokṣhanun kāraṇ thaī shakato nathī. shrī kundakundāchārya devakr̥ut dvādashānuprekṣhā gāthā pa9 mān kahyun chhe ke karmono āsrav karavāvāḷī kriyāthī paramparāe paṇ nirvāṇ prāpta thaī shakato nathī tethī sansāraparibhramaṇanā kāraṇarūp āsravane nindya jāṇo ।। pa9।।

(3) pañchāstikāy gāthā 167 mān shrī jayasen āchārye kahyun chhe ke- “shrī arhantādimān paṇ je rāg thāy chhe te rāg paṇ chhoḍavā yogya chhe.” pachhī gāthā 168 mān kahyun chhe ke, dharmī jīvano rāg paṇ (nishchayanayathī) sarva anarthanun paramparā kāraṇ chhe.

(4) ā viṣhayamān spaṣhṭīkaraṇaḥ- shrī niyamasāranī gāthā 60 (gujarātī) pānun 117 phūṭanoṭ nan. 3mān kahyun chhe ke “shubhopayogarūp vyavahāravrat shuddhopayogano hetu chhe ane shuddhopayog mokṣhano hetu chhe em gaṇīne ahīn upachārathī vyavahār vratane mokṣhano paramparāhetu kahel chhe, kharekhar to shubhopayogī munine muniyogya shuddhapariṇati ja (shuddhātma dravyane avalambatī hovāthī) visheṣh shuddhirūp shuddhopayogano hetu thāy chhe. ane te shuddhopayog mokṣhano hetu thāy chhe. ā rīte ā shuddhapariṇatimān rahelā mokṣhanā paramparāhetupaṇāno ārop tenī sāthe rahelā shubhopayogamān karīne vyavahār vratane mokṣhano paramparāhetu kahevāmān āve chhe. jyān shuddhapariṇati ja na hoy tyān vartatā shubhopayogamān mokṣhanā paramparāhetupaṇāno ārop paṇ karī shakāto nathī, kem ke jyān mokṣhano yathārtha paramparāhetu pragaṭayo ja nathī-vidyamān ja nathī tyān shubhopayogamān ārop kono karavo?

(pa) ane pañchāstikāy gāthā-1pa9 (guj. anu.) pānun ra33-34 mān phūṭanoṭ nan. 4mān kahyun chhe ke- “jin bhagavānanā upadeshamān be nayo dvārā nirūpaṇ hoy chhe. tyān nishchayanay dvārā to satyārtha nirūpaṇ karavāmān āve chhe ane vyavahāranay


Page -28 of 655
PDF/HTML Page 27 of 710
single page version

[2p]

dvārā abhūtārtha upacharit nirūpaṇ karavāmān āve chhe.

prashnaḥ– satyārtha nirūpaṇ ja karavun joīe; abhūtārtha upacharit nirūpaṇ shā māṭe karavāmān āve chhe!

uttaraḥ– jene sinhanun yathārtha svarūp sīdhun samajātun na hoy tene sinhanā svarūpanā upacharit nirūpaṇ dvārā arthāt bilāḍīnā svarūpanā nirūpaṇ dvārā sinhanā yathārtha svarūpanā khyāl taraph dorī javāmān āve chhe, tem jene vastunun yathārtha svarūp sīdhun samajātun na hoy tene vastusvarūpanā upacharit nirūpaṇ dvārā vastusvarūpanā yathārtha khyāl taraph dorī javāmān āve chhe. vaḷī lāmbā kathanane badale saṅkṣhipta kathan karavā māṭe paṇ vyavahāranay dvārā upacharit nirūpaṇ karavāmān āve chhe. ahīn eṭalun lakṣhamān rākhavā yogya chhe ke-je puruṣh bilāḍīnā nirūpaṇane ja sinhanun nirūpaṇ mānī bilāḍīne ja sinh samajī bese te to upadeshane ja yogya nathī, tem je puruṣh upacharit nirūpaṇane ja satyārtha nirūpaṇ mānī vastusvarūpane khoṭī rīte samajī bese te to upadeshane ja yogya nathī.

[ahīn ek udāharaṇ levāmān āve chheḥ-

sādhya-sādhan viṣhenun satyārtha nirūpaṇ em chhe ke ‘chhaṭhṭhā guṇasthāne vartatī ānshik shuddhi sātamā guṇasthānayogya nirvikalpa shuddha pariṇatinun sādhan chhe. have, ‘chhaṭhṭhā guṇasthāne kevī athavā keṭalī shuddhi hoy chhe’-e vātano paṇ sāthe sāthe khyāl karāvavo hoy to, vistārathī em nirūpaṇ karāy ke ‘je shuddhinā sadbhāvamān, tenī sāthe sāthe mahāvratādinā shubh vikalpo haṭh vinā sahajapaṇe vartatā hoy chhe te chhaṭhṭhā guṇasthānayogya shuddhi sātamā guṇasthānayogya nirvikalpa shuddha pariṇatinun sādhan chhe.’ āvā lāmbā kathanane badale, em kahevāmān āve ke ‘chhaṭhṭhā guṇasthāne vartatā mahāvratādinā shubh vikalpo sātamā guṇasthānayogya nirvikalpa shuddha pariṇatinun sādhan chhe,’ to e upacharit nirūpaṇ chhe, āvā upacharit nirūpaṇamānthī em artha tāravavo joīe ke ‘mahāvratādinā shubh vikalpo nahi paṇ temanā dvārā sūchavavā dhārelī chhaṭhṭhā guṇasthānayogya shuddhi kharekhar sātamā guṇasthānayogya nirvikalpa shuddha pariṇatinun sādhan chhe.’)

(6) paramparā kāraṇano artha nimitta kāraṇ chhe, vyavahāramokṣhamārgane nishchay mokṣhamārgane māṭe bhinna sādhyasādhanarūpathī kahel chhe. teno artha paṇ nimitta mātra chhe jo nimittanun gnān na karīe to pramāṇ gnān thatun nathī, māṭe jyāñjyān tene sādhak, sādhan, kāraṇ, upāy, mārga sahakārī kāraṇ, bahiraṅgahetu kahel chhe te sarva


Page -27 of 655
PDF/HTML Page 28 of 710
single page version

[26]

te te bhūmikānā sambandhamān jāṇavā yogya nimittakāraṇ kevun hoy chhe, tenun yathārtha gnān karāvavāne māṭe chhe.

je koī jīv guṇasthān anusār yathāyogya sādhak bhāv, bādhakabhāv ane nimittone yathārtha na jāṇe tenun gnān mithyā chhe, kāraṇ ke te sambandhamān sāchā gnānanā abhāvamān agnānī em kahe chhe ke bhāvaliṅgī munipaṇun nagna digambar dashāmān ja hovun joīe evun ekānta nathī arthāt vastra sahit munipad hoy to bādhā nathī paṇ tenī e vāt mithyā ja chhe, kāraṇ ke bhāvaliṅgī munine te bhūmikāmān prathamanā traṇ jātinā kaṣhāyono abhāv hoy chhe. ane sarva sāvadhayog (-pāpakriyā) nā tyāg sahit ra8 mūlaguṇonun pālan hoy chhe tethī tene vastranā sambandhavāḷo rāg athavā te prakārano sharīrano rāg kadī hoto ja nathī evo nirapavād niyam chhe. vastra rākhīne potāne jainamuni mānanārane shāstramān nigodragāmī kahyā chhe. e pramāṇe guṇasthānānusār upādān nimitta bannenun yathārtha gnān hovun joīe. sādhak jīvanun gnān evun ja hoy chhe ke je te te bhedane jāṇatun thakun pragaṭ thāy chhe. samayasār shāstramān gā. 1ramān mātra ā hetuthī vyavahāranayane te kāḷe jāṇavāne māṭe prayojanavān chhe em batāvyun chhe. e rīte banne nayo gnān karavā māṭe upādey chhe, paṇ āshray levā māṭe nishchayanay upādey ane vyavahāranay hey chhe.

sva. shrī dīpachandajīkr̥ut gnānadarpaṇamān pr̥u. ra9-30, mān kahyun chhe ke-
yāhī jagamānhī gney bhāvako lakhaiyā gnān,
tākau dhari dhyān ān kāhe par herai he
parake sanyog tain anādi duḥkh pāe ab,
dekhi tūn sambhāri jo akhaṇḍ nidhi terain hai
vāṇī bhagavānakī kau sakal nichaur yahai,
samaisār āp punya pāp nāhī nerai hai
yātain yah grantha shiv panth ko sadhaiyā mahā,
arath vichāri gurudev yau pare rahain
।। 8p।।
vrat tap shīl sanyamādi upavās kriyā,
dravya bhāvarūp dou bandhako karatu haiā
karam janit tātain karamako hetu mahā,
bandh hī ko kare mokṣha panthakau haratu haiā
āp jaiso koī tākaun āpakai samān karai,
bandh hī kau mūl yātain bandhakau bharatu haiā

Page -26 of 655
PDF/HTML Page 29 of 710
single page version

[27]
yākau paramparā ati māni 1karatūti karai,
teī mahā mūḍh bhavasindhumain paratu hain ।। 86।।
kāraṇ samān kāj sab hī bakhānatu hai,
yātain parakriyā mānhi parakī dharaṇi hai
yāhi tain anādi dravya kriyā to anek karī,
kachhu nāhin siddhi bhaī gnānakī paraṇi hai
karamako vans jāmai gnānako na ansh kou,
baḍhai bhavavās mokṣhapanthakī haraṇi hai
yātain parakriyā to upādey na kahī jāy,
tātain sadā kāl ek bandh kī ḍharaṇi hai
।। 87।।
parādhīn bādhāyut bandhakī karaiyā mahā,
sadā vināsīk jākau eso hī subhāv hai
bandh, udai, ras, phal jīmai chāryaun ekarūp,
shubh vā ashubh kriyā ek hī lakhāv haiā
karamakī chetanāmen kaisain mokṣhapanth sadhai,
māne teī mūḍh hīe jinake vibhāv hai
jaiso bīj hoy tākau taiso phal lāgai jahān,
yah jag mānhi jin āgam kahāv hai
।। 88।।
shubhopayoganā sambandhamān samyagdraṣhṭinī kevī mānyatā hoy chhe?

(1p)-shrī pravachanasār gāthā 11 tathā ṭīkāmān dharma pariṇat jīvanā shubhopayogane shuddhopayogathī viruddha shakti sahit hovāthī svakārya (chāritranun kārya) karavāne māṭe asamartha kahel chhe, hey kahel chhe. āthī em siddha thāy chhe ke-gnānī (dharmī) nā shubh bhāvamān paṇ, kiñchit mātra paṇ shuddhino ansh nathī, nishchayanaye te vītarāg bhāvarūp mokṣhamārga nathī-bandhamārga ja chhe, paṇ gnānīne (dharmīne) shubhabhāv heyabuddhie hovāthī tene vyavahāranaye vyavahār mokṣhamārga kahel chhe.

prashnaḥ– kaī apekṣhāe te kathan karyun chhe? uttaraḥ– vyavahār chāritranī sāthe nishchay chāritra hoy to te (shubhabhāv) nimittamātra chhe eṭalun gnān karāvavānī apekṣhāe te kathan chhe. _________________________________________________________________ 1 karatūti = shubharāganī kriyā


Page -25 of 655
PDF/HTML Page 30 of 710
single page version

[28]

prashnaḥ– tevun kathan paṇ kanik hetuthī karavāmān āve chhe, to ahīn te hetu kayo chhe? uttaraḥ– nishchay chāritranā dhārak jīvane chhaṭhṭhā guṇasthānamān tevo ja shubharāg hoy chhe parantu evā vyavahārathī viruddha prakārano rāg kadī paṇ hoto ja nathī, kāraṇ ke te bhūmikāmān traṇ prakāranī kaṣhāyashaktinā abhāv sahit mahāmand prashasta rāg hoy chhe, tene mahāmuni chhūṭato nathī em jāṇīne teno tyāg karatā nathī, bhāvaliṅgī munione kadāchit mandarāganā udayathī vyavahār-chāritrano bhāv thāy chhe, parantu te shubhabhāvane paṇ hey jāṇīne dūr karavā māge chhe, ane te te kāḷe evo ja rāg thavo ghaṭe chhe. puruṣhārthanī mandatāthī evo rāg āve chhe, āvyā vinā raheto nathī, parantu muni tene dūrathī oḷaṅgī jāy chhe. e hetuthī ā kathan karyun chhe em samajavun. koī jaḍakarmanā udayathī koī paradravya-parakṣhetra-kāḷ ane parabhāv vaḍe jīvane rāg-dveṣh, sukh-duḥkh gnān-agnān kadī thatun ja nathī. ā pramāṇe samyagdraṣhṭine shraddhān hoy chhe.

ā sambandhamān mokṣhamārga prakāshak pr̥uṣhṭha ra49 mān kahyun chhe ke-nīchalī dashāmān koī jīvone shubhopayog ane shuddhopayoganun yuktapaṇun hoy chhe, tethī e vratādi shubhopayogane upachārathī mokṣhamārga kahyo chhe, paṇ vastuvichārathī jotān shubhopayog mokṣhano ghātak ja chhe. ā rīte je bandhanun kāraṇ chhe te ja mokṣhanun ghātak chhe, evun shraddhān karavun. shuddhopayogane ja upādey mānī teno upāy karavo tathā shubhopayog- shubhopayogane hey jāṇī, tenā tyāgano upāy karavo. ane jyān shuddhopayog na thaī shake tyān ashubhopayogane chhoḍī shubhamān ja pravartavun, kāraṇe ke-shubhopayogathī ashubhopayogamān ashuddhatānī adhikatā chhe.

vaḷī shuddhopayog hoy tyāre to te paradravyano sākṣhībhūt ja rahe chhe, eṭale tyān to koī paṇ dravyanun prayojan ja nathī. vaḷī shubhopayog hoy tyān bāhya vratādikanī pravr̥utti thāy chhe tathā ashubhopayog hoy tyān bāhya avratādikanī pravr̥utti thāy chhe. kāraṇ ke-ashuddhopayogane ane par dravyanī pravr̥uttine nimitta-naimittik sambandh hoy chhe, tethī pahelān ashubhopayog chhūṭī shubhopayog thāy, pachhī shubhopayog chhūṭī shuddhopayog thāy evī kram paripāṭī chhe. parantu koī em māne ke shubhopayog chhe te shuddhopayoganun kāraṇ chhe. jem ashubh chhūṭīne shubhopayog thāy chhe tem shubhopayog chhūṭīne shuddhopayog thāy chhe. em ja kāraṇ kāryapaṇun hoy to shubhopayoganun kāraṇ ashubhopayog paṇ ṭhare. (to em nathī) dravyaliṅgīne shubhopayog to utkr̥uṣhṭa hoy chhe, tyāre shuddhopayog hoto ja nathī, tethī paramārthathī e bannemān kāraṇ–kāryapaṇun nathī. jem alparog nīrog thavānun kāraṇ nathī, ane bhalo paṇ nathī, tem shubhopayog paṇ rog samān chhe, bhalo nathī. (mokṣhamārga-prakāshak pr̥u. rapa0)


Page -24 of 655
PDF/HTML Page 31 of 710
single page version

[29]

sarva samyagdraṣhṭione evun ja shraddhān hoy chhe, parantu teno artha em nathī ke teo vyavahār dharmane mithyātva samaje chhe; ane em paṇ nathī ke teo tene sācho mokṣhamārga samajatā hashe.

(16) prashnaḥ– shāstramān prathamanā traṇ guṇasthānomān ashubhopayog ane 4- pa-6 guṇasthānomān ekalo shubhopayog kahyo chhe te tāratamyatānī apekṣhāthī chhe ke mukhyatānī apekṣhāthī chhe?

uttaraḥ– te kathan tāratamyatānī apekṣhāe nathī parantu mukhyatānī apekṣhāthī kahyun chhe (mokṣhamārga pra. pānun ra69) ā sambandhamān vistārathī jāṇavun hoy to juo pravachanasār (rāyachandra granthamālā) a. 3 gā. 48 shrī jayasenāchāryanī ṭīkā pānun 34r.

(17) prashnaḥ– shāstramān koī jagyāe “shubh ane shuddha pariṇāmathī karmono kṣhay thāy chhe” evun kathan chhe, have shubhabhāv to audayikabhāv chhe, bandhanun kāraṇ chhe em hovā chhatān shubhabhāvathī karmono kṣhay batāvavānun shun prayojan chhe?

uttaraḥ– 1-shubh pariṇām-rāgabhāv-(malin bhāv) hovāthī te game te jīvanā ho-samyagdraṣhṭinā ho ke mithyādraṣhṭinā ho-te mohayukta udayabhāv hovāthī bandhanun ja kāraṇ chhe, samvar-nirjarānun kāraṇ nathī ane e vāt satya ja chhe. ā vātane ā ja shāstramān pr̥u. 441 thī 447 mān anek shāstronā pramāṇ vaḍe siddha karī batāvī chhe.

ra. shāstranā koī paṇ kathanano artha yathārtha samajavo hoy to sarva pratham e nirṇay karavo joīe ke te kayā nayanun kathan chhe? ām vichār karatān-samyagdraṣhṭinā shubhabhāvathī karmono kṣhay thāy chhe- e kathan vyavahāranayanun chhe, tethī āno artha em thāy chhe ke- em nathī paṇ nimittanī apekṣhāe ā upachār karyo chhe. eṭale kharekhar to shubhabhāv karmabandhananun ja kāraṇ chhe parantu samyagdraṣhṭine nīchalī bhūmikāmān -4 thī 10 guṇasthān sudhī shuddha pariṇāmanī sāthe te te bhūmikāne yogya -shubhabhāv nimittarūp hoy chhe, tenun gnān karāvavun te ā kathananun prayojan chhe em samajavun.

3. ekīsāthe shubh ane shuddha pariṇāmathī karmono kṣhay jyān kahyo hoy tyān upādān ane nimitta banne te te guṇasthānanā samayamān hoy chhe ane ā prakāranā ja hoy chhe– viruddha nahīn em batāvīne temān jīvanā shuddha bhāv to upādān kāraṇ chhe ane shubhabhāv nimittakāraṇ chhe em ā banne kāraṇonun gnān karāvyun chhe, temān nimittakāraṇ abhūtārtha kāraṇ chhe– sāchun kāraṇ nathī māṭe shubh pariṇāmathī karmono kṣhay kahevo te upachārakathan chhe em samajavun.


Page -23 of 655
PDF/HTML Page 32 of 710
single page version

[30]

4- pravachanasār (pāṭanī granthamālā) gāthā ra4panī ṭīkā pānun 301 mān gnānīnā shubhopayogarūp vyavahārane “āsrav ja” kahel chhe, māṭe tenāthī samvar anshamātra paṇ nathī.

shrī pañchāstikāy gāthā 168 mān paṇ kahyun chhe ke “tenāthī āsravano nirodh thaī shakato nathī,” ane gāthā 166mān paṇ kahyun chhe ke “vyavahār mokṣhamārga sūkṣhma parasamay chhe ane te bandhano hetu hovāthī tenun mokṣhamārgapaṇun nirasta karavāmān āvyun chhe. gāthā 1pa7 tathā tenī ṭīkāmān “shubhāshubh parachāritra chhe, bandhamārga chhe, mokṣhamārga nathī.”

pa- ā sambandhamān khās khyālamān rākhavā yogya vāt e chhe ke puruṣhārthasiddhiupāy shāstranī gāthā 111 no artha ghaṇā lāmbā vakhatathī keṭalāk asaṅgat (ayathārtha) kare chhe, tenī spaṣhṭatāne māṭe juo ā shāstramān pānun 438.

uparokat sarva kathanano abhiprāy samajīne em shraddhān karavun joīe ke- dharmī jīv prathamathī ja shubh rāgano paṇ niṣhedh kare chhe. māṭe dharmapariṇat jīvano shubhopayog paṇ hey chhe, tyājya chhe, niṣhedhya chhe; kāraṇ ke te bandhananun ja kāraṇ chhe. je jīvo prathamathī ja evun shraddhān nathī karatā temane āsrav ane bandh tattvanī sāchī shraddhā thaī shakatī nathī, ane evā jīvo āsravane ja samvararūp māne chhe, shubhabhāvane hitakar māne chhe, māṭe teo badhā jūṭhī mānyatāvāḷā chhe. ā viṣhayane visheṣh samajavāne māṭe juo ā shāstramān pr̥u. 440 thī 447.

vyavahār mokṣhamārgathī lābh nathī evī shraddhā karavī yogya chhe

(18) keṭalāk loko em mānī rahyā chhe ke shubhopayogathī arthāt vyavahār mokṣhamārgathī ātmāne kharekhar lābh thāy chhe, to te vāt mithyā chhe; kāraṇ ke teo vyavahār mokṣhamārgane vāstavamān bahiraṅg nimittakāraṇ nathī mānatā parantu upādān kāraṇ māne chhe. juo, shrī rāyachandra granthamālā pañchāstikāy gāthā 86 mān jayasenāchāryanī ṭīkā-

tyān dharmāstikāyanun nimittakāraṇapaṇun kem chhe te vāt siddha karavāne māṭe kahyun chhe ke शुद्धात्मस्वरुपे या स्थितिस्तस्य निश्चयेन वीतराग निर्विकल्प स्वसवेदन कारणं, व्यवहारेण पुनरर्हत्सिद्धादि परमेष्ठि गुणस्मरणं च यथा, तथा जीव पुद्गलानां निश्चयेन स्वकीय स्वरुपमेव स्थितेरुपादान कारणं, व्यवहारेण पुनरधर्मद्रव्यं चेति सूत्रार्थः।

arthaḥ– athavā jem shuddhātmasvarūpamān ṭharavāne māṭe nishchayanayathī vītarāg nirvikalpa svasamvedan gnān kāraṇ chhe tathā vyavahāranayathī arhant-siddhādi pañch-


Page -22 of 655
PDF/HTML Page 33 of 710
single page version

[31]

parameṣhṭhionā guṇonun smaraṇ chhe tem jīv ane pudgalonān sthir rahevāmān nishchayanayathī temanā svabhāv ja upādān kāraṇ chhe ane vyavahāranayathī adharmadravya- evo ā sutrano artha chhe.”

ā kathanathī em siddha thāy chhe ke dharmapariṇat jīvane shubhopayoganun nimittapaṇun ane gatipūrvak sthir thanārane māṭe adharmāstikāyanun nimittapaṇun samān chhe. nimittathī kharekhar lābh (hit) mānavāvāḷāo nimittane upādān ja māne chhe, vyavahārane nishchay ja māne chhe arthāt vyavahār mokṣhamārgathī vāstavamān (kharekhar) lābh māne chhe tethī teo badhā mithyādraṣhṭi chhe. shrī mokṣhamārga-prakāshak pānun rapar mān paṇ kahyun chhe ke-“ā jīv nishchayābhāsane jāṇe-māne chhe, parantu vyavahār sādhanane bhalān jāṇe chhe... vratādi shubhopayogarūp pravarte chhe, tethī antim graiveyak sudhīnān pad pāme chhe, parantu sansārano ja bhokatā rahe chhe.’

kevaḷagnān, –kramabaddha–kramavartī

(19) kevaḷagnān sambandhī anek prakāranī viparīt mānyatāo chālī rahī chhe, māṭe tenun sāchun svarūp shun chhe te ā shāstramān pānān 1pa9 thī 170 sudhīmān darshāvyun chhe. ā mūḷ vāt taraph āpanun dhyān kendrit karavāmān āve chhe.

1- kevaḷī bhagavān ātmagna chhe. paragna nathī-evī paṇ ek jūṭhī mānyatā chālī rahī chhe, parantu shrī pravachanasāranī gā. 13 thī pa4 sudhīnī ṭīkāmān tenun spaṣhṭa samādhān karyun chhe. temān gāthā 48 mān kahyun chhe ke “je ekī sāthe traikālik tribhuvanastha padārthone nathī jāṇato tene paryāyasahit ek dravyane paṇ jāṇavun shakya nathī,” ethī siddha thāy chhe ke je sarvane nathī jāṇato te potāne (ātmāne) nathī jāṇato.” pravachanasār gā. 49 mān paṇ ghaṇī spaṣhṭatāthī kahel chhe. gāthā upar ṭīkānī sāthe je kaḷash chhe te khās sūkṣhmatāthī vāñchavā yogya chhe.

shuddhopayoganun phaḷ kevaḷagnān chhe tethī kevaḷagnān pragaṭ karavāne māṭe shuddhopayog adhikār sharū karatān āchāryadeve pravachanasār gāthā 13 nī bhūmikāmān kahyun chhe ke “e pramāṇe ā (bhagavān kundakundāchāryadev), samasta shubhāshubhopayogavr̥uttine apāsta karīne, (hey mānīne, tiraskār karīne, dūr karīne) shuddhopayog vr̥uttine ātmasāt (potāpaṇe) karatā thakā shuddhopayog adhikārano prārambh kare chhe. temān (sharūātamān) shuddhopayoganā phaḷanī ātmānā protsāhanane māṭe prashansā kare chhe,” kāraṇ ke shuddhopayoganun phaḷ ja kevaḷagnān chhe.

te kevaḷagnānanā sambandhamān vistārathī spaṣhṭa ādhār sahit samajavāne māṭe juo ā shāstramān pānān 160 thī 170 sudhī.


Page -21 of 655
PDF/HTML Page 34 of 710
single page version

[32]

ra- pravachanasār gāthā 47 nī ṭīkāmān sarvagnanā gnānasvabhāvanun varṇan karatān kahe chhe ke “ati vistārathī bas thāo, jeno anivārit prasār (phelāv) chhe, kṣhāyikagnān evun prakāshamān hovāthī avashyamev sarvadā, sarvatra, sarvathā sarvane jāṇe chhe.” āthī ja sābit thāy chhe ke sarva gneyonun sampūrṇa svarūp-pratyek samayamān kevaḷagnān pratye sunishchit hovāthī anādi anant kramabaddhakramavartī paryāyo kevaḷagnānīnā gnānamān spaṣhṭa pratibhāsit chhe ane te sunishchit hovāthī badhān dravyonī badhī paryāyo kramabaddha ja thāy chhe; āghīpāchhī, agamya athavā anishchit thatī nathī.

3- paryāyane kramavartī paṇ kahevāmān āve chhe teno artha shrī pañchāstikāyanī gāthā 18 nī ṭīkāmān evo karel chhe ke- “kāraṇ ke te (paryāyo) kramavartī hovāthī temano svasamay upasthit thāy chhe ane vītī jāy chhe” pachhī gāthā ra1 nī ṭīkāmān kahyun chhe ke “jyāre jīv, dravyanī gauṇatāthī tathā paryāyanī mukhyatāthī vivakṣhit thāy chhe tyāre te (1) ūpaje chhe, (ra) viṇase chhe, (3) jeno svakāḷ vītī gayo chhe evā sat (vidyamān) paryāyasamūhane vinaṣhṭa kare chhe ane (4) jeno svakāḷ upasthit thayo chhe (āvyo) chhe evā asatne (avidyamān paryāyasamūhane) utpanna kare chhe.

4- pañchādhyāyī bhāg 1 gāthā 167-68mān kahel chhe ke “kram dhātu chhe te pādavikṣhep arthamān prasiddha chhe.” gaman karatī vakhate pag ḍābo-jamaṇo kramasar ja chāle chhe, ūlaṭā kramathī nathī chālato. e pramāṇe dravyonī paryāy paṇ kramabaddha thāy chhe, je potapotānā kāḷamān pragaṭ thāy chhe, temān koī kāḷe pahelānī pachhī ane pachhī thavāvāḷī pratham-em thatī nathī, māṭe pratyek paryāy potānā samayamān ja kramānusār pragaṭ thatī rahe chhe.

pa- paryāyane kramabhāvī paṇ kahevāmān āve chhe. shrī prameyakamalamārtaṇḍa nyāyashāstramān (3, parokṣha pari. sū. 3 gā. 17-18nī ṭīkāmān) kahyun chhe ke-

पूर्वोत्तर चारिणोः कृतिकाशकटोदयादिस्वरुपयोः कार्यकारणयोश्चाग्निधूमादि स्वरुपयो इतिः।

nakṣhatronā draṣhṭāntathī paṇ siddha thāy chhe ke jem nakṣhatronā gamananun kramabhāvīpaṇun kadī paṇ nishchit kramane chhoḍīne āḍun avaḷun thatun nathī, tem ja dravyonī pratyek paryāyano utpād-vyayarūp pravāhano kram potānā nishchit kramane chhoḍīne kadī paṇ āḍoavaḷo thato nathī parantu teno nishchit svasamayamān utpād thato rahe chhe.

6- kevaḷī-sarvagnanā gnānaprati sarvagneyo-sarva dravyonī trikālavartī sarva paryāyo gneyapaṇe nishchit ja chhe ane kramabaddha chhe, tenī siddhi karavāne māṭe pravachanasār


Page -20 of 655
PDF/HTML Page 35 of 710
single page version

[33]

gāthā 99 nī ṭīkāmān ghaṇun spaṣhṭa kathan chhe. visheṣh juo, pāṭanī granthamālā dvārā prakāshit pra0 sār gāthā-

gāthā10pānun1rṭīkā anebhāvārtha
ra3ra7-ra8
3744
384p
3946
4148
48-49pap-pa8
pa1pa9
991ra4-ra6
113147-48
ra00ra43

7- shrī samayasārajī shāstranā kaḷashonī shrī rājamallajī kr̥ut ṭīkā (sūratathī prakāshit) mān pānā 10 mān kahel chhe ke “ā jīv āṭalo kāḷ vītī gayā pachhī mokṣha jashe evī nondh kevaḷagnānamān chhe.”

8- avadhignānī, manaḥparyayagnānīo paṇ bhaviṣhyanī paryāyone nishchitarūpathī spaṣhṭa jāṇe ja chhe. ane nakṣhatra, sūrya, chandra tathā tārāonī gati, uday-asta, grahaṇakāḷ vagerene nishchitarūpathī alpagna jīvo paṇ jāṇī shake chhe to sarvagna vītarāg pūrṇagnānī hovāthī sarva dravyonī sarva paryāyone nishchitarūpathī (tenā kramamān niyat) kem nathī jāṇī shakatā? -chokkas jāṇe ja chhe.

9- ā kathananun prayojan-svatantra vastusvarūpanā gnān vaḍe kevaḷagnānasvabhāvī potānā ātmānun je pūrṇa svarūp chhe teno nishchay karīne, sarvagna vītarāg kathit tattvārthonun vāstavik shraddhān karīne mithyāshraddhān chhoḍavun joīe. kramabaddhanā sāchā shraddhānamān kartāpaṇāno ane paryāyano āshray chhūṭīne potānā trikāḷī gnātāsvabhāvanī draṣhṭi ane āshray thāy chhe, temān svasanmukh gnātāpaṇāno sācho puruṣhārtha, svabhāv, kāḷalabdhi niyati ane karmanā upashamādi pāñche samavāyo ekī sāthe hoy chhe, ā niyam chhe. evo vastuno anekānta chhe em shraddhān karavun, kāraṇ ke tenī shraddhā karyā vagar sāchī madhyasthatā āvī shakatī nathī.

(ra0)- tattvagnānī sva. shrī pt.. banārasīdāsajīe ‘paramārtha vachanikāmān’ gnānī ane agnānīno bhed samajavāne māṭe kahyun chhe keḥ-


Page -19 of 655
PDF/HTML Page 36 of 710
single page version

[34] 1–“have mūḍh tathā gnānī jīvanun visheṣhapaṇun anya paṇ sāmbhaḷo.”

gnātā to mokṣhamārga sādhī jāṇe, parantu mūḍh mokṣhamārga sādhī jāṇe nahi. shā māṭe? te sāmbhaḷo-mūḍh jīv 1āgamapaddhatine vyavahār kahe chhe ane adhyātmapaddhatine nishchay kahe chhe tethī te āgam aṅgane ekāntapaṇe sādhīne tene mokṣhamārga batāve chhe. 2adhyātmaaṅgane vyavahārathī paṇ jāṇe nahi evo mūḍhadraṣhṭi jīvano svabhāv chhe, tene (mūḍhane) ā pramāṇe sūje ja kyāthī? kāraṇ ke- āgam aṅg bāhyakriyārūp pratyakṣha pramāṇ chhe, tenun svarūp sādhavun tene sugam chhe, te bāhya kriyā karato thako mūḍh jīv potāne mokṣhamārgano adhikārī māne chhe, parantu antargarbhit adhyātmarūp kriyā je antardraṣhṭigrāhya chhe te kriyāne mūḍh jīv jāṇe nahīn, kāraṇ-antardraṣhṭinā abhāvathī antarakriyā draṣhṭigochar āve nahi; māṭe mithyādraṣhṭi jīv mokṣhamārgane sādhavāne asamartha chhe.”

ra. have samyagdraṣhṭino vichār sāmbhaḷo

“samyagdraṣhṭi koṇ kahevāy te sāmbhaḷoḥ- sanshay, vimoh, vibhram e traṇ bhāv jenāmān nathī te samyagdraṣhṭi. sanshay, vimoh ane vibhram shun chhe tenun svarūp draṣhṭāntathī batāvīe chhīe te sāmbhaḷo, jem koī sthānamān chār māṇaso ūbhā hatā. te badhāyanī sāme bījā ek māṇase sīpano kaṭako lāvī batāvyo. pachhī darekane pūchhayun ke ā shun chhe? sīp chhe ke rūpun chhe? tyān eke-jenā manamān sanshay hato teṇe kahyun mane to kāī khabar paḍatī nathī ke ā sīp chhe ke rūpun? mārī draṣhṭimān to eno kasho nirṇay thato nathī. tyāre bījo vimohavāḷo bolyo ke mane to e ja nathī samajātun ke tame sīp kone kaho chho ane rūpun kone kaho chho? mārī draṣhṭimān to kashun ja āvatun nathī tethī hun nathī jāṇato ke tame shun kahevā māgo chho! athavā te chūp rahe, ghelachhāthī bole nahīn. have trījo vibhramavāḷo puruṣh bolyo ke ā to pratyakṣha pramāṇ rūpun chhe, āne sīp koṇ kahī shake? mārī draṣhṭimān to ā rūpun ja dekhāy chhe māṭe sarva prakāre ā rūpun chhe. parantu te traṇey puruṣhoe to sīpanā svarūpane jāṇyun nahīn. tethī te traṇey mithyāvādī chhe. have chotho puruṣh bolyo ke-ā to pratyakṣha pramāṇ sīpano kaṭako chhe temān sanshay sho? sīp, sīp, sīp, chokkas sīp chhe. jo koī āne anya _________________________________________________________________

1. āgam paddhati be prakāre chhe - (1) bhāvarūp-pudgalākār ātmānī ashuddha pariṇatirūp arthānt avratādinā ashubh pariṇām tathā dayā, dān, pūjā, anukampā, aṇuvrat- mahāvrat, muninā ra8 mūlaguṇonun pālanādi shubhabhāvarūp jīvanā malin pariṇām ane (ra) dravyarūp pudgalapariṇām.

ra. antardraṣhṭi vaḍe mokṣhamārgane sādhavo te adhyātma aṅgano vyavahār chhe. mokṣhamārga sādhavo te vyavahār ane shuddhadravya akriyārūp te nishchay.


Page -18 of 655
PDF/HTML Page 37 of 710
single page version

[3p]

vastu kahe to te pratyakṣhapramāṇabhramit athavā andh chhe. tem samyagdraṣhṭine sva-paranā svarūp viṣhe na to sanshay chhe, na vimoh chhe, na to vibhram chhe, yathārtha draṣhṭi chhe; māṭe samyagdraṣhṭi jīv antadraṣhṭi vaḍe mokṣhapaddhati sādhī jāṇe chhe. te bāhyabhāvane 1bāhya nimittarūp māneḥ bāhya nimitta to anek chhe, ek nathī, tethī anrtadraṣhṭinā pramāṇamān mokṣhamārgane sādhe chhe. samyaggnān (svasamvedan) ane svarūpācharaṇanī kaṇikā jāgye mokṣhamārga sācho. mokṣhamārga sādhavo rate vyavahār ane 3shuddhadravya akriyārūp te nishchay. e pramāṇe nishchay–vyavahāranun svarūp samyagdraṣhṭi jāṇe chhe, paṇ mūḍh jīv jāṇe nahīn ane māne paṇ nahīn.

mūḍh jīv bandhapaddhatine sādhato thako tene mokṣhamārga kahe chhe parantu te vāt gnātā mānato nathī; kemake, bandhane sādhavāthī bandh sadhāy paṇ mokṣha sadhāy nahīn. jyāre gnātā kadāchit bandhapaddhatino vichār kare tyāre te em jāṇe chhe ke ā 4bandhapaddhatithī mārun dravyaanādi kāḷathī bandharūp chālyun āvyun chhe. have e papaddhatino moh toḍī vartan! _________________________________________________________________

1. vyavahāranay ashuddha dravyane kahevāvāḷo hovāthī jeṭalā alag alag, ek ek bhāvasvarūp anek bhāv batāvavāmān āvyā chhe te badhā anek vichitra varṇamāḷā samān hovāthī, jāṇavāmān āvatā hovāthī te kāḷe prayojanavān chhe, parantu upādeyarūpathī prayojanavān nathī evā gnān sahit samyagdraṣhṭi jīv potānī chāritraguṇanī paryāyamān ānshik shuddhatānī sāthe je shubh ansh chhe tene bāhya bhāv ane bāhya nimittarūpathī jāṇe chhe. shāstramān koī koī ṭhekāṇe te shubhabhāvane shuddhaparyāyano vyavahāranayathī sādhak paṇ kahel chhe, teno artha e chhe ke te (shubhabhāv) bāhya nimitta mātra chhe-hey chhe. āshray karavā yogya athavā hitakar nathī paṇ bādhak ja chhe em gnānī māne chhe.

ra. pāṭanī granthamāḷā dvārā prakāshit shrī pravachanasār gāthā 94mān “ avichalit chetanāmātra ātmavyavahār chhe” em ṭīkāmān pānān 111-1ramān kahyun chhe, tene ahīn mokṣhamārgane sādhavo te vyavahār em nirūpaṇ karyun chhe.

3. trikāḷī ekarūp rahevāvāḷo ātmāno je dhruv gnāyakabhāv chhe te bhūtārtha ane nishchayanayano viṣhay hovāthī tene ‘shuddhadravya akriyārūp’ kahyun chhe, tene param pāriṇāmikabhāv paṇ kahevāmān āve chhe ane te nitya sāmānya dravyarūp hovāthī niṣhkriy chhe ane kriyā chhe te paryāy chhe tethī te vyavahāranayano viṣhay chhe.

4. ahīn samyagdraṣhṭi jīvane tenī bhūmikānusār thavāvāḷā shubhabhāvane paṇ bandhapaddhatimān gaṇel chhe. bandhamārga, bandhananun kāraṇ, bandhanano upāy ane bandhapaddhati samān arthavāchak chhe.

pa. samakitī jīvo shubhabhāvane bandhapaddhatimān gaṇe chhe tethī teo tenāthī lābh athavā kiñchitmātra paṇ hit mānatā nathī, ane teno abhāv karavāno puruṣhārtha kare chhe māṭe ā bandh paddhatino moh toḍīne svasanmukh thavāno udyam karīne shuddhatānī vr̥uddhi karavānī bhalāmaṇ karī chhe.


Page -17 of 655
PDF/HTML Page 38 of 710
single page version

[36]

ā bandhapaddhatino rāg pahelānī jem he nar! tun shā māṭe kare chhe?” gnātā kṣhaṇamātra paṇ bandhapaddhatimān magna thāy nahīn. te potānun svarūp vichāre, anubhave, dhyāve, gāve, shravaṇ kare tathā navadhābhakti, tap, kriyā vagere potānā shuddha svarūpasanmukh thaīne kare e gnātāno āchār chhe. enun nām mishra vyavahār chhe.

(3) have, hey gney upādeyarūp gnātānī chālano vichār-“hey-tyāgavāyogya to potānā dravyanī ashuddhatā, gney vichārarūp anya chha dravyanun svarūp, ane upādey ācharaṇarūp potānā dravyanī shuddhatā. tenun vivechan-guṇasthān pramāṇe hey gney upādeyarūp shakti gnātānī hoy. gnātānī hey gney upādeyarūp shakti jem jem vardhamān thatī jāy tem tem guṇasthānanī vr̥uddhi thāy em kahel chhe. tene guṇasthān pramāṇe gnān ane guṇasthān anusār kriyā hoy chhe. temān paṇ āṭalī visheṣhatā chhe ke ek guṇasthānavartī anek jīvo hoy to te darekanun gnān anekarūpe hoy chhe tem ja kriyā paṇ anekarūp hoy chhe. darekanī bhinna bhinna sattā hovāne līdhe ekatā-samānatā hoy nahīn. darek jīvadravyanā audayik bhāv judā judā hoy chhe, te audayik bhāv anusār gnānanī paṇ bhinnatā jāṇavī. parantu temān visheṣhatā e chhe ke koīpaṇ gnānīnun koīpaṇ jātanun gnān evun na hoy ke gnān parasattāvalambanashīl thaine sākṣhāt mokṣhamārga thāy em kahe, kemake avasthānā pramāṇamān parasattāvalamban chhe, paṇ parasattāvalambī gnānane paramārthatā (mokṣhamārga) kaheto nathī. je gnān svasattāvalambanashīl hoy te ja kharun gnān chhe. te gnānane sahakārabhūt-nimittarūp anek prakāranā audayik bhāv hoy chhe. te audayik bhāvone gnānī tamāsho jonāranī jem sākṣhīpaṇe jāṇe chhe. parantu teno kartā, bhokatā ke avalambī nathī. māṭe koī em kahe ke “ ā prakāranā ja audayikabhāv hoy to (te jīvane) amuk guṇasthān chhe” to te vāt khoṭī chhe. teṇe dravyanā svarūpane bilakul jāṇyun nathī, kemake anya guṇasthānanī to vāt shun karavī? kevaḷī bhagavānanā audayik bhāvonī paṇ bhinnatā (anekatā) chhe.

kevaḷīonā paṇ audayik bhāv ekasarakhā na hoy. koī kevaḷīne daṇḍ-kabāṭarūp kriyāno uday hoy, to koī anya kevaḷīne te na paṇ hoy. e pramāṇe kevaḷīonā udayabhāvonī paṇ jyāre bhinnatā chhe to pachhī bījā guṇasthānonī shun vāt karīe? māṭe audayik* bhāvonā bharose gnān nathī. gnān svashaktipramāṇ chhe. sva-paraprakāshak _________________________________________________________________ *ahīnyā samyagdraṣhṭinā shubhopayogane audayik bhāv kahel chhe ane te audayik bhāvathī samvar nirjarā nathī parantu bandh thāy chhe.


Page -16 of 655
PDF/HTML Page 39 of 710
single page version

[37]

gnānashakti, gnāyakapramāṇ gnān tathā yathānubhavapramāṇ svarūpācharaṇ chāritra, e gnātānun sāmarthya chhe.”

“ ā vārtāno vistār kyān sudhī lakhīe-kyān sudhī kahīe? ā to vachanātīt, indriyātīt, gnānātīt chhe, māṭe ā vichārane vadhāre shun lakhīe. je gnātā hashe te to thoḍun lakhyun ghaṇun samajashe ane je agnānī hashe te ā chiṭhṭhī sāmbhaḷashe kharo, parantu samajashe nahīn. ā vachanikā yathāyogya sumati pramāṇe kevaḷīnā vachanānusār chhe. je koī āne sāmbhaḷashe, samajashe, shraddhashe tenun kalyāṇ thashe ane te ja kharekhar bhāgyashāḷī chhe. iti paramārtha vachanikā.”

(ra1) samājamān ātmagnān viṣhayamān apūrva jignāsā ane jāgr̥uti

1. jene satyanī taraph ruchi thaī rahī chhe, je satyatattvane samajavāno ane nirṇay karavāno ichchhak chhe tevo samāj madhyasthatāthī shāstrono svādhyāy karīne nayārtha, anekānta, upādān-nimitta, nishchay-vyavahār banne nayonī sāchī vyākhyā ane prayojan tathā mokṣhamārganun be prakārathī nirūpaṇ, hey-upādey ane pratyek dravyanā paryāyonī paṇ svatantratā, kevaḷagnān ane kramabaddha paryāy vagere prayojanabhūt viṣhayomān utsāhapūrvak abhyās karī rahyo chhe ane tattvanirṇayanā viṣhayamān samājamān khās vichāronī pravāhadhārā chālī rahī chhe em nīchenā ādhār uparathī paṇ siddha thāy chhe.

ra. shrī bhārat. di. jain saṅgh (mathurā) taraphathī i. sa. 1944mān prakāshit mokṣhamārga prakāshak (pt.. ṭoḍaramallajī) nī prastāvanā pā. 9mān shāstrījīe kahyun chhe ke-

“āj sudhī shāstra-svādhyāy ane pārasparik charchāomān ekānta nishchayī ane ekānta vyavahārīne ja mithyādraṣhṭi kahetā sāmbhaḷatān āvyā chhīe, parantu banne nayonun avalamban karanār paṇ mithyādraṣhṭi hoī shake chhe. ā āpanī (sva. pt.. ṭoḍaramallajīnī) navī ane visheṣh charchā chhe. evā mithyādraṣhṭionā sūkṣhma bhāvonun vishleṣhaṇ karatān āpe anek apūrva vāto jaṇāvī chhe. udāharaṇ māṭe-āpe e vātanun khaṇḍan karyun chhe ke mokṣhamārga nishchay-vyavahārarūp be prakārano chhe. tyān teo lakhe chhe ke ā mānyatā nishchay-vyavahārāvalambī mithyādraṣhṭionī chhe. vāstavamān pāṭhak joī shakashe ke je loko nishchayasamyagdarshan, vyavahārasamyagdarshan, nishchayaratnatray, vyavahāraratnatray, nishchayamokṣhamārga, vyavahāramokṣhamārga vagere bhedonī rāt-divas charchāo kare chhe temanī mānyatāthī paṇḍitajīnī mānyatā keṭalī bhinna chhe? e ja pramāṇe āgaḷ teoe lakhyun chhe ke “nishchay ane vyavahār bannene upādey mānavā te paṇ bhram chhe, kāraṇ ke banne nayonun svarūp to paraspar viruddha chhe. māṭe banne nayonun upādeyapaṇun banatun nathī.” atyār sudhī to amārī e ja dhāraṇā


Page -15 of 655
PDF/HTML Page 40 of 710
single page version

[38]

hatī ke ekalo nishchay paṇ upādey nathī ane ekalo vyavahār paṇ upādey nathī; parantu banney upādey chhe. “parantu paṇḍitajīe ene mithyādraṣhṭionī pravr̥utti kahī chhe.”

āgaḷ pr̥u. 30 mān paṇ lakhyun chhe ke ‘je em māne chhe ke shraddhān to nishchayanun karavun joīe ane pravr̥utti vyavahāranī rākhavī joīe’ tene paṇ mithyādraṣhṭi ja kahyā chhe.

ā āvr̥utti ātmārthī vidvānabhāī shrī khīmachandabhāī jeṭhālāl sheṭhanī dekharekh nīche taiyār thaī chhe tathā bra. gulābachandabhāīe tene lagatun tamām kārya karyun chhe te māṭe banneno ābhār mānun chhun.

vīr san. ra489. vi. san. ra019
shrāvaṇ sudī 8- rāmajī māṇekachand doshī