Moksha Shastra-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Sutra: 33 (Chapter 1); Parishist-1.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 8 of 36

 

Page 86 of 655
PDF/HTML Page 141 of 710
single page version

a. 1. sūtra 33] [83

em sanshay, viparyay ane anadhyavasāy anek prakāre mithyāgnānamān hoy chhe; māṭe sat ane asatno yathārtha bhed yathārtha samajī, svachchhande karavāmān āvatī kalpanāo ane unmattapaṇun ṭāḷavānun ā sūtra kahe chhe. [mithyātvane unmattapaṇun kahyun chhe kāraṇ ke mithyātvathī anant pāp bandhāy chhe teno jagatane khyāl nathī.]।। 32।।

pramāṇanun svarūp kahyun, have shrutagnānanā ansharūp nayanun svarūp kahe chhe
नैगमसंग्रहव्यवहारर्जुसूत्रशब्दसमभिरूढैवंभूतानयाः।। ३३।।
arthaḥ– [नैगम] naigam, [संग्रह] saṅgrah, [व्यवहार] vyavahār, [ऋजुसूत्र]

r̥ujusūtra, [शब्द] shabda, [समभिरूढ] samabhirūḍh, [एवंभूता] evambhūt-e sāt [नयाः] nayo [Viewpoints] chhe.

ṭīkā

vastunā anek dharmomānthī koī ekanī mukhyatā karī, anya dharmono virodh karyā vagar temane gauṇ karī sādhyane jāṇavo te nay chhe.

darek vastumān anek dharmo rahelā chhe tethī te anekāntasvarūp chhe. [‘ant’ no

artha ‘dharma’ thāy chhe.] anekāntasvarūp samajāvavānī paddhatine ‘syāddhād’ kahevāmān āve chhe. syāddhād dhotak chhe, anekānt dhotya chhe. ‘syāt’ no artha ‘kathañchit’ thāy chhe, eṭale ke koī yathārtha prakāranī vivakṣhānun kathan te syādvād. anekāntano prakāsh karavā māṭe ‘syāt’ shabdano prayog karavāmān āve chhe.

hetu ane viṣhayanā sāmarthyanī apekṣhāe pramāṇathī nirūpaṇ karavāmān āvelā arthanā ekadeshane kahevo te nay chhe, tene ‘samyak ekānt’ paṇ kahevāmān āve chhe. shrutapramāṇ svārtha ane parārtha be prakār chhe, temān parārtha shrutapramāṇano ansh te nay chhe. shāstranā bhāvo samajavā māṭe nayonun svarūp samajavānī jarūr chhe. sāt nayonun svarūp nīche mujab chheḥ- 1. naigamanayaḥ– je bhūtakāḷanā paryāyamān vartamānavat saṅkalpa kare athavā bhaviṣhyanā

paryāyamān vartamānavat saṅkalpa kare tathā vartamān paryāyamān kanīk niṣhpanna
(pragaṭarūp) chhe ane kanīk niṣhpanna nathī teno niṣhpannarūp saṅkalpa kare te
gnānane tathā vachanane naigamanay kahe chhe.
[Figurative]

Page 87 of 655
PDF/HTML Page 142 of 710
single page version

84] [mokṣhashāstra 2. saṅgrahanayaḥ– je samasta vastuone tathā samasta paryāyane saṅgraharūp karī jāṇe tathā

kahe te saṅgrahanay chhe. jem-sat, dravya ītyādi. [General, Common]

3. vyavahāranayaḥ– anek prakāranā bhed karī vyavahār kare-bhede te vyavahāranay chhe.

saṅgrahanay dvārā grahaṇ karel padārthono vidhipūrvak bhed kare tene vyavahār kahe chhe.
jem sat be prakāre chhe-dravya ane guṇ. dravyanā chha bhed chhe-jīv, pudgal,
dharmāstikāy, adharmāstikāy, ākāsh ane kāḷ. guṇanā be bhed chhe-sāmānya
ane visheṣh. ā rīte jyān sudhī bhed thaī shake chhe tyān sudhī ā nay pravarte chhe.
[Distributive]

4. r̥ujusūtranayaḥ– [r̥uju eṭale vartamān, hājar, saraḷ] je gnānano ansh vartamān

paryāy mātrane grahaṇ kare te r̥ujusūtranay chhe. [Present condition]

pa. shabdanayaḥ– je nay liṅg, saṅkhyā, kārak ādinā vyabhichārane dūr kare chhe te

shabdanay chhe. ā nay liṅgādikanā bhedathī padārthane bhedarūp grahaṇ kare chhe; jem-
dār (pu
0), bhāryā (strī0), kalatra (na0), e dār, bhāryā ane kalatra traṇe
shabdo bhinna liṅgavāḷā hovāthī, joke ek ja padārthanā vāchak chhe topaṇ ā
nay strī padārthane liṅganā bhedathī traṇ bhedarūp jāṇe chhe.
[Descriptive]

6. samabhirūḍh nayaḥ– (1) je judājudā arthone ullandhī ek arthane rūḍhi thī grahaṇ kare

te. jemake- gāy. [Usage] (2) paryāyanā bhedathī arthane bhedarūp grahaṇ kare te.
jem-indra, purandar, shukra, e traṇe shabdo indranān nām chhe paṇ ā nay traṇeno
judojudo artha kare chhe.
[Specific]

7. evambhūtanayaḥ– je shabdano je kriyārūp artha chhe te kriyārūp pariṇamatā padārthane je

nay grahaṇ kare chhe tene evambhūtanay kahe chhe. jemake-pūjārīne pūjā karatī vakhate ja
pūjārī kahevo.
[Active]

pahelā traṇ bhed dravyārthikanayanā chhe, tene sāmānya, utsarga athavā anuvr̥utti evā nāmathī paṇ kahevāmān āve chhe.

pāchhaḷanā chār bhed paryāyārthikanayanā chhe, tene visheṣh, apavād athavā vyāvr̥utti evā nāmathī paṇ kahevāmān āve chhe.

pahelā chār nay arthanay chhe, pachhīnā traṇ shabdranay chhe. paryāy be prakāranā chhe-(1) sahabhāvī-jene guṇ kahevāmān āve chhe;(2) kramabhāvī-jene paryāy kahevāmān āve chhe.

dravya e nām vastuonun paṇ chhe; ane vastuonā sāmānyasvabhāvamay

Page 88 of 655
PDF/HTML Page 143 of 710
single page version

a. 1. sūtra 33] [8p ek svabhāvanun paṇ chhe. jyāre dravya pramāṇano viṣhay hoy tyāre teno artha vastu (dravya, guṇ ane traṇekāḷanā paryāyo sahit) evā karavo; nayonā prakaraṇamān jyāre dravyārthik vaparāy tyāre ‘sāmānya svabhāvamay ek svabhāv’ (sāmānyātmak dharma) evo teno artha karavo.

dravyārthikamān nīche pramāṇe traṇ bhed thāy chheḥ-
1. sat ane asat paryāyanā svarūpamān prayojanavash paraspar bhed na mānī
bannene vastunun svarūp mānavun te naigamanay chhe.
2. satnā antarbhedomān bhed na gaṇavo te saṅgrahanay chhe.
3. satmān antarbhedo mānavā te vyavahāranay chhe.
nayanā gnānanay, shabdanay ane arthanay evā paṇ traṇ prakār paḍe chhe.
1. vāstavik pramāṇagnān chhe; ane ekadeshagrāhī te hoy tyāre tene nay kahe
chhe, tethī gnānanun nām nay chhe ane tene gnānanay kahevāmān āve chhe.
2. gnān dvārā jāṇelā padārthanun pratipādan shabda dvārā thāy chhe tethī te shabdane
shabdanay kahevāmān āve chhe.
3. gnānano viṣhay padārtha chhe tethī nayathī pratipādan karavāmān āvatā padārthane
paṇ nay kahevāmān āve chhe, te arthanay chhe.

ātmānā sambandhamān ā sāt nayo nīchenā chaud bolamān shrīmad rājachandrajīe utārelā chhe te sādhakane upayogī hovāthī ahīn artha sāthe āpavāmān āve chheḥ-

1. evambhūtadraṣhṭithī r̥ujusūtra sthiti kar. = pūrṇatāne lakṣhe sharūāt kar.
2. r̥ujusūtradraṣhṭithī evambhūt sthiti kar. = sādhakadraṣhṭi dvārā sādhyamān sthiti kar.
3. naigamadraṣhṭithī evambhūt prāpti kar. = tun pūrṇa chho evī saṅkalpadraṣhṭi vaḍe
pūrṇatāne prāpta kar.
4. evambhūtadraṣhṭithī naigam vishuddha kar. = pūrṇadraṣhṭithī avyakta ansh vishuddha kar.
pa. saṅgrahadraṣhṭithī evambhūt thā.= trikāḷī sat draṣhṭithī pūrṇa shuddha paryāy pragaṭ kar.
6. evambhūtadraṣhṭithī saṅgrah vishuddha kar. = nishchayadraṣhṭithī sattāne vishuddha kar.
7. vyavahāradraṣhṭithī evambhūt pratye jā. = bhedadraṣhṭi chhoḍīne abhed pratye jā.
8. evambhūtadraṣhṭithī vyavahāranivr̥utti kar. = abhedadraṣhṭithī bhedane nivr̥utta kar.

Page 89 of 655
PDF/HTML Page 144 of 710
single page version

86] [mokṣhashāstra

9. shabdadraṣhṭithī evambhūt pratye jā. = shabdanā rahasyabhūt padārthanī draṣhṭithī

pūrṇatā pratye jā.

10. evambhūtadraṣhṭithī shabda nirvikalpa kar. = nishchayadraṣhṭithī shabdanā rahasyabhūt

padārthamān nirvikalpa thā.

11. samabhirūḍhadraṣhṭithī evambhūt avalok. = sādhakaavasthānā ārūḍhabhāvathī

nishchayane jo.

12. evambhūtadraṣhṭithī samabhirūḍh sthiti kar. = nishchayadraṣhṭithī samasvabhāv

pratye ārūḍh sthiti kar.

13. evambhūtadraṣhṭithī evambhūt thā. = nishchayadraṣhṭithī nishchayarūp thā.
14. evambhūt sthitithī evambhūtadraṣhṭi shamāv. = nishchayasthitithī nishchayadraṣhṭinā
vikalpane shamāvī de.
kharā bhāvo laukik bhāvothī viruddha hoy chhe

prashnaḥ– jo vyavahāranay thī eṭale ke vyākaraṇane anusarīne je prayog (artha) thāy chhe tene tame shabdanayathī dūṣhit kahesho to lok ane shāstrane virodh āvashe?

uttaraḥ– lok na samaje tethī virodh bhale kare; ahīn yathārtha svarūp (tattva) vichāravāmān āve chhe-parīkṣhā karavāmān āve chhe. auṣhadhi rogīnī ichchhānusār hotī nathī. (sarvārthasiddhi pānun-pa34.) jagat rogī chhe, tene anukūḷ āve em gnānīo tattvanun svarūp (auṣhadhi) na kahe, paṇ jem yathārtha svarūp hoy tem teo kahe. 33.

*
gnān sambandhī visheṣh khulāso (sūtra–8)

prashna– āṭhamā sūtramān (pānun-42) gnānanā sat-saṅkhyādi āṭh bhedo ja kem kahevāmān āvyā chhe, ochhā ke vadhāre kem kahyā nathī?

uttaraḥ– nīchenā āṭh prakārano niṣhedh karavā māṭe te āṭh bhedo kahevāmān āvyā chhe.ḥ-

1. nāstik kahe chhe ke ‘koī vastu chhe ja nahi.’ tethī ‘sat’ sābit
karavāthī te nāstikanī dalīl toḍī nāṅkhī.
2. koī kahe chhe ke ‘vastu ek ja chhe, temān koī prakāranā bhed nathī.’
‘saṅkhyā’ sābit karavāthī te dalīl toḍī nāṅkhī.

Page 90 of 655
PDF/HTML Page 145 of 710
single page version

a. 1. sūtra 33] [87

3. koī kahe chhe ke ‘vastune pradesh (ākār) nathī.’ ‘kṣhetra’ sābit karavāthī
te dalīl toḍī nāṅkhī.
4. koī kahe chhe ke ‘vastu kriyārahit chhe.’ ‘sparshan’ sābit karavāthī te dalīl
toḍī nāṅkhī. [nondhḥ- ek jagyāthī bījī jagyāe javun te kriyā chhe.]
pa. ‘vastuno pralay (sarvathā nāsh) thāy chhe’ em koī māne chhe. ‘kāl’
sābit karavāthī te dalīl toḍī nāṅkhī.
6. ‘vastu kṣhaṇik chhe’ em koī māne chhe. ‘antar’ sābit karavāthī te
dalīl toḍī nāṅkhī.
7. ‘vastu kūṭastha chhe’ em koī māne chhe. ‘bhāv’ sābit karavāthī te
dalīl toḍī nāṅkhī. [jenī hālat na badalāy tene kūṭastha kahe chhe.]
8. ‘vastu sarvathā ek ja chhe athavā to vastu sarvathā anek ja chhe’ em
koī māne chhe. ‘alpa-bahutva’ siddha karavāthī te dalīl toḍī nāṅkhī.
[juo, ‘prashrottar-sarvārthasiddhi’ pānun 277-278]
e pramāṇe shrī umāsvāmī virachit mokṣhashāstranā
pratham adhyāyanī gujarātī ṭīkā pūrī thaī.

Page 91 of 655
PDF/HTML Page 146 of 710
single page version

background image
bhagavān shrī umāsvāmī virachit
mokṣhashāstra–tattvārthasūtra
(gujarātī ṭīkā)
pratham adhyāyanān
parishiṣhṭa
-ḥ ṭīkā saṅgrāhakaḥ-
rāmajī māṇekachand doshī

Page 92 of 655
PDF/HTML Page 147 of 710
single page version

90] [mokṣhashāstra

[1]
samyagdarshan sambandhī keṭalīk jāṇavā jevī vigato
(1)
samyagdarshananī jarūriyāt

prashnaḥ– samyagdarshanathī dharmanī sharūāt thāy chhe em gnānīo kahe chhe, to samyagdarshan vinānān gnān ane chāritra kevān hoy?

uttaraḥ– samyagdarshan na hoy to agiyār aṅgano gnātā paṇ mithyāgnānī chhe; ane tenun chāritra paṇ mithyāchāritra chhe. ahīn āshay e chhe ke samyagdarshan vinā vrat, tap, jap, bhakti, pratyākhyān ādi je kāī ācharaṇ chhe te sarve mithyāchāritra chhe; māṭe samyagdarshan shun chhe ane te kevī rīte prāpta thaī shake chhe te jāṇavānī jarūr chhe.

(2)
samyagdarshan shun chhe?

prashnaḥ– samyagdarshan shun chhe? te dravya chhe, guṇ chhe ke paryāy chhe? uttaraḥ– samyagdarshan te jīvadravyanā shraddhāguṇano ek nirmaḷ‌ā paryāy chhe. ā jagatamān chha dravyo chhe temān ek chetanadravya (jīv) chhe, ane pāñch achetan-jaḍ dravyo(pudgal, dharmāstikāy, adharmāstikāy, ākāsh ane kāḷ) chhe. jīvadravya arthāt ātmavastumān anant guṇo chhe, temān ek guṇ shraddhā (mānyatā-vishvās-pratīti) chhe, te guṇanī avasthā anādithī ūndhī chhe tethī jīvane potānā svarūpanī bhramaṇā chhe, te avasthāne mithyādarshan kahevāmān āve chhe; te shraddhāguṇanī savaḷī (shuddha) avasthā te samyagdarshan chhe. ā rīte ātmānā shraddhāguṇano shuddha paryāy samyagdarshan chhe.

(3)
shraddhāguṇanī mukhyatāe
nishchayasamyagdarshananī vyākhyā

(1) shraddhāguṇanī je avasthā pragaṭ thavāthī potānā shuddha ātmāno pratibhās thāy te samyagdarshan chhe.


Page 93 of 655
PDF/HTML Page 148 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [91

(2) sarvagna bhagavānanī vāṇīmān jevun pūrṇa ātmānun svarūp kahyun chhe tevun shraddhān te nishchayasamyagdarshan chhe. [nishchayasamyagdarshan nimittane, adhūrā ke vikārī paryāyane, bhaṅg-bhedane ke guṇabhedane svīkāratun nathī-lakṣhamān letun nathī.]

nondhaḥ– ghaṇā māṇaso mātra ek sarvavyāpak ātmā chhe em māne chhe ane te ātmāne kūṭastha

mātra māne chhe, paṇ temanā kahevā mujab chaitanya mātra ātmāne mānavo te samyagdarshan nathī.

(3) svarūpanun shraddhān.
(4) ātmashraddhān.
[puruṣhārthasiddhi upāy gāthā-216]
(pa) svarūpanī yathārtha pratīti. [mokṣhamārga prakāshak pānun 322-328]
(6) parathī bhinna potānā ātmānī shraddhā-ruchi. [samayasār kalash 6;

chhahaḍhāḷā-trījī ḍhāḷ, gāthā-2]

nondhaḥ– ahīn ‘parathī bhinna’ e shabdo em sūchave chhe ke samyagdarshanane paravastu, nimitta,

ashuddhaparyāy, ūṇī shuddhaparyāy ke bhaṅg-bhed e kāī svīkārya nathī. samyagdarshanano viṣhay (lakṣhya) pūrṇa gnānaghan trikāḷī ātmā chhe. [paryāyanī apūrṇatā vagere samyaggnānano viṣhay chhe.]

(7) vishuddhagnān-darshanasvabhāvasvarūp nij paramātmānī ruchi te samyagdarshan. [jayasenāchārya kr̥ut ṭīkā-hindī samayasār pānun-8]

nondhaḥ– ahīn ‘nij’ shabda chhe, te anek ātmāo chhe temanāthī potānī bhinnatā batāve chhe.
(8) shuddha jīvāstikāyanī ruchirūp nishchayasamyaktva. [jayasenāchārya kr̥ut

ṭīkāpañchāstikāy gāthā-107 pānun-170]

(4)
gnānaguṇanī mukhyatāe
nishchayasamyagdarshananī vyākhyā

(1) viparīt abhinivesh rahit jīvādi tattvārthashraddhān te samyagdarshananun lakṣhaṇ chhe. [mokṣhamārga prakāshak pānun 317-320 tathā puruṣhārthasiddhiupāy gāthā-22]

nondhaḥ– ā vyākhyā pramāṇadraṣhṭie chhe temān nāsti-asti banne paḍakhān batāvyān chhe.

(ra) ‘jīvādinun shraddhān samyaktva chhe’ eṭale ke jīvādi padārthonā yathārtha shraddhān svarūpe ātmānun pariṇaman te samyaktva chhe. [samayasār gāthā-1pap hindī pānun 22p, gujarātī pānun-201]

(3) bhūtārthe jāṇelā padārthothī shuddhātmānā judāpaṇānun samyakavalokan. [jayasenāchārya kr̥ut ṭīkā-hindī samayasār pānun-226]


Page 94 of 655
PDF/HTML Page 149 of 710
single page version

92] [mokṣhashāstra

nondhaḥ– kolam nan. ra tathā 3 em sūchave chhe ke jene nav padārthonun samyaggnān hoy tene ja

samyagdarshan hoy, ā rīte samyaggnān ane samyagdarshananun avinābhāvīpaṇun batāve chhe. ā kathan dravyārthikanaye chhe.

(4) pañchādhyāyī bhāg bījāmān gnān apekṣhāe nishchayasamyagdarshananī vyākhyā gāthā 186 thī 189 mān āpī chhe, te kathan paryāyārthikanaye chhe. te gāthāmān nīche pramāṇe kahyun chhe-

[gāthā-186] - “tethī shuddhatattva kāī te navatattvathī vilakṣhaṇ arthāntar

nathī, parantu kevaḷ navatattvasambandhī vikārone chhoḍīne nav tattva ja shuddha chhe.

bhāvārthaḥ– tethī siddha thāy chhe ke kevaḷ vikāranī upekṣhā karavāthī nav tattva ja shuddha chhe, navatattvothī kāī sarvathā bhinna shuddhatva nathī.”

[gāthā-187]–“tethī sūtramān tattvārthanī shraddhā karavī tene samyagdarshan

mānavāmān āvyun chhe, ane te paṇ jīv-ajīvādirūp nav chhe; × × × bhāvārthaḥ- vikāranī upekṣhā karatān shuddhatva navatattvothī abhinna chhe. tethī sūtrakāre [tattvārthasūtramān] navatattvonā yathārtha shraddhānane samyagdarshan kahyun chhe. × × ×.”

[gāthā-188] - ā gāthāmān jīv, ajīv, āsrav, bandh, samvar, nirjarā

ane mokṣha e sāt tattvonān nām āpyān chhe.

[gāthā-189] -“puṇya ane pāpanī sāthe e sāt tattvane nav padārtha

kahevāmān āve chhe ane te nav padārtha, bhūtārthane āshraye. samyagdarshanano vāstavik viṣhay chhe.

bhāvārthaḥ– tathā puṇya ane pāpanī sāthe e sāt tattva ja nav padārtha kahevāy chhe, ane te nav padārtha yathārthapaṇāne āshraye samyagdarshanano yathārtha viṣhay chhe.”

nondhaḥ– e khyālamān rākhavun ke ā kathan gnān apekṣhāe chhe; darshan apekṣhāe samyagdarshanano

viṣhay potāno akhaṇḍ shuddha chaitanyasvarūp paripūrṇa ātmā chhe-te bābat upar jaṇāvī chhe.

(pa) “shuddha chetanā ek prakāranī chhe kemake shuddhano ek prakār chhe. shuddha chetanāmān shuddhatānī upalabdhi thāy chhe tethī te shuddharūp chhe ane te gnānarūp chhe tethī te gnānachetanā chhe.” [pañchādhyāyī a. ra, gāthā-194.]

“badhā samyagdraṣhṭione ā gnānachetanā pravāharūpathī athavā akhaṇḍ ekadhārārūp rahe chhe. [pañchādhyāyī a. ra. gāthā-8pa1.]

(6) gney-gnātr̥utattvanī yathāvat pratīti jenun lakṣhaṇ chhe te samyagdarshanaparyāy. [pravachanasār adhyāy 3 gāthā-42. shrī amr̥utachandrāchāryakr̥ut ṭīkā pānun-33p.]


Page 95 of 655
PDF/HTML Page 150 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [93

(7) ātmāne ātmāthī jāṇato jīv te nishchayasamyagdraṣhṭi chhe. [paramātmaprakāsh gāthā-82]

(8) ‘तत्त्वार्थश्रद्धानं सम्यग्दर्शनम् [tattvārthasūtra adhyāy 1, sūtra ra]
(pa)
chāritraguṇanī mukhyatāe
nishchayasamyagdarshananī vyākhyā

(1) “ gnānachetanāmān ‘gnān’ shabdathī gnānamay hovānā kāraṇe shuddhātmānun grahaṇ chhe ane te shuddhātmā je-dvārā anubhūt thāy tene gnānachetanā kahe chhe.” [pañchādhyāyī a. ra. gāthā 196-bhāvārtha]

(ra) “teno khulāso e chhe ke-ātmāno gnānaguṇ samyaktvayukta thatān ātmasvarūpanī je upalabdhi thāy chhe tene gnānachetanā kahe chhe.” [pañchādhyāyī gāthā-197]

(3) “ nishchayathī ā gnānachetanā samyagdraṣhṭine ja hoy chhe. [pañchādhyāyī gā. -198]
nondhaḥ– ahīn ātmāno je shuddhopayog chhe-anubhav chhe te chāritraguṇano paryāy chhe.
(4) ātmānī shuddha upalabdhi samyagdarshananun lakṣhaṇ chhe. [pañchādhyāyī gāthā-21p]
nondh– ahīn eṭalun lakṣhamān rākhavun ke gnānanī mukhyatāe tathā chāritranī mukhyatāe je kathan

chhe tene samyagdarshananun bāhya lakṣhaṇ jāṇavun kemake samyaggnān ane anubhavanī sāthe samyagdarshan avinābhāvī hovāthī te samyagdarshanane anumānathī siddha kare chhe. e apekṣhāe tene vyavahārakathan kahevāmān āve chhe, ane darshan (shraddhā) guṇ apekṣhāe je kathan chhe tene nishchayakathan kahevāmān āve chhe.

(pa) darshananun nishchay svarūp evun chhe ke-bhagavān paramātmasvabhāvanā atīndriy sukhanī ruchi karavāvāḷā jīvamān shuddha antaraṅg ātmik tattvanā ānandane ūpajavānun dhām evā shuddha jīvāstikāyanun (potānā jīvasvarūpanun) param shraddhān, draḍh pratīti ane sācho nishchay e ja darshan chhe. (ā vyākhyā sukhaguṇanī mukhyatāthī chhe.)

(6)
anekānta svarūp

darshan-gnān-chāritra sambandhī anekānta svarūp samajavā lāyak hovāthī ahīn kahevāmān āve chhe.


Page 96 of 655
PDF/HTML Page 151 of 710
single page version

94] [mokṣhashāstra

(1) samyagdarshan–tamām samyagdraṣhṭione eṭale chothā guṇasthānakathī siddha sudhī badhāne ekasarakhun chhe. eṭale ke shuddhātmānī mānyatā te badhāne ekasarakhī chhe- mānyatāmān kāī pheraphār nathī.

(ra) samyaggnān–tamām samyagdraṣhṭione samyakpaṇānī apekṣhāe gnān ek jātanun chhe, paṇ gnān koīne hīn, koīne adhik hoy chhe. terame guṇasthānathī siddha sudhīnun gnān sampūrṇa hovāthī sarva vastuone yugapat jāṇe chhe. nīchenā guṇasthānomān [chārathī bār sudhīmān] gnān kramekrame thāy chhe ane tyān joke gnān samyak chhe topaṇ ochhun-vadhatun chhe, te avasthāmān je gnān ughāḍarūp nathī te abhāvarūp chhe; ā rīte samyagdarshan ane samyaggnānamān taphāvat chhe.

(3) samyakchāritra– tamām samyagdraṣhṭione je kāī chāritra pragaṭayun hoy te samyak chhe, ane dasamā guṇasthān sudhī je pragaṭayun nathī te vibhāvarūp chhe. teramā guṇasthāne anujīvī yogaguṇ kampanarūp hovāthī vibhāvarūp chhe, ane tyān pratijīvī guṇo bilakul pragaṭ nathī. chaudamā guṇasthāne paṇ upādānanī kachāsh chhe tethī tyān audayikabhāv chhe.

(4) jyān samyagdarshan chhe tyān samyaggnān ane svarūpācharaṇachāritrano ansh abhedarūp hoy chhe ane upar kahyā pramāṇe darshanaguṇathī gnānaguṇanun judāpaṇun ane te banne guṇathī chāritraguṇanun judāpaṇun siddha thayun, e rīte anekānt svarūp thayun.

(pa) ā bhed paryāyārthikanayathī chhe, dravya akhaṇḍ hovāthī dravyārthikanaye badhā guṇo abhed-akhaṇḍ chhe em samajavun.

(7)
darshan (shraddhā), gnān, chāritra e traṇe guṇonī abhedadraṣhṭie
nishchayasamyagdarshananī vyākhyā

(1) akhaṇḍ pratibhāsamay, anant, vignānaghan, paramātmasvarūp samayasārane jyāre ātmā anubhave chhe te vakhate ja ātmā samyakpaṇe dekhāy chhe-[arthāt shraddhāy chhe] ane jaṇāy chhe, tethī samayasār ja samyagdarshan ane samyaggnān chhe. nayonā pakṣhapāt chhoḍīne ek akhaṇḍ pratibhāsano anubhav karavo te ja ‘samyagdarshan’ ane ‘samyaggnān’ evān nām pāme chhe. samyagdarshan-samyaggnān kāī anubhavathī judān nathī. [gujarātī samayasār gāthā-144 ṭīkā-bhāvārtha, pānun-184]


Page 97 of 655
PDF/HTML Page 152 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [9p

(2) varte nij svabhāvano anubhav lakṣha pratīt,
vr̥uti vahe nijabhāvamān paramārthe samakit.
[ātmasiddhi gāthā-111]

arthaḥ– potānā svabhāvanī pratīti, gnān ane anubhav varte ane potānā bhāvamān potānī vr̥uti vahe te paramārthasamyaktva chhe.

(8)

nishchayasamyagdarshananun chāritranā bhedaapekṣhāe kathan

nishchayasamyagdarshan chothā guṇasthānakathī sharū thāy chhe, chothā ane pāñchamā guṇasthānake chāritramān mukhyapaṇe rāg hoy chhe tethī tene ‘sarāgasamyakatva’ kahevāy chhe. chhaṭhṭhāguṇasthānake chāritramān rāg gauṇ chhe ane pachhīnān guṇasthānomān te ṭaḷatān ṭaḷatān chhevaṭe sampūrṇa vītarāgachāritra thāy chhe tethī chhaṭhṭhā guṇasthānakathī ‘vītarāgasamyaktva’ kahevāy chhe.

(9)
nishchayasamyagdarshan sambandhe prashnottar

prashnaḥ– mithyātva ane anantānubandhīnā nimitte thatā viparīt abhinivesh rahit je shraddhā chhe te nishchayasamyakatva chhe ke vyavahārasamyakatva chhe?

uttaraḥ– te nishchayasamyakatva chhe, vyavahārasamyakatva nathī. prashnaḥ– pañchāstikāyanī gāthā 107nī sanskr̥it ṭīkāmān tene vyavahārasamyakatva kahyun chhe?

uttaraḥ– nā, temān ā pramāṇe shabdo chhe- ‘मिथ्यात्वोदयजनित

विपरिताभिनिवेश रहितं श्रद्धानंः ahīn ‘श्रद्धानं’ kahīne shraddhānanī oḷakhāṇ āpī chhe, paṇ tene vyavahārasamyakatva kahyun nathī. vyavahār ane nishchayasamyakatvanī vyākhyā to gāthā 107mān kahel ‘भावाणं’ shabdanā arthamān kahī chhe.

prashnaḥ– ‘adhyātma kamalamārtaṇḍ’nī 7mī gāthāmān tene vyavahārasamyakatva kahyun chhe e kharun?

uttaraḥ– nā, tyān nishchayasamyakatvanī vyākhyā chhe; dravyakarmanā upasham, kṣhay vagerenān nimittathī samyakatva pedā thāy chhe- em nishchayasamyakatvanī vyākhyā karavī te vyavahāranayathī chhe kemake te vyākhyā paradravyanī apekṣhāe kahī chhe. potānā puruṣhārthathī nishchayasamyakatva


Page 98 of 655
PDF/HTML Page 153 of 710
single page version

96] [mokṣhashāstra pragaṭe chhe e nishchayanayanun kathan chhe. hindīmān je ‘vyavahārasamyakatva’ evo artha bharyo chhe te mūḷ gāthā sāthe bandh besato nathī. (10)

vyavahārasamyagdarshananī vyākhyā

(1) pāñch astikāy, chha dravyo tathā jīv-pudgalanā sanyogī pariṇāmothī utpanna āsrav, bandh, puṇya, pāp, samvar, nirjarā ane mokṣha e rīte nav padārthonā vikalparūp vyavahārasamyakatva chhe.

[pañchāstikāy gāthā-107 jayasenāchāryakr̥ut ṭīkā pānun-170]

(ra) jīv, ajīv, āsrav, bandh, samvar, nirjarā ane mokṣha e sāt tattvonī jem chhe tem yathārtha aṭaḷ shraddhā karavī te vyavahārasamyagdarshan chhe.

[chhahaḍhāḷā-ḍhāḷ-3 gāthā-3]

(3) prashnaḥ– vyavahārasamyagdarshan nishchayasamyagdarshananun sādhak chhe? uttaraḥ– pratham nishchayasamyagdarshan pragaṭ thāy tyāre vikalparūp vyavahārasamyagdarshanano abhāv thāy chhe. tethī te (vyavahār samyagdarshan) kharekhar nishchay samyagdarshananun sādhak nathī, topaṇ tene bhūtanaigamanayathī sādhak kahevāmān āve chhe, eṭale ke pūrve je vyavahārasamyagdarshan hatun te nishchayasamyagdarshan pragaṭ thatī vakhate abhāvarūp thāy chhe, tethī jyāre teno abhāv thāy chhe tyāre pūrvenī vikalpa sahitanī shraddhāne vyavahārasamyagdarshan kahevāmān āve chhe. (paramātmaprakāsh gāthā-140 pānun-143 āvr̥utti pahelī, sanskr̥it ṭīkā) ā rīte vyavahārasamyagdarshan te nishchayasamyagdarshananun kāraṇ nathī, paṇ teno abhāv te kāraṇ chhe.

(11)
vyavahārābhās samyagdarshanane koīvār vyavahār samyagdarshan paṇ kahe chhe

dravyaliṅgī munine ātmagnānashūnya āgamagnān, tattvārthashraddhān ane sanyamabhāvanī ekatā paṇ kāryakārī nathī. [juo, mokṣhamārgaprakāshak pānun 237- 238-241] ahīn je ‘tattvārthashraddhān’ shabda vāparyo chhe te bhāvanikṣhepe nathī paṇ nāmanikṣhepe chhe.

‘jene sva-paranun yathārtha shraddhān nathī paṇ vītarāge kahelā dev, guru, ane dharma e traṇene māne chhe tathā anyamatamān kahelān devādi tathā tattvādine māne nahi-to evā kevaḷ vyavahārasamyaktva vaḍe te nishchayasamyaktvī nām pāme nahi.’ [mokṣhamārga prakāshak pānun-343] tene gr̥uhīt mithyātva ṭaḷ‌yun chhe e apekṣhāe vyavahārasamyaktva


Page 99 of 655
PDF/HTML Page 154 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [97 thayun chhe em kahevāy chhe; paṇ tene agr̥uhīt mithyādarshan chhe māṭe kharī rīte tene vyavahārābhās samyagdarshan chhe.

mithyādraṣhṭi jīvane dev-guru-dharmādinun shraddhān ābhās mātra hoy chhe, tenā shraddhānamānthī viparītābhiniveshano abhāv thayo nathī; vaḷī tene vyavahārasamyaktva ābhāsamātra chhe tethī tene je dev-guru dharma, nav tattvādinun shraddhān chhe te viparītābhiniveshanā abhāv māṭe kāraṇ na thayun, ane kāraṇ thayā vinā temān [samyagdarshanano] upachār sambhavato nathī; tethī tene vyavahārasamyagdarshan paṇ sambhavatun nathī, tene vyavahārasamyaktva mātra nāmanikṣhepathī kahevāmān āve chhe.

[mokṣhamārga prakāshak-pānun 324-332]

(12)

samyagdarshan pragaṭ karavāno upāy
prashnaḥ– samyagdarshan pragaṭ karavāno upāy shun chhe?
-1-

uttaraḥ– ātmā ane par dravyo tadna judān chhe, ekano bījāmān atyant abhāv chhe. ek dravya, tenā koī guṇ ke tenā koī paryāy bījā dravyamān, tenā guṇamān ke tenā paryāyamān pravesh karī shakatān nathī; māṭe ek dravya bījā dravyanun kāī karī shake nahi evī vastusthitinī maryādā chhe. vaḷī darek dravyamān aguruladhutvaguṇ chhe kemake te sāmānyaguṇ chhe. te guṇane līdhe koī koīnun karī shake nahi. tethī ātmā paradravyanun kāni karī shake nahi, sharīrane halāvī chalāvī shake nahi, dravyakarmo ke koi paṇ paradravya jīvane kadī nukasān karī shake nahi, ā pratham nakkī karavun ā pramāṇe nakkī karavāthī jagatanā par padārthonā kartāpaṇānun je abhimān ātmāne anādithī chālyun āve chhe te, mānyatāmānthī [abhiprāyamānthī] ane gnānamānthī ṭaḷī jāy chhe.

shāstromān dravyakarmo jīvanā guṇono ghāt kare chhe evun kathan āve chhe tethī te karmono uday jīvanā guṇono kharekhar ghāt kare chhe em ghaṇā māne chhe ane teno tevo artha kare chhe; paṇ te artha kharo nathī, kemake te kathan vyavahāranayanun chhe-mātra nimittanun gnān karāvanārun te kathan chhe. teno kharo artha evo thāy chhe ke-jyāre jīv potānā puruṣhārthanā doṣh vaḍe potānā paryāyamān vikār kare chhe-arthāt potānā paryāyano ghāt kare chhe tyāre te ghātamān anukūḷ nimittarūp je dravyakarma ātmapradeshothī kharavā taiyār


Page 100 of 655
PDF/HTML Page 155 of 710
single page version

98] [mokṣhashāstra thayun chhe tene ‘uday’ kahevāno upachār chhe eṭale ke te karmapar nimittano ārop āve chhe. ane jo jīv pote potānā satya puruṣhārtha vaḍe vikār karato nathī-potānā paryāyano ghāt karato nathī to dravyakarmonā te ja samūhane ‘nirjarā’ nām āpavāmān āve chhe. ā rīte nimitta-naimittikasambandhanun gnān karavā pūrato te vyavahārakathanano artha thāy chhe. jo bījī rīte (shabdo pramāṇe) artha karavāmān āve to sambandhane badale kartākarmano sambandh mānavā barābar thāy chhe; arthāt upādānanimitta, nishchay-vyavahār ekarūp thaī jāy chhe; athavā to ek bāju jīvadravya ane bījī bājue anant pudgal dravyo (karmo)-te anant dravyoe maḷī jīvamān vikār karyo em teno artha thaī jāy chhe-ke je banī shake nahi. ā nimitta-naimittikasambandh batāvavā karmanā udaye jīvane asar karī-nukasān karyun -pariṇamāvyo vagere prakāre upachārathī kahevāy chhe, paṇ teno jo te shabda pramāṇe ja artha karavāmān āve to te khoṭo chhe.

[juo, shrī samayasār gāthā 122 thī 12p tathā 337 thī 344-nīche amr̥utachandrāchārya nī

ṭīkā]

ā rīte samyagdarshan pragaṭ karavā māṭe pahelān to svadravya-paradravyanī bhinnatā nakkī karavī, pachhī shun karavun te have kahevāy chhe.

-2-

svadravya ane paradravyanī bhinnatā nakkī karī, paradravyo uparanun lakṣha chhoḍī svadravyanā vichāramān āvavun, tyān ātmāmān be paḍakhān chhe te jāṇavān. ek paḍakhun- ātmānun darek samaye trikāḷī akhaṇḍ paripūrṇa chaitanyasvabhāvarūpapaṇun dravye-guṇe-paryāye (vartamān paryāyane gauṇ karatān) chhe, ātmānun ā paḍakhun ‘nishchayanayano viṣhay chhe. ā paḍakhānne nakkī karanār gnānanun paḍakhun te ‘nishchayanay’ chhe.

bījun paḍakhun-vartamān paryāyamān doṣh chhe-vikār chhe, te nakkī karavun. ā paḍakhun vyavahāranayano viṣhay chhe. ām be nayadvārā ātmānān banne paḍakhānne nakkī karyā pachhī, vikārī paryāy uparanun valaṇ-lakṣha chhoḍīne potānā trikāḷī chaitanyasvarūp taraph vaḷavun. e rīte trikāḷī dravya taraph vaḷatān-te trikāḷī nitya paḍakhun hovāthī -tene āshraye samyagdarshan pragaṭe chhe.

joke nishchayanay ane samyagdarshan e banne judā judā guṇonā paryāy chhe topaṇ te banneno viṣhay ek chhe-arthāt te banneno viṣhay ek akhaṇḍ, shuddha, buddha, chaitanyasvarūp ātmā chhe, tene bījā shabdomān ‘trikāḷī gnāyakasvarūp’ kahevāmān āve


Page 101 of 655
PDF/HTML Page 156 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [99 chhe. samyagdarshan koī paradravya, dev-guru-shāstra, nimitta, paryāy, guṇabhed ke bhaṅg vagerene svīkāratun nathī, kemake teno viṣhay upar kahyā mujab trikāḷī gnāyakasvarūp ātmā chhe. (13)

nirvikalpa anubhavanī sharūāt

nirvikalpa anubhavanī sharūāt chothā guṇasthānathī ja thāy chhe, parantu chothā guṇasthāne te ghaṇā kāḷanā antarāḷe thāy chhe, ane uparanān guṇasthānoe shīghra-shīghra thāy chhe. nīchenā ane uparanān guṇasthānonī nirvikalpatānān bhed e chhe ke pariṇāmonī magnatā uparanān guṇasthānomān visheṣh chhe. [gujarātī mokṣhamārga prakāshak sāthenī chiṭhṭhī pānun-349]

(14)

samyaktva paryāy hovā chhatān guṇ kem kahevāy chhe?

prashnaḥ– samyagdarshan to paryāy chhe chhatān koī koī ṭhekāṇe tene samyakatva guṇ kem kahe chhe?

uttaraḥ– kharī rīte samyagdarshan paryāy chhe, paṇ jevo guṇ chhe tevo ja teno paryāy pragaṭayo chhe-em guṇ-paryāyanun abhedapaṇun batāvavā tene samyakatva guṇ paṇ koī koī ṭhekāṇe kahevāmān āve chhe; paṇ kharī rīte samyakatva te paryāy chhe-guṇ nathī. guṇ hoy te trikāḷ rahe chhe. samyakatva trikāḷ nathī paṇ te to jīv potānā satya puruṣhārthathī pragaṭ kare chhe tyāre thāy chhe, māṭe te paryāy chhe.

(1p)
badhā samyagdraṣhṭionun samyagdarshan samān chhe

pashnaḥ– chhadmasthane samyagdarshan hoy chhe ane kevaḷī tathā siddha bhagavānane samyagdarshan hoy chhe, te bannene samān hoy chhe ke asamān hoy chhe?

uttaraḥ– jem chhadmastha (apūrṇa) jīvane shrutagnān anusār pratīti hoy chhe tem kevaḷī bhagavān ane siddha bhagavānane kevaḷagnān anusār ja pratīti hoy chhe. jevun tattvashraddhān chhadmasthane hoy chhe tevun ja kevaḷī-siddha bhagavānane paṇ hoy chhe, māṭe gnānādikanī hīnatāadhikatā hovā chhatān paṇ tiryañchādikane tathā kevaḷī ane siddha bhagavānane samyagdarshan to samān ja chhe; kemake jevī ātmasvarūpanī shraddhā samyagdraṣhṭine chhe tevī ja kevaḷī bhagavānane chhe. chothā guṇasthāne shuddha ātmānī shraddhā ek prakāranī


Page 102 of 655
PDF/HTML Page 157 of 710
single page version

100] [mokṣhashāstra hoy ane kevaḷī thatān judā prakāranī thāy em bane nahi; jo bane to chothā guṇasthāne je shraddhā chhe te kharī ṭhare nahi paṇ mithyā ṭhare.

[mokṣhamārga prakāshak pānun-323]

(16)

samyagdarshan bhed shā māṭe?

prashnaḥ– jo badhā samyagdraṣhṭionun samyagdarshan samān chhe to ātmānushāsananī 11mī gāthāmān samyagdarshananā dash prakāranā bhed kem kahevāmān āvyā chhe?

uttaraḥ– samyagdarshananā e bhedo nimittādinī apekṣhāe kahevāmān āvyā chhe. ātmānushāsanamān dash prakāre samyaktvanā bhed kahyā chhe temān āṭh bhed samyagdarshan pragaṭ thavā pahelān je nimitto hoy chhe te nimittonun gnān karāvavā māṭe kahyā chhe, ane be bhed gnānanā sahakārīpaṇānī apekṣhāe kahyā chhe. shrutakevaḷīne je tattvashraddhān chhe tene avagāḍh samyagdarshan kahevāmān āve chhe, ane kevaḷī bhagavānane je tattvashraddhān chhe tene param avagāḍh samyagdarshan kahevāmān āve chhe; e rīte āṭh bhed nimittonī apekṣhāe ane be bhed gnānanī apekṣhāe chhe. ‘darshan’ nī potānī apekṣhāe te bhedo nathī. te dashe prakāramān samyagdarshananun svarūp ek ja prakāre hoy chhe-em jāṇavun.

[mokṣhamārga prakāshak pānun-333]

prashnaḥ– jo chothā guṇasthānathī te siddha bhagavān sudhī badhā samyagdraṣhṭione samyagdarshan sarakhun chhe to kevaḷī bhagavānane param avagāḍh samyagdarshan kem kahyun?

uttaraḥ– jem chhadmasthane shrutagnān anusār pratīti hoy chhe tem kevaḷī ane siddha bhagavānane kevaḷagnān anusār ja pratīti hoy chhe. samyagdarshan chothā guṇasthāne pragaṭatān je ātmasvarūp nirṇīt karyun hatun te ja kevaḷagnān vaḍe jāṇyun eṭale tyān pratītimān param avagāḍhapaṇun thayun, tethī ja tyān param avagāḍh samyaktva kahyun chhe. paṇ pūrve je shraddhān karyun hatun tene jo kevaḷagnānamān jūṭhun jāṇyun hot to to chhadmasthanī shraddhā apratītirūp gaṇāt; parantu ātmasvarūpanun shraddhān jevun chhadmasthane hoy chhe tevun ja kevaḷī ane siddha bhagavānane paṇ hoy chhe-eṭale ke mūḷabhūt jīvādinā svarūpanun shraddhān jevun chhadmasthane hoy chhe tevun ja kevaḷīne paṇ hoy chhe.

(17)
samyaktvanī nirmaḷatānun svarūp

aupashamik samyaktva vartamānamān kṣhāyikavat nirmaḷ chhe. kṣhāyopashamik samyaktvamān


Page 103 of 655
PDF/HTML Page 158 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [101 samal tattvārthashraddhān thāy chhe. ahīn je malapaṇun chhe tenun tāratamyasvarūp kevaḷagnānagamya chhe. ā apekṣhāe te samyaktva nirmaḷ nathī. atyant nirmaḷ tattvārthashraddhān thāy te kṣhāyik samyagdarshan chhe. [mokṣhamārga prakāshak pānun 33p-336-346]

ā badhān samyaktvamān gnānādikanī hīnatā-adhikatā hovā chhatān paṇ tuchchha tiryañchādikane tathā kevaḷī bhagavānane ane siddha bhagavānane samyaktva guṇ to samān ja kahyo chhe, kāraṇ ke badhāne potānā ātmānī athavā to sāt tattvonī samān mānyatā chhe.[mokṣhamārga prakāshak pānun-323]

samyagdraṣhṭine vyavahārasamyaktvamān nishchayasamyaktva garbhit chhe-nirantar gaman (pariṇaman) rūp chhe.[mokṣhamārga prakāshak pānun-3pa0]

(18)
samyaktvanī nirmaḷatāmān nīche pramāṇe pāñch bhed paṇ pāḍavāmān āve chhe

1- samal agāḍh, ra-nirmaḷ, 3-gāḍh, 4-avagāḍh ane pa-param avagāḍh. vedak samyaktva samal agāḍh chhe, aupashamik ane kṣhāyik samyaktva nirmaḷ chhe, kṣhāyik samyaktva gāḍh chhe. aṅg ane aṅgabāhya sahit jainashāstronā avagāhan vaḍe nīpajelī draṣhṭi te avagāḍh samyaktva chhe; shrutakevaḷīne je tattvashraddhān chhe tene avagāḍh samyaktva kahe chhe. paramāvadhi gnānīne ane kevaḷagnānīne je tattvashraddhān chhe tene paramāvagāḍh samyaktva kahe chhe. ā be bhed gnānanā sahakārīpaṇānī apekṣhāe chhe.

[mokṣhamārga prakāshak pānun-333-334]
“aupashamik samakit karatān kṣhāyik samakit adhik vishuddha chhe.”
[juo, tattvārtha rājvārtik adhyāy ra sūtra 1 nīchenī kārikā 10-11, tathā tenī nīche

sanskr̥it ṭīkā]

“ kṣhāyopashamik samyaktvathī kṣhāyik samyaktvanī vishuddhi anantaguṇī adhik chhe.”
[juo, tattvārtha rājavārtik adhyāy ra sūtra 1, kārikā 12 nīchenī sanskr̥it ṭīkā.]
(19)
samyagdraṣhṭi jīv potāne samyaktva pragaṭayānun shrutagnān vaḍe
barābar jāṇe chhe
prashnaḥ– potāne samyagdarshan pragaṭayun chhe tenī kayā gnān vaḍe khabar paḍe?

Page 104 of 655
PDF/HTML Page 159 of 710
single page version

102] [mokṣhashāstra

uttaraḥ– chothā guṇasthāne bhāvashrutagnān hoy chhe te gnān vaḍe potāne samyagdarshan pragaṭayānī samyagdraṣhṭine khabar paḍe chhe. jo te gnān vaḍe khabar na paḍe em mānīe to te shrutagnānane samyak [yathārtha] kem kahī shakāy? jo potāne potānā samyagdarshananī khabar na paḍatī hoy to tenāmān ane mithyādraṣhṭi agnānīmān kāī pher paḍayo nahi!

pashnaḥ– ahīn tame samyagdarshanane shrutagnān dvārā jaṇāy em kahyun chhe, paṇ pañchādhyāyī adhyāy ra mān tene avadhignān, manaḥparyayagnān ane kevaḷagnānagochar kahyun chhe-te gāthāo nīche pramāṇe chheḥ-

सम्यक्त्वं वस्तुतः सूक्ष्मं केवलज्ञानगोचरम्।
गोचरं स्वावधिस्वान्तः पर्ययज्ञानयोर्द्वयोः।। ३७५।।
arthaḥ– [samyaktva vāstavamān sūkṣhma chhe ane kevaḷagnānagochar chhe tathā avadhi

ane manaḥparyay e banne gochar chhe;] ane adhyāy ra gāthā 376 mān, te mati ane shrutagnānagochar nathī-em kahyun chhe; ane ahīn tame samyagdarshan shrutagnānagochar chhe em kaho chho teno shun khulāso chhe?

uttaraḥ– samyagdarshan te matignān ane shrutagnānagochar nathī em je 376 mī gāthāmān kahyun chhe teno artha eṭalo chhe ke-samyagdarshan te-te gnānano pratyakṣha viṣhay nathī em samajavun; paṇ te-te gnānathī samyagdarshan koī prakāre jāṇī na ja shakāy em kahevāno hetu nathī. ā bābatamān pañchādhyāyī a. ra nī 371 ane 373 gāthā nīche pramāṇe chheḥ-

इत्येवं ज्ञाततत्त्वासौ सम्यग्द्रष्टिर्निजात्मद्रक्।
वैषयिके सुखे
ज्ञाने रागद्वेषौ परित्यजेत्।। ३७१।।

arthaḥ– evī rīte tattvonā jāṇavāvāḷā svātmadarshī samyagdraṣhṭi jīv indriyajanya sukh ane gnānamān rāgadveṣhane chhoḍe chhe.

अपराण्यपि लक्ष्माणि सन्ति सम्यग्द्रगात्मनः।
सम्यक्त्वेनाविनाभूतैर्यै (श्च) संलक्ष्यते सुद्रक्।। ३७३।।

arthaḥ– samyagdraṣhṭi jīvanun bījun lakṣhaṇ paṇ chhe ke-samyaktvanān avinābhāvī lakṣhaṇo dvārā samyagdraṣhṭi jīv lakṣhit thāy chhe.

te lakṣhaṇ gāthā 374 mān kahe chheḥ-
उक्तमाक्ष्यं सुखं ज्ञानमनादेयं द्रगात्मनः।
नादेयं कर्म सर्व च (स्वं) तद्वद् द्रष्टिोपलब्धितः।। ३७४।।

Page 105 of 655
PDF/HTML Page 160 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [103

arthaḥ– jem upar kahyun te rīte samyagdraṣhṭine indriyajanya sukh ane gnānano ādar nathī tem ja, ātmapratyakṣha hovāne līdhe sarva karmono paṇ ādar nathī.

gāthā 37p-376 no eṭalo ja artha chhe ke-samyagdarshan te kevaḷagnānādino pratyakṣha viṣhay chhe ane mati-shrutagnānano te pratyakṣha viṣhay nathī. parantu mati- shrutagnānamān te tenān lakṣhaṇo dvārā jāṇī shakāy chhe. ane kevaḷagnānādi gnānamān lakṣhaṇ-lakṣhyano bhed pāḍayā sivāy pratyakṣha jāṇī shakāy chhe.

pashnaḥ– ā viṣhayane draṣhṭāntapūrvak samajāvo. uttaraḥ– svānubhavadashāmān ātmāne jāṇavāmān āve chhe te shrutagnān vaḍe jāṇavāmān āve chhe. shrutagnān matignānapūrvak ja hoy chhe, te matignān-shrutagnān parokṣha chhe tethī tyān ātmānun jāṇavun pratyakṣha hotun nathī. ahīn ātmāne je sārī rīte spaṣhṭa jāṇe chhe temān pāramārthik pratyakṣhapaṇun nathī tathā jem pudgal padārtha netrādi dvārā jāṇavāmān āve chhe tem ekadesh (anshe) nirmaḷatāpūrvak paṇ ātmānā asaṅkhyāt pradeshādi jāṇavāmān āvatā nathī, tethī sāmvyavahārik pratyakṣha paṇ nathī.

anubhavamān ātmā to parokṣha ja chhe, kāī ātmānā pradeshono ākār bhāsato nathī parantu svarūpamān pariṇām magna thatān je svānubhav thayo te svānubhav pratyakṣha chhe; e svānubhavano svād kāī āgam-anumānādik parokṣha pramāṇ vaḍe jaṇāto nathī-pote ja e anubhavanā rasāsvādane pratyakṣha vede chhe; jem koī andh manuṣhya sākarano āsvād kare chhe, tyān sākaranā ākārādi parokṣha chhe paṇ jībh vaḍe je svād līdho chhe te svād pratyakṣha chhe-em anubhav sambandhamān jāṇavun. [gujarātī mokṣhamārga prakāshakamān pānun 347-348, ṭoḍaramallajīnī rahasyapūrṇa chiṭhṭhī] ā dashā chothā guṇasthāne hoy chhe.

ā pramāṇe ātmāno anubhav jāṇī shakāy chhe ane je jīvane teno anubhav hoy te jīvane samyagdarshan avinābhāvī hoy chhe. māṭe mati-shrutagnānathī samyagdarshan barābar jāṇī shakāy chhe.

prashnaḥ– ā bābatamān pañchādhyāyīkāre shun kahyun chhe? uttaraḥ– pañchādhyāyīnā pahelā adhyāyamān mati-shrutagnānanun svarūp jaṇāvatān 706 mī gāthāmān nīche pramāṇe kahyun chhe-

अपि किंचाभिनिबोधिकबोधद्वैतं तदादिमं यावत्।
स्वात्मानुभूतिसमये प्रत्यक्षं तत्समक्षमिव नान्यत्।। ७०६।।