Page 106 of 655
PDF/HTML Page 161 of 710
single page version
104] [mokṣhashāstra
arthaḥ– ane visheṣh e chhe ke-svānubhūtinā samaye jeṭalun paṇ pahelun te matignān ane shrutagnānanun dvait rahe chhe teṭalun te badhun sākṣhāt pratyakṣhanī māphak pratyakṣha chhe, bījun nathī-parokṣha nathī.
bhāvārthaḥ– tathā te mati ane shrutagnānamān paṇ eṭalī visheṣhatā chhe ke je vakhate te be gnānomānthī koī ek gnān dvārā svānubhūti thāy chhe te vakhate e banne gnāno paṇ atīndriy svātmāne pratyakṣha kare chhe, tethī ā banne gnāno paṇ svānubhūti vakhate pratyakṣha chhe-parokṣha nathī.
prashnaḥ– ā bābatamān bījā koī shāstra-ādhāro chhe? uttaraḥ– hā, mokṣhamārga prakāshakamān 348 mā pāne nīche pramāṇe kahyun chheḥ- “ je pratyakṣha jevun hoy tene paṇ pratyakṣha kahīe chhīe. jem lokamān paṇ kahīe chhīe ke‘ame svapnamān vā dhyānamān phalāṇā puruṣhane pratyakṣha dīṭho,’ have tene pratyakṣha dīṭho to nathī, parantu pratyakṣha māphak-pratyakṣhavat [te puruṣhane] yathārtha dekhyo tethī tene pratyakṣha kahī shakāy; tem anubhavamān ātmā pratyakṣha māphak yathārtha pratibhāse chhe.”
prashnakāraḥ– shrī kundakundāchāryakr̥ut shrī samayasār paramāgam chhe temān ā bābatamān shun kahyun chhe te jaṇāvo?
uttaraḥ– (1) shrī samayasāranī gāthā 49 nī ṭīkāmān nīche pramāṇe kahyun chheḥ- “ ā pramāṇe ras, rūp, gandh, sparsha, shabda, sansthān ane vyaktapaṇāno abhāv hovā chhatān paṇ svasamvedananā baḷathī sadā pratyakṣha hovāthī anumānagocharamātrapaṇānā abhāvane līdhe (jīvane) aliṅgagrahaṇ kahevāmān āve chhe.”
“potānā anubhavamān āvatā chetanāguṇ vaḍe sadā antaraṅgamān prakāshamān chhe tethī (jīv) chetanāguṇavāḷo chhe.”
(2) shrī samayasāranī gāthā 143nī ṭīkāmān nīche pramāṇe kahyun chheḥ- ṭīkāḥ– jevī rīte kevaḷī bhagavān, vishvanā sākṣhīpaṇāne līdhe, shrutagnānanā avayavabhūt evā je vyavahāranishchayanay pakṣho temanā svarūpane ja kevaḷ jāṇe chhe parantu, nirantar prakāshamān, sahaj, vimaḷ, sakaḷ kevaḷagnān vaḍe sadā pote ja vignānaghan thayā hoīne, shrutagnānanī bhūmikānā atikrāntapaṇā vaḍe (arthāt shrutagnānanī bhūmikāne oḷaṅgī gayā hovāne līdhe) samasta nayapakṣhanā grahaṇathī dūr thayā hovāthī, koī paṇ nayapakṣhane grahatā nathī, tevī rīte je (shrutagnānī ātmā), kṣhayopashamathī jemanun ūpajavun thāy chhe evā shrutagnānātmak vikalpo utpanna thatā hovā chhatān paranun grahaṇ karavā prati
Page 107 of 655
PDF/HTML Page 162 of 710
single page version
a. 1. pari. 1] [10p utsāh nivr̥utta thayo hovāne līdhe, shrutagnānanā avayavabhūt vyavahār nishchayanay pakṣhonā svarūpane ja kevaḷ jāṇe chhe parantu, tīkṣhṇa gnānadraṣhṭithī grahavāmān āvelā nirmaḷ, nitya udit, chinmay samayathī pratibaddhapaṇā vaḍe (arthāt chaitanyamay ātmānā anubhav vaḍe) te vakhate (anubhav vakhate) pote ja vignānaghan thayo hoīne. shrutagnānātmak samasta antarjalparūp tathā bahirjalparūp vikalponī bhūmikānā atikrāntapaṇā vaḍe samasta nayapakṣhanā grahaṇathī dūr thayo hovāthī. koīpaṇ nayapakṣhane grahato nathī, te (ātmā) kharekhar samasta vikalpothī par, paramātmā. gnānātmā, pratyagjyoti ātmakhyātirūp, anubhūtimātra samayasār chhe.
bhāvārthaḥ– jem kevaḷī bhagavān sadā nayapakṣhanā svarūpanā sākṣhī (gnātā- draṣhṭā) chhe tem shrutagnānī paṇ jyāre samasta nayapakṣhothī rahit thaī shuddha chaitanyamātra bhāvanun anubhavan kare chhe tyāre nayapakṣhanā svarūpano gnātā ja chhe. ek nayano sarvathā pakṣha grahaṇ kare to mithyātva sāthe maḷelo rāg thāy; prayojananā vashe ek nayane pradhān karī tenun grahaṇ kare to mithyātva sivāy chāritramohano rāg rahe; ane jyāre nayapakṣhane chhoḍī vastusvarūpane kevaḷ jāṇe ja tyāre te vakhate shrutagnānī paṇ kevaḷīnī māphak vītarāg jevo ja hoy chhe em jāṇavun.
(3) shrī samayasāranī gāthā-pa mān āchārya bhagavān kahe chhe ke, ‘te ekatvavibhakta ātmāne hun ātmānā nijavaibhav vaḍe dekhāḍun chhun. jo hun dekhāḍun to pramāṇ karavun. tenī ṭīkā karatān āchārya bhagavān shrī amr̥utachandrasūrī kahe chhe ke, ‘em je je prakāre mārā gnānano vibhav chhe te samasta vibhavathī darshāvun chhun. jo darshāvun to svayamev (pote ja) potānā anubhav-pratyakṣhathī parīkṣhā karī pramāṇ karavun.’ āgaḷ jatān bhāvārthamān jaṇāve chhe ke, ‘āchārya āgamanun sevan, yuktinun avalamban, parāpar guruno upadesh ane svasamvedan-e chār prakāre utpanna thayel potānā gnānanā vibhavathī ekatva-vibhakta shuddha ātmānun svarūp dekhāḍe chhe. tene sāmbhaḷanārā he shrotāo! potānā svasamvedan-pratyakṣhathī pramāṇ karo.’ ā uparathī siddha thāy chhe ke, potāne samyakatva thayun chhe tenī svasamvedan pratyakṣhathī shrutapramāṇ (sāchā gnān) vaḍe potāne khabar paḍe chhe.
Page 108 of 655
PDF/HTML Page 163 of 710
single page version
106] [mokṣhashāstra
क्वचिदपि च न विद्मो याति निक्षेपचक्रम्।
किमपरमभिदध्मो धाम्नि सर्वंकषेऽस्मि–
न्ननुभवमुपयाते भाति न द्वैतमेव।। ९।।
arthaḥ– āchārya shuddhanayano anubhav karī kahe chhe ke-ā sarva bhedone gauṇ karanār je shuddhanayano viṣhayabhūt chaitanya-chamatkāramātra tejaḥpuñj ātmā, teno anubhav thatān nayonī lakṣhmī uday pāmatī nathī, pramāṇ astane prāpta thāy chhe ane nikṣhepono samūh kyān jato rahe chhe te ame jāṇatā nathī. āthī adhik shun kahīe? dvait ja pratibhāsit thatun nathī.
bhāvārthaḥ– ×××××shuddha anubhav thatān dvait ja bhāsatun nathī, ekākār chinmātra ja dekhāy chhe.
ā uparathī paṇ siddha thāy chhe ke chothā guṇasthāne paṇ ātmāne potāne potānā bhāvashrut dvārā shuddha anubhav thāy chhe. samayasārajīmān lagabhag darek gāthāmān ā anubhav thāy chhe em jaṇāvī anubhav karavāno upadesh karyo chhe.
samyaktva e sūkṣhma paryāy chhe e kharun, paṇ samyaggnānī potāne sumati ane sushrutagnān thayun chhe em nakkī karī shake chhe ane tethī tenun (samyaggnānanun) avinābhāvī samyagdarshan potāne thayun chhe em shrutagnānamān nakkī kare chhe. kevaḷagnān, manaḥparyayagnān ane param avadhignān samyagdarshanane pratyakṣha jāṇī shake chhe-eṭalo ja mātra taphāvat chhe.
makhkhanalālajī kr̥ut pañchādhyāyīnī gāthā 196-197-198 mān kahyun chhe ke- “ gnān shabdathī ātmā samajavo joīe kemake ātmā gnānarūp svayam chhe; te ātmā jenā dvārā shuddha jāṇavāmān āve chhe tenun nām gnānachetanā chhe. arthāt je samaye gnānaguṇ samyak avasthāne prāpta thāy chhe- kevaḷ shuddhātmāno anubhav kare te samaye tene gnānachetanā kahevāmān āve chhe. gnānachetanā nishchayathī samyagdraṣhṭine ja hoy chhe, mithyādraṣhṭine kadī paṇ hoīshake nahīn.”*
samyakmati ane samyakshrutagnān chhe te kathañchit anubhavagochar hovāthī pratyakṣharūp _________________________________________________________________ * ā kathan pratham samyagdarshan pragaṭe chhe tene lāgu paḍe chhe. tyār pachhī sādhakanī avasthā kevī hoy chhe te pr̥u. 148mān jaṇāvyun chhe tyānthī vāñchī levun.
Page 109 of 655
PDF/HTML Page 164 of 710
single page version
a. 1. pari. 1] [107 paṇ kahevāy chhe; ane sampūrṇa gnān je kevaḷagnān chhe te joke chhadmasthane pratyakṣha nathī topaṇ shuddhanay ātmānā kevaḷagnānarūpane parokṣha jaṇāve chhe. e rīte samyagdarshananun yathārtha gnān samyakmati ane shrutagnān anusār thaī shake chhe.
(20)
(1) prashnaḥ– gnānaguṇ jyāre ātmābhimukhī thaī ātmalīn thaī jāy chhe tyāre te gnānanī visheṣh avasthāne samyagdarshan kahe chhe- e kharun chhe?
uttaraḥ– nā, e kharun nathī. samyagdarshan te darshan (shraddhā) guṇano paryāy chhe, te gnānano visheṣh paryāy nathī. gnānanī ātmābhimukh avasthā vakhate samyagdarshan hoy chhe- eṭalun kharun; paṇ samyagdarshan te gnānano paryāy nathī.
(ra) prashnaḥ– sudev, suguru ane sushāstranī shraddhā te samyagdarshan chhe? uttaraḥ– te nishchayasamyagdarshan nathī. vyavahārasamyagdarshan chhe, kemake tyān rāgamishrit vichār (vikalpa) sahit shraddhā chhe; āvī shraddhā (vyavahārasamyagdarshan) thayā pachhī jīv jyāre potānā trikāḷī akhaṇḍ chaitanyasvarūp taraph vaḷe chhe tyāre rāgavikalpano sambandh anshe ṭaḷatān nishchayasamyagdarshan pragaṭe chhe.
(3) prashnaḥ– vyavahārasamyagdarshan te nishchayasamyagdarshananun kāraṇ chhe? uttaraḥ– nā, vyavahārasamyagdarshan te nishchayasamyagdarshananun kāraṇ nathī. vyavahār samyagdarshan to vikār chhe, ane nishchayasamyagdarshan to shuddha paryāy chhe. vikār te avikāranun kāraṇ kem thaī shake? eṭale vyavahārasamyagdarshan nishchayasamyagdarshananun kāraṇ thaī shake nahi, paṇ teno vyay (abhāv) thaī nishchayasamyagdarshanano utpād supātra jīvone potānā puruṣhārthathī thāy chhe.
shāstramān jyān vyavahārasamyagdarshanane nishchayasamyagdarshananun kāraṇ kahyun chhe, tyān vyavahārasamyagdarshanane abhāvarūp kāraṇ kahyun chhe-em samajavun, kāraṇ be prakāranān chhe-(1) nishchay, (ra) vyavahār. nishchayakāraṇ to avasthārūpe thanār dravya pote chhe ane vyavahārakāraṇ pūrvanā paryāyano vyay thāy chhe te chhe.
(4) prashnaḥ– shraddhā, ruchi ane pratīti ādi jeṭalā guṇ chhe te badhā samyaktva
Page 110 of 655
PDF/HTML Page 165 of 710
single page version
108] [mokṣhashāstra nathī ane gnānanā paryāy chhe-em pañchādhyāyī adhyāy ra gāthā 386-387 mān kahyun chhe tenun shun kāraṇ?
uttaraḥ– ātmā jyāre jīvādi sāt tattvone vichāre chhe tyāre tene gnānamān rāgathī bhed paḍe chhe tethī e gnānanā paryāy chhe ane te samyaktva nathī em kahyun chhe.
sāt tattvo ane nav padārthonun nirvikalpak gnān te nishchay samyagdarshan sahitanun gnān chhe. (juo, pañchādhyāyī a. ra gāthā 186-189)
shrī makhkhanalālajī kr̥ut pañchādhyāyī pānun-110 gāthā-386 nā bhāvārthamān kahyun chhe keḥ-
“parantu vāstavamen gnān bhī yahī hai ki jaise ko taisā jānanā aur “samyaktva bhī yahī hai ki jaise kā taisā shraddhān karanā.”
ā uparathī samajavun ke rāg mishrit shraddhā te gnānano paryāy chhe. rāg rahit je tattvārthashraddhā chhe te samyagdarshan chhe, tene samyak mānyatā athavā samyak pratīti paṇ kahevāmān āve chhe. gāthā -387 mān gnānachetanā te samyagdarshananun lakṣhaṇ chhe em kahyun chhe-teno artha evo chhe ke, anubhūti pote samyagdarshan nathī paṇ te hoy tyāre samyagdarshan avinābhāvīrūp hoy chhe tethī tene bāhya lakṣhaṇ kahyun chhe. (juo, pañchādhyāyī adhyāy ra gāthā 401-40r-403). samyagdarshan pratham pragaṭ thatān ja gnān samyak thaī jāy chhe; ane ātmānī anubhūti thāy chhe-eṭale ke gnān svagneyamān sthir thāy chhe. paṇ te sthiratā thoḍo vakhat ṭake chhe. ane rāg hovāthī gnān svamānthī chhūṭīne par taraph jāy chhe. , tyāre paṇ samyagdarshan hoy chhe ane joke gnānano upayog parane jāṇavāmān rokāyo chhe to paṇ te gnān samyaggnān chhe; te vakhate anubhūti nathī topaṇ samyagdarshan ane samyaggnān chhe em jāṇavun.
(pa) prashnaḥ– ‘samyagdarshananun’ ek lakṣhaṇ gnānachetanā chhe’- e barābar chhe? uttaraḥ– gnānachetanā sāthe samyagdarshan avinābhāvī hoy ja chhe tethī te vyavahār athavā bāhya lakṣhaṇ chhe.
(6) prashnaḥ– anubhūtinun nām chetanā chhe-e barābar chhe? uttaraḥ– gnānanī sthiratā eṭale ke shuddhopayog (anubhūti) ne upayogarūp gnānachetanā kahevāmān āve chhe.
(7) prashnaḥ– samyagdarshanano artha shuddhātmāvalokan vā shuddhātmopalabdhi yā shuddhātmānubhūti chhe e barābar chhe?
Page 111 of 655
PDF/HTML Page 166 of 710
single page version
a. 1. pari. 1] [109
uttaraḥ– e traṇe shabdono artha ātmānī ātmāmān sthiratā evo thāy chhe, ane te chāritraguṇano paryāy chhe māṭe prashnamān kahevāmān āvelo artha ghaṭato nathī, paṇ avinābhāvī sambandhathī tene samyagdarshananun lakṣhaṇ kahī shakāy.
(8) prashnaḥ– pūrṇa shuddhātmānī anubhūti 13-14 guṇasthāne tathā siddhone hoy chhe tethī pūrṇa samyagdarshan paṇ tyān thāy chhe-e barābar chhe? eṭale ke te pūrvanān jeṭalān samyagdarshan chhe te samyagdarshan pūrṇa nathī e barābar chhe?
uttaraḥ– siddha bhagavānanun samyagdarshan ane tiryañchanun samyagdarshan viṣhayaapekṣhāe ek sarakhun hoy chhe eṭale ke ātmāne jevo siddha bhagavān māne chhe tevo ja samyagdraṣhṭi tiryañch māne chhe, temān leshamātra pher nathī. samyagdraṣhṭi tiryañch potānā ātmāne ek prakāre māne ane siddha bhagavān koī bījā prakāre māne em banī shake nahi. parantu paryāyamān pher chhe. samyagdarshan-paryāyanī pūrṇatā kevaḷagnān thatān pragaṭe chhe. te apūrṇatānun upādānakāraṇ sanskāravashapaṇun chhe. ane nimitta levun hoy to chāritramohanīy tathā ghātikarmanā udayane upachārathī levāy chhe. ā sambandhe tattvārthasāramān pr̥uṣhṭhā-304 mān ā pramāṇe kahyun chhe, “athavā e kahevun joīe ke chāritramohanīy, mithyātvanā abhāvamān rahe to chhe parantu jyān sudhī chāritramohanīy rahe chhe tyān sudhī samyaktvanī paṇ pūrti thatī nathī- kṣhāyik samyaktva paṇ ‘kevaḷasamyaktva’nām pāmatun nathī, -ke je ratnayatranī pūrṇatānun ek chihna chhe. bhāvārthaḥ– kāīk sanskāravash ho yā chāritramohanā sambandhathī ho, chāritramohanīy tathā ghātikarmo rahe chhe tyān sudhī samyaktva pūrṇa thatun nathī.” vaḷī juo shlokavārtik pānun 68-69.
ā prakāre pūrṇatāmān anekānt chhe. nīchalān guṇasthānomān viṣhayaapekṣhāe samyagdarshan pūrṇa chhe, paṇ paryāy apekṣhāe apūrṇa chhe. siddha bhagavānane viṣhay ane paryāy banne apekṣhāe samyagdarshananī pūrṇatā chhe.
prashnaḥ– samyaktvaguṇ sarvathā kṣhāyik samyagdraṣhṭine thayo chhe ke nathī thayo? tenun samādhān kaho. (prashnakāranī dalīl) jo kahesho ke sarvathā thayo chhe to (tene) siddha kaho, shāthī? ke ek guṇ sarvathā vimaḷ thatān sarva shuddha thāy, samyakguṇ sarva guṇomān phelāyelo chhe tethī samyaggnān-samyagdarshan badhā guṇ samyak thayā paṇ sarvathā samyaggnān nathī- ekadesh samyaggnān chhe. sarvathā gnān samyak hoy to sarvathā guṇ shuddha hoy tethī sarvathā kahetā nathī; vaḷī jo kiñchit samyaktvaguṇ shuddha kahīe to samyaktvaguṇanun ghātak mithyātva-anantānubandhī karma hatun te to rahyun. je guṇanun āvaraṇ jāy te guṇ shuddha hoy māṭe kiñchit shuddha paṇ banatun nathī. to kevī rīte chhe?
Page 112 of 655
PDF/HTML Page 167 of 710
single page version
110] [mokṣhashāstra
uttaraḥ– e e āvaraṇ to gayun paṇ badhā guṇo sarvathā samyak thayā nathī. āvaraṇ javāthī sarva guṇo samyak sarvathā na thayā tethī paramasamyak nathī. badhā guṇo sākṣhāt sarvathā shuddha samyakrūp thāy tyāre ‘paramasamyak’ evun nām hoy. vivakṣhāpramāṇathī kathan pramāṇ chhe. e darshan uparathī paudgalik sthiti jyāre nāsh thaī tyāre ja ā jīvano je samyaktvaguṇ mithyātvarūp pariṇamyo hato te ja samyaktvaguṇ sampūrṇa svabhāvarūp thaī pariṇamyo-pragaṭ thayo. chetan-achetananī judī pratītithī samyakatvaguṇ nijajātisvarūp thaī pariṇamyo; tenun lakṣhaṇ-gnānaguṇ anant shaktie karī vikārarūp thaī rahyo hato te guṇanī anant shaktimān keṭalīk shakti pragaṭ thaī, sāmānyathī nām thayun tene mati-shruti kahīe chhīe, athavā nishchayagnān shrutaparyāy kahīe, jaghanyagnān kahīe chhīe; bākīnī sarvagnānashakti rahī te agnān-vikārarūp vargamān chhe. e vikār shaktine karmadhārārūp kahīe chhīe. e ja pramāṇe jīvane darshanashakti adarshanarūp rahī chhe, e ja pramāṇe jīvanā chāritranī keṭalīk chāritrarūp tathā keṭalīk anya vikārarūp chhe, e pramāṇe bhogaguṇanī samajavī. badhā guṇ jeṭalā nirāvaraṇ teṭalā shuddha, bākīnā vikārarūp, e badho mishrabhāv thayo. pratītirūp gnānamān sarva shuddha shraddhābhāv thayo chhe paṇ āvaraṇ gnānanun tathā anya guṇonun lāgyun chhe māṭe te mishrabhāv chhe.
ā sambandhamān shrī padmanandipañchavishatikāmān ‘suprabhāt-aṣhṭak’ stotra chhe, tenī pahelī gāthāmān paṇ ā ja bhāvathī kahyun chhe keḥ-
द्योते मोहकृते गते च सहसा निद्राभरे दुरतः।
सम्यग्ज्ञानद्रगक्षियुग्ममभितो विस्फारित यत्र त
ल्लब्धं यैरिह सुप्रभातमचलं तेभ्यो यतिभ्यो नमः।। १।।
arthaḥ– gnānāvaraṇ ane darshanāvaraṇ e bannenī hayātīrūp je rātri teno nāsh thavāthī, tathā antarāy karmanā kṣhay thavāthī prakāsh thatān, ane mohanīyakarmanā nimittathī karavāmān āvel je nidrāno bhār te turat ja dūr thatān je suprabhātamān samyaggnān tathā samyagdarshanarūp banne netro visheṣh sphurāyamān thayā- evā achaḷ suprabhātane je yatioe prāpta karī līdhun chhe te yatione namaskār chhe.
bhāvārthaḥ– jem prabhāt thatān rātrino sarvathā ant āve chhe tathā prakāsh pragaṭ thāy chhe ane nidrāno nāsh thāy chhe arthāt sūtelān prāṇīo jāgr̥ut thāy chhe ane
Page 113 of 655
PDF/HTML Page 168 of 710
single page version
a. 1. pari. 1] [111 temanān banne netro khūlī jāy chhe, tem gnānāvaraṇ ane darshanāvaraṇano sarvathā nāsh thavāthī tathā mohanīy karmanā nimittathī utpanna thayelī nidrānā sarvathā dūr thaī javāthī je suprabhātamān samyaggnān ane samyagdarshan visheṣh sphurāyamān thāy chhe evā suprabhātane prāpta karī lenārā munione mastak jhukāvīne namaskār chhe.
kevaḷagnān thatān samyaggnān tem ja samyagdarshan paṇ visheṣh sphurāyamān thāy chhe tem ā gāthāmān jaṇāvyun chhe.
(9) prashnaḥ– jo samyaktvano viṣhay badhāne sarakho chhe to pachhī samyagdarshananā aupashamik, kṣhāyopashamik ane kṣhāyik evā bhedo kem paḍayā?
uttaraḥ– darshanamohanīy karmanā anubhāgabandhanī apekṣhāe te bhed nathī paṇ sthitibandhanī apekṣhāe te bhed chhe, paṇ te kāraṇe teomān ātmānī mānyatāmān kāī pher paḍato nathī. darek prakāranā samyagdarshanamān ātmānī mānyatā ek ja prakāranī chhe.
ātmānā svarūpanī je mānyatā aupashamik samyagdarshanamān hoy chhe te ja mānyatā kṣhāyopashamik ane kṣhāyik samyagdarshanamān hoy chhe. kevaḷī bhagavānane param avagāḍh samyagdarshan hoy chhe temane paṇ ātmānā svarūpanī te ja prakāranī mānyatā hoy chhe. e rīte badhā samyagdraṣhṭi jīvone ātmasvarūpanī mānyatā ek ja prakāranī hoy chhe.
prashnaḥ– pañchādhyāyī ane pañchāstikāyamān gnānachetanānā vidhānomān pher chhe? uttaraḥ– pañchādhyāyīmān chothā guṇasthānathī gnānachetanānun vidhān karel chhe, (juo, adhyāy ra gāthā-8pa4) pañchāstikāyamān teramā guṇasthānathī gnānachetanāno svīkār karel chhe, paṇ tethī temān kāī virodh nathī. samyagdraṣhṭi jīvane shubhāshubh bhāvanun svāmitva nathī e apekṣhāe chothā guṇasthānathī gnānachetanā pañchādhyāyīmān kahī chhe. bhagavān shrī kundakundāchāryadeve kṣhāyopashamikabhāvamān karma nimitta hoy chhe te apekṣhāe nīchenān guṇasthānomān teno svīkār karel nathī. banne kathano vivakṣhā ādhīn hovāthī satya chhe.
Page 114 of 655
PDF/HTML Page 169 of 710
single page version
112] [mokṣhashāstra pradeshamān rahe chhe tethī jo ātmāno ek guṇ (samyagdarshan) kṣhāyik thaī jāy to sampūrṇa ātmā ja kṣhāyik thaī javo joīe ane te ja kṣhaṇe tenī mukti thaī javī joīe, em kem nathī thatun?
uttaraḥ– jīvadravyamān anantaguṇ chhe, te darek guṇ asahāy ane svādhīn chhe tethī ek guṇanī shuddhi thatān bījā guṇanī shuddhi thavī ja joīe tevo niyam nathī. ātmā akhaṇḍ hovāthī ek guṇ bījā guṇanī sāthe abhed chhe e kharun chhe paṇ tethī paryāyaapekṣhāe darek guṇano paryāy jude jude vakhate shuddha thavāmān kāī doṣh nathī; dravyaapekṣhāe sampūrṇa shuddhi pragaṭe tyāre dravyanī ākhī shuddhi pragaṭī gaṇāy; paṇ kṣhāyik samyagdarshan thatān sampūrṇa ātmā kṣhāyik thavo joīe ane mukti tarat thavī joīe em mānavun yogya nathī.
(ra) prashnaḥ– ek guṇ sarva guṇātmak chhe ane sarva guṇ ek guṇātmak chhe; māṭe ek guṇ sampūrṇa pragaṭ thavāthī anya sampūrṇa guṇ paṇ pūrṇa rīte te ja samaye pragaṭ thavā joīe-e kharun chhe?
uttaraḥ– e mānyatā kharī nathī. guṇ ane guṇī akhaṇḍ chhe eṭalī apekṣhāe eṭale ke abhed apekṣhāe guṇo abhed chhe paṇ tethī ek guṇ bījā badhā guṇarūp chhe em kahī shakāy nahi; em kahetān darek dravya ek ja guṇātmak thāy- paṇ tem bane nahi. bhed apekṣhāe darek guṇ bhinna, svatantra, asahāy chhe, ek guṇamān bījā guṇanī nāsti chhe; vastunun svarūp bhedābhed chhe-tem mānavāmān na āve to dravya ane guṇ sarvathā abhinna thaī jāy. ek guṇane bījā guṇ sāthe nimitta-naimittik- sambandh chhe-e apekṣhāe ek guṇ bījā guṇane sahāyak kahevāmān āve chhe. (jemake- samyagdarshan kāraṇ ane samyaggnān kārya.)
(3) prashnaḥ– ātmānā ek guṇano ghāt thavāmān te guṇanā ghātamān nimittarūp je karma chhe te uparānt bījān karmo nimittarūp ghātak chhe ke kem?
uttaraḥ– nā, tem nathī. prashnaḥ– anantānubandhī chāritramohanīyanī prakr̥iti chhe tethī te chāritranā ghātamān nimitta hoy paṇ samyagdarshananā ghātamān te kem nimitta gaṇāy chhe?
uttaraḥ– anantānubandhīnā udayamān joḍātān krodhādirūp pariṇām thāy chhe paṇ kāī atattvashraddhān thatun nathī māṭe te chāritranā ghātanun ja nimitta thāy chhe, paṇ samyaktvanā ghātamān te nimitta nathī. paramārthathī to ām ja chhe; parantu anantānubandhīnā udayathī
Page 115 of 655
PDF/HTML Page 170 of 710
single page version
a. 1. pari. 1] [113 jevā krodhādik thāy chhe tevā krodhādik samyaktvanā sadbhāvamān thatā nathī evo nimitta naimittikasambandh chhe, tethī upachārathī anantānubandhīmān samyaktvanun ghātakapaṇun kahevāmān āve chhe. [mokṣhamārga-prakāshak pānun-337]
(4) prashnaḥ– trilokasāranī 71 mī gāthāmān kṣhāyik samyagdraṣhṭi tiryañchane samyagdarshananā avibhāg pratichchhedo keṭalā hoy chhe e batāvyun chhe, māṭe kṣhāyik samyagdarshan apūrṇa shā māṭe ja gaṇāy?
uttaraḥ– ‘kṣhāyik’ samyagdarshan pragaṭ thayun em kahevun te ātmānā shraddhāguṇanun pragaṭavun ane sāt prakr̥itiono kṣhay thavo te batāvavā-eṭale ke nimitta- naimittikasambandh batāvavā pūratun chhe, te paranī apekṣhāe chhe, tyān mithyādarshan ane anantānubandhīnī sāt prakr̥iti ātmapradeshe sattāmān paṇ rahetī nathī, jo svadravyanā bījā guṇonī sāthe abhedapaṇun lakṣhamān laīe to te apekṣhāe te guṇano pūrṇa paryāy kevaḷagnān thatān pragaṭ thāy chhe em kahī shakāy. vaḷī dravya akhaṇḍ chhe tethī dravyaapekṣhāe ākhā dravyanī sampūrṇa siddhi siddhapaṇāmān thāy chhe em kahī shakāy chhe. samyagdarshan ekavār pragaṭ thayā pachhī te meḷavavā māṭe puruṣhārtha karavāno raheto nathī, paṇ tenī draḍhatā māṭe tathā chāritra māṭe puruṣhārtha karavāno rahe chhe ane tene anusarīne sampūrṇa gnān teramā guṇasthāne pragaṭe chhe ane param yathākhyātachāritra chaudamā guṇasthānanā antamān pragaṭe chhe-e rīte dravyaapekṣhāe akhaṇḍ pūrṇa shuddhi siddhadashāmān thāy chhe.
trilokasār gāthā-71 mān avibhāg pratichchhedanun je kathan chhe te tenā paryāyanī apekṣhāe chhe paṇ viṣhayanī apekṣhāe te kathan nathī; kem ke svarūpanī mānyatā to tamām prakāranā samyagdarshanamān ek ja prakāranī hoy chhe eṭale temān kram ke bhed paḍī shakatā nathī; chāritramān bhed paḍe chhe. samyagdarshan pragaṭatān abhiprāy (shraddhā-mānyatā) apekṣhāe jīvano mokṣha thayo-em gnānīo kahe chhe.
(pa) prashnaḥ– sansāramān evo niyam chhe ke darek guṇano kramik vikās thāy chhe, māṭe samyagdarshanano paṇ kramik vikās thavo joīe?
uttaraḥ– evo ekānt siddhānt nathī. vikāsamān paṇ anekāntasvarūp lāgu paḍe chhe eṭale ke ātmāno shraddhāguṇ tenā viṣhayanī apekṣhāe ek sāthe ūghaḍe chhe. ane ātmānā gnānādi keṭalāk guṇomān kramik vikās thāy chhe.
Page 116 of 655
PDF/HTML Page 171 of 710
single page version
114] [mokṣhashāstra samyagdarshan pragaṭe tyārathī ja te potānā viṣhay paratve pūrṇa ane kramarahit hoy chhe.
samyaggnān-samyakchāritramān krame krame vikās thāy chhe. ā rīte vikāsamān kramik ane akramikapaṇun āve chhe, tethī vikāsanun svarūp anekānt chhe-em samajavun.
(6) prashnaḥ– samyaktvanā āṭh aṅg kahyān chhe, temān ek aṅg ‘niḥshaṅkti’ chhe ane teno artha nirbhayatā kahyo chhe; nirbhayatā āṭhamā guṇasthāne thāy chhe māṭe jyānsudhī bhay chhe. tyānsudhī samyagdarshan pūrṇa nathī-em jāṇavun te barābar chhe? jo samyagdarshan pūrṇa hot to shreṇik rājā kṣhāyik samyagdraṣhṭi hatā te āpaghāt na karat e kharun ke nahi?
uttaraḥ– e kharun nathī; samyagdraṣhṭine samyagdarshananā viṣhayanī mānyatā pūrṇa ja hoy chhe kem ke teno viṣhay akhaṇḍ shuddhātmā chhe. samyagdraṣhṭine shaṅkā-kāṅkṣhā- vichikitsāno abhāv dravyānuyogamān kahyo chhe, ane karaṇānuyogamān bhayano āṭhamā guṇasthān sudhī, lobhano dasamā sudhī ane jugupsāno āṭhamā sudhī sadbhāv kahyo chhe, tyān virodh nathī, kāraṇ ke-shraddhānapūrvakanā tīvra shaṅkādikano samyagdraṣhṭine abhāv thayo chhe athavā mukhyapaṇe samyagdraṣhṭi shaṅkādik kare nahi-e apekṣhāe samyagdraṣhṭine shaṅkādikano abhāv kahyo, paṇ sūkṣhma shaktinī apekṣhāe bhayādikano uday āṭhamādi guṇasthān sudhī hoy chhe tethī karaṇānuyogamān tyān sudhī sadbhāv kahyo. (mokṣhamārga- prakāshak pānun-ra96)
samyagdraṣhṭine ‘nirbhayatā’ kahī chhe teno artha evo chhe ke anantānubandhīno kaṣhāy sāthe je jātano bhay hoy te jātano bhay samyagdraṣhṭine nathī eṭale ke ‘paravastuthī mane bhay thāy chhe’ em agnānadashāmān jīv mānato hato te mānyatā samyagdraṣhṭi thatān ṭaḷī gaī, have je bhay thāy chhe te potānā puruṣhārthanī nabaḷāīne kāraṇe thāy chhe eṭale ke bhayamān potānā vartamān paryāyano doṣh chhe-paravastuno doṣh nathī, em te māne chhe. eṭale par pratyenī tene nirbhayatā pragaṭī chhe, ā apekṣhāe te kathan chhe. sarvathā bhay ṭaḷyo nathī, te āṭhame guṇasthāne ṭaḷe chhe.
shreṇik rājāne je bhay utpanna thayo, te potānī nabaḷāīne kāraṇe hato evī tenī mānyatā hovāthī samyagdarshan apekṣhāe te nirbhay chhe. chāritraapekṣhāe alpa bhay thatān ātmaghātano vikalpa āvyo.
Page 117 of 655
PDF/HTML Page 172 of 710
single page version
a. 1. pari. 1] [11p jarūr paḍashe kemake kṣhāyik shakti vagar koī paṇ kṣhāyik labdhi ṭakī shake nahi. ā mānyatā barābar chhe?
uttaraḥ– e mānyatā bhūl bharelī chhe. vīryāntarāyanā kṣhayopashamanā nimitte anek prakāranā kṣhāyik paryāy pragaṭe chheḥ- 1-kṣhāyik samyagdarshan (chothethī sātame guṇasthāne), ra-kṣhāyik yathākhyātachāritra (bāramā guṇasthāne), 3-kṣhāyik kṣhamā (dasamā guṇasthāne), *4-kṣhāyik nirmānatā (dasamā guṇasthāne), pa-kṣhāyik niṣhkapaṭatā (dasamā guṇasthāne), ane 6-kṣhāyik nirlobhatā (bāramā guṇasthāne) hoy chhe. bāramā guṇasthāne vīrya kṣhayopashamarūp hoy chhe, chhatān kaṣhāyano kṣhay chhe.
bījī rīte joīe to teramā guṇasthāne kṣhāyik anantavīrya ane sampūrṇa gnān pragaṭe chhe, chhatān yoganun kampan ane chār pratijīvī guṇonu apragaṭapaṇun (vibhāvabhāv) hoy chhe, chaudamā guṇasthāne kaṣhāy ane yog banne kṣhayarūp chhe chhatān asiddhatva chhe, te vakhate paṇ jīvanī potānā upādānanī kachāshane laīne karmo sātheno sambandh ane sansārīpaṇun chhe.
uparanī hakīkatathī em siddha thāy chhe ke; bhed apekṣhāe darek guṇ svatantra chhe; jo tem na hoy to ek guṇ bījā guṇarūp thaī jāy ane te guṇanun potānun svatantra kārya rahe nahi; dravya apekṣhāe badhā guṇo abhed chhe e upar kahevāy gayun chhe.
prashnaḥ– gnān ane darshan e chetanāguṇanā vibhāg chhe, te bannenā ghātamān nimittapaṇe judān judān karma mānyān chhe, parantu samyaktva ane chāritra e banne judājudā guṇ chhe chhatān te bannenā ghātamān nimittakarma ek moh ja mānavāmān āvyun chhe tenun shun kāraṇ?
ā prashna uparathī uṭhatā savālo nīche mujab chheḥ- 1- mohanīyakarma jyāre samyaktva ane chāritra e banne guṇonā ghātamān nimitta chhe
ja kem kahyān?
_________________________________________________________________
* dravyakrodhanī 9mā guṇasthānakanā 7mā bhāgamān vyuchchhitti (nāsh) thāy chhe. dravyamānanī 9 mā guṇasthānakanā 8 mā bhāgamān vyuchchhitti (nāsh) thāy chhe. dravyamāyānī 9 mā guṇasthānakanā 9 mā bhāgamān vyuchchhitti (nāsh) thāy chhe.
Page 118 of 655
PDF/HTML Page 173 of 710
single page version
116] [mokṣhashāstra ra-jyāre mohanīy be guṇonā ghātamān nimitta chhe to chār ghāti karmo chār ja
3-shuddha jīvone karma naṣhṭa thatān pragaṭ thavāvāḷā je āṭh guṇ kahyā chhe temān chāritrane
4-koī koī jagyāe chāritra agar samyaktvamānthī ekeyane nahi kahetān sukhaguṇano
jyāre jīv potānun nijasvarūp pragaṭ na kare- sānsārikadashāne vadhāre-tyāre mohanīyakarma nimitta chhe, paṇ karma jīvane kāī paṇ karī shake em mānavun te tadna mithyā chhe. sānsārikadashāno artha e chhe ke jīvamān ākuḷatā thāy-ashānti thāy- kṣhobh thāy. e ashāntimān traṇ vibhāgo paḍe chheḥ 1-ashāntirūp vedananun gnān, ra-te vedan taraph jīv jhūke tyāre nimittakāraṇ ane 3-ashāntirūp vedan. te vedananun gnān to gnānaguṇamān garbhit thaī jāy chhe. te gnānanā kāraṇamān gnānāvaraṇano kṣhayopasham nimitta chhe. te vedan taraph jīv lāge tyāre vedanīy karma te kāryamān nimitta chhe; ane vedanamān mohanīy nimitta chhe. ashānti, moh, ātmagnān-parāṅmukhatā tathā viṣhayāsakit e sarva kārya mohanān ja chhe. kāraṇanā nāshathī kārya paṇ naṣhṭa thaī jāy chhe tethī viṣhayāsakit ghaṭāḍavā pahelān ja ātmagnān utpanna karavāno bhagavān upadesh āpe chhe.
mohanā kāryane be prakāre vibhakta karī shakāy chheḥ 1. draṣhṭinī vimukhatā ane ra. chāritranī vimukhatā. bannemān vimukhatā sāmānya chhe. te banne sāmānyapaṇe ‘moh’ nāmathī oḷakhāy chhe, māṭe te bannene abhedapaṇe ek karma jaṇāvī, tenā be peṭā vibhāg ‘darshanamoh’ ane ‘chāritramoh’ kahyā chhe. darshanamoh te aparimit moh chhe ane chāritramoh te parimit moh chhe. mithyādarshan te sansāranī jaḍ chhe. samyagdarshan pragaṭatān ja mithyādarshanano abhāv thāy chhe. mithyādarshanamān darshanamoh nimitta chhe; darshanamohano abhāv thatān te ja vakhate chāritramohano ek peṭā vibhāg je anantānubandhī krodh-mān-māyā-lobh chhe teno ekasāthe abhāv thāy chhe, ane tyārapachhī krame-krame vītarāgatā vadhatān chāritramohano kramekrame abhāv thato jāy chhe, te kāraṇe darshan kāraṇ ane chāritra kārya em paṇ kahevāmān āve chhe, ā rīte bhed apekṣhāe te judā chhe; tethī pratham abhed apekṣhāe ‘moh’ karma ek hovāthī tene ek karma gaṇīne pachhī
Page 119 of 655
PDF/HTML Page 174 of 710
single page version
a. 1. pari. 1] [117 tenā be peṭā vibhāg-darshanamoh ane chāritramoh gaṇavāmān āvyā chhe.
chār ghātiyā karmone chār guṇonā ghātamān nimitta kahyān tenun kāraṇ e chhe ke-mohakarmane abhedaapekṣhāe jyāre ek gaṇyun tyāre shraddhā ane chāritra guṇane abhed apekṣhāe shānti (sukh) gaṇī chār guṇonā ghātamān chār ghātiyā karmone nimittapaṇe kahyān.
shaṅkāḥ– jo mithyātva ane kaṣhāy ek ja hoy to mithyātvano nāsh thatān kaṣhāyano abhāv paṇ thavo ja joīe, ke je kaṣhāyanā abhāvane chāritranī prāpti kahe chhe- parantu tem to thatun nathī ane samyaktva prāpta hovā chhatān chothā guṇasthāne chāritra prāpta thatun nathī tethī chothā guṇasthānane avratarūp kahevāy chhe. aṇuvrat thatān pāñchamun guṇasthān thāy chhe, pūrṇa vrat thatān ‘vratī’ sañgnā thavā chhatān yathākhyātachāritra prāpta thatun nathī. e prakāre vichāravāthī mālūm paḍashe ke samyaktva kṣhāyikarūp pūrṇa thavā chhatān paṇ chāritranī prāptimān athavā pūrṇatāmān vilamb thāy chhe, tethī samyaktva ane chāritramān athavā mithyātva ane kaṣhāyomān ekatā tathā kāraṇ-kāryapaṇun kem ṭhīk thaī shake?
samādhānaḥ– mithyātva na rahevāthī je kaṣhāy rahe chhe te mithyātvanī sāthe rahevāvāḷā ati tīvra anantānubandhī kaṣhāyonī samān hoto nathī, paṇ ati mand thai jāy chhe; tethī te kaṣhāy game tevo bandh kare to paṇ dīrghasansāranā kāraṇabhūt te bandh thato nathī, ane tethī gnānachetanā paṇ samyagdarshan thatān ja sharū thaī jāy chhe-ke je bandhanā nāshanun kāraṇ chhe; tethī pratham mithyātva hoy tyāre je chetanā hoy chhe te karmachetanā ane karmaphaḷachetanā hoy chhe-ke je pūrṇa bandhanun kāraṇ chhe. āno sārānsh e chhe ke kaṣhāy to samyagdraṣhṭine paṇ sheṣh rahe chhe parantu mithyātvano nāsh thavāthī atimand thaī jāy chhe ane tethī samyagdraṣhṭi jīv keṭalāk anshe abandh rahe chhe ane nirjarā kare chhe, tethī mithyātva ane kaṣhāyano keṭalok avinābhāv jarūr chhe.
have shaṅkānī e vāt rahī ke-mithyātvanā nāshanī sāthe ja kaṣhāyano pūrṇa nāsh kem thato nathī? tenun samādhān e chhe ke-mithyātva ane kaṣhāy sarvathā ek chīj to nathī; sāmānya svabhāv banneno ek chhe parantu visheṣh apekṣhāe kāīk bhed paṇ chhe. visheṣh-sāmānyanī apekṣhāe bhed-abhed bannene ahīn mānavā joīe. e bhāv dekhāḍavāne māṭe ja shāstrakāre samyaktva ane ātmashāntinā ghātanun nimitta mūḷaprakr̥iti ek ‘moh’ rākhī chhe ane uttaraprakr̥itimān darshanamohanīy ane chāritramohanīy e be bhed karyā chhe. (ā khulāsāmān pahelī ane bījī shaṅkānun samādhān āvī gayun.) jyāre uttaraprakr̥itimān bhed chhe tyāre tenā nāshano pūrṇa avinābhāv kem thaī shake? [na thāy].
Page 120 of 655
PDF/HTML Page 175 of 710
single page version
118] [mokṣhashāstra hā, paṇ mūḷ kāraṇ na rahetān chāritramohanīyano ṭakāv paṇ adhik raheto nathī. darshanamohanīyanī sāthe nahi topaṇ thoḍā ja vakhatamān chāritramohanīy paṇ naṣhṭa thaī jāy chhe..
-athavā em kahevun joīe ke chāritramohanīy mithyātvanā abhāvamān joke rahe to chhe parantu jyān sudhī chāritramohanīy rahe chhe tyān sudhī samyaktvanī paṇ pūrti thatī nathī, kṣhāyikasamyaktva paṇ ‘kevaḷasamyaktva’ nām pāmatun nathī ke je ratnatrayanī pūrṇatānun chihna chhe.
bhāvārthaḥ– asthiratā vagerenā kāraṇe ghātikarmonā samay sudhī samyaktva pūrṇa thatun nathī..
athavā samyaktva thaī javā chhatān paṇ gnān sadā svānubhūtimān ja to nathī rahetun. gnānanun jyāre bāhya lakṣha thaī jāy chhe tyāre svānubhūtithī khasī javānā kāraṇe samyagdraṣhṭi paṇ viṣhayomān alpa tanmay thaī jāy chhe; parantu e chhadmasthagnānanī chañchaḷatāno doṣh chhe ane tenun kāraṇ paṇ kaṣhāy ja chhe; paṇ gnānanī kevaḷ kaṣhāy- naimittik chañchaḷatā thoḍā vakhat sudhī ja rahī shake chhe, ane te paṇ tīvra bandhanun kāraṇ thatī nathī.
bhāvārthaḥ– samyaktvanī utpattithī sansāranī jaḍ to tūṭī jāy chhe parantu bījān karmono te ja kṣhaṇe sarvanāsh thato nathī. karma potapotānī yogyatā anusār bandhāy chhe tathā udayamān āve chhe. juo, mithyātvanā sāthī chāritramohanīyanī utkr̥uṣhṭa sthiti chālīs kroḍākoḍī sāgaranī hoy chhe. e uparathī nakkī thāy chhe ke mithyātva ja badhā doṣhomān adhik baḷavān doṣh chhe, ane te ja dīrgha ane asalī sansāranī sthāpanā kare chhe, tethī teno nāsh karyo ke sansārano kināro āvī gayo samajavo; parantu sāthe e paṇ bhūlavun na joīe ke moh to banne chhe, ek (darshanamoh) amaryādit chhe ane bījo (chāritramoh) maryādit chhe-parantu banne sansāranān ja kāraṇo chhe.
sansāranun saṅkṣhepamān svarūp kahīe to te duḥkhamay chhe, tethī ānuṣhaṅgik bhale duḥkhanān nimittakāraṇ bījān karma paṇ hoy topaṇ mukhya nimittakāraṇ mohanīyakarma chhe, jyāre sarva duḥkhanun kāraṇ (nimittapaṇe) mohanīy karma mātra chhe to mohanā nāshane sukh kahevun joīe. je granthakār mohanā nāshane sukhaguṇanī prāpti māne chhe tenun mānavun mohanā sanyukta kāryanī apekṣhāe vyājabī chhe. te mānavun abhed-vyāpak draṣhṭithī chhe; tethī je sukhane anant chatuṣhṭayamān garbhit kare chhe te chāritra tathā samyaktvane judā gaṇatā nathī, kemake samyaktva tathā chāritranā sāmudāyik svarūpane sukh kahī shakāy chhe.
Page 121 of 655
PDF/HTML Page 176 of 710
single page version
a. 1. pari. 1] [119
chāritra ane samyaktva banneno samāvesh (chheḍo-phaḷ) sukhaguṇamān athavā svarūpalābhamān ja thāy chhe; tethī chāritra ane samyaktvano artha sukh paṇ thaī shake chhe. jyān sukh ane vīryaguṇano ullekh anant chatuṣhṭayamān kare chhe tyān te guṇonī mukhyatā gaṇī kahe chhe ane bījāne gauṇ gaṇī kahetā nathī, topaṇ temane temān saṅgrahit thayel samajī levā joīe kemake sukhaguṇanā te banne visheṣhākār chhe. ā kathanathī mohanīyakarma kayā guṇanā ghātamān nimitta chhe teno khulāso thaī jāy chhe; tathā vedanīyanun aghātakapaṇun paṇ siddha thāy chhe kemake vedanīy koīne ghātavāmān nimitta nathī, mātra ghāt thayel svarūpano jīv jyāre anubhav kare tyāre nimittarūp chhe. [ā khulāsāmān trījī ane chothī shaṅkānun samādhān āvī gayun.]
chhe, tyāre karmano uday hājararūpe nimitta chhe, paṇ te karmanā rajakaṇoe jīvane kāī paṇ karyun ke kāī asar karī em mānavun te sarvathā mithyā chhe; tem ja jīv vikār kare tyāre pudgalakārmāṇavargaṇā svayam karmarūpe pariṇame chhe-evo nimitta- naimittikasambandh chhe. jīvane vikārīpaṇe karma pariṇamāve ane karmane jīv pariṇamāve e nimitta-naimittik sambandh batāvanārun vyavahārakathan chhe. kharī rīte jaḍane karma tarīke jīv pariṇamāvī shake nahi ane karma jīvane vikārī karī shake nahi-em samajavun. gommaṭasār ādi karmashāstronā ā pramāṇe artha karavā te ja nyāyasar chhe.]
(8) prashnaḥ– bandhanān kāraṇomān mithyātva, avirati, pramād, kaṣhāy ane yog e pāñch mokṣhashāstramān kahyān chhe, ane bījā āchāryo kaṣhāy ane yog e be ja batāve chhe; ā rīte teo mithyātva, avirati ane pramād ne kaṣhāyanā bhed māne chhe. kaṣhāy chāritramohanīyano bhed chhe; to pachhī em pratīt thāy chhe ke chāritramohanīy ja badhān karmonun kāraṇ chhe, māṭe jyānsudhī kaṣhāy vidyamān chhe tyānsudhī koī paṇ guṇanī pūrṇa shuddhi thaī shake nahi, māṭe samyagdarshananī paṇ pūrṇa shuddhi tyān na thāy em jaṇāy chhe te barābar chhe?
uttaraḥ– kaṣhāyanā mithyātva, avirati ane pramād peṭā-bhāg chhe, paṇ tethī ‘kaṣhāy’ chāritramohanīyano bhed chhe em mānavun barābar nathī. mithyātva te mahā kaṣhāy chhe. ‘kaṣhāy’ne jyāre sāmānya arthamān vāparīe tyāre darshanamoh ane chāritramoh bannerūp chhe, kemake kaṣhāyamān mithyādarshanano samāvesh thaī jāy chhe. kaṣhāyane jyāre visheṣh arthamān vāparīe tyāre te chāritramohanīyano bhed chhe. chāritramohanīyakarma te badhān karmonun kāraṇ nathī, paṇ jīvano mohabhāv te sāt athavā āṭh karmonā bandhanun
Page 122 of 655
PDF/HTML Page 177 of 710
single page version
120] [mokṣhashāstra nimitta chhe. jīvane kṣhāyik chāritra na pragaṭe tyān sudhī samyaktvaguṇanī pūrī shuddhi kai apekṣhāe thaī ane kaī apekṣhāe thaī nathī e āgaḷ batāvāī gayun chhe. (juo, pārā ra1 prashna-8).
(9) prashnaḥ– sāt prakr̥itino kṣhay athavā upashamādi thāy te vyavahārasamyagdarshan chhe ke nishchayasamyagdarshan chhe?
uttaraḥ– te nishchayasamyagdarshan chhe. prashnaḥ– siddha bhagavantone vyavahārasamyagdarshan hoy chhe ke nishchayasamyagdarshan hoy chhe? uttaraḥ– siddhone nishchayasamyagdarshan hoy chhe. prashnaḥ– vyavahārasamyagdarshan ane nishchayasamyagdarshanamān shun pher chhe? uttaraḥ– jīvādi nav tattvonī tathā sudev, suguru ane sushāstranī vikalpasahitanī shraddhā tene vyavahārasamyaktva kahevāmān āve chhe; je jīv te vikalpano abhāv karī potānā shuddhātmā taraph valaṇ karī nishchayasamyagdarshan pragaṭ kare, tene pūrve vyavahārasamyakatva hatun em kahevāmān āve chhe. je jīv nishchayasamyagdarshan pragaṭ na kare tene te vyavahārābhās samyaktva chhe. vyavahārasamyagdarshanano abhāv karīne je jīv nishchayasamyagdarshan pragaṭ kare tene vyavahārasamyagdarshan upachārathī (-eṭale ke vyay tarīke- abhāv tarīke) nishchayasamyagdarshananun kāraṇ kahevāmān āve chhe.
samyagdraṣhṭi jīvane viparīt abhinivesharahit ātmānun shraddhān chhe te nishchayasamyagdarshan chhe; tathā dev-guru-dharmādinun shraddhān te vyavahārasamyagdarshan chhe; e pramāṇe ek kāḷamān samyagdraṣhṭine banne samyagdarshan hoy chhe. keṭalāk mithyādraṣhṭine- dravyaliṅgī munine ane keṭalāk abhavya jīvane dev-guru-dharmādinun shraddhān hoy chhe paṇ te ābhāsamātra hoy chhe; kem ke temane nishchayasamyaktva nathī tethī temanun vyavahārasamyaktva paṇ ābhāsarūpachhe. [mokṣhamārga prakāshak pānun-337]
dev-guru-dharmanā shraddhānamān pravr̥uttinī mukhyatā chhe. je pravr̥uttimān arihantādikane devādik māne, anyane na māne tene devādikano shraddhānī kahevāmān āve chhe. tattvashraddhāmān vichāranī mukhyatā chhe. je gnānamān jīvādi tattvone vichāre chhe tene tattvashraddhānī kahevāmān āve chhe. e banne samajyā pachhī koī jīv rāgano anshe abhāv karī samyakatva pragaṭ kare chhe; tethī e banne koī jīvane samyaktvanān (upachārathī) kāraṇ kahevāmān āve chhe; parantu teno sadbhāv mithyādraṣhṭine paṇ sambhave chhe tethī teno vyavahār vyavahārābhās chhe.
Page 123 of 655
PDF/HTML Page 178 of 710
single page version
(23)
prashnaḥ– ātmānī shuddhopalabdhi jyān sudhī chhe tyānsudhī gnān gnānachetanā chhe ane teṭalun ja samyagdarshan chhe e kharun chhe?
uttaraḥ– ātmānā anubhavane shuddhopalabdhi kahevāmān āve chhe, te chāritraguṇano paryāy chhe. jyāre samyagdraṣhṭi potānā shuddhopayogamān joḍāyo hoy eṭale ke svānubhavarūp pravarte tyāre tene samyaktva hoy chhe; ane jyāre shuddhopayogamān joḍāyo na hoy tyāre paṇ tene gnānachetanā labdharūp hoy chhe. gnānachetanā anubhavarūp hoy tyāre ja samyagdarshan hoy chhe ane anubhavarūp na hoy tyāre hotun nathī-em mānavun te bhūl chhe.
kṣhāyik samyaktvamān jīv shubhāshubharūpe pravarte ke svānubhavarūp pravarte paṇ samyaktva guṇ to sāmānya chhe. [mokṣhamārga prakāshak pānun-346]
samyagdarshan te shraddhāguṇano shuddha paryāy chhe, te kramekrame khīlato nathī paṇ akramapaṇe ek samayamān pragaṭe chhe, ane samyaggnānamān to hīnatāadhikatā hoy chhe, paṇ temān vibhāvapaṇun hotun nathī. chāritraguṇ paṇ kramekrame ughaḍe chhe, te anshe shuddha ane anshe ashuddha (rāgadveṣhavāḷo) nīchalī dashāmān hoy chhe, eṭale e pramāṇe traṇe guṇanā shuddha paryāyanā vikāsamān taphāvat chhe.
darshanapāhuḍanī raramī gāthāmān bhagavān shrī kundakundāchāryadeve kahyun chhe ke- “jo (ame kahīe chhīe te) karavāne samartha ho to karaje, paṇ jo karavāne samartha na ho to sāchī shraddhā to jarūr karavī, kem ke kevaḷī bhagavāne shraddhā karavāvāḷāne samyaktva kahyun chhe.”
ā gāthā em batāve chhe ke-jeṇe nijasvarūpane upādey jāṇī shraddhān karyun tene mithyābhāv to maṭayo, paṇ puruṣhārthanī nabaḷāīthī chāritra aṅgīkār karavānun sāmarthya na hoy to jeṭalun sāmarthya hoy teṭalun kare ane te sivāyane māṭe shraddhā kare; evī shraddhā karavāvāḷāne bhagavāne samyaktva kahyun chhe.
ā ja matalabe niyamasārajī gāthā 1pa4 mān paṇ kahevāmān āvyun chhe, kem ke samyagdarshan te dharmanun mūḷ chhe.
Page 124 of 655
PDF/HTML Page 179 of 710
single page version
122] [mokṣhashāstra (2p)
mithyātvabhāv dūr thatān samyagdarshan chothe guṇasthāne pragaṭe chhe. te shraddhāguṇano shuddha paryāy hovāthī nishchayasamyaktva chhe. parantu te samyagdarshananī sāthenā chāritraguṇanā paryāyano vichār karavāmān āve to chāritraguṇanā rāgavāḷo paryāy hoy athavā to svānubhavarūp nirvikalpa paryāy hoy tyān, chāritraguṇanā nirvikalpa paryāy sāthenā nishchayasamyagdarshanane vītarāgasamyagdarshan kahevāmān āve chhe ane savikalpa (rāgasahit) paryāy sāthenā nishchayasamyagdarshanane sarāgasamyakatva kahevāmān āve chhe. ā viṣhay upar (8) mā vibhāgamān kahevāī gayo chhe.
jyāre sātamā guṇasthāne ane tethī āgaḷ vadhatī dashāmān nishchayasamyagdarshan ane vītarāgachāritranun avinābhāvīpaṇun hoy tyāre te avinābhāvīpaṇun batāvavā māṭe banne guṇanun ekatvapaṇun laī te vakhatanā samyagdarshanane te ekatvanī apekṣhāe ‘nishchayasamyaktva’ kahevāmān āve chhe. ane nishchayasamyagdarshan sāthenī vikalpadashā batāvavā, te vakhate joke nishchayasamyagdarshan chhe topaṇ, te nishchayasamyagdarshanane ‘vyavahārasamyakatva’ kahevāmān āve chhe. māṭe jyān ‘nishchayasamyagdarshan’ shabda vāparyo hoy tyān te shraddhā ane chāritranī ekatvaapekṣhāe chhe ke ekalā shraddhāguṇanī apekṣhāe chhe te nakkī karī teno artha samajavo; tem ja ‘vyavahārasamyagdarshan’ shabda vāparyo hoy tyān te shraddhā ane chāritranī ekatvaapekṣhāe chhe ke ekalī shraddhānī apekṣhāe chhe te nakkī karī teno artha samajavo.
prashnaḥ– keṭalāk jīvone gr̥uhasthadashāmān mithyātva ṭaḷī samyagdarshan thayun hoy chhe to te samyagdarshan kevun samyagdarshan samajavun?
uttaraḥ– ekalā shraddhāguṇanī apekṣhāe tene nishchayasamyagdarshan ane shraddhā tathā chāritraguṇanā ekatvanī apekṣhāe tene vyavahārasamyagdarshan samajavun. e pramāṇe gr̥uhasthadashāmān je nishchayasamyagdarshan chhe te kathañchit nishchay ane kathañchit vyavahārasamyagdarshan chhe-em jāṇavun.
prashnaḥ– te nishchayasamyagdarshanane shraddhā ane chāritranī ekatvaapekṣhāe vyavahārasamyagdarshan shā māṭe kahyun?
uttaraḥ– samyagdraṣhṭi jīv shubharāgane toḍī vītarāgachāritra sāthe alpakāḷamān tanmay
Page 125 of 655
PDF/HTML Page 180 of 710
single page version
a. 1. pari. 1] [123 thaī jashe eṭalo sambandh batāvavā māṭe te nishchayasamyagdarshanane shraddhā ane chāritranī ekatvaapekṣhāe vyavahārasamyagdarshan kahevāmān āve chhe.
sātame ane āgaḷanā guṇasthāne samyagdarshan ane samyakchāritranī ekatā hoy chhe tethī te vakhatanā samyaktvamān nishchay ane vyavahār evā be bhed paḍatā nathī tethī tyān je samyakatva varte chhe tene ‘nishchayasamyagdarshan’ ja kahevāmān āve chhe.
(juo, paramātmaprakāsh adhyāy 1 gāthā 8p nīchenī sanskr̥it tathā hindī ṭīkā. āvr̥utti bījī pā. 90; tathā paramātmaprakāsh adhyāy ra gāthā 17-18 nīchenī sanskr̥it tathā hindī ṭīkā, āvr̥utti bījī pā. 146-147; ane hindī samayasāramān jayasenaāchāryanī sanskr̥it ṭīkā, gāthā 1ra1-1rap nīche, pānun 186 tathā hindī samayasār ṭīkāmān jayasenaāchāryanī ṭīkāno anuvād pā. 116.)