Moksha Shastra-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Parishist-2; Parishist-3.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 10 of 36

 

Page 126 of 655
PDF/HTML Page 181 of 710
single page version

mokṣhashāstra–gujarātī ṭīkā
adhyāy 1ḥ parishiṣhṭa ra.
[ra]
samyagdarshan
samyagdarshan shun ane tene konun avalamban

samyagdarshan pote ātmānā shraddhāguṇano nirvikārī paryāy chhe. akhaṇḍ ātmānā lakṣhe samyagdarshan pragaṭe chhe; samyagdarshanane koī vikalpanun avalamban nathī, paṇ nirvikalpa svabhāvanā avalambane samyagdarshan pragaṭe chhe. ā samyagdarshan ja ātmānā sarva sukhanun kāraṇ chhe. ‘hun gnānasvarūp ātmā chhun, bandharahit chhun’-āvo vikalpa karavo te paṇ shubharāg chhe. te shubharāganun avalamban paṇ samyagdarshanane nathī; te shubh vikalpane. atikramatān samyagdarshan thāy chhe. samyagdarshan pote rāg ane vikalpa rahit nirmaḷ guṇ chhe, tene koī vikāranun avalamban nathī paṇ ākhā ātmānun avalamban chhe- ākhā ātmāne te svīkāre chhe.

ek vār vikalpa rahit thaīne akhaṇḍ gnāyakasvabhāvane lakṣhamān līdho tyān samyagbhān thayun. akhaṇḍ svabhāvanun lakṣha e ja svarūpanī shuddhi māṭe kāryakārī chhe. akhaṇḍ satya svarūpane jāṇyā vinā-shraddhā karyā vinā, ‘hun gnānasvarūp ātmā chhun, abaddhaspr̥uṣhṭa chhun’-e vagere vikalpo paṇ ātmānī shuddhi māṭe kāryakārī nathī. ekavār akhaṇḍ gnāyakasvabhāvanun lakṣha karyun pachhī je vr̥utti ūṭhe te vr̥uttio asthiratānun kārya kare parantu te svarūpane rokavā samartha nathī, kemake shraddhāmān to vr̥utti-vikalparahit svarūp chhe; tethī vr̥utti ūṭhe te shraddhāne pheravī shake nahi... jo vikalpamān ja aṭakī jāy to te mithyādraṣhṭi chhe. vikalpa rahit thaīne abhedano anubhav karavo te ja samyagdarshan chhe; ā bābatamān kahyun chhe keḥ-

कम्मं बद्धमबद्धं जीवे एवं तु ण णयपक्खं।
पक्खातिक्कंतो पुण भण्णदि जो सो समयसारो।। १४२।।
[samayasār]
chhe karma jīvamān baddha vā aṇabaddha e nayapakṣha chhe;
paṇ pakṣhathī atikrānti bhākhyo te ‘samayano sār’ chhe. 14r

Page 127 of 655
PDF/HTML Page 182 of 710
single page version

126 ] [ mokṣhashāstra

‘ātmā karmathī bandhāyelo chhe ke ātmā karmathī bandhāelo nathī’ evā be prakāranā bhedanā vichāramān rokāvun te to nayano pakṣha chhe; ‘hun ātmā chhun, parathī judo chhun’ evo vikalpa te paṇ rāg chhe, e rāganī vr̥uttine-nayanā pakṣhane oḷaṅge to samyagdarshan pragaṭe. “hun bandhāyelo chhun athavā hun bandh rahit mukta chhun.” evī vichārashreṇīne oḷaṅgī jaīne je ātmāno anubhav kare chhe te ja samyagdraṣhṭi chhe ane te ja shuddhātmā chhe.

‘hun abandh chhun, bandh mārun svarūp nathī’ evā bhaṅganī vichārashreṇīnā kāryamān aṭakavun to agnān chhe, ane te bhaṅganā vichārane oḷaṅgīne abhaṅg svarūpane sparshī levun (anubhavī levun) te ja pahelo ātmadharma eṭale ke samyagdarshan chhe. ‘hun parāshray rahit, abandh, shuddha chhun.’ evā nishchayanayanā paḍakhānno vikalpa te rāg chhe. ane te rāgamān rokāy (rāgane ja samyagdarshan mānī lye paṇ rāgarahit svarūpane na anubhave) to te mithyādraṣhṭi chhe.

bhedanā vikalpa āve kharā chhatān tenāthī samyagdarshan nathī

anādithī ātmasvarūpano anubhav nathī, parichay nathī; tethī ātmāno anubhav karavā jatān pahelān te sambandhī vikalpa āvyā vagar rahetā nathī. anādithī ātmānā svarūpano anubhav nathī tethī vr̥uttionun utthān thāy chhe ke- ‘hun ātmā karmanā sambandhavāḷo chhun ke karmanā sambandh vagarano chhun, ām be nayonā be vikalpa ūṭhe chhe; parantu- karmanā sambandhavāḷo ke karmanā sambandh vagarano eṭale ke baddha chhun ke abaddha chhun.’ evā be prakāranā bhedano paṇ ek svarūpamān kyān avakāsh chhe? svarūp to nayapakṣhanī apekṣhāothī pār chhe. ek prakāranā svarūpamān be prakāranī apekṣhāo nathī. hun shubhāshubhabhāv rahit chhun evā vichāramān aṭakavun te paṇ pakṣha chhe. tenāthī paṇ pelepār svarūp chhe. svarūp to pakṣhātikrānt chhe, e ja samyagdarshanano viṣhay chhe eṭale ke tenā ja lakṣhe samyagdarshan pragaṭ thāy chhe, te sivāy bījo samyagdarshanano upāy nathī.

samyagdarshananun svarūp shun? dehanī koī kriyāthī to samyagdarshan nathī, jaḍ karmothī nathī, ashubh rāg ke shubharāg thāy tenā lakṣhe paṇ samyagdarshan nathī ane hun puṇyapāpanā pariṇāmothī rahit gnāyakasvarūp chhun’ evo je vichār te paṇ svarūpano anubhav karāvavā samartha nathī. ‘hun gnāyak chhun’ evā vichāramān aṭakyo te bhedanā vichāramān aṭakyo chhe, parantu svarūp to gnātādraṣhṭā chhe teno anubhav te ja samyagdarshan chhe. bhedanā vichāramān aṭakavun te samyagdarshananun svarūp nathī.

je vastu chhe te potāthī paripūrṇa svabhāve bharel chhe. ātmāno svabhāv paranī

Page 128 of 655
PDF/HTML Page 183 of 710
single page version

a. 1. pari. 2 ] [ 127 apekṣhā vināno ekarūp chhe. karmanā sambandhavāḷo chhun ke karmanā sambandh vagarano chhun evī apekṣhāothī te svabhāvanun lakṣha thatun nathī; joke ātmasvabhāv to abandh ja chhe parantu ‘hun abandh chhun’ evā vikalpane paṇ chhoḍīne nirvikalpa gnātādraṣhṭā nirapekṣha svabhāvanun lakṣha karatān ja samyagdarshan pragaṭe chhe.

ātmānī prabhutāno mahimā andar paripūrṇa chhe, anādithī tenī samyak pratīti vagar teno anubhav nathī, anādithī paralakṣha karyun chhe paṇ svabhāvanun lakṣha karyun nathī. sharīrādimān to ātmānun sukh nathī, shubharāgamān paṇ sukh nathī, ane ‘shubharāg rahit mārun svarūp chhe’ evā bhedanā vichāramān paṇ ātmānun sukh nathī. māṭe te bhedanā vichāramān aṭakavun te paṇ agnānīnun kārya chhe. māṭe te nay-pakṣhanā bhedanun lakṣha mūkī daīne abhed gnātāsvabhāvanun lakṣha karavun te ja samyagdarshan chhe ane temān ja sukh chhe. abhed svabhāvanun lakṣha kaho, gnātāsvarūpano anubhav kaho, sukh kaho, dharma kaho ke samyagdarshan kaho-te ā ja chhe.

vikalpa rākhīne svarūpano anubhav thaī shake nahi.

akhaṇḍānand abhed ātmānun lakṣha nay dvārā thatun nathī. koī mahelamān javā māṭe moṭar game tevī doḍāve, paṇ te mahelanā bāraṇān sudhī āvī shake. moṭar sahit mahelamān pesī shakāy nahi. game tyānsudhī āgaḷ laī jāy paṇ chhevaṭe to moṭaramānthī ūtarīne jāte andar javun paḍe; tevī rīte nayapakṣhanā vikalporūpī moṭar game teṭalī doḍāve. ‘hun gnāyak chhun, abhed chhun, shuddha chhun’-evā vikalpa kare topaṇ te vikalpa svarūpanā āṅgaṇān sudhī laī javāy. parantu svarūpanā anubhav vakhate to te badhā vikalpa chhoḍī ja devā paḍe. vikalpa rākhīne svarūpano anubhav thaī shake nahi. nayapakṣhonun gnān te svarūpanā āṅgaṇe āvavā māṭe jarūranun chhe. “hun svādhīn gnānasvarūpī ātmā chhun, karmo jaḍ chhe, jaḍ karmo mārā svarūpane rokī shake nahi, hun vikār karun to karmone nimitta kahevāy, paṇ karmo mane vikār karāve nahi kemake banne dravyo judān chhe, te koī ek bījānun karī shake nahi. hun jaḍanun kāī na karun jaḍ mārun kāī na kare, rāg-dveṣh thāy chhe te karma karāvatun nathī tem ja paravastumān thatā nathī paṇ mārī avasthāmān thāy chhe, te rāgadveṣh māro svabhāv nathī, nishchayathī māro svabhāv rāgarahit gnānasvarūp chhe” ā pramāṇe badhān paḍakhānnun (nayonun) gnān pahelān karavun joīe, parantu āṭalun kare tyān sudhī paṇ bhedanun lakṣha chhe, bhedanā lakṣhathī abhed ātmasvarūpano anubhav thato nathī, chhatān pahelān te bhed jāṇavā joīe. eṭalun jāṇe tyāre te svarūpanā āṅgaṇān sudhī āvyo chhe. pachhī jyāre abhedanun lakṣha kare tyāre bhedanun lakṣha


Page 129 of 655
PDF/HTML Page 184 of 710
single page version

128 ] [ mokṣhashāstra chhūṭī jāy ane svarūpanun anubhavan thāy eṭale ke apūrva samyagdarshan pragaṭe. ā rīte joke svarūpamān ḍhaḷatān pahelān nayapakṣhanā vichāro hoy chhe kharā, parantu te nayapakṣhanā koīpaṇ vichāro svarūpanā anubhavamān madadagār nathī.

samyagdarshan ane samyaggnānano sambandh konī sāthe chhe?

samyagdarshan nirvikalpa sāmānya shraddhāguṇano shuddhaparyāy chhe, tene ekalā nishchayaakhaṇḍ svabhāv sāthe ja sambandh chhe, akhaṇḍ dravya je bhaṅg-bhed rahit chhe te ja samyagdarshanane mānya chhe; samyagdarshan paryāyane svīkāratun nathī, paṇ samyagdarshan sāthe rahetun ja samyaggnān chhe teno sambandh nishchay-vyavahār banne sāthe chhe eṭale ke nishchay-akhaṇḍ svabhāvane tathā vyavahāramān paryāyanā je bhaṅg-bhed paḍe chhe te badhāne samyaggnān jāṇī le chhe.

samyagdarshan ek nirmaḷ paryāy chhe, paṇ ‘hun ek nirmaḷ paryāy chhun’-em samyagdarshan pote potāne jāṇatun nathī. samyagdarshanano akhaṇḍ viṣhay ek dravya ja chhe. paryāy te samyagdarshanano viṣhay nathī.

prashnaḥ– samyagdarshanano viṣhay akhaṇḍ chhe ane te paryāyane svīkāratun nathī to pachhī samyagdarshan vakhate paryāy kyān gaī? samyagdarshan pote ja paryāy chhe, shun paryāy dravyathī judo paḍī gayo?

uttaraḥ– samyagdarshanano viṣhay to akhaṇḍ dravya ja chhe. samyagdarshananā viṣhayamān dravya-guṇ-paryāyanā bhed nathī, dravya-guṇ-paryāyathī abhed vastu te ja samyagdarshanane mānya chhe. (abhed vastunun lakṣha karatān je nirmaḷ paryāy pragaṭayo te sāmānya vastu sāthe abhed thaī jāy chhe.) samyagdarshanarūp je paryāy chhe tene paṇ samyagdarshan svīkāratun nathī, ek samayamān abhed paripūrṇa dravya te ja samyagdarshanane mānya chhe. ekalā ātmāne samyagdarshan pratītamān lye chhe.. parantu samyagdarshan sāthe pragaṭatun samyaggnān sāmānya-visheṣh sarvane jāṇe chhe, samyaggnān chhe te paryāyane ane nimittane paṇ jāṇe chhe. samyagdarshanane paṇ jāṇanārun to samyaggnān ja chhe.

shraddhā ane gnān kyāre samyak thayān?

audayik, aupashamik, kṣhāyopashamik ke kṣhāyikabhāv e koī samyagdarshanano viṣhay nathī kemake te badhā paryāy chhe. samyagdarshanano viṣhay paripūrṇa dravya chhe, paryāyane samyagdarshan svīkāratun nathī, ekalī vastunun jyāre lakṣha karyun tyāre shraddhā samyak thaī.

prashnaḥ– te vakhate thatun samyaggnān kevun hoy chhe?
uttaraḥ– gnānano svabhāv sāmānya-visheṣh sarvane jāṇavāno chhe. jyāre gnāne

Page 130 of 655
PDF/HTML Page 185 of 710
single page version

a. 1. pari. 2 ] [ 129 ākhā dravyane, ūghaḍelā paryāyane ane vikārane jem chhe tem jāṇīne, ‘paripūrṇa svabhāv te hun, vikār rahyo te hun nahi’ em vivek karyo tyāre te samyak thayun chhe. samyagdarshanarūp ūghaḍelā paryāyane (1) samyagdarshananā viṣhayabhūt paripūrṇa vastune (ra) ane avasthānī ūṇapane (3)-e traṇene jem chhe tem samyaggnān jāṇe chhe; avasthāno svīkār gnānamān chhe. ā rīte samyagdarshan to ek nishchayane ja (abhed svarūpane ja) svīkāre chhe, ane samyagdarshananun avinābhāvī (sāthe ja rahetun) samyaggnān nishchay ane vyavahār bannene barābar jāṇīne vivek kare chhe. jo nishchay-vyavahār bannene na jāṇe to gnān pramāṇ (samyak) thatun nathī. jo vyavahāranun lakṣha kare to draṣhṭi khoṭī ṭhare chhe ane jo vyavahārane jāṇe ja nahi to gnān khoṭun ṭhare chhe. gnān nishchay-vyavahārano vivek kare chhe tyāre te samyak chhe ane draṣhṭi vyavahāranun lakṣha chhoḍīne nishchayane aṅgīkār kare to te samyak chhe.

samyagdarshanano viṣhay shun? mokṣhanun paramārtha kāraṇ koṇ?

samyagdarshananā viṣhayamān mokṣhaparyāy ane dravya evā bhed ja nathī, dravya ja paripūrṇa chhe te samyagdarshanane mānya chhe. bandh-mokṣha paṇ samyagdarshanane mānya nathī. bandh-mokṣhano paryāy, sādhakadashānā bhaṅg-bhed e badhāne samyaggnān jāṇe chhe.

samyagdarshanano viṣhay paripūrṇa dravya chhe te ja mokṣhanun paramārthakāraṇ chhe. pañchamahāvratādine ke vikalpane mokṣhanun kāraṇ kahevun te to sthūḷ vyavahār chhe, ane samyagdarshan-gnān-chāritrarūp sādhak avasthāne mokṣhanun kāraṇ kahevun te paṇ vyavahār chhe kemake te sādhak avasthāno paṇ jyāre abhāv thāy chhe tyāre mokṣhadashā pragaṭe chhe, eṭale te paṇ abhāvarūp kāraṇ chhe māṭe vyavahār chhe.

trikāḷī akhaṇḍ vastu chhe te ja mokṣhanun nishchayakāraṇ chhe. paramārthe to vastumān kāraṇ-kāryanā bhed paṇ nathī, kārya-kāraṇanā bhed paṇ vyavahār chhe. ek akhaṇḍ vastumān kārya-kāraṇanā bhedanā vichārathī vikalpa āve chhe tethī te paṇ vyavahār chhe; chhatān vyavahārapaṇe paṇ kārya-kāraṇanā bhed sarvathā na ja hoy to mokṣhadashā pragaṭāvavānun paṇ kahī shakāy nahi. eṭale avasthāmān sādhakasādhyanā bhed chhe; parantu abhedanā lakṣha vakhate vyavahāranun lakṣha hoy nahi kemake vyavahāranā lakṣhamān bhed āve chhe ane bhedanā lakṣhe paramārtha-abhed svarūp lakṣhamān āvatun nathī; tethī samyagdarshananā lakṣhyamān bhed āvatā nathī, ekarūp abhed vastu ja samyagdarshanano viṣhay chhe.


Page 131 of 655
PDF/HTML Page 186 of 710
single page version

130 ] [ mokṣhashāstra

samyagdarshan e ja shāntino upāy chhe.

anādithī ātmānā akhaṇḍ rasane samyagdarshan vaḍe jāṇyo nathī eṭale paramān ane vikalpamān jīv ras mānī rahyo chhe; paṇ hun akhaṇḍ ekarūp svabhāv chhun temān ja māro ras chhe, paramān kyāy māro ras nathī- em svabhāvadraṣhṭinā jore ekavār badhāne niras banāvī de! shubh vikalpa ūṭhe te paṇ mārī shāntinun sādhan nathī, mārī shānti mārā svarūpamān chhe, ām svarūpanā rasanā anubhavamān samasta sansārane niras banāvī de! tane sahajānand svarūpanā amr̥utarasanī apūrva shāntino anubhav pragaṭ thashe. teno upāy samyagdarshan ja chhe.

sansārano abhāv samyagdarshanathī thāy chhe

anantakāḷathī anant jīvo sansāramān rakhaḍe chhe ane anant kāḷamān anant jīvo samyagdarshan vaḍe pūrṇa svarūpanun bhān karīne mukit pāmyā chhe. jīvoe sansārapakṣha to anādithī grahaṇ karyo chhe parantu siddhano pakṣha kadī grahaṇ karyo nathī. have siddhano pakṣha grahaṇ karīne potānā siddhasvarūpane jāṇīne sansārano abhāv karavāno avasar āvyo chhe.. ane teno upāy ek mātra samyagdarshan chhe.


Page 132 of 655
PDF/HTML Page 187 of 710
single page version

mokṣhashāstra–gujarātī ṭīkā
adhyāy 1ḥparishiṣhṭa 3.
[3]
jignāsue dharma kevī rīte karavo?

je jīv jignāsu thaī svabhāv samajavā māge chhe te sukh levā ane duḥkh ṭāḷavā māge chhe. sukh potāno svabhāv chhe ane vartamānamān je duḥkh chhe te kṣhaṇik chhe tethī ṭaḷī shake chhe. vartamān duḥkhaavasthā ṭāḷīne sukharūp avasthā pote pragaṭ karī shake chhe; āṭalun to, je sat samajavā māge chhe teṇe svīkārī līdhun ja chhe. ātmāe potānā bhāvamān puruṣhārtha karī vikār rahit svarūpano nirṇay karavo joīe. vartamān vikār hovā chhatān vikār rahit svabhāvanī shraddhā karī shakāy chhe eṭale ke ā vikār ane duḥkh mārun svarūp nathī em nakkī thaī shake chhe.

pātra jīvanun lakṣhaṇ

jignāsu jīvone svarūpano nirṇay karavā māṭe pahelī ja gnānakriyā shāstroe batāvī chhe. svarūpano nirṇay karavā māṭe bījun kāī dān, pūjā, bhakti ke vrat- tapādi karavānun kahyun nathī, parantu shrutagnānathī ātmāno nirṇay karavānun ja kahyun chhe. kudev, kuguru ane kushāstra taraphano ādar ane te taraphanun valaṇ to khasī ja javun joīe tathā viṣhayādi paravastumān sukhabuddhi ṭaḷī javī joīe, badhā taraphathī ruchi ṭaḷīne potānī taraph ruchi vaḷavī joīe ane dev, guru, shāstrane yathārthapaṇe oḷakhī te taraph ādar kare, ane ā badhun jo svabhāvanā lakṣhe thayel hoy to te jīvane pātratā thaī kahevāy. āṭalī pātratā te hajī samyagdarshananun mūḷ kāraṇ nathī, samyagdarshananun mūḷ kāraṇ to chaitanyasvabhāvanun lakṣha karavun te chhe, parantu pratham to kudevādino sarvathā tyāg tathā sat dev-guru-shāstra ane satsamāgamano prem to pātra jīvone hoy ja. evā pātra thayelā jīvoe ātmānun svarūp samajavā shun karavun te ahīn spaṣhṭa batāvyun chhe.

samyagdarshananā upāy māṭe gnānīoe batāvelī kriyā

“pratham, shrutagnānanā avalambanathī gnānasvabhāvī ātmāno nishchay karīne, pachhī ātmānī pragaṭ prasiddhine māṭe, par padārthanī prasiddhinā kāraṇo je indriyo dvārā ane man dvārā pravartatī buddhio temane maryādāmān lāvīne jeṇe matignān- tattvane


Page 133 of 655
PDF/HTML Page 188 of 710
single page version

132 ] [ mokṣhashāstra ātmasanmukh karyun chhe evo, tathā nānā prakāranā pakṣhonā ālambanathī thatā anek vikalpo vaḍe ākuḷatā utpanna karanārī shrutagnānanī buddhione paṇ maryādāmān lāvī shrutagnān-tattvane paṇ ātmasanmukh karato, atyant vikalpa rahit thaīne, tatkāḷ... paramātmarūp ātmāne jyāre ātmā anubhave chhe te vakhate ja ātmā samyakpaṇe dekhāy chhe (arthāt shraddhāy chhe) ane jaṇāy chhe, te ja samyagdarshan ane gnān chhe.”

[juo, samayasār gāthā-144 ṭīkā]
ā peregrāph uparanun spaṣhṭīkaraṇ nīche pramāṇe chheḥ-
shrutagnān kone kahevun..?

“pratham shrutagnānanā avalambanathī gnānasvabhāvī ātmāno nirṇay karavo” - ām kahyun chhe. shrutagnān kone kahevun? sarvagna bhagavāne kahelun shrutagnān asti-nāsti dvārā vastusvarūpane siddha kare chhe. anekāntasvarūp vastune ‘svapaṇe chhe ane parapaṇe nathī’ -em je vastune svatantra siddha kare chhe te shrutagnān chhe.

par vastune chhoḍavānun kahe athavā par uparanā rāgane ghaṭāḍavānun kahe-e kāī bhagavāne kahelā shrutagnānanun lakṣhaṇ nathī. ek vastu potāpaṇe chhe ane te vastu anant paradravyathī chhūṭī chhe ām asti-nāstirūp paraspar viruddha be shaktio prakāshīne vastusvarūpane je batāve te anekānta chhe ane te ja shrutagnānanun lakṣhaṇ chhe. vastu svapaṇe chhe ane parapaṇe nathī-emān vastu kāyam siddha karī chhe.

shrutagnānanun vāstavik lakṣhaṇ–anekānta

ek vastumān ‘chhe’ ane ‘nathī’ evī paraspar viruddha be shaktio judī- judī apekṣhāthī prakāshīne vastunun parathī bhinna svarūp je batāve te shrutagnān chhe; ātmā sarva paradravyothī judī vastu chhe em pratham shrutagnānathī nakkī karavun joīe.

anant paravastuthī ā ātmā judo chhe em siddha thatān have potānā dravyaparyāyamān jovānun āvyun. mārun trikāḷī dravya te ek samay pūratī avasthārūpe nathī; eṭale ke vikār kṣhaṇik paryāyapaṇe chhe parantu trikāḷī svarūpapaṇe vikār nathī- ām vikār rahit svabhāvanī siddhi paṇ anekānt vaḍe ja thāy chhe. bhagavānanā kahelān satshāstronī mahattā anekāntathī ja chhe. bhagavāne paṇ jīvonī dayā pāḷavānun kahyun ke ahinsā batāvī athavā karmonun varṇan karyun-e kāī bhagavānane ke bhagavānanā kahelā shāstrane oḷakhavānun kharun lakṣhaṇ nathī.


Page 134 of 655
PDF/HTML Page 189 of 710
single page version

a. 1. pari. 3 ] [ 133

bhagavān paṇ bījānun karī shakayā nahi

bhagavāne potānun kārya pūrepūrun karyun paṇ bījānun bhagavāne kāī karyun nahi, kemake ek tattva potāpaṇe chhe ane parapaṇe nathī tethī te koī bījānun kāī karī shake nahi. darek dravya judān-judān svatantra chhe, koī koīnun kāī karī shake nahi-ām jāṇavun te ja bhagavānanā shāstranī oḷakhāṇ chhe; te ja shrutagnān chhe.

prabhāvanānun sāchun svarūp

koī jīv paradravyanī prabhāvanā karī shakato nathī, parantu jainadharma eṭale ke ātmāno vītarāg svabhāv tenī prabhāvanā dharmī jīvo kare chhe. ātmāne jāṇyā vagar ātmānā svabhāvanī vr̥uddhirūp prabhāvanā kevī rīte kare? prabhāvanā karavāno vikalpa ūṭhe te paṇ paranā kāraṇe nathī; bījā māṭe kāī paṇ potāmān thāy em kahevun te jainashāsananī maryādāmān nathī. jainashāsan to vastune svatantra, svādhīn, paripūrṇa sthāpe chhe.

kharī dayānun (ahinsānun) bhagavāne kahelun svarūp

bhagavāne bījā jīvonī dayā sthāpī-e vāt khoṭī chhe. parajīvanī kriyā ā jīv karī ja shakato nathī to pachhī tene bachāvavānun bhagavān kem kahe? bhagavāne to ātmānā svabhāvane oḷakhīne kaṣhāyabhāvathī potānā ātmāne bachāvavo te karavānun kahyun chhe; te ja kharī dayā chhe. potānā ātmāno nirṇay karyā vagar jīv shun karashe? bhagavānanā shrutagnānamān to em kahyun chhe ke- tun tārāthī paripūrṇa vastu chho, darek tattva potāthī ja svatantra chhe, koī tattvane bījā tattvano āshray nathī-ā pramāṇe vastunā svarūpane chhūṭun rākhavun te ahinsā chhe, ane ekabījānun karī shake em vastune parādhīn mānavī te hinsā chhe.

ānand pragaṭāvavānī bhāvanāvāḷo shun kare?

jagatanā jīvone sukh joīe chhe, sukh kaho ke dharma kaho. dharma karavo chhe eṭale ātmashānti joīe chhe, sārun karavun chhe. sārun kyān karavun chhe? ātmānī avasthāmān duḥkhano nāsh karīne vītarāgī ānand pragaṭ karavo chhe. e ānand evo joīe ke je svādhīn hoy-jenā māṭe paranun avalamban na hoy.. āvo ānand pragaṭāvavānī jene yathārtha bhāvanā hoy te jignāsu kahevāy. potāno pūrṇānand pragaṭāvavānī bhāvanāvāḷo jignāsu pahelān e jue ke evo pūrṇānand kone pragaṭayo chhe. potāne hajī tevo


Page 135 of 655
PDF/HTML Page 190 of 710
single page version

134 ] [ mokṣhashāstra ānand pragaṭ nathī paṇ potāne jenī bhāvanā chhe tevo ānand bījā koīkane pragaṭayo chhe ane jemane te ānand pragaṭayo chhe evāonā nimittathī pote te ānand pragaṭāvavāno sācho mārga jāṇe-ām jāṇyun temān sāchān nimittonī oḷakhāṇ paṇ āvī gaī. āṭalun kare tyān sudhī hajī jignāsu chhe.

potānī avasthāmān adharma-ashānti chhe te ṭāḷīne dharma-shānti pragaṭāvavī chhe. te shānti potāne ādhāre ane paripūrṇa joīe chhe. āvī jene jignāsā thāy te pratham em nakkī kare chhe ke-hun ek ātmā mārun paripūrṇa sukh pragaṭāvavā māgun chhun, to tevun paripūrṇa sukh koīne pragaṭayun hovun joīe; jo paripūrṇa sukh-ānand pragaṭ na hoy to duḥkhī kahevāy. jene paripūrṇa ane svādhīn ānand pragaṭayo hoy te ja sampūrṇa sukhī chhe; tevā sarvagna chhe.. ā rīte jignāsu potānā gnānamān sarvagnano nirṇay kare chhe. paranun karavā-mūkavānī vāt to chhe ja nahi, -jyāre parathī jarā chhūṭo paḍayo tyāre to ātmānī jignāsā thaī chhe. ā to parathī khasīne jene potānun hit karavānī jhaṅkhanā jāgī chhe evā jignāsu jīvanī vāt chhe. paradravya pratyenī sukhabuddhi ane ruchi ṭāḷī te pātratā, ane svabhāvanī ruchi ane oḷakhāṇ thavī te pātratānun phaḷ chhe.

duḥkhanun mūḷ bhūl chhe. jeṇe potānī bhūlathī duḥkh utpanna karyun chhe te potānī bhūl ṭāḷe to tenun duḥkh ṭaḷe. bījā koīe bhūl karāvī nathī tethī bījo koī potānun duḥkh ṭāḷavā samartha nathī.

shrutagnānanun avalamban–e ja pahelī kriyā

je ātmakalyāṇ karavā taiyār thayo chhe evā jignāsue pratham shun karavun-te batāvāy chhe. ātmakalyāṇ enī meḷe thaī jatun nathī paṇ potānā gnānamān ruchi ane puruṣhārthathī ātmakalyāṇ thāy chhe. potānun kalyāṇ karavā māṭe, jeone pūrṇa kalyāṇ pragaṭayun chhe te koṇ chhe, teo shun kahe chhe, teoe pratham shun karyun hatun-eno potānā gnānamān nirṇay karavo paḍashe; eṭale ke sarvagnanun svarūp jāṇīne temanā kahelā shrutagnānanā avalambanathī potānā ātmāno nirṇay karavo joie, e ja pratham kartavya chhe. koi paranā avalambanathī dharma pragaṭato nathī, chhatān jyāre pote potānā puruṣhārthathī samaje chhe tyāre sāme nimitta tarīke sat dev-guru ja hoy chhe.

ā rīte pahelo ja nirṇay e āvyo ke koī pūrṇa puruṣh sampūrṇa sukhī chhe ane sampūrṇa gnātā chhe; te ja puruṣh pūrṇa sukhano pūrṇa satya mārga kahī shake chhe; pote te samajīne potānun pūrṇa sukh pragaṭ karī shake chhe; ane pote samaje tyāre sāchān dev


Page 136 of 655
PDF/HTML Page 191 of 710
single page version

a. 1. pari. 3 ] [ 13p guru-shāstro ja nimittarūp hoy chhe. jene strī, putra, paisā vagerenī eṭale ke sansāranān nimitto taraphanī tīvra ruchi hashe tene dharmanān nimitto dev-guru-shāstra pratyenī ruchi nahi thāy eṭale tene shrutagnānanun avalamban ṭakashe nahi ane shrutagnānanā avalamban vagar ātmāno nirṇay thāy nahi, kemake ātmānā nirṇayamān sat nimitto ja hoy parantu kudev-kuguru-kushāstra e koī ātmānā nirṇayamān nimittarūp thāy ja nahi. je kudevādine māne tene ātmanirṇay hoy ja nahi.

bījānī sevā karīe to dharma thāy-e mānyatā to jignāsune hoy ja nahi. paṇ yathārtha dharma kem thāy te māṭe pratham pūrṇa gnānī bhagavān ane temanān kahelān shāstronā avalambanathī gnānasvabhāvī ātmāno nirṇay karavāno udyamī thāy. dharmanī kaḷā ja jagat samajyun nathī. jo dharmanī ek kaḷā paṇ shīkhe to teno mokṣha thayā vagar rahe nahi.

jignāsu jīv pahelān sudevādino ane kudevādino nirṇay karīne kudevādine chhoḍe chhe, ane sat dev-gurunī evī laganī lāgī chhe ke-satpuruṣho shun kahe chhe te samajavānun ja lakṣha chhe, eṭale ashubhathī to haṭhī ja gayo chhe. jo sānsārik ruchithī pāchho nahi haṭhe to shrutanā avalambanamān ṭakī shakashe nahi.

dharma kayān chhe ane kem thāy?

ghaṇā jignāsuone ā ja prashna ūṭhe chhe ke dharma māṭe pratham shun karavun? shun ḍuṅgarā upar chaḍavun, ke sevā-pūjā karyā karavī ke gurunī bhakti karīne temanī kr̥upā meḷavavī ke dān karavun? to teno javāb e chhe ke emān kyāy ātmāno dharma nathī. dharma to potāno svabhāv chhe, dharma parādhīn nathī, koīnā avalambane dharma thato nathī, dharma koīno āpyo apāto nathī; paṇ potānī oḷakhāṇathī ja dharma thāy chhe. jene potāno pūrṇānand joīe chhe teṇe pūrṇa ānandanun svarūp shun chhe, te kone pragaṭayo chhe te nakkī karavun joīe. je ānand hun ichchhun chhun te pūrṇa abādhit ichchhun chhun eṭale koī ātmāo tevī pūrṇānand dashā pāmyā chhe ane teone pūrṇānand dashāmān gnān paṇ pūrṇa ja chhe; kemake jo gnān pūrṇa na hoy to rāg-dveṣh rahe ane rāg-dveṣh rahe to duḥkh rahe, jyān duḥkh hoy tyān pūrṇānand na hoī shake. māṭe jemane pūrṇānand pragaṭayo chhe evā sarvagna bhagavān chhe temano ane teo shun kahe chhe teno jignāsue nirṇay karavo joīe. tethī ja kahyun chhe ke ‘pratham, shrutagnānanā avalamban vaḍe ātmāno nirṇay karavo..’ āmān upādān-nimittanī sandhi rahelī chhe. gnānī koṇ chhe, sat vāt koṇ kahe chhe-e badhun nakkī karavā māṭe nivr̥utti levī joīe. jo strī-kuṭumb-


Page 137 of 655
PDF/HTML Page 192 of 710
single page version

136 ] [ mokṣhashāstra -lakṣhmīno prem ane sansāranī ruchimān ochhap nahi thāy to te satsamāgam māṭe nivr̥utti lai shakashe nahi. shrutanun avalamban levānun kahyun tyān ja tīvra ashubh bhāvano to tyāg āvī gayo. ane sāchān nimittonī oḷakhāṇ karavānun paṇ āvī gayun.

sukhano upāy–gnān ane satsamāgam

tāre sukh joīe chhe ne? jo tāre sukh joītun hoy to tun pahelān sukh kyān chhe ane te kem pragaṭe teno nirṇay kar, gnān kar. sukh kyān chhe ane kem pragaṭe chhe tenā gnān vagar sukāī jāy topaṇ sukh na maḷe-dharma na thāy. sarvagna bhagavānanā kahelā shrutagnānanā avalamban vaḍe e nirṇay thāy chhe ane te nirṇay karavo e ja pratham dharma chhe. jene dharma karavo hoy te dharmīne oḷakhī teo shun kahe chhe teno nirṇay karavā māṭe satsamāgam kare. satsamāgame jene shrutagnānanun avalamban thayun ke aho! paripūrṇa ātmavastu, ā ja utkr̥uṣhṭa mahimāvant chhe, āvun param svarūp men anantakāḷamān sāmbhaḷ‌yun paṇ nathī- ām thatān tene svarūpanī ruchi jāge ane satsamāgamano raṅg lāge, eṭale tene kudevādi ke sansār pratyenī ruchi hoy ja nahi.

jo vastune oḷakhe to prem jāge ane te taraphano puruṣhārtha vaḷe. ātmā anādithī svabhāvane chūkīne parabhāvarūpī paradeshamān rakhaḍe chhe, svarūpanī bahār- sansāramān rakhaḍatān rakhaḍatān param pitā sarvagna paramātmā ane param hitakārī shrī param guru bheṭayā. ane teo pūrṇa hit kem thāy te sambhaḷāve chhe ane ātmānā svarūpanī oḷakhāṇ karāve chhe. potānun svarūp sāmbhaḷatān kayā dharmīne ullās na āve? āve ja, ātmasvabhāvanī vāt sāmbhaḷatān jignāsu jīvone mahimā āve ja.. aho! anantakāḷathī ā apūrva gnān na thayun, svarūpanī bahār parabhāvamān bhamīne ā anantakāḷ duḥkhī thayo, ā apūrva gnān pūrve jo karyun hot to ā duḥkh na hot.. ām svarūpanī jhaṅkhanā lāge, ras āve, mahimā jāge.. ane e mahimāne yathārthapaṇe ghūṇṭatān svarūpano nirṇay kare. ā rīte jene dharma karīne sukhī thavun hoy teṇe pratham shrutagnānanun avalamban laīne ātmāno nirṇay karavo.

bhagavānanī shrutagnānarūpī dorīne draḍhapaṇe pakaḍīne tenā avalambanathī svarūpamān pahoñchī javāy chhe. shrutagnānanun avalamban eṭale shun? sāchā shrutagnānano ja ras chhe, anya kushrutagnānano ras nathī, sansāranī vātono tīvra ras ṭaḷī gayo chhe ane shrutagnānano tīvra ras lāgyo chhe-ā rīte shrutagnānanā avalamban vaḍe gnānasvabhāvī ātmāno nirṇay karavā je taiyār thayo chhe tene alpakāḷamān ātmabhān thashe.. sansārano tīvra lohavāṭ jenā hr̥udayamān ghoḷāto hoy tene to ā param shānt svabhāvanī vāt samajavānī pātratā nahi.


Page 138 of 655
PDF/HTML Page 193 of 710
single page version

a. 1. pari. 3 ] [ 137 jāge.. ahīn je ‘shrutanun avalamban’ mūkayun chhe te avalamban to svabhāvanā lakṣhe chhe, pāchhā na pharavānā lakṣhe chhe. gnānasvabhāvī ātmāno nirṇay karavā māṭe jeṇe shrutanun avalamban upāḍayun te ātmasvabhāvano nirṇay kare ja kare. pāchho phare evī vāt shāstramān līdhī nathī.

sansāranī ruchi ghaṭāḍīne ātmāno nirṇay karavānā lakṣhe je ahīn sudhī āvyo tene shrutagnānanā avalambane nirṇay thavāno ja, nirṇay na thāy tem bane ja nahi. shāhukāranā chopaḍe divāḷānī vāt ja na hoy, tem ahīn dīrghasansārīnī vāt ja nathī. ahīn to sāchā jignāsu jīvonī ja vāt chhe. badhī vātanī hā jī hā bhaṇe ane ekey vātano potānā gnānamān nirṇay kare nahi evā ‘dhajānī pūñchhaḍī’ jevā jīvonī vāt nathī līdhī. ṭaṅkaṇakhār jevī vāt chhe. je anantakāḷanā sansārano ant lāvavā māṭe pūrṇa svabhāvanā lakṣhe sharūāt karavā nīkaḷ‌yo chhe evā jīvanī sharūāt pāchhī nahi phare-evānī ja ahīn vāt chhe. ā to apratihat mārga chhe. ‘pūrṇatānā lakṣhe sharūāt te ja vāstavik sharūāt chhe.’ pūrṇatānā lakṣhe ūpaḍelī sharūāt pāchhī na phare; pūrṇatānā lakṣhe pūrṇatā thāy ja.

je taraphanī ruchi te taraphanun gholan

ek ne ek vāt pheravī pheravīne kahevāy chhe, tethī ruchivant jīvane kaṇṭāḷo na āve. nāṭakanī ruchivāḷo nāṭakamān ‘vansamor’ karīne paṇ potānī ruchivāḷī vastune vāramvār jue chhe; tem je bhavyajīvone ātmānī ruchi thaī ane ātmānun karavā māṭe nīkaḷ‌yā te vāramvār ruchipūrvak darek vakhate-khātān, pītān, chālatān, sūtān, besatān, bolatān, vichāratān-nirantar shrutanun ja avalamban, svabhāvanā lakṣhe kare chhe; temān koī kāḷ ke kṣhetranī maryādā karatā nathī. shrutagnānanī ruchi ane jignāsā evī jāmī chhe ke kayārey paṇ te khasatī nathī. amuk kāḷ avalamban karavun-pachhī mūkī devun em nathī kahyun parantu shrutagnānanā avalamban vaḍe ātmāno nirṇay karavānun kahyun chhe. jene sāchā tattvanī ruchi thaī chhe te bījān sarva kāryonī prītine gauṇ ja kare chhe.

prashnaḥ– tyāre shun satnī prīti thāy eṭale khāvā-pīvānun ane dhandho-vepār badhun chhoḍī devun? shrutagnān sāmbhaḷ‌yā ja karavun- parantu sāmbhaḷīne karavun shun?

uttaraḥ– satnī prīti thāy eṭale tarat ja khāvāpīvānun badhun chhūṭī ja jāy evo niyam nathī. parantu te taraphanī ruchi to avashya ghaṭe ja. paramānthī sukhabuddhi ūḍī jāy ane badhāmān ek ātmā ja āgaḷ hoy eṭale nirantar ātmānī ja dhagash ane


Page 139 of 655
PDF/HTML Page 194 of 710
single page version

138 ] [ mokṣhashāstra jhaṅkhanā hoy. mātra shrutagnān sāmbhaḷ‌yā ja karavun em kahyun nathī parantu shrutagnān dvārā ātmāno nirṇay karavo. shrutanā avalambananī dhūn chaḍatān tyān dev, guru, shāstra, dharma, nishchay, vyavahār vagere anek paḍakhānthī vāto āve te badhān paḍakhān jāṇīne ek gnānasvabhāvī ātmāno nishchay karavo joīe. āmān bhagavān kevā, temanān shāstro kevān ane teo shun kahe chhe e badhānun avalambane em nirṇay karāve chhe ke tun gnān chho, ātmā gnānasvarūpī ja chhe. gnān sivāy bījun kāī te karī shakato nathī.

dev-guru-shāstra kevān hoy ane te dev-guru-shāstrane oḷakhīne temanun avalamban lenār pote shun samajyo hoy te āmān batāvyun chhe. ‘tun gnānasvabhāvī ātmā chho, tāro svabhāv jāṇavāno ja chhe. kāī paranun karavun ke puṇya-pāpanā bhāv karavā te tārun svarūp nathī’-ām je batāvatān hoy te sāchān dev-guru-shāstra chhe, ane ā pramāṇe je samaje te ja dev-guru-shāstranā avalambane shrutagnānane samajyo chhe. paṇ je rāgathī dharma manāvatā hoy, sharīrāshrit kriyā ātmā kare em manāvatā hoy, jaḍ karma ātmāne herān kare em kahetā hoy te koī dev-guru-shāstra sāchān nathī.

je sharīrādi sarva parathī bhinna gnānasvabhāvī ātmānun svarūp batāvatān hoy ane puṇya-pāpanun kartavya ātmānun nathī em batāvatān hoy te ja satshrut chhe, te ja sāchā dev chhe ane te ja sāchā guru chhe. je puṇyathī dharma batāve, sharīranī kriyāno kartā ātmā chhe em batāve ane rāgathī dharma batāve te badhā kudev, kuguru, kushāstra chhe; kemake teo jem chhe tem vastusvarūpanā jāṇakār nathī paṇ ūlaṭun svarūp batāve chhe. vastusvarūp jem chhe tem na batāve ane jarāpaṇ viruddha batāve te koī dev, koī guru ke koī shāstra sāchān nathī.

shrutagnānanā avalambananun phaḷ–ātma anubhav

‘hun ātmā to gnāyak chhun, puṇya-pāpanī vr̥uttio mārun gney chhe, te mārā gnānathī judī chhe’ ām pahelān vikalpa dvārā dev-guru-shāstranā avalambane yathārtha nirṇay karavo; ā to hajī gnānasvabhāvano anubhav thayo nathī tyār pahelānī vāt chhe. jeṇe svabhāvanā lakṣhe shrutanun avalamban līdhun chhe te alpakāḷamān ātma-anubhav karashe ja. pratham vikalpamān em nakkī karyun ke parathī to hun judo, puṇya-pāp paṇ mārun svarūp nahi, mārā shuddha svabhāv sivāy dev-guru-shāstranun paṇ avalamban paramārthe nahi, hun to svādhīn gnānasvabhāvī chhun; ām jeṇe nirṇay karyo tene anubhav thayā vagar raheshe ja nahi.

puṇya-pāp mārun svarūp nathī, hun gnāyak chhun-āvī jeṇe nirṇay dvārā hā pāḍī

Page 140 of 655
PDF/HTML Page 195 of 710
single page version

a. 1. pari. 3 ] [ 139 tenun pariṇaman puṇya-pāp taraphathī pāchhun khasīne gnāyakasvabhāv taraph ḍhaḷ‌yun eṭale tene puṇya-pāpano ādar na rahyo tethī te alpakāḷamān puṇya-pāp rahit svabhāvano nirṇay karīne ane tenī sthiratā karīne vītarāg thaī pūrṇa thaī jashe. pūrṇanī ja vāt chhe- sharūāt ane pūrṇatā vachche āntaro pāḍayo ja nathī kemake sharūāt thaī chhe te pūrṇatāne lakṣhamān laīne ja thaī chhe; satya sambhaḷāvanār ane sāmbhaḷanār bannenī pūrṇatā ja chhe; jeo pūrṇa svabhāvanī vāt kare chhe te dev, guru ane shāstra e traṇe to pavitra ja chhe; tenā avalambane jeṇe hā pāḍī te paṇ pūrṇa pavitra thayā vagar rahe ja nahi.. pūrṇanī hā pāḍīne āvyo chhe te pūrṇa thashe ja.. ā rīte upādān nimittanī sandhi sāthe ja chhe.

samyagdarshan thayā pahelān..

ātmānand pragaṭ karavā māṭenī pātratānun svarūp shun? tāre dharma karavo chhe ne? to tun tane oḷakh. pahelāmān pahelān sācho nirṇay karavānī vāt chhe. are, tun chho koṇ? shun kṣhaṇik puṇya-pāpano karanār te ja tun chho? nā, nā. tun to gnān karanār gnānasvabhāvī chho. parane grahanār ke chhoḍanār tun nathī, jāṇanār ja tun chho. āvo nirṇay te ja dharmanī pahelī sharūātano (samyagdarshanano) upāy chhe. sharūātamān eṭale ke samyagdarshan pahelān āvo nirṇay na kare to te pātratāmān paṇ nathī. māro sahaj svabhāv jāṇavāno chhe- āvo shrutanā avalambane je nirṇay kare chhe te pātra jīv chhe. jene pātratā pragaṭī tene anrtaanubhav thavāno ja chhe. samyagdarshan thayā pahelān jignāsu jīv-dharmasanmukh thayelo jīv-satsamāgame āvelo jīv shrutagnānanā avalambane gnānasvabhāvī ātmāno nirṇay kare chhe.

hun gnānasvabhāvī jāṇanār chhun, gneyamān kyāy rāg-dveṣh karī aṭake tevo māro gnānasvabhāv nathī; par game tem ho, hun to teno mātra jāṇanār chhun, māro jāṇanār svabhāv paranun kāī karanār nathī; hun jem gnān svabhāvī chhun tem jagatanā badhā ātmāo gnānasvabhāvī chhe, teo pote potānā gnānasvabhāvano nirṇay chūkayā chhe tethī duḥkhī chhe, teo jāte nirṇay kare to teonun duḥkh ṭaḷe, hun koīne pheravavā samartha nathī. par jīvonun duḥkh hun ṭāḷī shakun nahi. kemake duḥkh teoe potānī bhūlathī karyun chhe ane teo potānī bhūl ṭāḷe to temanun duḥkh ṭaḷe, koī paranā lakṣhe aṭakavāno gnānano svabhāv nathī.

pratham shrutanun avalamban batāvyun temān pātratā thaī chhe eṭale ke shrutanā avalambanathī ātmāno avyakta nirṇay thayo chhe, tyār pachhī pragaṭ anubhav kem thāy te nīche kahevāmān āve chheḥ-


Page 141 of 655
PDF/HTML Page 196 of 710
single page version

140 ] [ mokṣhashāstra

samyagdarshan pahelān shrutagnānanā avalambananā jore ātmānā gnānasvabhāvane avyaktapaṇe lakṣhamān līdho chhe, have pragaṭarūp lakṣhamān lye chhe- anubhav kare chhe- ātmasākṣhātkār arthāt samyagdarshan kare chhe, te kaī rīte? tenī rīte e chhe ke “.. pachhī ātmānī pragaṭ prasiddhine māṭe par padārthanī prasiddhinān kāraṇo je indriy ane manadvārā pravartatī buddhio temane maryādāmān lāvīne jeṇe matignānatattvane ātmasukh karyun chhe evo” apragaṭarūp nirṇay thayo hato te have pragaṭarūp kārya lāve chhe. je nirṇay karyo hato tenun phaḷ pragaṭe chhe.

ā nirṇay jagatanā badhā sañgnī ātmāo karī shake chhe. badhā ātmāo paripūrṇa bhagavān ja chhe, tethī badhā potānā gnānasvabhāvano nirṇay karī shakavā samartha chhe. je ātmānun karavā māge tene te thaī shake chhe, parantu anādithī potānī darakār karī nathī. bhāī re! tun koṇ vastu chho te jāṇyā vinā tun karīsh shun? pahelān ā gnānasvabhāvī ātmāno nirṇay karavo joīe, e nirṇay thatān avyaktapaṇe ātmānun lakṣha āvyun, pachhī paranā lakṣhathī ane vikalpathī khasīne svanun lakṣha pragaṭ anubhavapaṇe karavun.

ātmānī pragaṭ prasiddhi māṭe indriy ane manathī je par lakṣha jāy chhe tene pheravīne te matignānane svamān ekāgra karatān ātmānun lakṣha thāy chhe eṭale ke ātmānī pragaṭapaṇe prasiddhi thāy chhe; ātmāno pragaṭarūp anubhav thavo te ja samyagdarshan chhe ane samyagdarshan e ja dharma chhe.

dharma māṭe pahelān shun karavun?

māṇaso kahe chhe ke ātmānun kāī na samajāy to puṇyanā shubhabhāv to karavā ke nahi? teno uttaraḥ- pratham svabhāv samajavo te ja dharma chhe, dharma vaḍe ja sansārano ant chhe, shubhabhāvathī dharma thāy nahi ane dharma vagar sansārano ant āve nahi. dharma to potāno svabhāv chhe, māṭe pahelān svabhāv samajavo joīe.

prashnaḥ– svabhāv na samajāy to shun karavun? samajatān vār lāge to shun ashubh bhāv karīne durgati javun? shubhathī to dharma thavānī nā kaho chho?

uttaraḥ– pratham to ā vāt na samajāy em bane ja nahi. samajatān vār lāge tyān samajaṇanā lakṣhe ashubhabhāv ṭāḷī shubhabhāv karavānī nā nathī, parantu shubhabhāvathī dharma thato nathī- em jāṇavun. jyān sudhī koī paṇ jaḍ vastunī kriyā ane rāganī kriyāne jīv potānī māne tyān sudhī sāchī samajaṇanā mārge nathī.


Page 142 of 655
PDF/HTML Page 197 of 710
single page version

a. 1. pari. 3 ] [ 141

sukhano rasto sāchī samajaṇ; vikāranun phaḷ jaḍ

jo ātmānī sāchī ruchi thāy to samajaṇano rasto līdhā vagar rahe nahi; satya joītun hoy, sukh joītun hoy to ā ja rasto chhe. samajatān bhale vār lāge, parantu mārga to sāchī samajaṇano levo joīe ne! sāchī samajaṇano mārga lye to satya samajāyā vagar rahe ja nahi. jo āvā manuṣhyadehamān ane satsamāgamanā yoge paṇ satya na samaje to pharī āvān satyanān ṭāṇān maḷatān nathī. hun koṇ chhun tenī jene khabar nathī ane ahīn ja svarūp chukīne jāy chhe te jyān jashe tyān shun karashe? shānti kyāthī lāvashe? ātmānā bhān vagar kadāch shubhabhāv karyā hoy to paṇ te shubhanun phaḷ jaḍamān jāy chhe, ātmāmān puṇyanun phaḷ āvatun nathī. ātmānī darakār karī nathī ane ahīnthī ja je mūḍh thaī gayo chhe teṇe kadāch shubhabhāv karyā to rajakaṇo bandhāṇā ane te rajakaṇonā phaḷamān paṇ rajakaṇono sanyog maḷavāno, rajakaṇono sanyog maḷe temān ātmāne shun? ātmānī shānti to ātmāmān chhe, parantu tenī to darakār karī nathī.

asādhya koṇ? ane shuddhātmā koṇ?

agnānī jaḍanun lakṣha karīne jaḍ jevo thaī gayo chhe, maratān ja potāne bhūlīne sanyogadraṣhṭithī mare chhe, asādhyapaṇe varte chhe eṭale chaitanyasvarūpanun bhān nathī, te jīvatān ja asādhya ja chhe. bhale, sharīr hāle, chāle, bole, paṇ e to jaḍanī kriyā chhe. teno dhaṇī thayo paṇ antaramān sādhya je gnānasvarūp tenī jene khabar nathī te asādhya (jīvatun muḍadun) chhe. vastuno svabhāv yathārthapaṇe samyagdarshan pūrvakanā gnānathī na samaje to jīvane svarūpano kiñchit lābh nathī; samyagdarshan-gnānavaḍe svarūpanī oḷakhāṇ ane nirṇay karīne je ṭharyo tene ja ‘shuddha ātmā’ evun nām maḷe chhe, ane shuddhātmā e ja samyagdarshan tathā samyaggnān chhe. ‘hun shuddha chhun’ evo vikalpa chhūṭīne ekalo ātma-anubhav rahī jāy te ja samyagdarshan ane samyaggnān chhe, e kāī ātmāthī judān nathī.

satya jene joītun hoy tevā jignāsu-samaju jīvane koi asatya kahe to te asatyanī hā pāḍī de nahi- asatno svīkār na kare, jene satsvabhāv joīto hoy te svabhāvathī viruddha bhāvanī hā na pāḍe-tene potānā na māne. vastunun svarūp shuddha chhe teno barābar nirṇay karyo ane vr̥utti chhūṭī jatān je abhed shuddha anubhav thayo te ja dharma chhe. āvo dharma kevī rīte thāy, dharma karavā māṭe pratham shun karavun? te sambandhī ā kathan chāle chhe.


Page 143 of 655
PDF/HTML Page 198 of 710
single page version

142 ] [ mokṣhashāstra

dharmanī ruchivāḷā jīv kevā hoy?

dharmane māṭe pahelāmmān pahelān shrutagnānanun avalamban laī shravaṇ-mananathī gnānasvabhāvī ātmāno nishchay karavo ke hun ek gnānasvabhāv chhun, gnānasvabhāvamān gnān sivāy kāī karavā-mūkavāno svabhāv nathī. ā pramāṇe sat samajavāmān je kāḷ jāy chhe te paṇ anantakāḷe nahi karelo evo apūrva abhyās chhe. jīvane sat taraphanī ruchi thāy eṭale vairāgya jāge ane ākhā sansār taraphanī ruchi ūḍī jāy, chorāshīnā avatārano trās thaī jāy ke ‘ā trās shā? svarūpanun bhān nahi ane kṣhaṇe kṣhaṇe parāshrayabhāvamān rāchavun-ā te kāī manuṣhyanā jīvan chhe? tiryañch vagerenān duḥkhanī to vāt ja shī, parantu ā manuṣhyamān paṇ āvān jīvan? ane maraṇ ṭāṇe svarūpanā bhān vagar asādhya thaīne maravun? -ā pramāṇe sansārano trās thatān svarūp samajavānī ruchi thāy. vastu samajavā māṭe je kāḷ jāy te paṇ gnānanī kriyā chhe, satno mārga chhe.

jignāsuoe pratham gnānasvabhāvī ātmāno nirṇay karavo; hun ek jāṇanār chhun, mārun svarūp gnān chhe, te jāṇavāvāḷun chhe, puṇya-pāpanā bhāv ke svarga-narak ādi koī māro svabhāv nathī-em shrutagnān vaḍe ātmāno pratham nirṇay karavo te ja pratham upāy chhe.

upādān–nimitta ane. kāraṇ–kārya

1. sāchā shrutagnānanā avalamban vinā ane ra-shrutagnānathī gnānasvabhāvī ātmāno nirṇay karyā vinā ātmā anubhavamān āve nahi. āmān ātmāno anubhav karavo te kārya chhe, ātmāno nirṇay te upādānakāraṇ chhe ane shrutanun avalamban te nimitta chhe. shrutanā avalambanathī gnānasvabhāvano je nirṇay karyo tenun phaḷ te nirṇay anusār ācharaṇ arthāt anubhav karavo te chhe. ātmāno nirṇay te kāraṇ ane ātmāno anubhav te kārya-e rīte ahīn līdhun chhe, eṭale je nirṇay kare tene anubhav thāy ja em vāt karī chhe.

anrtaanubhavano upāy arthāt gnānanī kriyā

have, ātmāno nirṇay karyā pachhī teno pragaṭ anubhav kaī rīte karavo te batāve chheḥ- nirṇay anusār shraddhānun ācharaṇ te anubhav chhe. pragaṭ anubhavamān shāntinun vedan lāvavā māṭe eṭale ātmānī pragaṭ prasiddhi māṭe par padārthanī prasiddhinān kāraṇone chhoḍī devān joīe. pratham ‘hun gnānānandasvarūpī ātmā chhun.’ - em nishchay karyā pachhī ātmānā ānandano pragaṭ bhogavaṭo karavā (vedan karavā- anubhav karavā) māṭe, par


Page 144 of 655
PDF/HTML Page 199 of 710
single page version

a. 1. pari. 3 ] [ 143 padārthanī prasiddhinān kāraṇo-je indriy ane man dvārā paralakṣhe pravartatun gnān tene sva taraph vāḷavun; dev-guru-shāstra vagere par padārtha taraphanun lakṣha tathā mananā avalambane pravartatī buddhi arthāt matignān tene saṅkochīne-maryādāmān lāvīne potā taraph vāḷavun te anrtaanubhavano panth chhe, sahaj shītaḷ svarūp anākuḷ svabhāvanī chhāyāmān pesavānun pagathiyun chhe.

pratham, ātmā gnānasvabhāvī chhe evo barābar nishchay karīne, pachhī pragaṭ anubhav karavā māṭe par taraph vaḷatā bhāv je mati ane shrutagnān temane sva taraph ekāgra karavā, je gnān paramān vikalpa karīne aṭake chhe te ja gnānane tyānthī khaseḍīne svabhāvamān vāḷavun. mati ane shrutagnānanā je bhāv chhe te to gnānamān ja rahe chhe, parantu pahelān te bhāvo par taraph vaḷatā, have tene ātmasanmukh karatān svabhāvanun lakṣha thāy chhe. ātmānā svabhāvamān ekāgra thavānān ā kramasar pagathiyān chhe.

gnānamān bhav nathī

jeṇe mananā avalambane pravartatā gnānane manathī chhoḍāvī svataraph vāḷ‌yun chhe arthāt matignān par taraph vaḷatun tene maryādāmān laīne ātmasanmukh karyun chhe tenā gnānamān anant sansārano nāstibhāv ane gnānasvabhāvano astibhāv chhe. āvī samajaṇ ane āvun gnān karavun temān anant puruṣhārtha chhe. svabhāvamān bhav nathī tethī jene svabhāv taraphano puruṣhārtha ūgyo tene bhavanī shaṅkā rahetī nathī. jyān bhavanī shaṅkā chhe tyān sāchun gnān nathī ane jyān sāchun gnān chhe tyān bhavanī shaṅkā nathī-ā rīte ‘gnān’ ane ‘bhav’nī ekabījāmān nāsti chhe.

puruṣhārtha vaḍe satsamāgamathī ekalā gnānasvabhāvī ātmāno nirṇay karyā pachhī ‘hun abandh chhun ke bandhavāḷo chhun, shuddha chhun ke ashuddha chhun, trikāḷ chhun ke kṣhaṇik chhun’-evī je vr̥uttio ūṭhe temān paṇ hajī ātmashānti nathī, te vr̥uttio ākuḷatāmayaātmashāntinī virodhinī chhe. nayapakṣhonā avalambanathī thatā manasambandhī anek prakāranā vikalpo tene paṇ maryādāmān lāvīne arthāt te vikalpone rokavānā puruṣhārtha vaḍe shrutagnānane paṇ ātmasanmukh karatān shuddhātmāno anubhav thāy chhe; ā rīte mati ane shrutagnānane ātmasanmukh karavā te ja samyagdarshan chhe. indriy ane mananā avalambane matignān paralakṣhe pravartatun tene, ane mananā avalambane shrutagnān anek prakāranā nayapakṣhonā vikalpomān aṭakatun tene-eṭale ke parāvalambane pravartatān matignān ane shrutagnānane maryādāmān lāvīne-anrtasvabhāvasanmukh karīne, te gnāno dvārā ek gnānasvabhāvane pakaḍīne (lakṣhamān laīne), nirvikalpa thaīne, tatkāḷ nijarasathī ja pragaṭ


Page 145 of 655
PDF/HTML Page 200 of 710
single page version

144 ] [ mokṣhashāstra thatā shuddhātmāno anubhav karavo, te anubhav ja samyagdarshan ane samyaggnān chhe.

–ā rīte anubhavamān āvato shuddhātmā kevo chhe?

shuddhātmā ādi-madhya-ant rahit trikāḷ ekarūp chhe, temān bandh-mokṣha nathī, te anākuḷatāsvarūp chhe, ‘hun shuddha chhun ke ashuddha chhun’-evā vikalpathī thatī je ākuḷatā tenāthī rahit chhe. lakṣhamānthī puṇya-pāpano āshray chhūṭīne ekalo ātmā ja anubhavarūp chhe, kevaḷ ek ātmāmān puṇya-pāpanā koī bhāvo nathī. jāṇe ke ākhāy vishva par tarato hoy eṭale ke samasta vibhāvothī judo thaī gayo hoy tevo chaitanyasvabhāv chhūṭo akhaṇḍ pratibhāsamay anubhavāy chhe. ātmāno svabhāv puṇya-pāpanī upar tarato chhe. tarato eṭale temān bhaḷī jato nathī, te-rūp thato nathī parantu tenāthī chhūṭo ne chhūṭo rahe chhe. anant chhe eṭale ke jenā svabhāvano kadī ant nathī; puṇya-pāp to antavāḷān chhe, gnānasvarūp anant chhe ane vignānaghan chhe- ekalā gnānano ja piṇḍ chhe. ekalā gnānapiṇḍamān rāg-dveṣh jarāpaṇ nathī. rāgano agnānabhāve kartā hato paṇ svabhāvabhāve rāgano kartā nathī. akhaṇḍ ātmasvabhāvano anubhav thatān je je asthiratānā vibhāvo hatā te badhāthī chhūṭīne jyāre ā ātmā, vignānaghan eṭale jemān koī vikalpo pravesh karī shake nahi evā gnānanā nibiḍ piṇḍarūp paramātmasvarūp ātmāne anubhave chhe tyāre te pote ja samyagdarshanasvarūp chhe.

nishchay ane vyavahār

āmān nishchay-vyavahār banne āvī jāy chhe. akhaṇḍ vignānaghanasvarūp gnānasvabhāvī ātmā te nishchay chhe ane pariṇatine svabhāvasanmukh karavī te vyavahār chhe. mati-shrutagnānane sva taraph vāḷavānā puruṣhārtharūpī je paryāy te vyavahār chhe, ane akhaṇḍ ātmasvabhāv te nishchay chhe. jyāre mati-shrutagnānane sva taraph vāḷ‌yān ane ātmāno anubhav karyo te ja vakhate ātmā samyakpaṇe dekhāy chhe- shraddhāy chhe. ā samyagdarshan pragaṭavā vakhatanī vāt karī chhe.

samyagdarshan thatān shun thāy?

samyagdarshan thatān svarasano apūrva ānand anubhavāy chhe. ātmāno sahaj ānand pragaṭ thāy chhe, ātmik ānandano uchhāḷo āve chhe, antaramān ātmashāntinun vedan thāy chhe, ātmānun sukh antaramān chhe te anubhavavāmān āve chhe; e apūrva sukhano rasto samyagdarshan ja chhe. ‘hun bhagavān ātmā chaitanyasvarūp chhun’-em je nirvikalpa shāntaras anubhavāy chhe te ja shuddhātmā arthāt samyagdarshan tathā samyaggnān